NAPOLEON BONAPARTE (quyển 1) 1
http://ebooks. vdcmedia. com
MỤC LỤC
THỜI NIÊN THIẾU CỦA NAPOLEON BONAPARTE ..........................................................2
CHIẾN DỊCH NƯỚC Ý 1796-1797 ......................................................................................28
CUỘC XÂM CHIẾM AI CẬP VÀ CHIẾN DỊCH XI-RI 1798-1799 ........................................52
NGÀY 18 THÁNG SƯƠNG MÙ 1799 ..................................................................................68
NHỮNG BƯỚC ĐẦU CỦA NHÀ ĐỘC TÀI 1799 - 1800.......................................................87
TRẬN MA-REN-GÔ-SỰ CỦNG CỐ NỀN ĐỘC TÀI-PHÁP CHẾ CỦA TỔNG TÀI THỨ NHẤT
1800-1803.......................................................................................................................... 105
E. Tac Le 2
http://ebooks. vdcmedia. com
THỜI NIÊN THIẾU CỦA NAPOLEON BONAPARTE
Ngày 15 tháng 8 năm 1769, tại thành phố A-giắc-xi-nô thuộc
đảo Coóc, Lê-ti-ti-a Bô-na-pác, 19 tuổi, vợ một người quý tộc địa
phương làm nghề luật sư, đang đi ngoài phố bỗng thấy đau đẻ, vội
rảo bước về nhà thì sinh được một đứa con trai. Lúc bấy giờ, quanh
Lê-ti-ti-a không có ai nên đứa bé đã bị đẻ rơi. Thế là gia đình của
Sác Bô-na-pác, một luật sư nghèo ở thành phố A-giắc-xi-ô, thêm
một người. Sác Bô-na-pác quyết định cho con mình hấp thụ nền
giáo dục Pháp chứ không phải nền giáo dục Coóc. Khi đứa bé lớn
lên, gia đình đông người ấy không có đủ tiền cho con ăn học, Sác
Bô-na-pác đã xin được học bổng cho con vào theo học ở một trường
võ bị Pháp.
Đảo Coóc, sau nhiều năm thuộc về nước Cộng hoà Giên, đã
nổi dậy dưới sự lãnh đạo của một địa chủ địa phương tên là Pao-li,
và, năm 1755, đã đuổi được người Giên ra khỏi đảo. Lẽ dĩ nhiên, đó
là một cuộc khởi nghĩa của tầng lớp tiểu quý tộc nông thôn và của
nông dân được những người săn bắn, những người chăn cừu ở trên
núi và dân nghèo ở một vài thành thị ủng hộ. Tóm lại, đó là cuộc
khởi nghĩa của một dân tộc muốn thoát ra khỏi ách bóc lột hà khắc
về thuế khoá và cai trị của một nước cộng hoà buôn bán. Cuộc khởi
nghĩa thu được thắng lợi, và từ năm 1755, đảo Coóc sống độc lập
dưới sự lãnh đạo của Pao-li. Những tàn dư của xã hội tộc trưởng
vẫn còn mạnh (đặc biệt ở trong nội địa đảo). Thỉnh thoảng, các thị
tộc lại giao tranh ác liệt và dai dẳng. Tệ tục "thù truyền kiếp" rất
phổ biến, thường được kết thúc bằng những trận chiến đấu khủng
khiếp.
Năm 1868, nước Cộng hoà Giên đã bán lại cho vua nước
Pháp Lu-i XV "quyền hành của mình" ở Coóc-thực tế quyền hành
ấy đã bị thủ tiêu-và mùa xuân năm 1869, quân đội Pháp đã đánh
NAPOLEON BONAPARTE (quyển 1) 3
http://ebooks. vdcmedia. com
bại quân của Pao-li (việc này xảy ra vào tháng 5 năm 1869, ba
tháng trước khi Na-pô-lê-ông ra đời). Đảo Coóc trở thành đất đai
thuộc Pháp.
Như vậy, Na-pô-lê-ông đã sống những ngày thơ ấu trong một
thời mà lòng dân đảo Coóc còn luyến tiếc nền độc lập chính trị đã
mất đi một cách quá đột ngột, còn như một bộ phận của giai cấp
địa chủ và tư sản thành thị thì tự nhủ rằng tốt hơn hết là hãy trở
thành những thần dân trung thành và tự nguyện của nước Pháp.
Bố Na-pô-lê-ông, Sác Bô-na-pác, thuộc phái "thân người” bảo vệ
đảo Coóc đã bị đưa đi đày, và căm ghét những người xâm lăng.
Ngay từ hồi còn nhỏ, Na-pô-lê-ông đã tỏ ra không nhẫn nại
và nôn nóng. Sau này, khi ôn lại những kỷ niệm thời ấu thơ của
mình, Na-pô-lê-ông nói rằng: không ai bắt nạt được mình, hay gây
gổ, hay đánh đứa này, chọc đứa khác và mọi đứa bé đều sợ cậu ta.
Đặc biệt là Giô-dép, anh Na-pô-lê-ông, đã phải chịu đựng chuyện
ấy nhiều.
Na-pô-lê-ông đánh anh, cắn anh, nhưng chính Giô-dép lại bị
quở mắng, vì sau cuộc ẩu đả, Giô-dép chưa kịp hoàn hồn thì Napô-
lê-ông đã đi mách mẹ. Na-pô-lê-ông kể thêm: mưu mẹo đã giúp
tôi như vậy đấy, nếu không mẹ tôi đã phạt tôi về tội hay cãi nhau
và không bao giờ tha thứ những hành động gây gổ của tôi.
Na-pô-lê-ông là một đứa trẻ lầm lì và nóng tính. Tuy bà mẹ
yêu con, nhưng dạy dỗ Na-pô-lê-ông cũng nghiêm khắc như đối với
anh em của Na-pô-lê-ông. Gia đình sinh hoạt tằn tiện nhưng
không túng bấn. Trông bề ngoài, ông bố là một người đàn ông tốt
và bà Lê-ti-ti-a, người chủ thật sự của gia đình, một người đàn bà
quả quyết, nghiêm khắc và cần cù. Na-pô-lê-ông thừa hưởng của
mẹ tinh thần ham làm việc và nếp sống trật tự nghiêm ngặt.
Đảo Coóc ở xa lục địa, nhân dân còn man rợ sống trong núi
rừng, những cuộc xung đột kéo dài giữa các thị tộc, tệ nạn "thù
truyền kiếp", mối ác cảm rất khéo che giấu nhưng sâu sắc, dai
dẳng của dân đảo đối với bọn xâm lược Pháp, tất cả những đặc
điểm đó đã ảnh hưởng mạnh mẽ đến những cảm giác đầu tiên của
cậu bé Na-pô-lê-ông.
E. Tac Le 4
http://ebooks. vdcmedia. com
Năm 1779, sau bao lần chạy chọt, Sác Bô-na-pác mới gửi
được hai đứa con lớn là Giô-dép và Na-pô-lê-ông sang Pháp theo
học ở trường trung học Ô-toong; mùa xuân năm ấy, Na-pô-lê-ông
được nhà trường nước Pháp cấp học bổng và chuyển sang học ở
trường võ bị Briên, một thị trấn nhỏ ở miền đông nước Pháp. Lúc
này, Na-pô-lê-ông 10 tuổi.
