ÿþnhiÁu tác gi£



Ai là ng°
Ýi 
§u tiên ...



Ai là ng°
Ýi 
ã phát minh ra dòng 
iÇn?



Con ng°
Ýi 
ã nghiên céu vÁ 
iÇn të hàng ngàn n
m nay, nh°
ng cho 
¿n bây giÝ chúng ta v«n ch°
a bi¿t chính xác th¿ nào là 
iÇn. Ng°
Ýi ta cho r±ng 
iÇn 
°
ãc c¥u t¡o të nhïng ph§n nhÏ tích 
iÇn. Theo lý thuy¿t này thì 
iÇn là dòng chuyÃn 
Ùng cça các electron hay các phân tích 
iÇn khác.

Të 
iÇn trong ti¿ng Anh (electricity) b¯t nguÓn të ti¿ng Hy L¡p "electron". B¡n có bi¿t të này có ngh)
a là gì không? Nó có ngh)
a là hÕ phách. Të n
m 600 tr°
Ûc công nguyên nhïng ng°
Ýi Hy L¡p cÕ 
ã bi¿t r±ng n¿u cÍ xát hÕ phách thì nó có thà hút 
°
ãc nhïng m©u gi¥y. Cho 
¿n tr°
Ûc n
m 1672 ci
ng ch°
a có mÙt ti¿n bÙ nào trong viÇc nghiên céu vÁ 
iÇn. Vào n
m 1672 ông Otto Fon Gerryk khi 
à tay bên c¡nh qu£ c§u b±ng l°
u huónh 
ang quay 
ã nh­n 
°
ãc sñ tích 
iÇn lÛn h¡
n. Vào n
m 1729 ông Stefan Grey 
ã tìm ra r±ng có 1 sÑ ch¥t, trong 
ó có kim lo¡i, có thà d«n 
iÇn. Nh°
ng ch¥t nh°
 v­y gÍi là nhïng ch¥t d«n 
iÇn. Ông ta ci
ng phát hiÇn ra r±ng nhïng ch¥t khác nh°
 thu÷ tinh, l°
u huónh, hÕ phách và sáp không d«n 
iÇn. Nhïng ch¥t 
ó 
°
ãc gÍi là nhïng ch¥t cách 
iÇn.

B°
Ûc ti¿n ti¿p theo trong viÇc nghiên céu vÁ dòng 
iÇn là vào n
m 1733 khi mÙt ng°
Ýi Pháp có tên là Duy Phey tìm ra v­t tích 
iÇn d°
¡
ng và v­t tích 
iÇn âm, m·c dù ông cho r±ng 
ó là 2 lo¡i 
iÇn khác nhau. Bedzamin Franklin là ng°
Ýi 
§u tiên thí gi£i thích th¿ nào là dòng 
iÇn. Theo ông t¥t c£ các ch¥t trong tñ nhiên 
Áu có chéa "ch¥t lÏng 
iÇn". Khi 2 ch¥t va ch¡m vào nhau thì mÙt sÑ "ch¥t lÏng" cça ch¥t này s½ bË l¥y sang ch¥t khác. Ngày nay chúng ta nói "ch¥t lÏng" 
°
ãc c¥u t¡o të nhïng 
iÇn tí mang 
iÇn tích âm. BÙ môn khoa hÍc nghiên céu vÁ 
iÇn phát triÃn r§m rÙ të n
m 1880 khi mà Alexandro Volta 
ã sáng ch¿ ra pin. Phát minh này 
ã mang 
¿n cho loài ng°
Ýi nguÓn n
ng l°
ãng th°
Ýng xuyên và kéo theo nó t¥t c£ nhïng phát minh quan trÍng nh¥t trong l)
nh vñc này.



h¿t: Ai là ng°
Ýi 
ã phát minh ra dòng 
iÇn?, xem ti¿p: ai là ng°
Ýi 
ã sáng ch¿ ra que diêm?



ai là ng°
Ýi 
ã sáng ch¿ ra que diêm?



¯
Ûc m¡
 hÍc cách t¡o ra lía 
à s°
ßi ¥m và n¥u chín théc 
n 
ã d«n 
¿n viÇc con ng°
Ýi làm ra nhiÁu lo¡i “diêm” khác nhau. Ng°
Ýi nguyên thu÷ 
ánh ra lía të ch¥t Silic và hy vÍng r±ng nó có thà 
Ñt cháy d°
ãc lá khô. Hàng nghìn n
m sau nhïng ng°
Ýi La Mã cÕ ci
ng ch³ng ti¿n thêm d°
ãc m¥y trong viÇc t¡o ra lía. HÍ 
ánh hai hòn 
á vào nhau và nhïng tia lía thu 
°
ãc thì cÑ g¯ng 
Ñt cháy nhïng que 
óm t©m l°
u huónh.

Vào thÝi trung cÕ ng°
Ýi ta cÑ g¯ng 
Ñt cháy nhïng mi¿ng gi» khô b±ng nhïng tia lía thu 
°
ãc b±ng cách 
ánh Silic và s¯t. Nhïng ch¥t liÇu dÅ cháy này 
°
ãc gÍi là các “dây cháy”. Nhïng que diêm hiÇn 
¡i 
°
ãc làm të nhïng que g× nhÏ bÍc phôtxpho ß 
§u. Phôtxpho là ch¥t r¥t dÅ cháy ngay c£ ß nhiÇt 
Ù r¥t th¥p. Vào n
m 1681 mÙt ng°
Ýi Anh tên là Robert Boie 
ã nhúng que 
óm t©m l°
u huónh vào dung dËch l°
u huónh và phÑtxpho và th¿ là nhïng que diêm 
ã ra 
Ýi. Tuy nhiên nhïng que diêm này cháy quá nhanh nên hiÇu qu£ sí dång không cao. Nhïng que diêm thñc sñ 
°
ãc làm ß Anh do bàn tay cça ng°
Ýi d°
ãc s)
 có tên là John Walker. 
à 
Ñt nhïng que diêm này c§n ph£i qu¹t chúng vào giïa n¿p g¥p cça tÝ gi¥y mà trên 
ó 
ã 
°
ãc r¯c mÙt lÛp bÙt thu÷ tinh . N
m 1833 nhïng que diêm bÍc phôtxpho 
ã ra 
Ýi ß Aó và 
éc nh°
ng có mÙt v¥n 
Á 
ã n£y sinh vì phôtxpho tr¯ng và vàng r¥t 
Ùc h¡i 
Ñi vÛi nhïng công nhân s£n xu¥t diêm cho nên n
m 1906 
ã bË c¥m s£n xu¥t trên toàn th¿ giÛi.

CuÑi cùng ng°
Ýi ta 
ã tìm ra mÙt lo¡i phôtxpho 
Ï không 
Ùc 
à s£n xu¥t ra nhïng que diêm an toàn h¡
n. Nhïng que diêm an toàn 
§u tiên 
ã 
°
ãc s£n xu¥t ß Thuõ Sù vào n
m 1844. GiÝ 
ây thay vì bÍc lên 
§u que diêm t¥t c£ nhïng ch¥t hoá hÍc c§n thi¿t thì ngày nay ng°
Ýi ta bôi phÑtxpho 
Ï lên bÁ m·t cça hÙp và ta chÉ c§n qu¹t que diêm vào 
ó.

Vào thÝi kì th¿ chi¿n l§n thé hai có r¥t nhiÁu 
oàn quân chinh chi¿n ß vùng Thái Bình D°
¡
ng n¡
i r¥t hay có m°
a nên nhïng que diêm bình th°
Ýng tÏ ra kém hiÇu qu£. Lúc b¥y giÝ ông Raimôn Ka
i 
ã làm ra mÙt ch¥t bÍc lên nhïng que diêm 
à có thà 
Ñt 
°
ãc ngay c£ trong trÝi m°
a.

h¿t: ai là ng°
Ýi 
ã sáng ch¿ ra que diêm?, xem ti¿p: ai là tác gi£ cça chi¿c máy chï 
§u tiên?



ai là tác gi£ cça chi¿c máy chï 
§u tiên?



Máy chï là mÙt phát ki¿n r¥t mÛi và cho 
¿n bây giÝ ng°
Ýi ta v«n không ngëng hoàn thiÇn nó. Tuy nhiên b±ng phát minh sáng ch¿ ra máy chï l¡i thuÙc vÁ ng°
Ýi Anh có tên là Henri Mill të n
m 1714 m·c dù chi¿c máy chï 
ó ch°
a 
°
ãc làm mÙt cách hoàn thiÇn. Nhïng chi¿c máy chï 
§u tiên 
°
ãc s£n xu¥t cho nhïng ng°
Ýi mù ß Mù, ông William Bert vào n
m 1829 
ã 
°
ãc c¥p b±ng phát minh sáng ch¿ cho chi¿c máy chï 
§u tiên, chi¿c máy có tên là “Máy chï cho ng°
Ýi mù”. Ngày nay, nhïng chi¿c máy nh°
 v­y không còn tÓn t¡i nïa. B¡n có thà tin ch¯c r±ng 
ã có r¥t nhiÁu nhà phát minh sáng ch¿ 
óng góp séc cça mình vào sñ phát triÃn cça chi¿c máy chï. Vào n
m 1833, mÙt ng°
Ýi Pháp có tên là Cksave Progen 
ã làm ra mÙt chi¿c máy chï vÛi bàn phím và các 
òn b©y cho tëng ký hiÇu. Vào n
m 1843 ông Tracterobe, ng°
Ýi Mù 
ã làm ra mÙt chi¿c máy chï vÛi các phím ký hiÇu 
°
ãc s¯p x¿p xung quanh mÙt chi¿c vòng b±ng 
Óng có tråc ß giïa. Ông ta dùng tay quay 
¿n chï c§n thi¿t và phç mñc lên ký hiÇu 
à 
ánh ra gi¥y

tuy nhiên n¿u sí dång chi¿c máy chï kiÃu này thì r¥t ch­m. N
m 1856 mÙt chi¿c máy chï kiÃu mÛi 
ã ra 
Ýi vÛi các phím 
°
ãc bÑ trí theo hình tròn và m×i mÙt l§n gõ mÙt ký hiÇu thì chï s½ 
°
ãc 
ánh vào mÙt 
iÃm ß giïa. Nguyên t¯c ho¡t 
Ùng này 
ã 
°
ãc sí dång trong các máy chï hiÇn 
¡i. Chi¿c máy chï 
§u tiên 
°
ãc 
°
a vào s£n xu¥t hàng lo¡t. 
°
ãc sáng t¡o bßi ba ng°
Ýi Mù ông Criptophe Shoilz, Semuen Soil, Carlot Glidden vào n
m 1873 ß chi¿c máy chï này có r¥t nhiÁu 
·c 
iÃm 
·c biÇt, gi¥y 
°
ãc 
·t vào mÙt tråc tròn b±ng cao su có dây mñc, có lõi qu¥n dây 
£o chiÁu dùng cho b
ng mñc và tay kéo có thà chuyÃn 
Ùng 
°
ãc. Ngày hôm nay chúng ta 
ã có c£ nhïng chi¿c máy chï sách tay, nhïng chi¿c máy chï ch¡y b±ng 
iÇn, tuy nhiên vào nhïng n
m g§n 
ây máy chï 
ã ph£i nh°
Ýng ch× cho máy tính.

h¿t: ai là tác gi£ cça chi¿c máy chï 
§u tiên?, xem ti¿p: ai 
ã làm ra b¡
 
§u tiên?



ai 
ã làm ra b¡
 
§u tiên?



B¡
 là mÙt trong nhïng lo¡i thñc ph©m lâu 
Ýi nh¥t mà con ng°
Ýi bi¿t 
¿n và sí dång rÙng rãi. Có mÙt 
iÁu khá ng¡c nhiên là thÝi xa x°
a ß mÙt sÑ n¡
i trên trái 
¥t ng°
Ýi ta không dùng b¡
 làm théc 
n! Nhïng ng°
Ýi Do thái dùng b¡
 
à làm v­t t¿ th§n trong nhïng thç tåc tôn giáo. Nhïng ng°
Ýi Hy l¡p và La mã cÕ 
¡i dùng b¡
 
à chïa các bÇnh vÁ da. HÍ còn tin r±ng bÓ hóng cça b¡
 
un cháy r¥t có lãi cho m¯t. Ngoài ra ng°
Ýi La mã còn dùng b¡
 
à bôi tr¡
n tóc và da. T¡i Tây Ban Nha h¡
n 300 n
m tr°
Ûc 
ây b¡
 chÉ 
°
ãc bán trong các hiÇu thuÑc. ThÝi b¥y giÝ ci
ng có mÙt sÑ ng°
Ýi dùng b¡
 
à n¥u 
n nh°
ng tuyÇt nhiên không có ai 
n b¡
 sÑng. B¡
 
°
ãc b£o qu£n ß d¡ng nhuyÅn và có c£ lo¡i b¡
 tr
m tuÕi. Có ng°
Ýi cho r±ng công nghÇ s£n xu¥t b¡
 
n 
°
ãc chuyÃn të các n°
Ûc Xc
n 
i nav¡
 sang Châu Âu.

Ngày nay b¡
 là mÙt thñc ph©m vô cùng quan trÍng. B¡
 là thñc ph©m có chéa hàm l°
ãng 
¡m cao và c¡
 thà dÅ h¥p thå. Trong thành ph§n cça b¡
 có nhiÁu ch¥t c§n thi¿t giúp nó ß l¡i lâu trong d¡ dày và të të cung c¥p n
ng l°
ãng cho c¡
 thÃ.

Công nghiÇp s£n xu¥t b¡
 có të khi ng°
Ýi ta b¯t 
§u v¯t sïa bò. 
§u tiên ng°
Ýi ta hÛt l¥y lÛp váng sïa rÓi 
Ã ß nhiÇt 
Ù phòng cho lên men. 
iÁu này giúp cho b¡
 giï 
°
ãc h°
¡
ng vË và 
¡
n gi£n hoá quá trình 
ánh b¡
. Ti¿p theo 
ó là công 
o¡n thanh lÍc 
à diÇt khu©n giúp b¡
 có h¡n sí dång lâu h¡
n.

