ÿþLåc Ëa lÛn nh¥t th¿ giÛi: Låc Ëa lÛn nh¥t th¿ giÛi là châu á. Nó g§n nÎm l§n lÛn h¡n châu úc ? là låc Ëa nhÏ nh¥t. Châu Phi và châu á gÙp l¡i thì nhÉnh h¡n phân nía toàn bÙ m·t ¥t trên th¿ giÛi. Énh núi cao nh¥t th¿ giÛi: Énh cça 109 ngÍn núi cao nh¥t th¿ giÛi Áu ß c£ châu á - ß dãy Hy Mã L¡p S¡n có tÛi 96 ngÍn. Énh Everest là núi cao nh¥t Ëa c§u. Nó cao 8848m. Nó cao h¡n 20 l§n tháp Scars ß Chicago. N¿u ch¥t các khÑi nhà cao t§ng à so vÛi Énh Everest thì nó s½ c§n có 2200 t§ng (N¿u b¡n nh£y khÏi Énh Everest thì b¡n s½ m¥t 2 phút và 43 giây tr°Ûc khi ch¡m ¥t) Ng°Ýi §u tiên leo ¿n Énh núi Everest là Edmund Hillary, mÙt nhà leo núi ng°Ýi New Zealand và Sherpa Tenzing vào ngày 29 tháng 5 nÎm 1953. Tuy¿t ß xích ¡o: Énh núi Kenya n±m ß xích ¡o, nh°ng Énh cça nó cao 5199m so vÛi m·t biÃn nên luôn luôn phç §y tuy¿t. Khi b¡n leo núi, nhiÇt Ù gi£m và khí h­u thay Õi nh° thà b¡n ang i vÁ B¯c cñc hay Nam cñc v­y. N¿u b¡n leo lên Énh núi Kenya, b¡n s½ rÝi xa nhïng chú voi và Óng cÏ d°Ûi ¥t, v°ãt ám m°a rëng nhiÇt Ûi ß Ù cao 1650 m, rÓi xuyên qua rëng tre và vùng ¥t truông tr°Ûc khi ¿n Óng cÏ trên núi, ti¿n tÛi phía Énh núi. Énh núi Snoudon ß xé Wales, ngày tr°Ûc cao nh° nhïng ngÍn núi cça dãy Alps cao trên 5000m nh°ng bÎng, gió, m°a và tuy¿t ã xói mòn d§n nó xuÑng nên chiÁu cao hiÇn nay là 1085m. £o Hawaii là Énh cça mÙt ngÍn núi lÛn mà nó th­m chí lÛn h¡n Énh núi Everest. Chân núi Hawaii ß 9000m d°Ûi m·t biÃn, trên nÁn cça ¡i d°¡ng. Hòn £o lÛn nh¥t th¿ giÛi: Greenland là hòn £o lÛn nh¥t th¿ giÛi. (Châu úc là låc Ëa nên không tính là £o). Greenland diÇn tích trên 2 000 000 km2, lÛn g¥p g§n 10 l§n n°Ûc Anh. Nó bao phç §y bÎng và tuy¿t. New Guinea, Borneo và Madagascar là ba hòn £o lÛn k¿ ó, nh°ng c£ ba Áu nhÏ so vÛi Greenland. HÓ n°Ûc ngÍt lÛn nh¥t th¿ giÛi: HÓ n°Ûc ngÍt lÛn nh¥t th¿ giÛi là hÓ Superior ß Canada. Nó rÙng trên 80 000 km2. BiÃn Caspian th­m chí lÛn h¡n hÓ Superior g§n 5 l§n ? nh°ng n°Ûc m·n. HÓ n°Ûc sâu nh¥t th¿ giÛi: HÓ Baikal ß trung tâm Siberia là hÓ sâu nh¥t th¿ giÛi. Nó sâu 1940m, sâu h¡n 2 l§n Ù sâu cça biÃn B¯c, Canary Whart là toà cao Ñc cao nh¥t châu Âu, nh°ng hÓ Baikal sâu g¥p 8 l§n chiÁu cao cça nó. HÓ Baikal nhiÁu n°Ûc h¡n b¥t kó mÙt hÓ n°Ûc nào khác vÛi 23 000 km3 n°Ûc. Nó có thà