Ở Briên, Na-pô-lê-ông là một đứa bé âu sầu, kín đáo, cáu
kỉnh và hay giận dữ lâu, không gần gũi ai, không coi ai ra gì,
không bạn bè, cảm tình với ai, rất tự tin mặc dầu tầm vóc nhỏ bé
và còn ít tuổi. Người ta đã thử sỉ nhục, trêu chọc, chế giễu giọng
nói địa phương của Na-pô-lê-ông. Cậu Bô-na-pác đã giận dữ ẩu đả,
có khi được có khi thua, nhưng cũng đã làm cho bạn bè của cậu
hiểu rằng những cuộc xung đột như vậy không phải là không nguy
hiểm. Na-pô-lê-ông học giỏi lạ lùng, nghiên cứu đến nơi đến chốn
sử Hy Lạp và sử La Mã, cũng rất say mê toán học và địa lý. Các
giáo sư của trường võ bị ở cái tỉnh nhỏ đó không giỏi lắm về các
môn khoa học mà họ giảng dạy nên cậu Na-pô-lê-ông phải bồi bổ
thêm kiến thức của mình bằng cách đọc sách. Na-pô-lê-ông đọc
sách trong những năm còn ít tuổi và sau này còn đọc rất nhiều và
đọc rất nhanh. Lòng yêu quê hương đảo Coóc của Na-pô-lê-ông đã
làm cho bạn bè người Pháp ngạc nhiên và xa lánh Na-pô-lê-ông:
lúc bấy giờ Na-pô-lê-ông còn coi nước Pháp như một chủng tộc xa
lạ, là những kẻ xâm lược hòn đảo quê hương của mình. Na-pô-lêông
chỉ liên lạc được với tổ quốc xa xôi của mình bằng thư từ của
bố mẹ, anh em, vì gia đình không đủ tiền cho Na-pô-lê-ông về nhà
nghỉ hè.
Năm 1784, 15 tuổi đã học xong và tốt nghiệp, Na-pô-lê-ông
được gửi đi học ở trường võ bị Pa-ri, nơi đào tạo sĩ quan của quân
đội lúc bấy giờ. Trường này có nhiều giáo sư rất giỏi, trong số đó có
nhà toán học Mông-giơ và nhà thiên văn học La-plát. Na-pô-lê-ông
say sưa học và đọc sách. Ở đó, Na-pô-lê-ông có sách, có thầy để
học. Những ngày trong năm đầu, Na-pô-lê-ông đã gặp một điều
không may: vào học ở trường võ bị từ cuối tháng 10 năm 1784 thì
đến tháng 2 năm 1785, bố Na-pô-lê-ông chết vì bệnh ung thư dạ
dày cũng như sau này chính Na-pô-lê-ông đã bị. Hầu như gia đình
NAPOLEON BONAPARTE (quyển 1) 5
http://ebooks. vdcmedia. com
không còn cách sống. Không thể trông mong được mấy vào người
anh cả Giô-dép, một người bất lực và lười biếng, cậu học sinh sĩ
quan 16 tuổi phải đứng ra chăm sóc mẹ và các em trai, em gái của
mình. Sau một năm học ở trường võ bị Pa-ri, ngày 30 tháng 10
năm 1785, Na-pô-lê-ông nhập ngũ, mang cấp hiệu thiếu uý và
nhận công tác ở một trung đoàn đóng ở Va-lăng-xơ.
Ở Va-lăng-xơ, viên sĩ quan trẻ tuổi ấy sống một cuộc sống
khó khăn. Hàng tháng, Na-pô-lê-ông gửi về cho mẹ gần hết số
lương chỉ giữ lại đủ để trả tiền những bữa ăn đạm bạc của mình và
không vui chơi giải trí gì. Trong ngôi nhà Na-pô-lê-ông thuê được
một căn buồng, có một cửa hàng nhỏ bán sách cũ. Na-pô-lê-ông đã
dành tất cả thời gian rỗi rãi của mình vào việc đọc sách do người
chủ hiệu cho mượn. Na-pô-lê-ông không thích giao du, vả lại Napô-
lê-ông ăn mặc quá tồi tàn đến nỗi không muốn và cũng không
thể có một cuộc sống xã giao tối thiểu. Na-pô-lê-ông say mê đọc
sách chưa từng thấy, khi đọc ông ghi chép và viết những ý kiến
phân tích của mình dày đặc cả sổ tay.
Trước hết, Na-pô-lê-ông thích đọc các tác phẩm lịch sử quân
sự, sách toán học, địa lý và các sách tả cuộc du lịch. Na-pô-lê-ông
cũng đọc cả sách triết học. Chính vào thời kỳ này Na-pô-lê-ông bắt
đầu nghiên cứu những tác giả cổ điển của Thế kỷ ánh sáng: Von-te
3, Rút-xô , Đa-lăm-be, Ma-bơ-li và Ray-nan.
Thật khó mà xác định được vào thời kỳ nào thì xuất hiện ở
Na-pô-lê-ông những dấu hiệu đầu tiên của lòng căm ghét đối với
những nhà tư tưởng của cuộc cách mạng tư sản và thứ triết học
rất đặc biệt của Na-pô-lê-ông. Dù sao, lúc này, người trung uý phó
16 tuổi vẫn học nhiều hơn là phê phán. Và đây nữa cũng là một
điểm cơ bản của tinh thần Na-pô-lê-ông: thời thanh niên, khi đọc
sách cũng như khi tiếp xúc với người mới quen biết, Na-pô-lê-ông
đều khao khát và nóng lòng muốn được hấp thụ nhanh chóng và
đầy đủ những điều mà mình chưa biết tới, những điều có thể góp
phần bồi dưỡng tinh thần cho bản thân mình.
Na-pô-lê-ông cũng đọc các tác phẩm văn học bằng văn xuôi,
văn vần; say mê cuốn tiểu thuyết Véc-te và một vài tác phẩm khác
E. Tac Le 6
http://ebooks. vdcmedia. com
của Gớt: đọc cả tác phẩm của Ra-xin, Coóc-nây, Mô-li-e , các bài
thơ lừng danh một thời bị gán là của ốt-xi-ăng, một thi sĩ hát rong
người ê-cốt thời trung cổ (thực tế chỉ là một sự lừa nghịch trong
văn học). Đọc những loại sách ấy xong, Na-pô-lê-ông lại lao vào
sách toán học và các tác phẩm có liên quan đến các vấn đề quân
sự, đặc biệt là pháo binh.
Tháng 9 năm 1786, Na-pô-lê-ông xin phép nghỉ dài hạn về
quê ở A-giắc-xi-ô để thu xếp sự sinh sống của gia đình. Khi chết, bố
Na-pô-lê-ông có để lại một ít tài sản và một số công việc khá rắc
rối. Na-pô-lê-ông đã giải quyết những công việc đó một cách tích
cực và có kết quả. Na-pô-lê-ông được phép nghỉ thêm đến giữa
năm 1788, không được hưởng lương nhưng kết quả hoạt động của
Na-pô-lê-ông để ổn định công việc gia đình đã bù đắp lại.