B¡
 
°
ãc 
ánh trong máy 
ánh b¡
 
à tách l¥y ph§n n°
Ûc trong. Trong n°
Ûc sïa này không chéa mÙt chút ch¥t béo nào. Sau 
ó ng°
Ýi ta l¡i cho ti¿p n°
Ûc vào và ti¿p tåc 
ánh trong máy 
ánh b¡
 cho 
¿n khi lo¡i h¿t các ch¥t không c§n thi¿t ra 
à thu 
°
ãc b¡
 tinh khi¿t. Sau cùng ng°
Ýi ta cho b¡
 
i qua nhïng tråc quay lÛn cho b¡
 mÁm ra và 
Óng 
Áu nhau vÁ màu và vË rÓi 
em 
óng gói.

h¿t: ai 
ã làm ra b¡
 
§u tiên?, xem ti¿p: ai 
ã làm ra gi¥y?



ai 
ã làm ra gi¥y?



B¡n hãy l¥y mÙt tÝ gi¥y và thí xé nó theo hai chiÁu ngang và dÍc. B¡n s½ th¥y r±ng có mÙt chiÁu dÅ xé h¡
n, và ß ch× tÝ gi¥y rách ra b¡n s½ nhìn th¥y nhïng sãi mÏng nh°
 tóc. 
iÁu 
ó nói lên 
iÁu gì? Thé nh¥t gi¥y 
°
ãc s£n xu¥t b±ng máy vì n¿u không b¡n 
ã có thà xé dÅ dàng ß c£ hai chiÁu. Thé hai là gi¥y 
°
ãc c¥u t¡o të nhïng h¡t xenlulo nhÏ trong lõi cça cây. Tr°
Ûc khi gi¥y xu¥t hiÇn thì con ng°
Ýi 
ã làm ra r¥t nhiÁu ch¥t liÇu 
à vi¿t. 4000 n
m tr°
Ûc 
ây nhïng ng°
Ýi Ai C­p cÕ 
ã l¥y nhïng thân cây t°
Ûc l¥y ph§n vÏ và nén cho ph³ng 
à làm gi¥y vi¿t. Sau này ng°
Ýi ta 
ã 
·t chÓng nhïng vÏ cây lên nhau, nén rÓi dán chúng l¡i, sau khi s¥y khô có thà dùng 
à vi¿t. Nh°
ng 
ó v«n ch°
a 
°
ãc coi là gi¥y.

Ng°
Ýi 
§u tiên làm ra gi¥y là ông Sai Lun, ng°
Ýi Trung QuÑc, vào n
m 105 ông 
ã ngh)
 ra ph°
¡
ng théc làm gi¥y të nhïng sãi bên trong cça vÏ cây dâu. Ng°
Ýi Trung QuÑc 
ã hÍc cách nghiÁn nát vÏ cây và n°
Ûc 
à tách l¥y sãi, sau 
ó hÍ 
Õ h×n hãp này ra nhïng khay to trên 
ó có d·t nhïng Ñng tre nhÏ, khi n°
Ûc ch£y h¿t 
i ng°
Ýi ta mang các t¥m gi¥y mÏng 
i ph¡
i khô trên bÁ m·t b±ng ph³ng. Sau này 
à nâng cao ch¥t l°
ãng cça gi¥y có ng°
Ýi 
ã ngh)
 ra cách cho thêm tinh bÙt vào. Nhïng nhà buôn cça Trung QuÑc 
ã 
i kh¯p mÍi n¡
i, lên ph°
¡
ng B¯c xuÑng ph°
¡
ng Nam rÓi 
¿n thành phÑ Samarcan. ß 
ây ng°
Ýi £ R­p 
ã 
ánh c¯p bí quy¿t cça hÍ và mang 
¿n Tây Ban Nha, të 
ó nghÇ thu­t làm gi¥y lan truyÁn kh¯p th¿ giÛi. Càng ngày con ng°
Ýi càng tìm ra nhiÁu ph°
¡
ng pháp 
à s£n xu¥t gi¥y, ng°
Ýi ta làm ra chi¿c máy có thà làm ra nhïng tÝ gi¥y r¥t dài và r¥t mÏng ß n°
Ûc Pháp n
m 1798.

h¿t: ai 
ã làm ra gi¥y?, xem ti¿p: ai 
ã làm ra hàn thí biÃu?



ai 
ã làm ra hàn thí biÃu?



Hàn thí biÃu 
°
ãc làm ra 
à xác 
Ënh nhiÇt 
Ù. Nhà khoa hÍc ng°
Ýi ý Galilê 
ã làm nhïng thí nghiÇm vÁ cách 
o nhiÇt 
Ù vào n
m 1592 (100 n
m sau khi Critop Colongbo phát minh ra Châu Mù) Galilê 
ã làm ra vài lo¡i hàn thí biÃu khác nhau, nó 
°
ãc c¥u t¡o bßi mÙt Ñng thu÷ tinh và mÙt qu£ c§u r×ng chéa 
§y không khí. Chúng 
°
ãc 
un nóng lên 
à không khí bên trong nß ra sau 
ó nhúng 
§u mß kia cça Ñng vào mÙt ch¥t lÏng ví då nh°
 n°
Ûc ch³ng h¡n. Không khí trong Ñng co l¡i vì n°
Ûc l¡nh và ch¥t lÏng tràn vào Ñng chi¿m ch× cça không khí, sñ thay 
Õi nhiÇt 
Ù s½ d«n 
¿n sñ t
ng gi£m cça mñc ch¥t lÏng trong Ñng v­y là chi¿c nhiÇt k¿ 
§u tiên 
ã ra 
Ýi. B¡n hãy l°
u ý r±ng nó 
ã có thà 
Ënh vË 
°
ãc sñ dãn nß cça không khí trong Ñng tuy nhiên chi¿c nhiÇt k¿ này ci
ng không 
°
ãc chính xác tuyÇt 
Ñi vì nó còn chËu sñ £nh h°
ßng cça sñ thay 
Õi áp su¥t khí quyÃn. Chi¿c nhiÇt k¿ hiÇn 
¡i sí dång sñ giãn nß cça ch¥t lÏng 
à 
o nhiÇt 
Ù, ch¥t lÏng này 
°
ãc hàn kín trong mÙt qu£ c§u thu÷ tinh 
°
ãc g¯n vào mÙt Ñng nhÏ khi nhiÇt 
Ù t
ng lên s½ làm ch¥t lÏng dãn ra và dâng lên trong Ñng, ng°
ãc l¡i khi nhiÇt 
Ù h¡n xuÑng thì ch¥t lÏng co l¡i và tåt xuÑng trên chi¿c nhiÇt k¿ này có g¯n b£ng chia 
Ù giúp chúng ta xác 
Ënh 
°
ãc nhiÇt 
Ù. Chi¿c nhiÇt k¿ này l§n 
§u tiên 
°
ãc công t°
Ûc Tôtxcan Phedinan II sí dång vào n
m 1654.

h¿t: ai 
ã làm ra hàn thí biÃu?, xem ti¿p: ai 
ã làm ra nhïng chi¿c kính 
§u tiên?



i 
ã làm ra nhïng chi¿c kính 
§u tiên?



Ngày nay h§u h¿t các chính khách và nhïng ng°
Ýi nÕi ti¿ng 
Áu 
eo kính thì ph£i. Th­t thú vË n¿u bi¿t 
°
ãc r±ng lËch sí s½ 
i theo h°
Ûng nào n¿u ngày x°
a các b­c vua chúa 
Áu 
eo kính (t¥t nhiên n¿u nh°
 th­t sñ hÍ c§n 
¿n kính). Vì nh°
 v­y hÍ 
ã có thà nhìn mÍi v­t, mÍi viÇc tÑt h¡
n và ch¯c h³n 
ã trË vì các quÑc gia tÑt h¡
n!

Không ai bi¿t tên cça ng°
Ýi làm ra c·p kính 
§u tiên. ChÉ bi¿t r±ng vào n
m 1266 ông Rodger Becon 
ã dùng chi¿c kính lúp 
à có thà nhìn rõ h¡
n các chï cái trên trang sách. Còn vào n
m 1352 trên mÙt béc chân dung ng°
Ýi ta nhìn th¥y hÓng y giáo chç Jugon có 
eo mÙt 
ôi kính có hai m¯t kính 
°
ãc buÙc vào mÙt cái gÍng. Nh°
 v­y chúng ta chÉ có thà bi¿t 
°
ãc r±ng 
ôi kính 
°
ãc làm ra 
âu 
ó giïa n
m 1266 và 1352.

Khi nhïng cuÑn sánh in ra 
Ýi thì nhïng 
ôi kính ci
ng trß nên r¥t c§n thi¿t. Vào th¿ k÷ XV nhïng c
p kính chç y¿u 
°
ãc s£n xu¥t t¡i miÁn b¯c n°
Ûc ý và miÁn nam n°
Ûc 
éc, là nhïng n¡
i t­p trung nhiÁu ng°
Ýi thã giÏi.

N
m 1629 vua Charles I cça n°
Ûc Anh 
ã ký s¯c lÇnh thành l­p hiÇp hÙi cça các thã làm kính m¯t. Còn vào n
m 1784 Bedzamin Franklin 
ã sáng t¡o ra nhïng 
ôi kính có hai tiêu 
iÃm.

Ngày nay ngoài viÇc giúp con ng°
Ýi 
Íc và nhìn tÑt h¡
n , nhïng chi¿c kính còn 
°
ãc sí dång vào nhïng måc 
ích khác nhau. Nhïng chi¿c kính dâm giúp chúng ta 
á chói m¯t và c£n nhïng tia n¯ng m·t trÝi có thà làm h¡i m¯t. Ng°
Ýi ta còn s£n xu¥t nhïng chi¿c kính 
·c biÇt cho nhïng ng°
Ýi thã thÕi thu÷ tinh, nhïng ng°
Ýi tr°
ãt tuy¿t, các phi công, các nhà thám hiÃm vùng cñc... 
à b£o vÇ m¯t khÏi nhïng tia cñc tím và tia hÓng ngo¡i. Chúng ta còn có thà kà ra 
ây r¥t nhiÁu ngành nghÁ c§n có nhïng 
ôi kính 
·c biÇt 
à 
£m b£o séc kho» và an toàn lao 
Ùng.

h¿t: ai 
ã làm ra nhïng chi¿c kính 
§u tiên?, xem ti¿p: ai 
ã làm ra n°
Ûc hoa?



ai 
ã làm ra n°
Ûc hoa?



Có l½ cùng vÛi sñ xu¥t hiÇn cça sñ sÑng trên trái 
¥t n°
Ûc hoa 
ã ra 
Ýi. Të “n°
Ûc hoa” có nguÓn gÑc të ti¿ng La tinh “fumus” có ngh)
a là khói. 
iÁu này làm chúng ta có ý ngh)
 ph£i ch
ng ngày x°
a nhïng ng°
Ýi nguyên thu÷ 
ã 
Ñt g×, nhña cây và lá cây có mùi th¡
m 
à t¡o ra n°
Ûc hoa?

Chúng ta bi¿t r±ng ng°
Ýi Ai c­p cÕ 
¡i 
ã dùng n°
Ûc hoa të h¡
n 5000 n
m tr°
Ûc 
ây. Nh°
ng phát minh ra cách chi¿t xu¥t tinh d§u të nhïng cánh hoa hÓng l¡i thuÙc vÁ ng°
Ýi £ r­p. 
ã të h¡
n 1300 n
m nay t¡i 
¥t n°
Ûc cça câu chuyÇn “Nghìn l» mÙt 
êm”, tinh d§u hoa hÓng không nhïng 
°
ãc dùng làm mù ph©m mà còn 
à làm thuÑc nïa. Cé nía hécta hoa hÓng s½ cho ta 1 t¥n cánh hoa, të mÙt t¥n cánh hoa này l¡i chÉ cho ta v»n v¹n có 0,5 kg tinh d§u. Th¿ mÛi bi¿t vì sao lo¡i tinh d§u này l¡i quý hi¿m 
¿n v­y.

Ngày x°
a 
à thu 
°
ãc tinh d§u ng°
Ýi ta x¿p nhïng t¥m kính vào nhïng chi¿c khung g×. Trên 
ó 
·t mÙt lÛp má lãn rÓi x¿p tëng lÛp cánh hoa lên nhau. Ng°
Ýi ta thay d§n nhïng lÛp cánh hoa cho tÛi khi mi¿ng má hút 
ç sÑ tinh d§u c§n thi¿t.

Ngày nay 
à chi¿t xu¥t ra tinh d§u thay vì má lãn chúng ta dùng mÙt lo¡i dung dËch 
°
ãc l¥y të d§u lía. 
Õ dung dËch này lên các cánh hoa t°
¡
i cho tÛi khi th¥m h¿t tinh d§u cça cánh hoa. H×n hãp thu 
°
ãc 
em tách bÏ dung dËch 
§u rÓi dùng cÓn lÍc l¥y tinh d§u.

Ngày nay 
à s£n xu¥t n°
Ûc hoa ng°
Ýi ta còn dùng r¥t nhiÁu lo¡i hoa nh°
: hoa nhài, hoa violet, hoa hoa thu÷ tiên, hoa cam . . .B¡n có bi¿t không th­m chí g× cça cây tùng, cây b¡ch 
àn, lá cây b¡c hà ,lá cây thiên trúc quó và rÅ cç gëng ci
ng 
°
ãc dùng làm n°
Ûc hoa 
¥y.

HiÇn nay khoa hÍc 
ang không ngëng ch¡y 
ua vÛi thiên nhiên trong viÇc sáng t¡o ra nh°
ng mùi n°
Ûc hoa mÛi. Các chuyên gia mù ph©m có thà sáng t¡o ra nhïng mùi n°
Ûc hoa mÛi l¡ và th¡
m ngát 
¿n n×i nhïng bông hoa t°
¡
i ci
ng ph£i ghen tË vì h°
¡
ng quy¿n ri
 cça chúng.

h¿t: ai 
ã làm ra n°
Ûc hoa?, xem ti¿p: ai 
ã làm ra quyÃn të 
iÃn ti¿ng anh 
§u tiên?



ai 
ã làm ra quyÃn të 
iÃn ti¿ng anh 
§u tiên?