nh¥n chìm n°Ûc Anh tÛi Ù sâu kho£ng 100m. ChÉ nhïng cao Ñc trên 30 t§ng mÛi có thà ló lên m·t n°Ûc. Con sông dài nh¥t: Sông dài nh¥t th¿ giÛi là sông Nile. Nó ch£y të trung tâm châu Phi 6 670 km vÁ phía B¯c ¿n biÃn Ëa Trung H£i. N¿u t¥t c£ các o¡n cong cça nó °ãc n¯n th³ng ra thì nó ¡t tÛi mÙt ph§n ba kho£ng cách të B¯c cñc ¿n Nam cñc. Con sông åc nh¥t th¿ giÛi: Con sông åc nh¥t th¿ giÛi là sông Hoàng Hà ß Trung QuÑc. Nó mang nhiÁu phù sa ¿n n×i b¡n có thà l¥y ra mà xây mÙt béc t°Ýng Ó sÙ cao 40m và rÙng 6m vòng quanh th¿ giÛi. Thác n°Ûc cao nh¥t th¿ giÛi: Thác Angel ß Venezuela là thác n°Ûc cao nh¥t th¿ giÛi. Nó dñng éng 979m, 2 l§n r°ái chiÁu cao cça cao Ñc Empire State (381m) và h¡n 4 l§n chiÁu cao cça Canary Sa m¡c: Sa m¡c Shahara là sa m¡c lÛn nh¥t th¿ giÛi, nó lÛn h¡n bÑn l§n sa m¡c còn l¡i cÙng chung vÛi nhau. Nó rÙng mênh mông nh° toàn bÙ n°Ûc Mù l¡i thêm c£ Alaska và g§n nh° lÛn b±ng châu Âu. Shahara vÛi 8, 4 triÇu km2, Australian:1, 55 triÇu km2, Arabian:1, 3 triÇukm2. Sa m¡c Shahara tr°Ûc kia xanh ngát cây cÑi và thñc v­t. H°¡u cao cÕ, voi và tê giác i lang thang trên ó. Chúng ta bi¿t °ãc iÁu này vì chúng ta xem nhïng béc v½ trên á °ãc tìm th¥y ß ông Nam Algeria, ã v½ të hàng ngàn nÎm vÁ tr°Ûc. Th­m chí g§n ây vào th­p niên 1820, mÙt nhà kh£o sát ng°Ýi Pháp nghe s° tí g§m trong rëng già n¡i mà bây giÝ chÉ còn là sa m¡c. Nhïng sa m¡c cça th¿ giÛi ngày càng trß nên to lÛn h¡n. Sa m¡c Sahara m×i nÎm tÎng thêm 1, 5 triÇu hecta. Sa m¡c khô nh¥t là sa m¡c Atacama ß phía b¯c Chilê, vùng Nam Mù, mãi ¿n nÎm 1971 nó ch³ng hÁ có m°a trong vòng 400 nÎm. Sa m¡c d§y s°¡ng mù nh¥t là sa m¡c Nabuib ß Namibia vùng Tây Nam châu Phi. H§u h¿t h¡i ©m sa m¡c nh­n °ãc là s°¡ng mù trôi d¡t të ¡i Tây D°¡ng. Ban ngày cát nóng, lên tÛi 900C. Nóng h§u nh° ç à un sôi n°Ûc và quá nóng Ñi vÛi cÓn và cÓn bÑc h¡i vào kho£ng 800C. Ñc £o là con suÑi n°Ûc ß sa m¡c. ThÉnh tho£ng nhïng nhà du lËch i qua sa m¡c ngh) r±ng hÍ nhìn th¥y mÙt hÓ n°Ûc n¡i mà ch³ng hÁ có nó. iÁu này °ãc gÍi là £nh £o, nh°ng hÍ không chÉ t°ßng t°ãng ra nó. Nó °ãc t¡o ra do mÙt trò bËp cça ánh sáng mà b§u trÝi xanh trên cao có dñ ph§n vào ó. Nhïng ån cát lÛn nh¥t ß Algeria trong sa m¡c Sahara. Chúng cao tÛi 439 m, g§n g¥p ba l§n chiÁu cao Kim tñ tháp