Trở về Pháp vào tháng 6 năm 1788, Na-pô-lê-ông đi theo
trung đoàn lên đóng ở Ốc-xon và, lần này, Na-pô-lê-ông ở trong
trại, không ở nhà riêng nữa. Na-pô-lê-ông vẫn mê mải đọc tất cả
các loại sách đã có trong tay và đặc biệt là các tác phẩm bàn về
những vấn đề quân sự đã làm say mê các chuyên gia ở thế kỷ thứ
XVIII. Một lần, bị phạt không được đi lại, Na-pô-lê-ông đã tìm
được ở nơi nhốt mình một cuốn sách cũ nói về pháp luật đời cổ La
Mã, viết theo lệnh của Hoàng đế Giu-xti-niêng. Na-pô-lê-ông
không những đã đọc hết cuốn đó, mà gần 15 năm sau, trong khi
biên soạn bộ dân luật, Na-pô-lê-ông còn đọc thuộc lòng cả bộ tuyển
tập pháp luật La Mã. Việc này đã làm cho các nhà luật học lỗi lạc
nhất ở Pháp ngạc nhiên. Na-pô-lê-ông quả có một trí nhớ phi
thường.
Khả năng làm việc bằng trí óc một cách căng thẳng cũng như
khả năng tập trung cao độ và lâu dài sức suy nghĩ của Na-pô-lêông
đã thấy lộ rõ từ thời kỳ này. Sau này, nhiều lần Na-pô-lê-ông
nói rằng: nếu người ta thấy tôi luôn luôn sẵn sàng đối phó với mọi
tình huống thì điều đó có thể giải thích như thế này: trước khi làm
bất cứ việc gì, tôi đã suy nghĩ kỹ trước khá lâu và dự kiến hết
những gì có thể xảy ra. Chẳng phải là đã có một vị thần thánh nào
thình lình hiện ra để gà cho Na-pô-lê-ông những tình huống dường
như bất ngờ đối với những người khác, Na-pô-lê-ông nói thêm rằng
NAPOLEON BONAPARTE (quyển 1) 7
http://ebooks. vdcmedia. com
"... Lúc nào tôi cũng làm việc, làm việc trong khi ăn, ở rạp hát, ban
đêm...". Khi nói đến thiên tài của mình thì lời lẽ của Na-pô-lê-ông
thường đượm vẻ châm biếm hoặc giễu cợt và rồi bao giờ Na-pô-lêông
cũng nhấn mạnh và rất nghiêm túc đến tinh thần làm việc của
mình. Na-pô-lê-ông lấy làm tự hào về khả năng làm việc vô tận
của mình hơn bất cứ năng khiếu nào khác mà tạo hoá đã ban cho
một cách vô cùng rộng lượng.
Ở Ốc-xon, Na-pô-lê-ông viết một cuốn sách nhỏ nói về thuật
bắn (về cách phóng đạn). Binh chủng pháo binh thật sự trở thành
sở trường của Na-pô-lê-ông. Trong tài liệu của Na-pô-lê-ông ở thời
kỳ này, người ta còn tìm thấy một vài bản thảo tác phẩm văn học,
những công trình nghiên cứu có tính chất triết học và chính trị,
v.v. Tư tưởng của Na-pô-lê-ông thường thấy đượm ít nhiều màu
sắc của chủ nghĩa tự do và đôi khi còn lắp lại y nguyên một số tư
tưởng của Rút-xô, mặc dầu, nói chung, người ta không thể nào coi
Na-pô-lê-ông như một tín đồ của tác phẩm Khế ước xã hội.
Trong những năm này, có một điểm nổi bật: ý chí và lý trí
của Na-pô-lê-ông đã hoàn toàn khống chế được những ham mê về
dục vọng. Na-pô-lê-ông không bao giờ ăn thích khẩu, thường xa
lánh chỗ đông người, xa lánh giới phụ nữ, khước từ mọi cuộc vui
chơi giải trí, làm việc không mệt mỏi, dành tất cả thời giờ nhàn rỗi
vào việc đọc sách. Liệu Na-pô-lê-ông có cam chịu mãi mãi với số
phận của mình, số phận của một viên sĩ quan nghèo tỉnh nhỏ, xuất
thân trong gia đình quý tộc nghèo người Coóc, luôn luôn bị lũ bạn
bè quyền quý và bọn cấp trên quyền quý nhìn bằng con mắt khinh
bỉ không?
Trước khi Na-pô-lê-ông có thời gian để tìm được câu trả lời rõ
ràng cho câu hỏi ấy và cũng chưa có cả thời gian để xây dựng kế
hoạch cụ thể cho tương lai thì cái sân khấu mà Na-pô-lê-ông đang
chuẩn bị vai trò để bước lên hoạt động đã bắt đầu lung lay, rồi cuối
cùng tan vỡ và sụp đổ: Cách mạng Pháp bùng nổ.
Biết bao nhiêu nhà chép tiểu sử và viết tiểu sử của Na-pô-lêông
có khuynh hướng gán cho nhân vật của họ có đức khôn ngoan
E. Tac Le 8
http://ebooks. vdcmedia. com
siêu phàm, có bẩm năng tiên đoán việc đời, có lòng tin vào thiên
chức của mình, muốn tìm xem trong viên trung uý pháo binh mới
20 tuổi đóng ở Ốc-xon này có tiên cảm gì về những lợi ích mà cuộc
cách mạng nổ ra năm 1789 ắt phải đem lại cho chàng ta.
Thực tế, mọi việc đã xảy ra một cách giản đơn và tự nhiên
hơn nhiều. Do vị trí xã hội của mình, Na-pô-lê-ông chỉ có lợi trong
cuộc chiến thắng của giai cấp tư sản đối với chế độ phong kiến
chuyên chế. Ở Coóc, ngay cả dưới thời thống trị của Giên, bọn quý
tộc (đặc biệt là tầng lớp quý tộc địa chủ nhỏ) không bao giờ được
hưởng những đặc quyền, đặc lợi mà bọn quý tộc Pháp rất quý
trọng. Dẫu sao chàng quý tộc nhỏ này, gốc gác ở một hòn đảo Ý
kém văn minh, vừa mới bị người Pháp xâm chiếm, cũng không thể
mong có được bước đường công danh rạng rỡ và nhanh chóng ở
trong quân đội. Trong cuộc cách mạng 1789, nếu có cái gì có thể
cám dỗ được chàng ta, thì chính là từ nay trở đi chỉ riêng có những
khả năng của cá nhân là có thể giúp cho con người leo lên những
bậc thang xã hội. Để nhảy vào cuộc, viên trung uý pháo binh Bôna-
pác không cần gì khác nữa.
Những suy tính thực tiễn đã thu hút tâm trí Na-pô-lê-ông.
Lợi ích to lớn nhất mà Na-pô-lê-ông có thể thu được ở cách mạng là
cái gì? Và ở đâu có điều kiện tốt nhất? Có hai câu trả lời: một là ở
Coóc, hai là ở Pháp. Lúc này, không nên đánh giá quá cao phạm vi
và mức độ yêu đảo Coóc của Na-pô-lê-ông. Vào năm 1789, chàng
trung uý Bô-na-pác chẳng còn nhớ tới chú sói con 10 tuổi đã từng
đánh nhau rất hăng ở trong sân trường Briên, mỗi khi bạn bè chế
giễu gọng Coóc của mình.
Bây giờ chàng ta đã biết thế nào là nước Pháp và thế nào là
đảo Coóc, đã có thể so sánh được hai nước này về mặt diện tích, và
tất nhiên đã nhận ra được hai nước này không giống nhau đến
mức độ nào. Nhưng vấn đề đặt ra ngay cả vào năm 1789, Na-pô-lêông
cũng không thể hy vọng chiếm được ở nước Pháp cái địa vị mà
ông có thể có được ở Coóc, nhất là nay cách mạng đã bắt đầu bùng
nổ, mặc dầu ở Coóc, Na-pô-lê-ông có rất ít điều kiện thuận lợi. Hai
tháng rưỡi sau khi ngục Ba-xtil bị phá, Na-pô-lê-ông xin phép nghỉ
và trở về Coóc.