B¡n có bi¿t të 
iÃn ra 
Ýi khi nào không? Trong ti¿ng La Tinh có të “diccionarius” có ngh)
a là “s°
u t­p các të”. MÙt thày giáo ng°
Ýi Anh tên l§ Jonh Garland 
ã tuyÃn t­p mÙt sÑ të ti¿ng La Tinh vào “diccionarius” 
à b¯t buÙc các hÍc sinh cça mình ph£i hÍc thuÙc. 
ó là vào kho£ng n
m 1225. Tên gÍi cça cuÑn të 
iÃn gi£i ngh)
a ti¿ng Anh ci
ng b¯t nguÓn të “diccionarius” cça ti¿ng La Tinh. H¡
n 300 n
m tr°
Ûc trên trái 
¥t ch°
a hÁ có b¥t kó mÙt cuÑn të 
iÃn ti¿ng Anh nào. Ph§n lÛn các të 
iÃn ß n°
Ûc Anh 
°
ãc vi¿t ra nh±m giúp 
á mÍi ng°
Ýi hÍc ti¿ng La Tinh. Nhïng quyÃn të 
iÃn nh°
 v­y thông th°
Ýng có nhïng cái tên r¥t giàu hình £nh nh°
 “khu v°
Ýn të ngï”. Ph£i 
¿n n
m 1552 thì cuÑn të 
iÃn ti¿ng Anh 
§u tiên mÛi thñc sñ ra 
Ýi. Tác gi£ cça nó là ông Richard Haloet. CuÑn të 
iÃn này có các tên La tinh r¥t dài “Absedarium Anglico - Latinium pro Tirunculus”. Sñ khác biÇt cça nó so vÛi nhïng cuÑn të 
iÃn khác là ß 
ây ng°
Ýi ta gi£i ngh)
a các të b±ng ti¿ng Anh rÓi sau 
ó mÛi dËch san

g ti¿ng La Tinh. “Absedarium” 
°
ãc coi là quyÃn të 
iÃn gi£i ngh)
a 
§u tiên cça ti¿ng Anh. Nó gÓm 26.000 të. Lúc b¥y giÝ ai ai ci
ng bi¿t d¿n cuÑn të 
iÃn này tuy giá cça nó r¥t 
¯t. 
à 
ông 
£o nhân dân có thà sí dång 
°
ãc ng°
Ýi ta 
ã so¡n mÙt cuÑn të 
iÃn mÛi ít të h¡
n, dÅ hiÃu h¡
n và in vÛi sÑ l°
ãng lÛn, giá thành h¡. Vào thÝi b¥y giÝ các tác gi£ không chç tr°
¡
ng 
°
a h¿t t¥t c£ các të có trong ti¿ng Anh vào të 
iÃn mà hÍ chÉ gi£i thích ngh)
a cça nhïng të khó nh¥t . QuyÃn të 
iÃn gi£i ngh)
a ti¿ng Anh 
§u tiên(có tên ti¿ng Anh ché không ph£i tên La Tinh) 
°
ãc ra 
Ýi vào n
m 1623 cça tác gi£ Henry Cokerem.

B¯t 
§u të n
m 1807 ß Mù ông N.Webster 
ã b¯t 
§u biên so¡n mÙt bÙ të 
iÃn 
Ó sÙ gÓm 12.000 nghìn të và 40.000 chú thích và cho tÛi n
m 1828 mÛi hoàn thành và xu¥t b£n.Tr°
Ûc Webster ch°
a có ai làm nÕi công viÇc v)
 
¡i ¥y. Ngoài viÇc biên so¡n ông còn làm thêm mÙt viÇc nïa là 
¡
n gi£n hoá chính t£ cça mÙt sÑ të khó. Chính vì v­y mà sau này ta th¥y ti¿ng Anh và ti¿ng Mù (English và American English) có nhïng 
iÃm khác nhau.

h¿t: ai 
ã làm ra quyÃn të 
iÃn ti¿ng anh 
§u tiên?, xem ti¿p: ai 
ã làm ra 
ôi giày 
§u tiên?



ai 
ã làm ra 
ôi giày 
§u tiên?



Khi nhïng ng°
Ýi nguyên thu÷ ph£i v°
ãt qua nhïng con 
°
Ýng 
§y gai nhÍn và 
á céng thì hÍ hiÃu r±ng c§n ph£i ki¿m mÙt thé gì 
ó 
à bÍc l¥y 
ôi chân cça mình. Có l½ nhïng 
ôi giày 
§u tiên mà ng°
Ýi nguyên thu÷ làm ra trông giÑng nhïng 
ôi dép quai h­u. Ch¥t liÇu mà hÍ dùng 
à t¡o ra nhïng 
ôi giày nh°
 th¿ vô cùng 
a d¡ng, të cÏ, da, ho·c th­m chí c£ nhïng mi¿ng g×. HÍ buÙc chúng vào các ngón chân b±ng nhïng sãi dây và vòng qua gót chân.

ß các vùng giá l¡nh , các 
ôi dép quai h­u mÏng m£nh kia không thà chËu 
°
ãc rét m°
Ût nên con ng°
Ýi 
ã thêm vào 
ó nhïng ch¥t liÇu khác d§y d·n và ¥m áp h¡
n 
à t¡o thành nhïng 
ôi giày.

Ng°
Ýi Ai c­p cÕ 
¡i là nhïng ng°
Ýi 
§u tiên sí dång rÙng rãi nhïng 
ôi giày 
°
ãc làm të nhïng mi¿ng da ho·c g× có dây ch±ng quanh chân. 
à b£o vÇ ngón chân cái nhïng chi¿c giày 
°
ãc uÑn cong ß phía tr°
Ûc.

Nhïng ng°
Ýi La mã còn ti¿n xa h¡
n. hÍ 
ã làm ra nhïng 
ôi giày có 
åc l× ß hai bên 
à luÓn dây qua và buÙc l¡i ß giïa. Nhïng ng°
Ýi ß các giai t§ng khác nhau trong xã hÙi 
i nhïng 
ôi giày khác nhau.

ß nhïng n°
Ûc có khí h­u l¡nh h¡
n, ng°
Ýi ta 
ã dùng cÏ nhÓi vào nhïng chi¿c bao nhÏ có dây th¯t l¡i 
à làm giày 
ông.D§n d§n nhïng ng°
Ýi eskimo và nhïng thÕ dân da 
Ï të nhïng 
ôi giày thô s¡
 này 
ã t¡o ra nhïng 
ôi giày môca.

Nhïng 
ôi giày có hình thù hiÇn 
¡i nh°
 ngày nay 
°
ãc t¡o bßi bàn tay cça nhïng ng°
Ýi lính th­p tñ. 
à b£o vÇ 
ôi chân cça mình trong các cuÙc trinh ph¡t kéo dài 
±ng 
µng hÍ 
ã ph£i làm ra nhïng 
ôi giày vëa bÁn vëa ¥m. Nhïng 
ôi giày “mô
en” l§n 
§u tiên xu¥t hiÇn ß Pháp, rÓi ß Anh, ß ý.

Theo thÝi gian giày ci
ng luôn thay 
Õi mÑt. Ví då nh°
 ß Anh vào thÝi kó trË vì cça vua James I nhïng ng°
Ýi thuÙc t§ng lÛp quý tÙc 
i nhïng 
ôi giày gót nhÍn, làm të mÙt lo¡i da mÏng. 
i nhïng 
ôi giày này th­t là b¥t tiÇn nh°
ng ng°
Ýi ta v«n ti¿p tåc sí dång nó trong mÙt thÝi gian dài. Tr°
Ûc khi có mÑt 
i giày cao ng°
Ýi Anh 
ã 
i nhïng 
ôi giày h¹p và có mi
i dài r¥t dài kho£ng 12-15cm, và h¡
i cong lên trên. Còn ß Mù nghÇ thu­t 
óng giày b¯t 
§u xu¥t hiÇn të n
m 1629.

h¿t: ai 
ã làm ra 
ôi giày 
§u tiên?, xem ti¿p: ai 
ã ngh)
 ra b£ng chï cái 
§u tiên?



ai 
ã ngh)
 ra b£ng chï cái 
§u tiên?



Các chï trong b£ng chï cái thñc ra là kí hiÇu cça các âm. Các chï cái trong b£ng chï cái Ti¿ng Anh dña trên b£ng chï cái La Mã 
ã có të 2500 n
m tr°
Ûc. Các chï in hoa r¥t giÑng vÛi nhïng chï La Mã 
°
ãc sí dång vào th¿ kÉ 3 tr°
Ûc công nguyên. Tr°
Ûc khi có b£ng chï cái con ng°
Ýi th°
Ýng dùng cách v½ 
à ghi l¡i nhïng sñ v­t ho·c truyÁn thông tin cho nhau, ví då hình mÙt vài con 
¡
n d°
¡
ng có thà hiÃu là ß 
ây có thà 
i s
n tÑt. Lo¡i chï vi¿t b±ng tranh này 
ã r¥t phÕ bi¿n ß Babõlon cÕ 
¡i, ß Ai C­p và Trung QuÑc. D§n d§n theo thÝi gian thì lo¡i chï vi¿t này ci
ng có nhiÁu thay 
Õi. Tr°
Ûc 
ây n¿u trên béc tranh ng°
Ýi ta chÉ v½ mÙt v­t thì bây giÝ béc tranh chuyÃn t£i c£ ý t°
ßng g¯n vÛi khách thà 
ó, ví då khi ng°
Ýi ta v½ 
ôi chân thì có ngh)
a là “
i”. Lo¡i chï vi¿t này 
°
ãc gÍi là lo¡i chï vi¿t ghi ý. Tuy nhiên có mÙt sÑ v¥n 
Á n£y sinh 
Ñi vÛi lo¡i chï vi¿t này bßi vì m×i ng°
Ýi hiÃu theo nhiÁu cách khác nhau dù là cùng mÙt lá th°
. D§n d§n ph°
¡
ng pháp này 
°
ãc chuyÃn thành chï vi¿t theo âm ti¿t, ví då chï X có ngh)
a là cái tay thì béc tranh v½ bàn tay s½ thà hiÇn cái âm X 
ó. Cho nên m×i mÙt l§n khi ng°
Ýi ta nó 
¿n âm X thì ng°
Ýi ta l¡i sí dång béc tranh có v½ hình cái tay. ß Babylon và Trung QuÑc sñ phát triÃn cça chï vi¿t ci
ng không v°
ãt qua giÛi h¡n này. Ng°
Ýi Ai C­p tñ sáng t¡o ra b£ng chï cái cça mình gÓm 24 kí hiÇu biÃu hiÇn nhïng âm ho·c nhïng të riêng biÇt gÓm mÙt phå âm. Tuy nhiên lúc b¥y giÝ hÍ 
ã không hiÃu 
°
ãc ý ngh)
a cça phát minh ¥y. G§n 3500 n
m tr°
Ûc 
ây các dân tÙc sÑng ß bÝ 
ông 
Ëa Trung H£i 
ã g§n nh°
 phát minh ra b£ng chï cái. HÍ hiÃu r±ng mÙt kí hiÇu có thà sí dång 
à biÃu thË mÙt âm trong t¥t c£ các të khác nhau, vì v­y hÍ 
ã sí dång mÙt sÑ l°
ãng kí hiÇu nh¥t 
Ënh và nhïng kí hiÇu ¥y 
ã trß thành b£ng chï cái. Nhïng ng°
Ýi Do Thái cÕ và nhïng ng°
Ýi Phiniki 
ã sí dång b£ng chï cái 
§u tiên, sau này nhïng ng°
Ýi Phiniki truyÁn b£ng chï cái này cho ng°
Ýi Hy L¡p. Nhïng ng°
òi La Mã cÕ 
ã ti¿p nh­n b£ng chï cái Hy L¡p và 
°
a vào mÙt sÑ sía 
Õi, bÕ xung. Të 
ó b£ng chï cái La Tinh 
ã ra 
Ýi và 
°
ãc ng°
Ýi dân các n°
Ûc Tây Âu sí dång rÙng rãi.

h¿t: ai 
ã ngh)
 ra b£ng chï cái 
§u tiên?, xem ti¿p: ai 
ã ngh)
 ra bút vi¿t?



ai 
ã ngh)
 ra bút vi¿t?



Chï vi¿t là mÙt 
óng góp cça loài ng°
Ýi vào sñ phát triÃn cça nÁn v
n minh. Chï vi¿t giúp chúng ta ghi l¡i nhïng ý ngh)
 và công viÇc. Tr°
Ûc khi cây bút ra 
Ýi thì con ng°
Ýi 
ã sí dång r¥t nhiÁu thé khác nhau 
à vi¿t chï. Ví då nh°
 ng°
Ýi nguyên thu÷ 
ã dùng nhïng hòn 
á nhÍn 
§u 
à kh¯c nhïng hình v½ lên t°
Ýng ho·c trong hang 
Ùng, ho·c nhúng nhïng 
§u ngón tay vào nhña cây, hay th­m chí vào máu cça 
Ùng v­t rÓi v½ lên nhïng béc t°
Ýng. Sau này con ng°
Ýi 
ã bi¿t dùng ph¥n ho·c 
¥t sét 
à vi¿t. ß Trung QuÑc ng°
Ýi ta dùng nhïng chi¿c bút lông làm të lông l¡c 
à 
à ghi chép.

Có l½ nhïng cây bút 
§u tiên 
°
ãc làm ß Ai C­p. Nhïng ng°
Ýi Ai C­p 
ã làm ra cây bút të nhïng cây s­y r×ng ruÙt và bÍc mÙt mi¿ng 
Óng ß ph§n 
§u. Chï vi¿t xu¥t hiÇn ß Hy L¡p g§n 4000 n
m tr°
Ûc 
ây và ng°
Ýi ta 
ã dùng nhïng mi¿ng kim lo¡i ho·c x°
¡
ng voi 
à vi¿t lên nhïng t¥m b£ng phç sáp. Sau này ng°
Ýi ta còn vót nhÍn nhïng thân cây cành cây 
à làm bút, nhïng chi¿c bút này 
°
ãc ch¥m vào dung dËch có màu và vi¿t lên vÏ cây.