lÛn Choeps ß Ai c­p ho·c g§n g¥p hai chiÁu cao cça Canary Whart. MÙt trong nhïng mÑi e dÍa lÛn nh¥t khi ph£i bÎng qua sa m¡c (không kà ch¿t vì nóng và khát ) là bË k¹t vào tr­n bão cát. Hàng nÎm có tÛi 200 triÇu t¥n cát bË cuÑn të Sahara vào ¡i Tây D°¡ng. SÑ cát ó ç à xây mÙt lâu ài cát khÕng lÓ trùm lên trung tâm Luân ôn cao nh° ngÍn núi Alps (5000m). Sa m¡c màu Ï: ß låc Ëa Ôxtraylia có mÙt sa m¡c màu Ï. Trên trÝi d°Ûi ¥t Áu có nhïng m£ng màu hÓng, màu Ï xen k½ r¥t kó l¡. N¿u nh° trÝi m°a nhÏ, các lo¡i Ùng thñc v­t màu Ï thi nhau ngóc §u d­y. Sa m¡c en: ß Liên Xô ci có mÙt sa m¡c hoàn toàn màu en. á trên sa m¡c này cing màu en. Khi ng°Ýi ta b°Ûc vào sa m¡c cing có c£m giác bi¿n thành màu en và c£ th¿ giÛi Áu màu en. ¡i d°¡ng, sóng biÃn: G§n ba ph§n t° qu£ ¥t °ãc biÃn bao phç. Thái Bình D°¡ng là ¡i D°¡ng lÛn nh¥t và b£o phç g§n phân nía th¿ giÛi (kho£ng 46%). N¿u có ng°Ýi të hành tinh khác ng¯m nhìn Ëa c§u chúng ta të góc Ù này hÍ s½ ngh) r±ng trái ¥t gÓm toàn n°Ûc bao phç. B¯c BÎng d°¡ng °ãc n°Ûc bao phç suÑt mùa ông. Th¿ giÛi d°Ûi n°Ûc: Cái gì ß áy biÃn? Núi và thung ling, nhïng Óng b±ng b±ng ph³ng, giÑng nh° trên m·t ¥t. MÙt r·ng núi ch¡y th³ng xuÑng trung tâm ¡i Tây D°¡ng të B¯c BÎng D°¡ng h§u nh° tÛi t­n Nam Cñc. ThÁm låc Ëa: BiÃn bao quanh h§u h¿t các låc Ëa chÉ sâu kho£ng 180m. Nó sâu vëa ç à che phç t¥t c£ các khu nhà chÍc trÝi ß thành phÑ Luân ôn ngo¡i trë tháp NatWest và Canary Whart. áy ¡i D°¡ng: ëng r¡i khÏi thÁm låc Ëa ! ThÁm ch¥m dét Ùt ngÙt cách bÝ biÃn ß mÙt kho£ng xa nào ó. Và rÓi ¥t tåt xuÑng dÑc låc Ëa ß áy ¡i D°¡ng sâu vào kho£ng 3600m bên d°Ûi. b¡n có thà nh­n chìm 2 Énh Nevis?s vào áy ¡i D°¡ng mà v«n cách m·t ¥t 1000m. áy ¡i d°¡ng không tÑi hoàn toàn. R¥t ít loài cá nào có thà sÑng °ãc ß ó. Loài cá câu èn là mÙt lo¡i cá sÑng °ãc ß ó. Nó mang èn lÓng cça chính nó à nhí con mÓi vào cái miÇng khÕng lÓ. ánh sáng do vi khu©n t¡o ra sáng rñc trong bóng êm. BiÃn Ëa Trung H£i ang khép l¡i nh°ng r¥t ch­m. M×i nÎm B¯c Phi di Ùng 1cm ho·c 2 cm g§n h¡n vÛi ý, Hy l¡p và Pháp. BiÃn m·n nh¥t là ß Trung ông, n¡i m·t trÝi nóng nh° Õ lía làm bÑc h¡i n°Ûc và làm cho biÃn ngày càng m·n h¡n. BiÃn Ï m·n ¿n n×i b¡n không bË chìm ngÉm ? muÑi ©y b¡n nÕi lên! Sóng là do gió thÕi trên biÃn gây ra. Sóng