NAPOLEON BONAPARTE (quyển 1) 9
http://ebooks. vdcmedia. com
Trong số rất nhiều tác phẩm định viết, đúng vào năm 1789,
Na-pô-lê-ông đã viết xong một bản tiểu luận nói về lịch sử đảo
Coóc và trao bản đó cho Ray-nan để xin ý kiến, và Na-pô-lê-ông rất
lấy làm thích thú về lời đánh giá tâng bốc của nhà văn đang nổi
tiếng ấy. Chủ đề ấy đủ để chứng minh rằng Na-pô-lê-ông rất quan
tâm đến hòn đảo quê hương của mình, ngay cả khi Na-pô-lê-ông
còn chưa có khả năng để chuyên tâm hoạt động chính trị ở đó. Về
tới nhà mẹ, Na-pô-lê-ông lập tức tuyên bố tán thành Pao-li (Pao-li
đã trở về sau một thời gian dài bị đày) nhưng Pao-li đã tiếp viên
trung uý trẻ tuổi rất lạnh nhạt, và, chẳng bao lâu, quả nhiên là
mỗi người đi một con đường khác. Pao-li mơ tưởng đến việc giải
phóng hoàn toàn đảo Coóc khỏi ách đô hộ của người Pháp, còn Bôna-
pác thì cho rằng cuộc cách mạng mở ra những con đường mới
cho sự tiến bộ của đảo Coóc và có thể - điều này mới chính - cho sự
nghiệp của bản thân.
Sau mấy tháng ở nhà không đạt được kết quả gì, Na-pô-lêông
trở lại đơn vị, mang theo đứa em trai là Lu-i để giảm bớt một
phần chi tiêu cho mẹ. Hai anh em ở Va-lăng-xơ, nơi trung đoàn
của Na-pô-lê-ông trở lại đóng quân. Từ nay trở đi, trung uý Bô-napác
phải sống với em và nuôi nấng cho em ăn học bằng đồng lương
quá ít ỏi của mình. Có bữa ăn trưa chỉ có mỗi một miếng bánh. Napô-
lê-ông tiếp tục phục vụ quân đội một cách hăng hái và say mê
đọc những tác phẩm về lịch sử quân sự.
Tháng 9 năm 1791, người ta lại thấy Na-pô-lê-ông ở Coóc, do
Na-pô-lê-ông đã tìm cách để được thuyên chuyển về. Lần này, Napô-
lê-ông vĩnh viễn cắt đứt quan hệ với Pao-li đã công khai hoạt
động tách đảo Coóc ra khỏi nước Pháp, điều mà Na-pô-lê-ông
không muốn chút nào. Tháng 4 năm 1791, khi xảy ra cuộc xung
đột giữa bọn giáo sĩ phản cách mạng, ủng hộ triệt để chủ trương
tách đảo Coóc của Pao-li với những đại diện của chính quyền cách
mạng, Bô-na-pac đã ra lệnh bắn cả vào những đám đông bạo động
xông vào đánh quân đội đặt dưới quyền chỉ huy của mình. Cuối
cùng, bị chính quyền cộng hoà tình nghi vì âm mưu đánh chiếm
một pháo đài (không có lệnh cấp trên), Na-pô-lê-ông lại sang Pháp
và lập tức phải đến trình diện trước Bộ Chiến tranh ở Pa-ri để xác
E. Tac Le 10
http://ebooks. vdcmedia. com
minh thái độ có phần nào mờ ám của mình ở Coóc. Đến thủ đô
nước Pháp vào cuối tháng 5 năm 1792, Na-pô-lê-ông chứng kiến
nhiều biến cố sôi nổi của cách mạng xảy ra vào năm đó.
Chúng tôi có những bằng cớ chính xác cho phép xét đoán sự
phản ứng của viên sĩ quan 23 tuổi đó trước hai biến cố trọng đại
xảy ra: Cuộc đánh chiếm cung điện Tuy-lơ-ri của quần chúng nhân
dân vào ngày 20 tháng 6 và cuộc lật đổ chế độ quân chủ ngày 10
tháng 8 năm 1792. Tham gia những biến cố ấy bằng cách đứng
ngoài vòng chứng kiến một cách bất ngờ nên hai lần ấy là dịp để
Bô-na-pác biểu lộ tư tưởng của mình trong một nhóm bạn thân.
Với họ, Bô-na-pác có thể tự do bộc lộ những ý nghĩ thật và tất cả
bản chất của mình. Và những lời ông ta nói thật rõ ràng, không
chút gì úp mở: "Chúng ta hãy đi theo bọn vô lại này", Na-pô-lê-ông
đã nói như vậy với Bu-riên lúc cùng đi với nhau trong phố, khi
thấy quần chúng tiến về phía cung điện nhà vua ngày 20 tháng 6.
Khi thấy vua Lu-i XVI, hốt hoảng trước cuộc biểu tình đầy uy thế,
phải ra chào quần chúng ở bao lơn, đầu đội mũ đỏ Phri-giêng, Napô-
lê-ông liền khinh bỉ nới: "Thằng hèn! Thế mà lại để cho bọn vô
lại này vào được! Đáng lẽ phải dùng pháo quét đi độ bốn, năm
trăm thằng là những thằng khác sẽ chạy dài!". Tôi đã giảm nhẹ
hình dung từ mà Na-pô-lê-ông dùng cho Lu-i XVI, vì tiếng ấy
không thể nào in lên sách được. Ngày 10 tháng 8 (ngày dân chúng
tiến công vào cung điện Tuy-lơ-ri, và ngày Lu-i XVI bị lật đổ), Napô-
lê-ông vẫn lang thang ngoài phố và lại vẫn dùng hình dung từ
trên để chỉ Lu-i XVI, đồng thời gọi những người nổi lên làm cách
mạng là "lũ dân đen ghê tởm nhất".
Đương nhiên, Na-pô-lê-ông không thể biết được rằng ngày 10
tháng 8 năm 1792, trong khi ông ta đang đứng giữa đám đông
chứng kiến cuộc tiến công vào cung điện Tuy-lơ-ri và tống cổ Lu-i
XVI ra khỏi ngai vàng thì chính sự việc ấy lại là vì lợi ích của bản
thân ông ta, Bô-na-pác; cũng như quần chúng đang đứng vây
quanh ông ta hân hoan chào mừng nền cộng hoà ra đời đâu có thể
ngờ được rằng viên sĩ quan trẻ tuổi ấy, thân hình bé nhỏ, gầy gò,
xoàng xĩnh trong chiếc áo dạ dài sờn rách, chìm biến trong đám
đông quần chúng, lại chính là người sau này sẽ bóp nghẹt nền
NAPOLEON BONAPARTE (quyển 1) 11
http://ebooks. vdcmedia. com
cộng hoà đó để trở thành hoàng đế độc tài. Có một điều đáng chú ý
là, ngay ở đây, ta đã thấy bản chất Na-pô-lê-ông là thích dùng
súng đạn, coi nó là phương tiện thích hợp nhất để trả lời những
cuộc nổi dậy của nhân dân.