Cùng vÛi viÇc gi¥y vi¿t ra 
Ýi vào thÝi kì trung cÕ con ng°
Ýi 
ã dùng lông ng×ng, lông qu¡, lông thiên nga 
à vi¿t. Ngòi bút 
°
ãc mài nhÍn và mñc ch£y dÍc theo ruÙt bút të trên xuÑng d°
Ûi. Nhïng chi¿c bút lông chim 
ã 
°
ãc con ng°
Ýi sí dång trong vòng hàng ngàn n
m.. Nhïng chi¿c bút b±ng thép xu¥t hiÇn ß Anh vào n
m 1780, nh°
ng trong suÑt 40 n
m ci
ng không 
°
ãc chuÙng cho l¯m. Bút máy l§n 
§u tiên xu¥t hiÇn ß n°
Ûc Mù vào kho£ng n
m 1880. Ngòi bút d°
ãc làm b±ng vàng m¡ hãp kim osimi -iri
i ho·c iri
i 
à không bË x°
Ûc. Bên trong ruÙt bút có mÙt Ñng nhÏ b±ng nhña ho·c cao su 
ñng mñc. Bút bi là phát ki¿n cça th¿ kÉ XX. Qu£ bi 
°
ãc m¡ crôm có 
°
Ýng kính g§n b±ng 1 mm. Khi ta vi¿t qu£ bi xoay tròn và kéo mñc xuÑng.

h¿t: ai 
ã ngh)
 ra bút vi¿t?, xem ti¿p: ai 
ã ngh)
 ra chi¿c bút chì 
§u tiên?



ai 
ã ngh)
 ra chi¿c bút chì 
§u tiên?



Cây bút chì 
ã có cách 
ây không d°
Ûi 200 n
m. Kho£ng 500 n
m tr°
Ûc 
ây trong các h§m mÏ cça thành phÑ Cambland n°
Ûc Anh ng°
Ýi ta 
ã tìm ra than chì. Ng°
Ýi ta cho r±ng ci
ng b¯t 
§u të 
ó con ng°
Ýi b¯t 
§u s£n xu¥t ra nhïng chi¿c bút than chì. Të n
m 1760 ß thành phÑ Nuyn-béc có gia 
ình Pharber 
ã b¯t 
§u s£n xu¥t bút chì sí dång bÙt than chì, nh°
ng không 
°
ãc thành công cho l¯m. CuÑi cùng vào n
m 1795 có mÙt ng°
Ýi 
àn ông tên là Cont 
ã làm ra chi¿c bút chì b±ng cách trÙn than chì vÛi mÙt sÑ lo¡i 
¥t sét rÓi 
em nung vào trong lò. Công nghÇ cça ông 
°
ãc sí dång cho tÛi ngày hôm nay. Nhïng chi¿c bút chì 
°
ãc làm b±ng than chì vi¿t ra màu xám th«m trên gi¥y. 
à s£n xu¥t bút chì ng°
Ýi ta trÙn bÙt than chì khô vÛi 
¥t sét và n°
Ûc, càng nhiÁu 
¥t sét thì bút s½ càng céng, càng nhiÁu than chì thì bút s½ càng mÁm. Sau khi trÙn than chì vÛi 
¥t và n°
Ûc ng°
Ýi ta 
Õ h×n hãp này vào khuôn và s½ thu 
°
ãc nh°
ngx sãi dài m£nh, dính nhÛp nháp. Sau 
ó ng°
Ýi ta n¯n th³ng chúng rÓi c¯t theo tëng 
o¡n khác nhau, s¥y khô rÓi 
em nung ß trong lò. Ng°
Ýi ta tiÇn nhïng thanh g× tròn sau 
ó x» 
ôi 
à nhét than chì vào rÓi dán hai ph§n l¡i. Công 
o¡n cuÑi cùng là ng°
Ýi ta s¡
n vÏ cça bút chì.Ngày nay chúng ta s£n xu¥t 
°
ãc h¡
n 300 lo¡i bút chì khác nhau 
à dùng cho nhïng måc 
ích khác nhau. Có thà tìm th¥y nhïng chi¿c bút chì có 
Ù céng khác nhau, vÛi màu s¯c vô cùng phong phú. Có c£ nhïng hÙp bút gÓm 72 màu. Có nhïng lo¡i bút chì dùng 
à vi¿t lên thu÷ tinh, vi¿t lên v£i, nhña phim, có c£ nhïng lo¡i bút chì dùng trong xây dñng.

h¿t: ai 
ã ngh)
 ra chi¿c bút chì 
§u tiên?, xem ti¿p: ai 
ã ngh)
 ra kính hiÃn vi?



ai 
ã ngh)
 ra kính hiÃn vi?



Të kính hiÃn vi - microscop trong ti¿ng Hy L¡p có ngh)
a là “ng°
Ýi nhìn th¥y nhïng v­t nhÏ”. Thi¿t bË này dùng 
à nhìn nhïng v­t bé tí xíu mà m¯t th°
Ýng không nhìn th¥y 
°
ãc.

Th°
Ýng thì n¿u b¡n càng 
à g§n m¯t mÙt v­t thì b¡n càng th¥y nó rõ h¡
n nh°
ng n¿u b¡n 
à nó cách m¯t 25cm thì l¡i nhìn không rõ khi 
ó ng°
Ýi ta nói r±ng nó không thuÙc tiêu cñ. 
iÁu gì s½ x£y ra n¿u nh°
 chúng ta 
à vào giïa m¯t và v­t 
ó mÙt mi¿ng kính lÓi khi 
ó v­t 
ó s½ ß g§n m¯t h¡
n 25cm và s½ ß trong tiêu cñ. Ngày nay chúng ta mô t£ hiÇn t°
ãng này th­t là 
¡
n gi£n nh°
 là viÇc sí dång kính lúp. Nhïng chi¿c kính lúp thñc ra là nhïng chi¿c “kính hiÃn vi 
¡
n gi£n”. Nhïng “chi¿c kính hiÃn vi 
¡
n gi£n” ¥y 
ã có të thÝi xa x°
a nh°
ng ß 
ây cúng ta muÑn 
Á c­p 
¿n nhïng chi¿c kính hiÃn vi phéc t¡p. V­y nhïng chi¿c kính hiÃn vi phéc t¡p là gì? NhÝ hai th¥u kính, v­t quan sát 
°
ãc nhân to lên hai l§n, mÙt trong hai th¥u kính 
ó 
°
ãc gÍi tên là v­t kính, nó phóng 
¡i hình £nh lên l§n thé nh¥t, th¥u kính thé hai 
°
ãc gÍi là thË kính phóng 
¡i hình £nh lên l§n thé hai. Thñc ra tr°
Ûc 
ây kính hiÃn vi có vài th¥u kính vëa 
°
ãc sí dång nh°
 thË kính, vëa 
à dùng nh°
 v­t kính nh°
ng 
iÁu quan trÍng là t¥t c£ các lo¡i kính hiÃn vi này 
°
ãc dña trên nguyên t¯c phóng 
¡i kép. Chi¿c kính hiÃn vi phéc t¡p 
§u tiên 
°
ãc làm ra vào kho£ng giïa nhïng n
m 1510 và 1610. Ng°
Ýi ta không bi¿t 
ích xác ai là tác gi£ cça nó nh°
ng r¥t nhiÁu ng°
Ýi cho r±ng b£n quyÁn sáng ch¿ kính hiÃn vi thuÙc vÁ Galilê. 
ôi khi ng°
Ýi ta gÍi nhà khoa hÍc ng°
Ýi 
an M¡ch Lêvenguc là ông tÕ cça kính hiÃn vi nh°
ng không ph£i vì ông là ng°
Ýi sáng ch¿ ra nó mà vì ông 
ã phát minh ra r¥t nhiÁu thé vì có sñ giúp 
á cça kính hiÃn vi. Lêvenguc 
ã chÉ ra r±ng nhïng con mÍt, nhïng con bÍ chó và nhïng sinh v­t nhÏ bé khác nß ra të tréng không ph£i là các loài có kh£ n
ng tñ sinh s£n, ông là ng°
Ýi 
§u tiên 
ã nhìn th¥y qua kính hiÃn vi các d¡ng cça sñ sÑng nh°
: nhïng c¡
 thà 
¡
n bào và vi khu©n. B±ng chính 
ôi bàn tay mình ông 
ã ch¿ t¡o ra mÙt chi¿c kính hiÃn vi và qua chi¿c kính hiÃn vi 
ó ông 
ã nhìn th¥y toàn bÙ quá trình tu§n hoàn cça sñ sÑng.

Ngày nay con ng°
Ýi trong mÍi l)
nh vñc khoa hÍc và công nghiÇp 
Áu không thà làm viÇc 
°
ãc n¿u thi¿u kính hiÃn vi.

h¿t: ai 
ã ngh)
 ra kính hiÃn vi?, xem ti¿p: ai 
ã ngh)
 ra la bàn?



ai 
ã ngh)
 ra la bàn?



D¡ng 
¡
n gi£n nh¥t cça la bàn là mÙt chi¿c kim nam châm 
°
ãc g¯n lên mÙt cái cÙt sao cho nó có thà quay theo mÍi h°
Ûng. Chi¿c kim nam châm này s½ chÉ vÁ ph°
¡
ng b¯c chính xác h¡
n là të cñc b¯c cça trái 
¥t. Të 
ó b¡n có thà xác 
Ënh 
°
ãc các ph°
¡
ng h°
Ûng và các 
Ëa 
iÃm mà b¡n mong muÑn. La bàn là mÙt v­t không thà thi¿u 
°
ãc 
Ñi vÛi nhïng ng°
Ýi du lËch trên kh¯p th¿ giÛi, không ai bi¿t r±ng ng°
Ýi ta 
ã tìm th¥y kim nam châm quay và chÉ vÁ ph°
¡
ng b¯c të khi nào và ß 
âu suÑt mÙt thÝi gian dài ng°
Ýi ta cho r±ng 
ó là phát minh cça ng°
Ýi trung quÑc të 4500 n
m tr°
Ûc 
ây. Tuy nhiên g§n 
ây gi£ thi¿t này bË nhiÁu ng°
Ýi bác bÏ song dù th¿ nào 
i ch
ng nïa nhïng ng°
Ýi Trung QuÑc v«n 
°
ãc coi là nhïng ng°
Ýi 
§u tiên bi¿t 
¿n nguyên lý ho¡t 
Ùng cça la bàn. Sau ng°
Ýi Trung QuÑc là 
¿n nhïng th°
¡
ng gia £ R­p bi¿t 
¿n la bàn và du nh­p chúng vào Châu Âu. Ng°
Ýi ta ci
ng bi¿t chính xác r±ng vào kho£ng th¿ k÷ thé 12 la bàn 
ã r¥t phÕ bi¿n ß Châu Âu, có l½ d¡ng sÛm nh¥t cça la bàn là 
°
ãc c¥u t¡o të mÙt cái kim nhiÅm të 
°
ãc g¯n vào mÙt mi¿ng g× th£ b¡
i trong mÙt cÑc n°
Ûc. Sau 
ó ng°
Ýi ta 
ã ngh)
 cách g¯n nhïng chi¿c kim lên tråc và có thà xoay tròn 
°
ãc trong 
áy cÑc. Lúc 
§u ng°
Ýi ta chÉ dùng la bàn 
à xác 
Ënh h°
Ûng B¯c, h°
Ûng Nam và ng°
Ýi ta th°
Ýng quay cái cÑc sao cho 
iÃm cuÑi cça cái kim chÉ ph°
¡
ng b¯c n±m 
úng vÛi v¡ch chÉ ph°
¡
ng b¯c trên cái cÑc. VÁ sau nïa thì trên nhïng cái la bàn ng°
Ýi ta 
·t mÙt mi¿ng gi¥y có 
ánh d¥u B¯c, Nam, 
ông, Tây. Ch¯c h³n các b¡n ci
ng bi¿t të cñc b¯c không trùng vÛi b¯c cñc, të cñc b¯c n±m ß 
iÃm cao nh¥t cça bÝ b¯c cça b¯c Mù trên bán 
£o Butia. Các kim nam châm cça t¥t c£ các la bàn ß b¯c bán c§u 
Áu chÉ vào 
iÃm này.

Nhïng ng°
Ýi cÕ x°
a không bi¿t 
°
ãc sñ khác nhau giïa të cñc b¯c và b¯c cñc, hÍ chÉ ngh)
 r±ng kim cça la bàn luôn luôn chÉ vÁ h°
Ûng b¯c. VÁ sau này nhïng ng°
Ýi thu÷ thç lên tàu ra kh¡
i xa và hÍ 
ã nh­n th¥y sñ khác nhau này ch¯c h³n b¡n ci
ng có thà hình dung 
°
ãc n×i b
n kho
n th¯c m¯c cça nhïng ng°
Ýi Scan
inav¡
 cÕ khi hÍ chu du ß các biÃn b¯c xung quanh Greenland và nh­n th¥y r±ng ß mÙt vài n¡
i kim la bàn l¡i chÉ vÁ ph°
¡
ng tây.

h¿t: ai 
ã ngh)
 ra la bàn?, xem ti¿p: ai 
ã ngh)
 ra môn nh©y dù ?



ai 
ã ngh)
 ra môn nh©y dù ?



B¡n hãy thí t°
ßng t°
ãng mình 
ang l¡
 líng ß 
Ù cao 5m sau 
ó të të h¡ cánh xuÑng m·t 
¥t. 
iÁu 
ó giÑng nh°
 b¡n nh£y të bÝ t°
Ýng cao 3m xuÑng v­y. 
à làm 
°
ãc viÇc 
ó mà không hÁ bË xây xát b¡n ph£i nhÝ 
¿n sñ giúp 
á cça chi¿c dù. Chi¿c dù ch³ng qua chÉ là mÙt chi¿c ô to có kh£ n
ng t¡o ra lñc c£n 
Ñi vÛi không khí. NhÝ có chi¿c dù chúng ta có thà r¡
i trong không gian mà không sã bË th°
¡
ng khi h¡ xuÑng m·t 
¥t.

Chi¿c dù thñc ra là thi¿t bË bay 
§u tiên. N
m 1514 Leonard De Vinchi 
ã phác ho¡ chi¿c dù trong quyÃn vß v½ cça mình. Vào n
m 1595 Faust¡
 Verasio 
ã có mÙt bài miêu t£ vÁ chi¿c dù có kh£ n
ng ho¡t 
Ùng 
§u tiên. Ông Z. Blanzar, ng°
Ýi Pháp là ng°
Ýi 
§u tiên sí dång chi¿c dù. N
m 1785 ông này 
ã cho mÙt con chó vào mÙt chi¿c giÏ, buÙc vào mÙt cái dù rÓi th£ të khí c§u xuÑng. Ông Blanzar còn kh³ng 
Ënh r±ng vào n
m 1793 të trên kinh khí c§u ông 
ã nh£y dù xuÑng m·t 
¥t và k¿t qu£ là bË gãy m¥t mÙt chân.