có thà di chuyÃn hàng ngàn cây sÑ, chéng tÏ trên °Ýng i không có mô ¥t liÁn nào ch·n chúng l¡i. Có nhïng ãt sóng b¯t nguÓn të ¥n Ù D°¡ng có thà bÎng qua 19.000 km thông luôn con °Ýng tÛi Alaska. BÎng và tuy¿t: Núi bÎng trôi lÛn nh¥t ã tëng °ãc phát hiÇn trôi khÏi Nam cñc vào nÎm 1956. Nó chi¿m mÙt vùng rÙng 31.000 km2. Núi bÎng này lÛn b±ng n°Ûc BÉ. Nhïng xé sß £ R­p gi§u có ã °ãc ng¯m nghía núi bÎng trôi të Nam Cñc qua nhïng quÑc gia ß sa m¡c cça hÍ thuÙc vùng Trung ông. D) nhiên h§u h¿t các bÎng s½ ch©y ra, khi núi bÎng trôi ngang xích ¡o nh°ng còn l¡i ç à cung c¥p mÙt nguÓn n°Ûc dñ trï c§n thi¿t. Các núi bÎng trôi °ãc các con sông bÎng giá t¡o ra. Sông bÎng là nhïng sông chéa bÎng giá ch©y ch§m ch­m ra biÃn. Khi có t£ng bÎng lÛn khác vá ra ß cuÑi sông bÎng thì mÙt núi bÎng mÛi l¡i trôi i. Nhïng sông bÎng cça Greenland mÙt mình t¡o ra 14. 000 núi bÎng trôi m×i nÎm. Sông dài nh¥t th¿ giÛi là sông Lambert ß Nam Cñc. Nó dài h¡n 400 km. N¿u nó di chuyÃn ¿n n°Ûc Anh b¡n có thà tr°ãt bÎng trên suÑt con °Ýng të Glasgow ¿n Birmingham. Sông bÎng nhanh nh¥t là ß Greenland nó di chuyÃn kho£ng 1 m m×i giÝ. Núi bÎng trôi nh¥n chìm cái v­t không thà chìm °ãc: Vào nÎm 1912 tàu Titanic ång ph£i mÙt núi bÎng trôi và bË ¯m, làm ch¿t uÑi kho£ng 1500 ng°Ýi. M·c dù mÍi ng°Ýi cho r±ng chi¿c t§u "Không thà chìm °ãc" th¿ mà nó ã chìm ngay trong chuy¿n l°u hành §u tiên cça nó. BÎng bao phç mÙt ph§n m°Ýi bÁ m·t cça các ¡i d°¡ng. N°Ûc Anh tr°Ûc ây ã tëng bË bÎng bao phç, giÑng nh° Greenland hôm nay. SuÑt giai o¡n cuÑi cça thÝi ¡i BÎng hà -10.000 nÎm tr°Ûc ây bÎng giá ß Ëa cñc bao phç h§u h¿t phía B¯c châu Âu, Canada và B¯c châu á. Nam Cñc bË bÎng phç trung bình d§y 2000m. B¡n có thà nh¥n chìm Énh Nevis (Énh núi cao nh¥t ß Anh) trong nó mà v«n còn d° 657 m bÎng à dành ch¡i. Ng°Ýi §u tiên i tÛi Ëa cñc: Robert Peary tuyên bÑ nÎm 1909 r±ng ông là ng°Ýi §u tiên i ¿n B¯c cñc. Hai nhà thám hiÃm ua nhau ¿n Nam Cñc tr°Ûc tiên. Roald Amundsen të Na Uy ¿n Ëa cñc vào tháng 12 nÎm 1911 và th¯ng cuÙc. ThuyÁn tr°ßng Scott të Anh ¿n Nam cñc sau ó 1 tháng - tháng giêng nÎm 1912. Rçi ro thay, ông và toàn Ùi thám hiÃm cça ông bË ch¿t cóng tr°Ûc khi vÁ l¡i °ãc lÁu cça hÍ. M·t trÝi lúc nía êm: Trong vùng B¯c cñc và Nam cñc ch°a bao giÝ b§u trÝi