Na-pô-lê-ông còn quay lại đảo Coóc lần nữa và đặt chân lên
đất này vào đúng lúc Pao-li trở thành người quyết tâm tách đảo
Coóc khỏi nước Pháp và đã dâng mình cho người Anh. Trải qua
bao gian khổ và nguy khốn, Na-pô-lê-ông mới đưa được mẹ và gia
đình thoát khỏi đảo Coóc, trước khi quân Anh tới chiếm đảo. Việc
xảy ra hồi tháng 6 năm 1793. Vừa trốn thoát thì nhà cửa của Napô-
lê-ông liền bị đồng đảng của Pao-li, những người chủ trương
chia cắt, cướp phá.
Tiếp đó là những năm tháng đầy cùng cực. Cái gia đình đông
người đó đã hoàn toàn bị phá sản và viên đại uý trẻ tuổi phải cáng
đáng nuôi cả mẹ lẫn bảy anh em (Na-pô-lê-ông mới được thăng đại
uý trước đó ít lâu). Lúc đầu, Na-pô-lê-ông để gia đình sống qua
ngày ở Tu-lông, sau chuyển đến Mác-xây. Cuộc sống khó khăn
túng thiếu của họ trôi đi tháng này qua tháng khác, không một tia
hy vọng, thì bỗng đâu nếp sống quen thuộc cũ kỹ ấy bị gián đoạn
một cách quá bất ngờ.
Ở miền nam nước Pháp đã xảy ra một cuộc bạo động phản
cách mạng. Năm 1792, bọn bảo hoàng ở Tu-lông nổi lên đánh đuổi
và tàn sát các đại biểu của chính quyền cách mạng và cầu cứu
hạm đội Anh đang tuần tiễu ở phía tây Địa Trung Hải. Quân đội
cách mạng vây thành Tu-lông ở trên bộ.
Dưới sự chỉ huy của Các-tô, cuộc vây thành đã tiến hành yếu
ớt và không thu được thắng lợi. Xa-li-xét-ti, uỷ viên quân sự, người
đã trấn áp cuộc bạo động của bọn bảo hoàng ở miền nam, là người
Coóc, quen Bô-na-pác và đã cùng Bô-na-pác chống lại bọn Pao-li.
Bô-na-pác đến thăm bạn đồng hương của mình ở doanh trại trước
thành Tu-lông và chỉ vẽ cho Xa-li-xét-ti cách duy nhất đánh chiếm
thành và đuổi hạm đội Anh. Xa-li-xét-ti bèn cử viên đại uý trẻ tuổi
ấy làm chỉ huy phó lực lượng pháo binh hãm thành.
E. Tac Le 12
http://ebooks. vdcmedia. com
Cuộc tiến công trong những ngày đầu tháng 10 bị thất bại, vì
Đon-nê, người chỉ huy đánh thành hôm đó, đã ra lệnh rút lui và
lúc quyết định chiến trường, trái với ý định và lòng mong muốn
của Bô-na-pác. Bô-na-pác tin chắc rằng nếu không có khuyết điểm
tầm thường ấy thì thắng lợi đã về tay người Pháp. Bản thân Bôna-
pác cũng đã bị thương trong khi dẫn đầu quân xung phong.
Sau một thời gian dài cự tuyệt và nhiều phen lần lữa của những
người chỉ huy cấp trên - vì họ không tin lắm vào Na-pô-lê-ông,
người sĩ quan trẻ tuổi vô danh và đột nhiên xuất hiện ở doanh trạingười
chỉ huy mới là Đu-gô-mi-ê đã cho phép Bô-na-pác thực hiện
kế hoạch. Sau khi đã bố trí pháo theo ý đã định sẵn từ lâu và sau
một trận pháo hỏa kinh khủng, Bô-na-pác liều mạng dẫn đầu binh
sĩ xung phong đánh chiếm điểm cao E-ghi-ét để bảo vệ cửa biển và
bắt đầu mở đợt bắn phá hạm đội Anh.
Sau hai ngày pháo kích ác liệt, ngày 17 tháng 12, 7.000 quân
cộng hoà xung phong đánh chiếm các pháo đài, nhưng đã bị đánh
lui sau một trận kịch chiến. Nhưng Bô-na-pác đã kịp thời đến tiếp
ứng cùng với một đội quân dự bị và nhờ vậy đã quyết định thắng
lợi. Ngày hôm sau, tất cả những kẻ được quân Anh thoả thuận cho
rút xuống tàu bắt đầu lũ lượt chạy trốn khỏi thành phố. Thành
Tu-lông đầu hàng không điều kiện, quân đội cộng hoà tiến vào
thành phố. Hạm đội Anh đã rút được ra khỏi.
Sau trận chiến thằng này, tướng Đuy-tin báo cáo về Bộ chiến
tranh ở Pa-ri rằng, ông ta không đủ chữ để nói hết công trạng của
Bô-na-pác. Ông ta nói về Bô-na-pác rằng đó là người vừa tài giỏi
vừa thông minh và còn là người có thừa những đặc tính cần có.
Đuy-tin còn nói thêm rằng những cái đó chỉ mới mô tả được phần
nào người sĩ quan hiếm có ấy. Đuy-tin nhiệt liệt tiến cử Bô-na-pác
với bộ trưởng và đề nghị trọng dụng Bô-na-pác vì lợi ích của nền
Cộng hoà. Trong hàng ngũ quân đội ở Tu-lông, vai trò quan trọng c
?a Bô-na-pác trong việc bố trí các khẩu pháo, tài chỉ huy cuộc vây
thành và trận pháo hoả cũng như biết tiến công vào lúc quyết định
đã được tất cả mọi người công nhận.
Chiến công ấy, trận đánh đầu tiên mà Na-pô-lê-ông chỉ huy
và thu được thắng lợi, diễn ra ngày 17 tháng 12 năm 1793. Từ
NAPOLEON BONAPARTE (quyển 1) 13
http://ebooks. vdcmedia. com
ngày đánh chiếm thành Tu-lông đến ngày 18 tháng 6 năm 1815,
ngày mà hoàng đế thua trận rút khỏi chiến trường Oa-téc-lô đầy
xác chết, là một sự nghiệp lâu dài và đẫm máu, kéo dài trong suốt
22 năm trời (có những lúc gián đoạn). Và sự nghiệp đó đã được
nghiên cứu cẩn thận trong suốt thời kỳ chiến tranh giải phóng dân
tộc ở châu Âu, và những bài học của nó, cho đến tận bây giờ, vẫn
còn là đối tượng của một sự nghiên cứu có hệ thống.
Trong suốt đời mình, Na-pô-lê-ông đã đánh cả thảy 60 trận
lớn, nhỏ (nhiều hơn cả tổng số những trận của A-lếch-xan Ma-xêđoan,
An-ni-ban, Xê-da và Xu-vô-rốp cộng lại) và số quân đã tham
gia vào các trận đánh đó còn đông gấp bội so với số quân trong các
cuộc chiến tranh của các vị tiền bối về nghệ thuật quân sự của Napô-
lê-ông. So với con số những trận đánh khổng lồ đã quyết định
sự nghiệp của Na-pô-lê-ông thì chiến thắng Tu-lông thật quá tầm
thường, song mặc dầu thế, chiến thắng Tu-lông vẫn mãi mãi
chiếm một vị trí đặc biệt trong thiên anh hùng ca Na-pô-lê-ông. Nó
đã làm cho mọi người lần đầu tiên chú ý tới Na-pô-lê-ông. ủy ban
cứu quốc rất mực hài lòng về việc đã thanh toán được bọn phản bội
Tu-lông và đã tống cổ được người Anh ra khỏi bờ biển.