MÙt ng°
Ýi Pháp khác, ông Z. Garneri 
ã 
°
ãc công nh­n là ng°
Ýi 
§u tiên sí dång dù th°
Ýng xuyên nh¥t. CuÙc biÃu diÅn nh£y dù 
§u tiên cça ông 
ã diÅn ra ß Pari vào ngày 22/10/1797, khi mà ông 
ã nh£y thành công të 
Ù cao h¡
n 600m. Chi¿c dù cça ông Garneri trông giÑng nh°
 mÙt cái ô 
°
ãc làm të v£i b¡t tr¯ng có 
°
Ýng kính kho£ng 7m. ß giïa nóc dù có mÙt mi¿ng g× hình cái 
)
a có ti¿t diÇn kho£ng 25cm có 
åc l× ß giïa cho không khí lÍt qua. Chi¿c 
)
a 
°
ãc g¯n vÛi mi¿ng v£i b¡t b±ng nhiÁu d£i ruy b
ng nhÏ.

Cú nh£y dù të máy bay thành công 
§u tiên 
°
ãc thñc hiÇn bßi 
¡i uý Berry vào n
m 1912 t¡i Saint-Luiz thuÙc bang Missuri. Trong nhïng n
m 1913-14 
ã x£y ra r¥t nhiÁu cuÙc tranh lu­n xung quanh viÇc nên hay không nên sí dång dù vào måc 
ích céu hÙ. Cho 
¿n 
§u th¿ chi¿n thé nh¥t v¥n 
Á này v«n ch°
a ngã ngi
. Nhïng v¥n 
Á bàn cãi chính liên quan 
¿n kích th°
Ûc cça dù và viÇc liÇu các phi công có thà nh£y dù an toàn mà không va ch¡m vÛi máy bay hay không.

h¿t: ai 
ã ngh)
 ra môn nh©y dù ?, xem ti¿p: ai 
ã ngh)
 ra máy £nh ?



ai 
ã ngh)
 ra máy £nh ?



Ngày hôm nay chúng ta có thà in tráng £nh trong giây lát nh°
ng 
à làm 
°
ãc nh°
 v­y thì ng°
Ýi ta 
ã ph£i m¥t hàng tr
m n
m nghiên céu tìm tòi. Chúng ta hãy cùng nhau làm quen vÛi lËch sí cça máy £nh, vào giïa th¿ k÷ XI và XVI, con ng°
Ýi 
ã b¯t 
§u sí dång mÙt lo¡i máy £nh thô s¡
 
°
ãc gÍi là “HÙp tÑi”, nó cho phép chúng ta in ra gi¥y nhïng hình £nh rÓi sau 
ó qua mÙt vài khâu xí lý ta s½ nh­n 
°
ãc hình £nh chính xác cça v­t chåp.

Vào n
m 1568 ông Danielo Barbaro 
ã sáng ch¿ ra mÙt chi¿c máy £nh có mÙt th¥u kính và mÙt l× có thà thay 
Õi 
°
Ýng kính 
à t
ng 
Ù nét cça £nh. N
m 1802 ông Tomas Erdward và ông Gamphri Devid b±ng cách in ti¿p xúc 
ã thu 
°
ãc hình £nh trên mÙt lo¡i gi¥y 
·c biÇt tuy nhiên nhïng béc £nh này không bÁn.

Vào n
m 1816 ông Zozep Nips 
ã làm ra mÙt chi¿c máy £nh kiÃu hÙp và v­t kính 
°
ãc l¥y ra të kính hiÃn vi và 
ã thu 
°
ãc £nh âm b£n. N
m 1835 ông William Tabot là ng°
Ýi 
§u tiên 
ã làm ra d°
¡
ng b£n të £nh âm và ci
ng thu 
°
ãc nhïng béc £nh r¥t nét. N
m 1839 ông Luis 
age 
ã công bÑ phát minh cça mình vÁ mÙt quá trình 
Ënh vË £nh trên các mi¿ng b¡c thÝi gian qua 
i và 
ã có r¥t nhiÁu ng°
Ýi 
óng góp ý t°
ßng và công séc vào viÇc hoàn thiÇn chi¿c máy £nh và cuÑi cùng vào n
m 1888 ng°
Ýi ta 
ã th¥y trên thË tr°
Ýng nhïng chi¿c máy £nh hiÇn 
¡i cça hãng Eastman Dry Play and Film sí dång hÇ thÑng Kodak. Chi¿c máy £nh 
ã n¡p sµn phim rÙng 6cm 
ç cho 100 kiÃu. Sau khi sí dång h¿t phim máy £nh 
°
ãc tr£ vÁ cho công ty ß Rotchet¡
, cuÑn phim này 
°
ãc l¥y ra và in tráng. Chi¿c máy £nh này l¡i 
°
ãc n¡p l¡i phim và tr£ l¡i cho khách hàng. Të 
ó 
¿n nay chi¿c máy £nh không ngëng 
°
ãc c£i ti¿n cho 
¹p h¡
n, nhÏ h¡
n, thu­n tiÇn h¡
n và nó 
°
ãc sí dång rÙng rãi trên toàn th¿ giÛi

h¿t: ai 
ã ngh)
 ra máy £nh ?, xem ti¿p: ai 
ã ngh)
 ra nhïng con tem?



ai 
ã ngh)
 ra nhïng con tem?



Ngày xa x°
a con ng°
Ýi 
ã truyÁn th°
 b±ng mÙt cách h¿t séc thô s¡
. Các b¡n hãy hình dung nó giÑng nh°
 nhïng cuÙc ch¡y ti¿p séc v­y, ng°
Ýi nÍ chuyÁn cho ng°
¡
ì kia. Các tr¡m, n¡
i ng°
Ýi tr°
Ûc 
°
a th°
 cho ng°
Ýi sau 
°
ãc gÍi là tr¡m b°
u 
iÇn (english : post).

Të con tem trong ti¿ng Anh là “stamp” có ngh)
a là 
óng d¥u, b¯t 
§u të viÇc 
óng d¥u niêm th°
. Ng°
Ýi ta bôi sáp lên bì th°
 và trong khi sáp ch°
a khô 
óng d¥u lên 
ó 
à 
ánh d¥u phân biÇt ng°
Ýi gíi.

ý t°
ßng dùng con tem 
à chuyÃn th°
 thuÙc vÁ ông Rôl
ng Hill, ng°
Ýi Anh. 
ó là vào kho£ng nhïng n
m 30 cça th¿ k÷ tr°
Ûc. Theo ông Rôl
ng Hill n¿u dùng con tem thay cho viÇc 
óng c°
Ûc phí b°
u 
iÇn s½ có nhiÁu thu­n lãi h¡
n và sÑ ng°
Ýi gíi th°
 s½ t
ng lên, téc là t
ng thêm thu nh­p cho quÑc gia. Ông ci
ng chính là ng°
Ýi 
°
a ra nhiÁu c£i cách vÁ c°
Ûc phí b°
u 
iÇn. Tr°
Ûc 
ây c°
Ûc phí b°
u 
iÇn phå thuÙc vào sÑ trang và kho£ng cách giïa hai 
Ëa 
iÃm. Kho£ng cách càng xa thì c°
Ûc phí cho m×i trang th°
 càng cao. Theo sáng ki¿n cça ông Rôl
ng Hill të lúc b¥y giÝ c°
Ûc phí gíi mÙt béc th°
 chÉ phå thuÙc vào trÍng l°
ãng cça nó, còn y¿u tÑ kho£ng cách không c§n 
à ý tÛi.

QuÑc gia 
§u tiên sí dång con tem là V°
¡
ng quÑc Anh. Sau 
ó 
°
ãc áp dång rÙng rãi và nhanh chóng t¡i h§u h¿t các quÑc gia, thành phÑ ß châu âu. N°
Ûc 
§u tiên sí dång con tem ß tây bán c§u không ph£i là Mù mà là Braxin vào n
m 1843. N°
Ûc Mù ch­m h¡
n mÙt chút, 
¿n n
m 1847 nhà n°
Ûc mÛi chính théc phát hành các con tem, m·c dù të n
m 1842 t¡i mÙt sÑ c¡
 sß b°
u 
iÇn t°
 nhân cça n°
Ûc này 
ã có nhïng con tem riêng cça mình.

h¿t: ai 
ã ngh)
 ra nhïng con tem?, xem ti¿p: ai 
ã ngh)
 ra trò 
ánh bài?



ai 
ã ngh)
 ra trò 
ánh bài?



Ch¯c h³n trong m×i gia 
ình trên th¿ giÛi b¡n 
Áu có thà tìm th¥y mÙt bÙ bài. 
ây có l½ là mÙt trò ch¡
i gia 
ình 
°
ãc nhiÁu ng°
Ýi °
a chuÙng nh¥t. Và có l½ ci
ng chính vì th¿ mà chúng ta luôn tin r±ng bÙ bài 
ã có të lâu l¯m rÓi.

Ng°
Ýi ta không còn nhÛ các c× bài ra 
Ýi lúc nào và ß 
âu, Trung QuÑc, Ai c­p, Hy l¡p hay ¥n 
Ù, chÉ bi¿t r±ng chúng xu¥t hiÇn ngay sau khi nghÇ thu­t t¡o hình ra 
Ýi. MÙt thÝi gian dài ng°
Ýi ta cho r±ng các c× bài là phát minh cça ng°
Ýi Trung QuÑc, tuy nhiên ng°
Ýi dân n°
Ûc này mÛi chÉ ch¡
i bài të kho£ng 1000 n
m tr°
Ûc 
ây.

Lúc 
§u khi mÛi xu¥t hiÇn bÙ bài không ph£i dùng 
à ch¡
i mà 
à các thày bói dñ 
oán t°
¡
ng lai. Mãi sau này bÙ bài mÛi 
°
ãc dùng 
à ch¡
i. Có ng°
Ýi cho r±ng nhïng ng°
Ýi lính th­p tñ chinhlà nhïng ng°
Ýi 
ã 
°
a trò 
ánh bài 
¿n Châu âu. MÙt sÑ ng°
Ýi khác l¡i cho r±ng các nhà buôn 
ã mang trò ch¡
i này vào Tây Ban Nha. Nhïng ng°
Ýi thé ba l¡i kh³ng 
Ënh bÙ bài 
ã 
°
ãc nhïng ng°
Ýi Di gan 
em vào các n°
¡
c 
ông âu. Tuy nhiên chúng ta chÉ có thà kh³ng 
Ënh mÙt 
iÁu ch¯c ch¯n là nhïng ng°
Ýi dân Châu âu bi¿t 
¿n bÙ bài të th¿ k÷ thé XIII. Lúc 
âu ß Châu Âu có tÓn t¡i r¥t nhiÁu lo¡i bài khác nhau. Có lo¡i bài gÓm 21 quân chÉ có hình không có sÑ, l¡i có nhïng bÙ bài có 56 quân có sÑ mà l¡i không có hình. Ng°
Ýi Pháp 
ã ngh)
 ra bÙ bài gÓm 52 quân. HÍ 
ã sí dång nhïng lá bài có sÑ và giï l¡i c£ nhïng quân coá hình nh°
 quân át (A), quân vua (K), quân 
§m (Q), quân bÓi (J). Anh là quÑc gia thé hai ß Châu âu ti¿p nh­n bÙ bài này.

Nhïng lá bài 
§u tiên 
°
ãc v½ b±ng tay r¥t thô s¡
. VÁ sau cùng vÛi sñ phát triÃn r§m rÙ cça nghÁ kh¯c g× ng°
Ýi ta 
ã s£n xu¥t hàng lo¡t nhïng bÙ baì b±ng g× vëa r» vëa 
¹p. Nhïng bÙ bài g× này nhanh chóng 
°
ãc nhïng ng°
Ýi dân th°
Ýng ß kh¯p n¡
i hoan nghênh.

h¿t: ai 
ã ngh)
 ra trò 
ánh bài?, xem ti¿p: ai 
ã ngh)
 ra t¥m b£n 
Ó 
§u tiên?



ai 
ã ngh)
 ra t¥m b£n 
Ó 
§u tiên?



Hãy t°
ßng t°
ãng mà xem, th­t khó mà dùng lÝi 
à t£ 
°
ãc h¿t các toà nhà, các 
°
Ýng phÑ trong thành phÑ cça b¡n. S½ 
¡
n gi£n h¡
n n¿u chúng ta dùng bút và gi¥y 
à v½ ra vË trí cça chúng, ci
ng chính vì th¿ mà t¥m b£n 
Ó 
ã ra 
Ýi. T¥m b£n 
Ó 
§u tiên mà loài ng°
Ýi còn nhÛ 
°
ãc v½ trên mÙt mi¿ng 
¥t sét ß Ai C­p h¡
n 4000 n
m tr°
Ûc 
ây và sau này 
ã bË thiêu hu÷ trong mÙt 
ám cháy. ThÝi cÕ nhïng ng°
Ýi chç 
¥t v½ b£n 
Ó danh giÛi nhïng ph§n 
¥t cça mình. Các vË hoàng 
¿ thì dùng b£n 
Ó 
à phân chia 
°
Ýng biên giÛi cça quÑc gia mình. Nh°
ng khi con ng°
Ýi thí mô t£ trên b£n 
Ó vË trí cça nhïng v­t ß xa h¡
n thì hÍ g·p ph£i mÙt sÑ r¯c rÑi nh¥t 
Ënh, 
iÁu 
ó g¯n liÁn vÛi viÇc trái 
¥t hình tròn nên viÇc 
o chính xác nhïng kho£ng cách lÛn là r¥t khó. BuÕi ban 
§u các nhà thiên v
n hÍc 
ã giúp 
á các nhà 
Ó ho¡ r¥t nhiÁu vì nhïng nghiên céu cça hÍ liên quan tÛi kích th°
Ûc và hình d¡ng cça trái 
¥t. Ông eratosphen sinh n
m 276 tr°
Ûc công nguyên ß Hy L¡p 
ã 
o 
°
ãc kích th°
Ûc cça

trái 
át, nhïng con sÑ mà ông 
°
a ra g§n giÑng vÛi thñc t¿. Ph°
¡
ng pháp cça ông l§n 
§u tiên 
ã cho phép con ng°
Ýi tính 
°
ãc kho£ng cách të nam 
¿n b¯c. G§n nh°
 ci
ng cùng vÛi thÝi gian 
ó Ginnarch 
ã 
°
a ra cách chia b£n 
Ó th¿ giÛi ra nhïng ph§n b±ng nhau dÍc theo kinh tuy¿n và v)
 tuy¿n, vË trí chính xác cça nhïng 
°
Ýng này s½ dña trên viÇc nghiên céu b§u trÝi.