tÑi hoàn toàn suÑt 147 ngày hè. Và qua nhiÁu tháng mùa ông và nó cing ch°a bao giÝ °ãc sáng hoàn toàn! N¿u t¥t c£ bÎng trên Nam cñc tan ra, mñc n°Ûc biÃn toàn th¿ giÛi s½ dâng cao 60 m. Nhïng thË tr¥n và thành phÑ Duyên h£i s½ bË chìm ng­p hoàn toàn và nhïng vùng ¥t rÙng lÛn s½ bË chìm m¥t, bao gÓm h§u h¿t Hà Lan, BÉ và BÎngladesh. Th­m chí mñc n°Ûc biÃn chÉ tÎng 5 m thì h§u h¿t Florida và nhiÁu thành phÑ khác cça Mù s½ bË nh¥n chìm. Không ai sÑng ß Nam cñc - ngo¡i trë ám chim cánh cåt, chó biÃn và mÙt vài nhà khoa hÍc, kù s°. Nam cñc là mÙt vùng bÏ hoang, r¥t ít m°a hay tuy¿t ß ó, nh°ng r¥t lÙng gió. Nó là n¡i l¡nh nh¥t trên Ëa c§u, vào tháng 7 -1983 nhiÇt Ù h¡ xuÑng tÛi -830C ß ga Vostock. SÑ mÙt triÇu v) ¡i: MÙt triÇu là sÑ cñc kó lÛn, nh°ng b¡n có bi¿t nó lÛn cá nào không? MÙt quyÃn sách mÙt triÇu tÝ s½ d§y bao nhiêu? N¿u mÙt quyÃn sách có mÙt triÇu tÝ s½ d§y 70m-cao nh° mÙt toà nhà chÍc trÝi 23 t§ng! Nhà triÇu phú là ng°Ýi sß hïu mÙt triÇu b£ng Anh. N¿u ông ta Õi toàn bÙ sÑ tiÁn ra mÙt b£ng Anh và x¿p chÓng tëng Óng lên nhau, thì b¡n ngh) xem chúng s½ cao cá nào? Tr£ lÝi: Ñng tiÁn cça nhà triÇu phú s½ cao 3000m, nó cao h¡n hai l§n ngÍn núi cao nh¥t cça Anh (núi Ben Nevis) và cao g§n 1/3 Énh Everest là ngÍn núi cao nh¥t th¿ giÛi. MÙt vå k¹t xe Mini khÕng lÓ: Mini là mÙt trong nhïng xe ôtô bán ch¡y nh¥t n°Ûc Anh. Trên 5 triÇu chi¿c °ãc bán ra kà të nÎm 1959. Gi£ sí mÙt triÇu chi¿c Mini khßi hành të Edinburgh xuôi miÁn Nam tÛi Luân ôn và bÎng qua eo biÃn ¿n éc m×i chi¿c Mini dài nhau 3m. Cho r±ng chúng nÑi uôi nhau th­t sát v­y b¡n ngh) chi¿c ô tô §u tiên i bao nhiêu tr°Ûc khi chi¿c cuÑi cùng b¯t §u xu¥t phát? Tr£ lÝi: Chi¿c ô tô §u tiên s½ i tÛi Matxc¡va cách ó 3000 km. MÙt triÇu ng°Ýi nhiÁu cá nào? ß n°Ûc Anh nÎm 1992 có trên 3 triÇu ng°Ýi th¥t nghiÇp. Gi£ sí 1 triÇu ng°Ýi quy¿t Ënh i diÅu hành hàng 4 cách nhau 1,5m të qu£ng tr°Ýng Trafalgar ß Luân ôn theo phía B¯c ¿n MI, b¡n ngh) §u oàn s½ ß âu khi ng°Ýi cuÑi cùng b¯t §u rÝi ch×? HÍ có ¿n °ãc MI không? HÍ có ¿n °ãc St. Albans cách Luân ôn 32 km không? Hay là hÍ i xa h¡n? Tr£ lÝi: §u oàn ã diÅu hành °ãc 375 km tr°Ûc khi ng°Ýi thé mÙt triÇu rÝi khÏi qu£ng tr°Ýng Trafalgar. HÍ ã bÎng qua Leeds và trong kho£ng 6 km ß Richmond miÁn B¯c Yóoc-s¡ 56