Chiều hướng của tình hình báo trước triển vọng thanh toán
nhanh chóng được hoạt động phản cách mạng của bọn bảo hoàng ở
khắp miền nam nước Pháp. Xưa nay Tu-lông vẫn được coi như một
pháo đài kiên cố bất khả xâm phạm, đến nỗi khi Tu-lông thất thủ
rồi mà nhiều kẻ vẫn không tin và cũng không tin rằng một gã vô
danh tên là Bô-na-pác lại đã có thể đánh chiếm được thành. May
mắn cho Na-pô-lê-ông là trong hàng ngũ những người vây thành
có một người còn nhiều thế lực hơn Xa-li-xét-ti, đó là Ô-guy-xtanh
Rô-be-xpi-e, em trai của Mắc-xi-mi-liêng, cũng dự trận đánh thành
và đã tường thuật trong một bản báo cáo gửi về Pa-ri. Kết quả là
lập tức Na-pô-lê-ông Bô-na-pác được phong chức thiếu tướng,
quyết định ký ngày 14 tháng 1 năm 1794. Lúc đó Na-pô-lê-ông 24
tuổi. Bước đi đầu tiên đã thành đạt.
E. Tac Le 14
http://ebooks. vdcmedia. com
Việc Na-pô-lê-ông hạ thành Tu-lông xảy ra vào thời kỳ mà
phái "Núi" đang thống trị hoàn toàn Hội nghị Quốc ước, vào lúc
mà phái Gia-cô-banh đang có ảnh hưởng rất lớn ở thủ đô và các
tỉnh, vào lúc mà nền chuyên chính vô địch của cách mạng, trong
cuộc đấu tranh quyết liệt của mình, đã chiến thắng được thù trong
giặc ngoài và đã đập tan được những cuộc phiến loạn của bọn bảo
hoàng, bọn Gi-rông-đanh và bọn thầy tu ngoan cố.
Trong cuộc nội chiến ác liệt này, Na-pô-lê-ông Bô-na-pác
không thể không thấy cần phải chọn một con đường giữa nền cộng
hoà và nền quân chủ: nền cộng hoà sẽ có thể cho ông ta tất cả và
nền quân chủ ắt sẽ tước tất cả và sẽ không tha thứ cho ông ta việc
chiếm thành Tu-lông, cũng như việc ông ta vừa mới cho xuất bản
cuốn sách Bữa ăn tối ở Pô-ke, trong đó Na-pô-lê-ông đã vạch rõ cho
các thành phố nổi loạn ở miền nam hiểu rằng tình thế của họ thật
là tuyệt vọng. Mùa xuân và đầu mùa hạ, các uỷ viên Hội nghị
Quốc ước ở miền nam (đặc biệt có Rô-be-xpi-e em, chịu ảnh hưởng
trực tiếp của Bô-na-pác) chuẩn bị xâm chiếm xứ Pi-ê-mông và
miền bắc nước Ý, để từ đó đe doạ nước Áo. ủy ban cứu quốc lưỡng
lự, Các-nô lúc đó phản đối kế hoạch ấy. Bô-na-pác tin rằng dùng
Ô-guy-xtanh Rô-be-xpi-e làm trung gian thì có thể thực hiện được
ước mơ của mình: được tham gia việc chinh phục nước Ý . Chính
phủ Pháp lúc này chưa làm quen với tư tưởng cho rằng muốn
chống lại sự can thiệp của châu Âu phản cách mạng thì không
phải là phòng ngự, mà phải trực tiếp tiến công vào châu Âu và
điều đó xem chừng quá táo bạo. Do đó, năm 1794, Na-pô-lê-ông
không thực hiện được kế hoạch của mình. Một biến cố chính trị
xảy ra bất ngờ đối với Na-pô-lê-ông, đã đảo lộn cả tình thế.
Để được đích thân trình bày kế hoạch tiến công nước Ý trước
anh mình và trước ủy ban Cứu quốc, Rô-be-xpi-e em đi Pa-ri. Lúc
đó đã vào đầu mùa hè, cần phải giải quyết vấn đề. Sau khi đi Giên
để hoàn thành một nhiệm vụ mật có liên quan đến cuộc viễn chinh
nói trên, Bô-na-pác về Ni-xơ. Chợt một tin bất ngờ từ Pa-ri bay tới,
bất ngờ không những đối với tỉnh Ni-xơ xa xôi ở miền nam mà còn
ngay cả đối với chính Pa-ri nữa: tin hết sức lạ lùng đó là ngày 9
Tháng Nóng, ngay giữa buổi họp của Hội nghị Quốc ước, Mắc-xiNAPOLEON
BONAPARTE (quyển 1) 15
http://ebooks. vdcmedia. com
mi-liêng, Xanh Giuýt, Cu-tông, và sau này cả đồng đảng của họ,
đều bị bắt giữ. Ngày hôm sau, tất cả những người ấy đều bị đưa
lên máy chém, không cần xét xử gì vì chính phủ đã tuyên bố một
cách vô điều kiện rằng họ bị đặt ra ngoài vòng pháp luật. Lập tức
người ta tiến hành lùng bắt trong khắp nước Pháp những ai có
hoặc coi như có liên hệ mật thiết nhất với những nhà lãnh đạo
chính của chế độ đã bị đánh đổ. Sau khi Ô-guy-xtanh Rô-be-xpi-e
bị hành hình, tướng Bô-na-pác liền ở vào tình trạng bị đe doạ.
Không đầy hai tuần lễ, sau ngày 9 Tháng Nóng (27 tháng 7), Napô-
lê-ông bị bắt (10 tháng 8 năm 1794) và bị áp giải về thành Ăngtíp.
Sau 14 ngày bị giam giữ, Bô-na-pác được tha: lục soát các giấy
tờ của Bô-na-pác, người ta đã không tìm thấy một bằng cớ gì để
truy tố Bô-na-pác.
Trong suốt thời gian khủng bố của bọn đảo chính, người ta
thấy rất nhiều người có quan hệ ít nhiều với Rô-be-xpi-e hoặc
những người thuộc phái Rô-be-xpi-e bị sát hại; còn Bô-na-pác thì
có thể tự lấy làm vui sướng rằng mình đã thoát khỏi lưỡi máy
chém. Chỉ biết rằng vừa bước ra khỏi nhà giam, Bô-na-pác đã lập
tức nhận thấy rằng thời thế đã thay đổi và sự nghiệp của mình
vừa mới bắt đầu thuận lợi nhường ấy mà nay đã dừng lại. Những
kẻ mới lên còn tình nghi Bô-na-pác, vả lại, họ cũng chưa biết rõ
Bô-na-pác lắm. Cuộc vây hãm thành Tu-lông chưa đem lại cho Bôna-
pác một tiếng tăm lớn về mặt quân sự. "Bô-na-pác à? Bô-na-pác
là ai nhỉ? Đã làm việc ở đâu? Không ai biết hắn cả?" Đó là lời phản
ứng của bố viên trung uý trẻ tuổi Giuy-nô, khi Giuy-nô báo cho bố
biết tướng Bô-na-pác muốn chọn mình làm sĩ quan phụ tá. Chiến
công Tu-lông đã bị quên mất rồi, hoặc dẫu sao thì nó cũng không
còn được đánh giá cao như lúc đầu nữa.