Vào th¿ k÷ thé 2 sau công nguyên Plôtemei 
ã v­n dång ý t°
ßng trên 
à chia b£n 
Ó ra thành nhïng ph§n b±ng nhau b±ng các 
°
Ýng kinh tuy¿n và v)
 tuy¿n. CuÑn sách giáo khoa 
Ëa lý cça ông 
ã trß thành quyÃn sách tiên phong cça bÙ môn này sau khi ng°
Ýi ta tìm th¥y n°
Ûc Mù. Sñ khám phá ra Châu Mù cça Colômbô và các nhà thám hiÃm khác càng làm t
ng sñ quan tâm cça mÍi ng°
Ýi tÛi b£n 
Ó. N
m 1570 Avram ortelius 
ã xu¥t b£n ß Antverpene t­p b£n 
Ó 
§u tiên. Ng°
Ýi sáng l­p ra ngành ho¡ 
Ó hiÇn 
¡i có thà coi là Geradus Mercator . Trên nhïng t¥m b£n 
Ó cça ông ta nhïng 
°
Ýng th³ng s½ t°
¡
ng éng vÛi nhïng 
°
Ýng cong trên qu£ 
Ëa c§u. 
iÁu 
ó cho phép v¡ch mÙt 
°
Ýng th³ng giïa hai 
iÃm trên b£n 
Ó và ci
ng có thà xác 
Ënh 
°
ãc ph°
¡
ng h°
Ûng b±ng la bàn. T¥m b£n 
Ó 
ó 
°
ãc gÍi là “sñ chi¿u hình”. Trên trang phå bìa quyÃn sách cça ông ta có in hình núi Atlát khÕng lÓ, chính vì v­y nhïng t¥m b£n 
Ó ngày nay chúng ta l¡i gÍi là Atlát.

h¿t: ai 
ã ngh)
 ra t¥m b£n 
Ó 
§u tiên?, xem ti¿p: ai 
ã phát hiÇn ra cà phê?



ai 
ã phát hiÇn ra cà phê?



Không ai bi¿t chính xác tên cça con ng°
Ýi h¡nh phúc 
ã 
°
ãc tr£i qua nhïng c£m giác bÓi hÓi khi nh¥p ngåm cà phê 
§u tiên. ChÉ bi¿t r±ng vÁ lËch sí xu¥t xé cça cà phê ci
ng có th­t nhiÁu huyÁn tho¡i. MÙt trong sÑ nhïng huyÁn tho¡i kà l¡i r±ng mÙt ngàn n
m tr°
Ûc 
ây mÙt ng°
Ýi dân Abixini (bây giÝ là Ethiopía) 
ã 
à ý 
¿n h°
¡
ng th¡
m 
·c biÇt bÑc lên të mÙt båi cây 
ang cháy. Anh ta bèn nh·t cça m¥y qu£ trong båi cây và n¿m thí, th¥y ngon bèn mang 
un l¥y n°
Ûc uÑng. Anh ta 
âu có bi¿t r±ng mình vëa khám phá ra mÙt 
iÁu h¿t séc kó diÇu, vì 
ó chính là ly cà phê 
§u tiên trên th¿ giÛi - mÙt thé n°
Ûc uÑng s½ mãi 
°
ãc con ng°
Ýi °
a chuÙng.

V­y là nhïng ng°
Ýi 
§u tiên bi¿t 
¿n cây cà phê và h°
¡
ng vË th¡
m ngon cç nó là nhïng ng°
Ýi dân Abixini, sÑng ß phía 
ông cça Châu phi. Cho 
¿n th¿ k÷ thé XV chÉ có ß 
ó mÛi có cây cà phê. VÁ sau ng°
Ýi ta mÛi 
°
a giÑng cây cà phê sang trÓng ß các n°
Ûc £ r­p. Trong vòng 200 n
m sau 
ó të b¯c £ r­p và Yemen, cây cà phê 
°
ãc trÓng rÙng rãi trên kh¯p các n°
Ûc trên th¿ giÛi.

Vào th¿ k÷ XVII 
an m¡ch b¯t 
§u trÓng cà phê trên 
£o Java, rÓi të 
ó nó 
°
ãc 
°
a sang gieo trÓng t¡i các n°
Ûc nhiÇt 
Ûi khác. Cây cà phê ci
ng 
°
ãc bi¿t 
¿n ß Anh và Mù sau khi ng°
Ýi Anh l¥y giÑng cà phê të 
£o Java.

Các cây cà phê mÍc chç y¿u ß các n°
Ûc có khí h­u nhiÇt 
Ûi. Tuy nhiên 
iÁu kiÇn thu­n lãi nh¥t cho sñ phát triÃn cça cây cà phê là nhïng vùng 
¥t cao và khô ráo. Lo¡i 
¥t trÓng và khí h­u thích hãp 
ó ng°
Ýi ta 
ã tìm th¥y ß vùng núi t¡i Braxin.Chính vì v­y ngày nay 3/4 s£n l°
ãng cà phê trên th¿ giÛi thuÙc vÁ 
¥t n°
Ûc này. ß 
ây có nhïng 
Ón 
iÁn cà phê lÛn nh¥t th¿ giÛi. Có nhïng 
Ón 
iÁn có tÛi hàng triÇu cây cà phê và tr£i dài nhiÁu kilômét. Ngoài ra cây cà phê có nhiÁu ß Venexuela, Guatemala, Mexico, và ß mÙt sÑ vùng thuÙc Tây ¥n 
Ù và 
£o Java.

Nhïng tên gÍi nh°
 “Mocco”, “Java” tr°
Ûc 
ây dùng 
à chÉ n¡
i trÓng cà phê thì nay chúng 
°
ãc dùng 
à gÍi tên các lo¡i cà phê. C£ hai lo¡i này 
Áu là cça Braxin, chúng ci
ng nÕi tiÁng nh°
 cà phê “Rio” và “Santos”. C£ng xu¥t kh©u cà phê lÛn nh¥t cça Braxin là c£ng Santos.

Qu£ cà phê trông giÑng nh°
 qu£ anh 
ào, mÍc trên nhïng båi cây cao và có lá óng ánh. Trong m×i qu£ cà phê có mÙt ho·c hai h¡t dính vào nhau.

M·c dù có h¡
n 25 lo¡i cây cà phê, song chÉ có hai trong sÑ 
ócho qu£ có h°
¡
ng th¡
m m×i khi ta rang chúng lên.

h¿t: ai 
ã phát hiÇn ra cà phê?, xem ti¿p: ai 
ã phát minh ra nguyên tí?



ai 
ã phát minh ra nguyên tí?



Nhïng ng°
Ýi Hy L¡p cÕ cho r±ng v¡n v­t 
Áu c¥u t¡o të các nguyên tí. Thñc ch¥t, të "nguyên tí" b¯t nguÓn të ti¿ng Hy L¡p có ngh)
a là không thà chia 
°
ãc. Ng°
Ýi Hy L¡p cÕ cho r±ng n¿u 
em chia mÙt v­t ra cho 
¿n khi nào không thà chia 
°
ãc nïa thì ph§n thu 
°
ãc gÍi là nguyên tí. M·c dù ngày nay chúng ta bi¿t r±ng ng°
Ýi Hy L¡p cÕ r¥t có lý khi ngh)
 nh°
 v­y, song chúng ta không thà kh³ng 
Ënh là chính hÍ 
ã tìm ra nguyên tí. Vì niÁm tin cça hÍ vào nguyên tí không có c
n cé khoa hÍc, không xu¥t phát të b¥t cé thông tin khoa hÍc nào và không kh³ng 
Ënh 
°
ãc nó. 
ó chÉ 
¡
n gi£n là nhïng "t°
 t°
ßng tri¿t hÍc" vÁ th¿ giÛi và sñ tÓn t¡i. Nguyên tí 
°
ãc phát minh ra trên c¡
 sß cça các nghiên céu và lý thuy¿t khoa hÍc. Vào 
§u th¿ k÷ XIX chÉ có nhïng nhà tri¿t hÍc nghiên céu các câu hÏi vÁ c¥u t¡o cça v­t ch¥t và thñc thÃ. VÁ sau này vào n
m 1803 có nhà hoá hÍc, toán hÍc ng°
Ýi Anh John Dalton là ng°
Ýi 
§u tiên phát triÃn lý thuy¿t khoa hÍc vÁ nguyên tí. Dalton là mÙt nhà thñc nghiÇm vô cùng c§n

m«n. Ông t÷ mÉ cân các m©u cça các ch¥t khí và nh­n th¥y sñ khác nhau vÁ khÑi l°
ãng cça chúng. Ông ci
ng th¥y r±ng ch¥t khí ci
ng nh°
 các ch¥t r¯n và ch¥t lÏng 
°
ãc c¥u t¡o të nhïng ph§n r¥t nhÏ và ông gÍi 
ó là các nguyên tí. Ông Dalton 
ã tính 
°
ãc khÑi l°
ãng t°
¡
ng 
Ñi cça nguyên tí cça các nguyên tÑ nên ông ta bi¿t. Khi Dalton xác 
Ënh 
°
ãc r±ng các nguyên tí cça nhïng nguyên tÑ khác nhau có c¥u t¡o và khÑi l°
ãng khác nhau, thì ông ta thñc sñ 
ã 
·t nÁn móng cho nhïng khám phá vÁ nguyên tí. Tuy nhiên cho 
¿n lúc 
ó v«n ch°
a có 
°
ãc gi£i thích chính xác th¿ nào là nguyên tí và vai trò cça nó.

G§n 100 n
m sau mÙt nhà khoa hÍc khác ng°
Ýi Anh tên là Ernétxtô Rezerford 
ã xây dñng lý thuy¿t vÁ nguyên tí dña trên sñ miêu t£ hÇ m·t trÝi : mÙt h¡t nhân ß giïa tích 
iÇn d°
¡
ng và bao quanh bßi các electron tích 
iÇn âm.

Ngày nay các nhà bác hÍc cho r±ng nguyên tí 
°
ãc c¥u t¡o të các electron, frôtôn, neitrôn, pozitron, netrino, mezon, hyperon. Tóm l¡i, ta 
ã tìm ra h¡
n 20 ph§n khác nhau trong c¥u t¡o các nguyên tí. Tuy nhiên có mÙt 
iÁu kó l¡ là cho 
¿n nay v«n ch°
a có mÙt lÝi gi£i thích 
§y 
ç vÁ nguyên tí.

h¿t: ai 
ã phát minh ra nguyên tí?, xem ti¿p: ai 
ã sáng t¡o ra máy bay?



ai 
ã sáng t¡o ra máy bay?




ôi khi các phát minh b¯t 
§u të nhïng ý t°
ßng. 
§u tiên trong 
§u ta n£y ra ý 
Ënh ph£i ch¿ t¡o ra mÙt lo¡i máy móc hay thi¿t bË nào 
ó th¿ rÓi sau 
ó mÛi b¯t tay vào thñc hiÇn ý 
Ó.


Ñi vÛi con ng°
Ýi thì ý t°
ßng ch¿ t¡o ra chi¿c máy bay có l½ là mÙt trong nhïng m¡
 °
Ûc 
§u tiên và cao c£ nh¥t. ý ngh)
 vÁ nhïng chuy¿n bay 
ã làm cho con ng°
Ýi ph£i 
iêu 
éng të xa x°
a. Xung quanh °
Ûc m¡
 
°
ãc bay cça con ng°
Ýi có bi¿t bao huyÁn tho¡i. mÙt trong nhïng huyÁn tho¡i 
°
ãc nhiÁu ng°
Ýi nhÛ nh¥t là câu chuyÇn vÁ irca, vì muÑn bay lên không trung 
ã dùng sáp g¯n lên mình 
ôi cánh. Khi bay g§n 
¿n m·t trÝi vì quá nóng nên sáp 
ã ch£y ra làm irca ngã xuÑng và hy sinh. M·c dù con ng°
Ýi qu£ c£m ¥y 
ã ch¿t, nh°
ng °
Ûc m¡
 cao c£ cça con ng°
Ýi là 
°
ãc bay vào vi
 trå bao la thì mãi còn ß l¡i. Hình £nh irca chính là biÃu t°
ãng cho niÁm khát khao v°
¡
n tÛi nhïng 
Énh cao cça con ng°
Ýi.

Leonard Di Vanchi không chÉ là mÙt ho¡ sù tài ba mà còn là mÙt nhà sáng ch¿. ông 
ã 
à l¡i cho 
Ýi nhïng béc phác ho¡ cça thi¿t bË bay sí dång séc lñc c¡
 b¯p cça con ng°
Ýi. Ngoài ông ra còn bi¿t bao nhiêu nhïng ng°
Ýi khác nïa hàng tr
m n
m tr°
Ûc 
ây ci
ng tëng sÑng vÛi °
Ûc m¡
 
°
ãc bay.

Nhïng thi¿t bË bay 
§u tiên không có công su¥t riêng cça mình. Thñc ra 
ó chÉ là nhïng chí¿c diÁu hay nhïng chi¿c t§u l°
ãn khÕng lÓ. Vào th¿ k÷ XIX ng°
Ýi ta 
ã làm r¥t nhiÁu cuÙc thí nghiÇm vÛi nhïng thi¿t bË bay thô s¡
 ¥y.

Nh°
ng cho 
¿n lúc b¥y giÝ v«n ch°
a có ai làm ra 
°
ãc thi¿t bË bay n·ng h¡
n không khí và có công su¥t riêng. MÙt v¥n 
Á 
°
ãc 
·t ra là liÇu có thà làm ra 
°
ãc mÙt thi¿t bË nh°
 th¿ không? Ng°
Ýi 
§u tiên chéng minh r±ng 
iÁu 
ó có thà thñc hiÇn 
°
ãc là giáo s°
 Samuen Langly làm viÇc t¡i tr°
Ýng 
¡i hÍc Smíthson ß Washington. Ông 
ã thi¿t k¿ ra hai thiÃt bË bay, m×i chi¿c dài 4,5m và rÙng 3,5m, ch¡y b±ng 
Ùng c¡
 h¡
i n°
Ûc có công su¥t là 1,5 mã lñc. Vào n
m 1896 hai thi¿t bË này 
ã thñc hiÇn thành công nhïng chuy¿n bay 
§u tiên. Tuy nhiên chuy¿n bay thí nghiÇm cça chi¿c máy bay có kích th°
Ûc lÛn h¡
n 
ã không thành công. Nó 
ã bË nÕ tung vào ngày 07/10/1903.

Ngày 17/12 cùng n
m anh em nhà orvil và Wilbur Right 
ã thñc hiÇn thành công chuy¿n bay b±ng thi¿t bË bay n·ng h¡
n không khí và có công su¥t riêng. ß Kitty Hoke (bang B¯c Carolina) hÍ 
ã bay lên 
Ù cao 30m trong vòng 12 giây, và l§n thé hai - 260m trong 59 giây. Th¿ là chi¿c máy bay 
§u tiên 
ã ra 
Ýi và °
Ûc m¡
 cao c£ cça con ng°
Ýi 
ã 
°
ãc thñc hiÇn.

h¿t: ai 
ã sáng t¡o ra máy bay?, xem ti¿p: ai 
ã sáng t¡o ra t§u ng§m?



ai 
ã sáng t¡o ra t§u ng§m?




ã të r¥t lâu con ng°
Ýi °
Ûc mong có thà chuyÃn 
Ùng d°
Ûi m·t n°
Ûc. Nh°
ng theo nhïng tài liÇu ghi chép l¡i thì chi¿c tàu 
§u tiên có thà ch¡y d°
Ûi n°
Ûc xu¥t liÇn vào n
m 1578. Vào n
m này nhà toán hÍc ng°
Ýi Anh, ông William Born trong mÙt quÃn sách có in b£n v½ mô hình mÙt con t§u 
°
ãc che kín bÑn phía 
à có thà chuyÃn 
Ùng 
°
ãc d°
Ûi n°
Ûc. Chi¿c t§u 
°
ãc làm b±ng g×, ß ngoài bÍc mÙt lÛp da không ng¥m n°
Ûc. Chi¿c t§u này có thà “ngâm mình trong n°
Ûc” b±ng cách ép m¡n thuyÁn b±ng tay 
à gi£m thà tích cça mình. Nh°
ng rÓi b£n v½ v«n chÉ n±m trên trang gi¥y và ông William 
ã không thñc hiÇn 
°
ãc m¡
 °
Ûc b¥y lâu cça mình. Vào n
m 1605 mÙt con t§u giÑng hÇt nh°
 th¿ cça mÙt nhà sáng ch¿ khác 
ã 
°
ãc h¡ thu÷. Tuy nhiên b£n quyÁn cça chi¿c tiÁm thu÷ 
Énh 
§u tiên l¡i thuÙc vÁ nhà khoa hÍc ng°
Ýi áo, ông Korneli Van Drebbli. Sau nhiÁu l§n thí thách 
éa con tinh th§n cça mình trên dòng sông Thêm ß 
Ù sâu 3-4m, vào n
m 1620 ông 
ã công bÑ công trình khoa hÍc cça mình và 
°
ãc công nh­n.

Con t§u cça ông Drebbeli chÉ là mÙt khÑi 
°
ãc t¡o bßi mÙt khung g× 
°
ãc bÍc da không ng¥m n°
Ûc. Nó chuyÃn 
Ùng 
°
ãc là nhÝ vào các mái chèo xuyên qua múi t§u và 
°
ãc ép ch·t vào nhïng t¥m ch¯n b±ng da.

Sñ quan tâm cça con ng°
Ýi 
Ñi vÛi t§u ng§m ngày mÙt lÛn và cho 
¿n n
m 1727 chÉ tính riêng ß n°
Ûc Anh 
ã có không ít h¡
n 14 công trình sáng ch¿ t§u ng§m 
°
ãc c¥p b±ng phát minh. Nhïng chi¿c t§u ng§m l§n 
§u tiên 
°
ãc sí dånh vÛi måc 
ích quân sñ là vào thÝi kó cách m¡ng Mù. Ông David Bushnel 
ã sáng t¡o ra mÙt chi¿c t§u ng§m mÙt ch× siêu nhÏ có biÇt hiÇu là “con rùa”. MÙt l§n “con rùa” này 
ã nh
m nhe 
ánh chìm mÙt chi¿c t§u quân sñ cça Anh và buÙc vào 
uôi chi¿c t§u này mÙt khÑi thuÑc súng. Nh°
ng sñ viÇc 
ã không diÅn ra nh°
 ng°
Ýi ta mong muÑn, khÑi thuÑc nÕ 
ã không ho¡t 
Ùng, tuy nhiên 
à thoát hiÃm chi¿c t§u quân sñ 
ã vÙi vàng tìm 
°
Ýng ch¡y ra biÃn.

h¿t: ai 
ã sáng t¡o ra t§u ng§m?, xem ti¿p: ai 
ã sáng t¡o ra ôtô?



ai 
ã sáng t¡o ra ôtô?



Không giÑng vÛi các phát minh v)
 
¡i khác, lËch sí cça chi¿c xe ôtô không 
¡
n gi£n vì nó tr£i qua nhiÁu th
ng tr§m, bi¿n cÑ. 
óng góp vào quá trình phát triÃn và hoàn thiÇn chi¿c xe ôtô có sñ tham gia cça r¥t nhiÁu ng°
Ýi và tr£i qua không bi¿t bao nhiêuthÝi gian. Không có ai dám nh­n vÁ mình cái hân h¡nh là ng°
Ýi 
§u tiên 
ã sáng t¡o ra chi¿c xe ôtô.

Ph°
¡
ng tiÇn 
§u tiên chuyÃn 
Ùng trên m·t 
¥t có 
Ùng c¡
 và 
°
ãc sí dång rÙng rãi 
°
ãc sáng t¡o ra vào n
m 1769. Tác gi£ cça nó là ông Nicola Cunio, ng°
Ýi Pháp. 
ó là mÙt c× xe ba bánh cÓng kÁnh ch¡y b±ng 
Ùng c¡
 h¡
i n°
Ûc và nÓi súp de có kích th°
Ûc lÛn. Nó ch¡y vÛi v­n tÑc 5km/h và cé 24 ti¿ng l¡i ph£i n¡p nhiên liÇu mÙt l§n.

Ng°
Ýi 
§u tiên ß n°
Ûc Mù 
°
ãc nh­n b±ng phát minh cho c× xe tñ chuyÃn 
Ùng là ông Oliver Evans. 
ó là vào n
m 1789 khi ông này sáng ch¿ ra mÙt chi¿c xe thùng bÑn bánh có mÙt bánh cánh qu¡t ß phía sau, nó có thà chuyÃn 
Ùng c£ trên c¡n l«n d°
Ûi n°
Ûc. Chi¿c xe này n·ng tÛi 19 t¥n!

G§n tám m°
¡
i n
m sau nhïng thí nghiÇm vÁ nhïng c× xe nh°
 th¿ v«n ti¿p tåc 
°
ãc thñc hiÇn. Nhïng chi¿c xe 
°
ãc làm ra 
a ph§n ch¡y b±ng 
Ùng c¡
 h¡
i n°
Ûc, m·c dù ci
ng có vài chi¿c ch¡y b±ng 
iÇn và ngoài nhiÇm vå chß khách chúng còn chß c£ nhïng bình ¯c quy n·ng nÁ. CuÑi cùng vào nhïng n
m tám m°
¡
i cça th¿ k÷ XIX con ng°
Ýi mÛi có nhïng phát ki¿n mÛi mß ra triÃn vÍng t¡o ra chi¿c xe ôtô hiÇn 
¡i. 
ó là nhïng nghiên céu vÁ 
Ùng c¡
 
Ñt trong và sñ phát minh ra bánh xe khí nén.

Chi¿c xe ôtô ch¡y b±ng x
ng 
§u tiên 
ã 
°
ãc v­n hành vào n
m 1887, tác gi£ cça nó là ông Gotlib Daimler, ng°
Ýi 
éc. Vào nhïng n
m 1892-93 hai anh em nhà Duiry là Franhk và charle 
ã sáng t¡o ra chi¿c xe ôtô ch¡y b±ng x
ng 
§u tiên ß n°
Ûc Mù. Sau 
ó h§u h¿t t¥t c£ các xe ôtô 
°
ãc s£n xu¥t ß Mù thÝi b¥y giÝ 
Áu là phiên b£n cça chi¿c xe do anh em Duiry sáng t¡o. Ch³ng có ai mày mò tìm ta ra nhïng lo¡i xe khác c£, nhïng sñ thay 
Õi duy nh¥t là ng°
Ýi ta 
ã thay th¿ 
Ùng c¡
 x
ng b±ng 
Ùng c¡
 
Ñt trong và l¯p thêm mÙt bÙ ph­n mÛi là 
ai d«n 
Ùng k¿t hãp 
à truyÁn lñc cho bánh sau cça xe.

MÙt thÝi gian sau khi chi¿c xe ôtô 
ã 
°
ãc 
°
a vào sí dång rÙng rãi nh°
 mÙt ph°
¡
ng tiÇn giao thông thì ng°
Ýi ta b¯t 
§u ngh)
 
¿n viÇc t
ng công su¥t cça nó 
à thu­n tiÇn cho viÇc sí dång h¡
n. ng°
Ýi ta ci
ng nhanh chóng hiÃu ra r±ng hình dáng mÏng m£nh cça chi¿c xe lúc b¥y giÝ không còn phù hãp nïa. Sau nhiÁu c£i ti¿n con ng°
Ýi 
ã có 
°
ãc chi¿c xe ôtô có hình dáng hiÇn 
¡i nh°
 bây giÝ. 
Ùng c¡
 
°
ãc kéo të d°
Ûi gh¿ ra và 
©y vÁ phía tr°
Ûc. Nhïng chi¿c bánh xe mÏng m£nh 
°
ãc thay b±ng nhïng chi¿c bánh xe lÛn h¡
n, 
òn b©y ci
ng 
°
ãc thay b±ng vô l
ng lái. Và cuÑi cùng 
à t
ng c°
Ýng k¿t c¥u cça chi¿c xe ng°
Ýi ta 
ã thay g× b±ng thép. Và th¿ là chi¿c xe ôtô thñc sñ 
ã ra 
Ýi.

h¿t: ai 
ã sáng t¡o ra ôtô?, xem ti¿p: ai 
ã sáng t¡o ra 
àn d°
¡
ng c§m?



ai 
ã sáng t¡o ra 
àn d°
¡
ng c§m?



Các b¡n có bi¿t 
àn d°
¡
ng c§m là nh¡c cå phéc t¡p nh¥t trong các lo¡i nh¡c cå không? 
ây ci
ng là lo¡i nh¡c cå có âm giai phong phú nh¥t. NguÓn gÑc cça lo¡i nh¡c cå này là mÙt lo¡i 
àn hÙp 
Ùc dây (có mÙt dây) trên 
ó phân ra các quãng nh¡c. Nó ci
ng giÑng nh°
 chi¿c 
àn Ximbalium thÝi Cñu ¯
Ûc Kinh. Các nh¡c cå này 
Áu phát ra âm thanh b±ng cách g£y dây 
àn.

Vào kho£ng n
m 1000 ông Giu
ô de arezz 
ã c£i ti¿n hÙp 
àn này b±ng cách t
ng thêm sÑ dây và phím. Ngoài ra ông còn l¯p thêm ph§n bánh xe 
à có thà di chuyÃn 
°
ãc mÙt cách thu­n tiÇn. Nhïng chi¿c 
àn nh°
 th¿ còn tÓn t¡i cho 
¿n t­n th¿ k÷ XVI.

MÙt trong nhïng nh¡c cå 
°
ãc c£i ti¿n të 
àn 
Ùc dây là Klavicord. Nh¡c cå này có thêm mÙt chi ti¿t b±ng 
Óng nïa là “bàn 
¡p”. M×i khi ng°
Ýi nghÇ sù 
ánh mÙt b£n nh¡c ngoài viÇc gõ lên nhïng bàn phím giÝ 
ây anh ta còn 
à chân lên bàn 
¡p và phå thuÙc vào 
Ù nh¥n chân m¡nh hay nh¹ cça ng°
Ýi nghÇ sù mà t¡o ra nhïng 
Ù rung khác nhau cça các 
ây 
àn. MÙt nh¡c cå khác r¥t giÑng vÛi klavikord là 
àn Spinet, mÙt lo¡i nh¡c cå khá dài vÛi âm vñc là 4 quãng tám. Ci
ng nh°
 nhïng nh¡c cå 
« nêu ß trên 
àn Spinet ci
ng phát ra âm thanh b±ng cách g£y dây.


¿n giïa th¿ k÷ XVII có mÙt lo¡i nh¡c cå mÛi 
ã xu¥t hiÇn có tên là 
àn Klavexin. Lo¡i 
àn này to h¡
n 
àn Klavikord và Spinet và th°
Ýng có hai bàn phím. VÁ hình dáng nó trông giÑng chi¿c 
àn d°
¡
ng c§m lÛn. Âm thanh cça nó 
°
ãc phát ra të b±ng cách dùng nhïng sãi lông vi
 nhÏ xíu 
à kéo nhïng sãi dây 
àn.

CuÑi cùng vào n
m 1709 ông Bartolomeo Chritstofory 
ã ngh)
 ra hÇ thÑng “nhïng chi¿c búa nhÏ” và bi¿n cây 
àn Klavexin thành mÙt nh¡c cå mÛi có tên là Fortepiano (
àn d°
¡
ng c§m). NhÝ có hÇ thÑng búa này mà cây 
àn không còn phát ra nhïng âm thanh kèn k¹t nh°
 tr°
Ûc nïa. nh¡c sù 
§u tiên 
°
a 
àn d°
¡
ng c§m lên ngôi chính là Bethoven.

h¿t: ai 
ã sáng t¡o ra 
àn d°
¡
ng c§m?, xem ti¿p: ai 
ã tìm ra ch¥t dinamit( thuÑc nÕ)?



ai 
ã tìm ra ch¥t dinamit( thuÑc nÕ)?