Một chuyện không vui khác lại xảy ra. Đột nhiên ủy ban Cứu
quốc Tháng Nóng chỉ thị cho Bô-na-pác phải đến Văng-đê dẹp bọn
phiến loạn và khi đến Pa-ri, tướng Bô-na-pác được biết người ta
giao cho chỉ huy một lữ đoàn bộ binh trong khi Bô-na-pác chuyên
về pháo binh và không muốn phục vụ ở bộ binh. Sau một hồi tranh
luận gay gắt với Ô-bri, một uỷ viên của uỷ ban, Na-pô-lê-ông xin
từ chức.
E. Tac Le 16
http://ebooks. vdcmedia. com
Na-pô-lê-ông lại lâm vào thời kỳ túng thiếu mới. Viên tướng
25 tuổi này, về vườn và bất bình với cấp trên, không một nguồn
sống, đã buồn bã sống ở Pa-ri qua mùa đông gay go năm 1794-
1795 và sang xuân lại còn túng đói gay go hơn nữa. Dường như
mọi người đã quên Na-pô-lê-ông. Cuối cùng, tháng 8 năm 1795,
Na-pô-lê-ông được bổ nhiệm làm thiếu tướng pháo binh ở phòng Đồ
bản của uỷ ban Cứu quốc. Phòng Đồ bản này là nét điển hình độc
đáo đầu tiên của Bộ Tổng tham mưu do Các-nô, trên thực tế là
người tổng chỉ huy các lực lượng vũ trang cộng hoà, xây dựng. Ở
đấy, Na-pô-lê-ông vẫn say mê đọc sách và tự học, đi thăm vườn cây
nổi tiếng ở Pa-ri, thăm Nhà Thiên văn và đã chăm chỉ theo học lớp
thiên văn của La-lăng-đơ.
Lương bổng của Na-pô-lê-ông ít ỏi, thỉnh thoảng khi nào
muốn ăn sáng, Na-pô-lê-ông chỉ còn có cách là đến thăm gia đình
Péc-nô, vì gia đình này rất quý mến Na-pô-lê-ông. Nhưng, suốt
trong thời gian cơ cực đó, không bao giờ Na-pô-lê-ông hối hận về
việc đã xin từ chức, cũng không hề nghĩ đến việc quay trở lại phục
vụ bộ binh, có lẽ vì muốn đạt được việc đó thì chỉ còn cách cầu xin
quỵ luỵ. Nhưng dịp may lại đến với Na-pô-lê-ông: chính thể cộng
hoà lại cần đến Na-pô-lê-ông để chống lại cũng với những kẻ thù
như hồi ở Tu-lông.
Năm 1795 là một trong những bước ngoặt của lịch sử cách
mạng Pháp. Cuộc cách mạng tư sản, đã lật đổ chế độ phong kiến
và chuyên chế, sau biến cố ngày 9 Tháng Nóng đã tự làm mất vũ
khí sắc bén nhất của mình là nền chuyên chính Gia-cô-banh, và
khi đã nắm được chính quyền, khi đã đi vào con đường phản động,
giai cấp tư sản lưỡng lự, đi tìm những phương sách và những hình
thức mới thích hợp với sự giữ vững nền thống trị của nó. Suốt mùa
đông năm 1794-1795 và mùa xuân năm 1795, sức phản động của
giai cấp tư sản đã mạnh mẽ và táo tợn gấp bội hồi cuối mùa hạ
cùng năm đó, tức là ngay khi vừa thủ tiêu nền chuyên chính Giacô-
banh; và đến mùa xuân năm 1795 thì cánh hữu trong Hội nghị
Quốc ước lại còn nói năng và hành động tự do, trắng trợn gấp bội
hồi mùa thu năm 1794. Đồng thời, trong cái năm đói kém kinh
khủng ấy, đã diễn ra hai cảnh hết sức trái ngược: ở các vùng ngoại
NAPOLEON BONAPARTE (quyển 1) 17
http://ebooks. vdcmedia. com
ô, thợ thuyền chết đói, các bà mẹ phải tự kết liễu cuộc đời mình
sau khi đã dìm xuống nước hoặc đâm chết tất cả đàn con của họ,
còn ở trong những "khu vực trung tâm" là cảnh sống đầy hoan lạc
của giai cấp tư sản: một bầy nhung nhúc những tên tài chủ, những
tên đầu cơ, những tên buôn chứng khoán, những tên ăn cắp của
công, lớn bé đủ hạng - ngóc đầu vênh vang đắc thắng sau khi Rôbe-
xpi-e bị chết - miệt mài trong đời sống xa hoa, dâm dật.
Hai cuộc bạo động của thợ thuyền nổ ra từ các vùng ngoại ô
và công khai chống lại Hội nghị Quốc ước Tháng Nóng, nhiều cuộc
biểu tình vũ trang thị uy, và hai lần chuyển thành tiến công trực
tiếp vào Hội nghị Quốc ước ngày 12 Tháng Nảy mầm (1 tháng 4)
và ngày 1 Tháng Đồng cỏ (20 tháng 5) đều bị thất bại. Tiếp sau
việc tước vũ khí vùng ngoại ô Xanh Ăng-toan là cuộc trấn áp
khủng khiếp hồi Tháng Đồng cỏ đã làm cho đông đảo quần chúng
lớp dưới ở Pa-ri không thể thống nhất hành động được trong suốt
một thời gian dài. Sau hết, việc kích động khủng bố trắng như vậy
đã không tránh khỏi làm sống lại trong lòng giai cấp tư sản quân
chủ "cũ" và giai cấp quý tộc những niềm hy vọng hình như đã bị
tiêu tan: bọn bảo hoàng ngỡ rằng thời cơ của chúng đã đến. Nhưng
chúng đã tính lầm. Sau khi dập tắt phong trào của quảng đại
quần chúng, giai cấp tư sản đã không tước vũ khí của các khu thợ
thuyền ở ngoại ô, vì như vậy sẽ tạo điều kiện thắng lợi cho kẻ đang
âm mưu lên ngôi vua nước Pháp, đó là bá tước xứ Prô-văng, em
trai vua Lu-i XVI đã chết trên máy chém. Giai cấp hữu sản Pháp
có quan tâm gì đến chính thể cộng hoà, nhưng họ lại quan tâm
nhiều đến cái mà cuộc cách mạng tư sản đã mang lại cho họ. Bọn
bảo hoàng không muốn hiểu và cũng không thể hiểu những việc
đã xảy ra vào những năm 1789-1795, không muốn và không thể
hiểu được rằng chế độ phong kiến đã sụp đổ và không bao giờ trở
lại nữa, rằng kỷ nguyên của chủ nghĩa tư bản đã mở ra, rằng cuộc
cách mạng tư sản đã đào khoét một vực sâu không thể vượt qua
được giữa thời kỳ cũ và thời kỳ mới của lịch sử nước Pháp, và
những tư tưởng phục hưng của bọn chúng là rất xa lạ đối với đại
đa số trong giai cấp tư sản thành thị và nông thôn.