ViÇc phát hiÇn ra thuÑc nÕ là mÙt trong nhïng phát ki¿n vô cùng quan trÍng trong lËch sí loài ng°
Ýi. Ng°
Ýi ta v«n cho r±ng ng°
Ýi Trung quÑc 
ã tìm ra thuÑc nÕ të tr°
Ûc công nguyên trong khi 
ó ng°
Ýi Châu Âu chÉ b¯t 
§u sí dång thuÑc nÕ të th¿ k÷ thé 14 và sau 
ó thuÑc nÕ 
ã gây 
°
ãc ti¿ng vang lÛn trên toàn trái 
¥t. ThuÑc nÕ kiÃu ci
 
ó là mÙt h×n hãp cça kali nitrát, than g× và l°
u huónh, lo¡i thuÑc nÕ này phÕ bi¿n rÙng rãi kh¯p n¡
i trên trái 
¥t cho 
¿n cuÑi th¿ k÷ 19. Vào n
m 1845 nhà hoá hÍc ng°
Ýi 
éc tên là Senbain 
ã làm mÙt thí nghiÇm vÛi sãi t¡
 và h×n hãp axít nit¡
ric và axít xunphuric 
­m 
·c, k¿t qu£ 
ã thu 
°
ãc mÙt s£n ph©m t¡
 tr¯ng giÑng nh°
 bông và nÕi ti¿ng 
¿n ngày hôm nay nh°
 là nitro xenluloza hay là pirocxilin và 
ó chính là thuÑc nÕ.

G§n nh°
 cùng thÝi gian 
ó mÙt ng°
Ýi ý có tên là Axcanio Sopbrero 
ã làm thí nghiÇm vÛi gliserin. Ông c©n th­n nhÏ tëng giÍt glyserin vào dung dËch axít nit¡
ric và axits sunphuric 
­m 
·c, k¿t qu£ thu 
°
ãc là mÙt sÑ l°
ãng nhÏ nitro glyserin có kh£ n
ng gây nÕ lÛn h¡
n pirocxilin. Hai m°
¡
i n
m sau nhà hoá hÍc ng°
Ýi Thuõ 
iÃn tên là Afrecnoben 
ã tình cÝ tìm ra thuÑc nÕ, ông ci
ng làm thí nghiÇm vÛi nitro glysilin và nh­n th¥y r±ng ch¥t này r¥t dÅ gây nÕ trong quá trình s£n xu¥t và v­n chuyÃn m·c dù Noben 
ã tìm ra 
°
ãc cách thu 
uãc nitro glyserin an toàn h¡
n tuy nhiên viÇc s£n xu¥t ra nó v«n không ph£i là 
ã h¿t nguy hiÃm. MÙt l§n Noben l¥y mÙt vài bi 
ông 
ñng nitro glyserin të nhïng hÙp có 
iatomít và ông nh­n th¥y r±ng nhïng chi¿c bi 
ông bË rò dÉ h×n hãp ch¥t nitro glysilin và diatomít 
ã t¡o thành mÙt ch¥t céng. V­y là th­t tình cÝ Alfred Noben 
ã tìm ra mÙt lo¡i thuÑc nÕ mÛi ít nh¡y c£m h¡
n vÛi các sñ va ch¡m.

h¿t: ai 
ã tìm ra ch¥t dinamit( thuÑc nÕ)?, xem ti¿p: ai 
ã vi¿t bách khoa toàn th°
 
§u tiên?



ai 
ã vi¿t bách khoa toàn th°
 
§u tiên?



M×i khi c§n tìm hiÃu mÙt thông tin c§n thi¿t chúng ta th°
Ýng tìm 
¿n sñ giúp 
á cça nhïng cuÑn bách khoa toàn th°
, vì chúng th°
Ýng chéa 
ñng 
§y 
ç (ho·c g§n nh°
 
§y 
ç) thông tin vÁ mÍi v¥n 
Á và con ng°
Ýi quan tâm vÁ khoa hÍc kù thu­t, v
n hoá nghÇ thu­t hay vÁ tiÃu sí và sñ nghiÇp cça nhïng con ng°
Ýi nÕi ti¿ng. Të bách khoa toàn th°
 (encyclopedia) b¯t nguÓn të ti¿ng Hy L¡p có ngh)
a là nhïng h°
Ûng d«n, nhïng chÉ d«n trong mÍi tr°
Ýng hãp trong cuÙc sÑng. MÙt ng°
Ýi Anh tên là Tomas Eliot 
ã “
em” të “encyclopedia” này vào ti¿ng Anh và gi£i mã cuÑn sách cça mình là “CuÑn sách gi£i thích các sñ v­t và các ki¿n théc phÕ bi¿n”.

Nh°
ng cuÑn bách khoa toàn th°
 ngày nay th°
Ýng 
°
ãc s¯p x¿p theo tr­t tñ cça b£ng chï cái 
à dÅ tra céu. Còn thÝi xa x°
a thì các tác gi£ so¡n bách khoa toàn th°
 không theo mÙt trình tñ nào c£. Ví då tác gi£ 
ã mß 
§u quyÃn bách khoa toàn th°
 thÝi Trung cÕ cça mình b±ng mÙt câu chuyÇn vÁ chúa và các th§n thánh, còn k¿t thúc b±ng mÙt bài miêu t£ các lo¡i hoa, h°
¡
ng th¡
m và danh sách 30 lo¡i tréng khác nhau.

CuÑn të 
iÃn bách khoa toàn th°
 cÕ x°
a nh¥t mà chúng ta bi¿t 
¿n ra 
Ýi vào th¿ k÷ 1 tr°
Ûc công nguyên ß La Mã. Tác gi£ cça nó là ông Plinhius có tên là “lËch sí tñ nhiên” gÓm 37 t­p vÛi h¡
n 20.000 måc të. Trong cuÑn të 
iÃn bách khoa này Plinhius có l¥y các trích d«n cça h¡
n 450 tác gi£. Ng°
Ýi ta 
ã r¥t quý bÙ sách này và cho 
¿n n
m 1530 nó 
ã 
°
ãc tái b£n tÛi 43 l§n.

BÙ të 
iÃn bách khoa lÛn nh¥t trên th¿ giÛi là bÙ bách khoa toàn th°
 Trung QuÑc thé 3, nó 
°
ãc biên so¡n theo sáng ki¿n cça mÙt vË hoàng 
¿ Trung QuÑc m¥t vào n
m 1721 gÓm 5020 t­p. Cha cÑ Jonh Harris là tác gi£ cça cuÑn bách khoa toàn th°
 
§u tiên có c¥u trúc theo trình tñ b£ng chï cái ra 
Ýi vaò n
m 1704 có tên là “të 
iÃn bách khoa toàn th°
 khoa hÍc và nghÇ thu­t Anh”. ß Pháp vào n
m 1743 
ã xu¥t b£n cuÑn “Encyclopédie”. Có nhiÁu nhà khoa hÍc lÛn tham gia biên so¡n bÙ sách này nh°
 Vonte, Russo, 
idro và 
iÁu 
ó 
ã làm cho bÙ sách sáng giá h¡
n.

CuÑn “Bách khoa ti¿ng Anh” hay “të 
iÃn nghÇ thu­t và khoa hÍc” l§n 
§u tiên 
°
ãc in ß Xcotlen vào n
m 1768. Të n
m 1911 nó 
ã 
°
ãc xu¥t b£n ß Mù.

h¿t: ai 
ã vi¿t bách khoa toàn th°
 
§u tiên?, xem ti¿p: ai 
ã xây dñng chi¿c c§u 
§u tiên?



ai 
ã xây dñng chi¿c c§u 
§u tiên?



Nhïng cây c§u 
ã ra 
Ýi të r¥t lâu rÓi vì nó vô cùng quan trÍng 
Ñi vÛi cuÙc sÑng cça con ng°
Ýi. H§u h¿t mÍi lúc mÍi n¡
i con ng°
Ýi luôn ph£i tìm cách b¯c c§u 
à v°
ãt qua mÙt con sông hay dòng suÑt nào 
ó. Có l½ chính t¡o hoá 
ã mách b£o cho con ng°
Ýi vÁ ý t°
ßng xây dñng cây c§u khi có mÙt cái cây 
Õ ngang qua dòng suÑi. Con ng°
Ýi 
ã dÅ dàng phát hiÇn ra ý t°
ßng b¯c mÙt cái cây làm c§u 
à v°
ãt qua mÙt con suÑi. Nhïng cây c§u 
§u tiên ch¯c h³n ci
ng là nhïng cây c§u g× và ng°
Ýi nguyên thu÷ 
ã sí dång nó trong mÙt thÝi gian r¥t dài cho 
¿n khi nhïng ng°
Ýi thã ch°
a ngh)
 ra cách 
¯p 
á ß giïa dòng ch£y 
à b¯c nhïng cây g× vào hai bên bÝ và 
ó 
°
ãc gÍi là nhïng cây c§u vÛi mÙt mÑ c§u ch°
a hoàn chÉnh. B°
Ûc ti¿p theo trong nghành xây dñng c§u là mÙt vài mÑ c§u 
°
ãc xây dñng và 
°
ãc nÑi vÛi nhau bßi các xúc g× ho·c nhïng phi¿n 
á.

Hai thanh g× 
°
ãc 
·t song song vÛi nhau và trên m·t c§u ng°
Ýi ta r£i các gi§m ngang 
à làm m·t c§u. Nhïng cây c§u kiÃu nh°
 th¿ r¥t giÑng vÛi nhïng cây c§u b¯c qua các dòng ch£y nhÏ trong các làng m¡c bây giÝ. Nhïng chi¿c c§u b¯c qua nhïng con sông lÛn ngày nay 
°
ãc xây dñng b±ng s¯t ho·c b±ng thép. Nhïng nhËp c§u không c§n ph£i dài l¯m nh°
ng ß nhïng n¡
i nh¥t 
Ënh ph£i có mÑ c§u thì có thà xây dñng 
°
ãc c§u vÛi 
Ù dài nh¥t 
Ënh. Chính vì v­y mà r¥t nhiÁu cây c§u 
°
Ýng s¯t trên c¡n là nhïng cái c§u xà. M×i cây c§u có hai ph§n chính là xây các nhËp c§u và các mÑ c§u. Các mÑ c§u c§n ph£i r¥t ch¯c ch¯n vì n¿u nó bË lún ho·c bË mòi mòn bßi n°
Ûc thì c£ chi¿c c§u s½ s­p. Ngày nay nhïng ng°
Ýi kù s°
 c§u 
°
Ýng cÑ g¯ng chôn các mÑ c§u th­t sâu. Ví då nh°
 khi xây cây c§u Iyz b¯c qua sông Mitshishipi ß thành phÑ Sanh Luy (bang Misuri) các mÑ c§u 
°
ãc trôn sâu 40 mét so vÛi m·t n°
Ûc biÃn, còn các mÑ c§u cça c§u ch¡y qua vËnh giïa Sanfransico và Ôcland thì sâu tÛi 70 mét.

h¿t: ai 
ã xây dñng chi¿c c§u 
§u tiên?, xem ti¿p: ai 
ã xây ngÍn h£i 

ng 
§u tiên?



ai 
ã xây ngÍn h£i 

ng 
§u tiên?



LiÇu chúng ta có thà hình dung 1 con 
°
Ýng l¡i không hÁ có b¥t kó t¥m b£ng chÉ 
°
Ýng, các ngã t°
, các l×i r½...? T¥t nhiên là nhïng con ng°
Ýi trên biÃn ci
ng c§n có nhïng d¥u hiÇu nh°
 th¿. Và ngÍn h£i 

ng là mÙt trong sÑ chúng. ánh sáng cça nó giúp nhïng thu÷ thç tìm 
°
Ýng vào c£ng, xác 
Ënh vË trí cça mình trên biÃn và ánh sáng cça ngÍn h£i 

ng còn có tác dång báo hiÇu cho nhïng con tàu nhïng n¡
i có 
á ng§m, vách 
á.

Nhïng ngÍn h£i 

ng 
§u tiên là nhïng ngÍn tháp nhÏ trên 
Énh có nhïng giÏ kim lo¡i bÍc ngÍn 
uÑc 
ang cháy. Có l½ nó có të hàng ngàn n
m nay të khi con ng°
Ýi b¯t 
§u ra kh¡
i xa. Không ai bi¿t 
ích xác nhïng ngÍn h£i 

ng 
§u tiên xu¥t hiÇn ß 
âu chÉ bi¿t r±ng vào th¿ k÷ thé VII tr°
Ûc công nguyên 
ã có mÙt ngÍn h£i 

ng r¥t nÕi ti¿ng ß trên mi
i Seegaum g§n Gellesponto. Còn ngÍn h£i 

ng 
°
ãc nhiÁu ng°
Ýi bi¿t 
¿n nh¥t và 
°
ãc coi là mÙt trong b£y kó quan th¿ giÛi là ngÍn h£i 

ng Faros ß thành phÑ Alecxandria (Ai C­p). NgÍn h£i 

ng này mang tên hòn 
£o nên nó ngñ trên 
ó. Ngày nay ng°
Ýi ta °
Ûc tính giá cça nó là mÙt triÇu USD. Vào th¿ k÷ thé III tr°
Ûc công nguyên ngÍn lía trên 
Énh cça nó chi¿u sáng chÉ 
°
Ýng cho các con tàu vào thành phÑ Alecxandria. Ng°
Ýi La mã cÕ ci
ng xây r¥t nhiÁu ngÍn h£i 

ng, ví då nh°
 ß Bulon (trên lãnh thÕ n°
Ûc Pháp bây giÝ). NgÍn h£i 

ng ß 
ây làm viÇc tÛi t­n th¿ k÷ XVII. 
ó là nhïng ngÍn h£i 

ng nhÏ và không 
°
ãc xây dñng tÑt nh°
 nhïng ngÍn h£i 

ng hiÇn 
¡i. Ngày nay ß m×i quÑc gia có bÝ biÃn 
Áu có mÙt u÷ ban trong chính phç theo dõi viÇc xây dñng và sí dång các ngÍn h£i 

ng. Khi nhïng ngÍn h£i 

ng 
°
ãc xây dñng trên c¡n thì c¥u t¡o cça nó r¥t 
¡
n gi£n và giá thành r¥t r». Nh°
ng khi nó 
°
ãc xây dñng trên các ghè 
á, th°
Ýng xuyên bË sóng 
ánh vào thì l¡i 
òi hÏi thi¿t k¿ r¥t phéc t¡p. Các tháp h£i 

ng 
°
ãc xây dñng të các lo¡i 
ã céng nh°
 
á hoa c°
¡
ng, ho·c të bê tông cÑt s¯t.

h¿t: ai 
ã xây ngÍn h£i 

ng 
§u tiên?, xem ti¿p:





NguÓn: TinhVan


°
ãc b¡n: Thành Viên VNthuquan 
°
a lên

vào ngày: 27 tháng 12 n
m 2003

	 

		

	

		

	<PIXTEL_MMI_EBOOK_2005>24</PIXTEL_MMI_EBOOK_2005>