E. Tac Le 18
http://ebooks. vdcmedia. com
Những lời đòi trừng phạt nghiêm khắc những người đã tham
gia cách mạng không ngớt nổi lên trong những nơi tụ bạ của bọn
xuất dương có thế lực ở Luân Đôn, ở Cô-blăng, ở Mi-tô, ở Hăm-bua,
ở Rôm. Sau vụ bạo động Tháng Đồng cỏ và những tiếng nổ hung ác
của khủng bố trắng, chúng nhắc lại với một niềm hân hoan đầy ác
ý rằng "bọn kẻ cướp Pa-ri" đã bắt đầu chém giết lẫn nhau kịch liệt
và rồi nhất định phái bảo hoàng sẽ chụp đánh bọn họ để nhanh
chóng treo cổ tất cả bọn họ - bọn Tháng Nóng và bọn "Núi" còn sót
lại. Cái âm mưu ngu muội toan kéo lùi bước đi của lịch sử đã làm
thui chột mọi ước mộng và đã dẫn mưu đồ của bọn bảo hoàng đến
thất bại. Công bằng mà nói, người ta có thể kết tội và coi tất cả
bọn Gia-liêng, Phrê-rông, Buốc-đông, Boát-xy Đăng-glát, Ba-ranhững
kẻ đã lật đổ nền chuyên chính Gia-cô-banh và ngày 9
Tháng Nóng và đã đàn áp cuộc bạo động đáng sợ của "những người
không quần chẽn" vào bốn ngày đầu Tháng Đồng cỏ - là những kẻ
gian manh, những con thú vật ích kỷ, những tên tàn bạo hung ác,
những quân vô sỉ, nhưng đứng trước bọn bảo hoàng họ đã tỏ ra
không khiếp nhược. Khi được Uy-liêm Pít tích cực giúp đỡ, bọn bảo
hoàng đã vội vã tổ chức cho bọn quý tộc lưu vong đổ bộ vào Quybrông;
không một chút do dự, những người lãnh đạo Hội nghị Quốc
ước Tháng Nóng đã lập tức phái tướng Hô-sơ cầm đầu một đội
quân đến dẹp, và sau khi các lực lượng đổ bộ đã hoàn toàn tan rã,
họ đã ra lệnh bắn ngay tại trận 750 tên bảo hoàng bị bắt làm tù
binh.
Ngay sau lần thất bại này, bọn bảo hoàng vẫn chưa cho thế
là hết hy vọng. Cho nên chưa đầy hai tháng sau, bọn chúng lại nổi
dậy và lần này thì ở ngay tại Pa-ri. Lúc đó vào cuối tháng 9, sang
đầu tháng 10 năm 1795, theo lịch cách mạng thì vào thượng tuần
Tháng Hái nho năm thứ IV.
Tình hình như sau: Hội nghị Quốc ước đã thảo xong hiến
pháp mới. Theo hiến pháp đó thì năm viên đốc chính sẽ đứng đầu
quyền hành chính, còn quyền lập pháp thì tập trung vào hai viện:
Hạ nghị viên 1 và thượng nghị viên 2. Hội nghị Quốc ước chuẩn bị
cho thi hành bản hiến pháp này và tự giải tán, nhưng nhận thấy
rằng ý nguyện quay về chế độ quân chủ ngày càng biểu hiện rõ ở
NAPOLEON BONAPARTE (quyển 1) 19
http://ebooks. vdcmedia. com
các tầng lớp trên của giai cấp "cựu" tư sản và lo rằng bọn bảo
hoàng xảo quyệt sẽ không khéo lợi dụng tình trạng tư tưởng ấy để
kéo thêm đông vây cánh của chúng vào Hạ nghị viện để có lợi
trong những cuộc bầu cử. Do đó, trong những ngày cuối cùng của
Hội nghị Quốc ước, nhóm lãnh đạo những người Tháng Nóng,
đứng đầu là Ba-ra, đã đưa ra hai bản sắc lệnh quy định hai phần
ba số đại biểu của Hạ nghị viện và của Thượng nghị viện đều bắt
buộc phải lấy trong số những đại biểu hiện nay của Hội nghị Quốc
ước, còn một phần ba thì tuỳ ý cử tri lựa chọn.
Lần này, ở Pa-ri, bọn bảo hoàng không còn đơn độc nữa,
chúng cũng không đứng đầu cả trong việc chuẩn bị cũng như trong
khi thực hiện âm mưu. Vì vậy, vào Tháng Hái nho, Hội nghị Quốc
ước lâm vào tình thế đặc biệt nguy khốn. Một bộ phận khá quan
trọng của bọn quý tộc tài chính và giai cấp đại tư sản của các "khu
vực giàu có", như người ta gọi, nghĩa là của các khu vực trung tâm
của Pa-ri, đã phản đối những sắc lệnh vũ đoán đó, những sắc lệnh
đã được ban hành với mục đích rõ rệt và công nhiên là duy trì và
kéo dài vô tận sự thống trị của phe đa số hiện thời ở trong Hội
đồng Quốc ước. Rõ ràng là bọn chúng đã âm mưu hoạt động nhằm
gạt giũ hoàn toàn bộ phận những người Tháng Nóng hiện nay đã
là trở ngại cho quan điểm hữu khuynh mạnh mẽ của những tầng
lớp khá giả nhất ở thành thị cũng như ở nông thôn. Trong những
khu vực trung tâm của Pa-ri đột nhiên nổi lên chống lại Hội nghị
Quốc ước vào tháng 10 năm 1795, cố nhiên là không thấy có nhiều
những tên bảo hoàng tiêu biểu, những tên bảo hoàng chính cống
mơ ước dòng họ Buốc-bông quay trở lại ngay, nhưng tất cả chúng
đều mừng quýnh khi nhìn chiều hướng của phong trào này, và đã
hào hứng phỏng đoán cảnh kết thúc của các biến cố. Bọn "Cộng
hoà bảo thủ" của giai cấp tư sản Pa-ri đang dọn đường cho việc
trung hưng chế độ quân chủ, vì dưới con mắt chúng, bản thân Hội
nghị Quốc ước Tháng Nóng xem ra đã quá cách mạng. Và ngay từ
ngày 7 Tháng Hái nho (29 tháng 9), khi bắt đầu nhận được những
tin tức khẩn cấp về khuynh hướng của các trung tâm Pa-ri, Hội
nghị Quốc ước đã nhìn thấy nguy cơ hiện ra trước mắt. Như vậy,
trong thực tế, Hội nghị Quốc ước sẽ dựa vào đâu trong cuộc đấu
E. Tac Le 20
http://ebooks. vdcmedia. com
tranh mới này để giữ lấy chính quyền? Sau cuộc đàn áp dữ dội các
vùng ngoại ô thợ thuyền cách đấy gần bốn tháng, sau một tháng
tròn bắn giết, tàn sát những người cách mạng Gia-cô-banh, sau vụ
tước vũ khí toàn bộ những vùng ngoại ô thợ thuyền một cách tàn
nhẫn nhất, thì rất tự nhiên rằng Hội nghị Quốc ước không thể
trông mong vào sự giúp đỡ tích cực của đông đảo quần chúng được.
Lúc này, thợ thuyền Pa-ri đã thấy ở trong các uỷ ban của Hội
nghị Quốc ước và ngay sau bản thân cái Hội nghị Quốc ước có rất
nhiều kẻ thù tàn ác nhất của họ. Thợ thuyền Pa-ri không thể có
được ý nghĩ chiến đấu để bảo vệ quyền lực của hai phần ba uỷ viên
của cái Hội nghị Quốc ước ấy trong Hạ nghị viện sau này. Và ngay
bản thân Hội nghị Quốc ước cũng không thể nghĩ tới việc kêu gọi
sự giúp đỡ của quần chúng lao động thủ đô đang căm ghét mình và
chính mình cũng đang sợ họ. Chỉ còn có quân đội, nhưng về phía
này, tình hình cũng không được tốt lắm. Thật ra, bất cứ lúc nào,
bất cứ ở đâu, binh lính cũng không do dự bắn vào bọn lưu vong, cái
lũ phản bội đáng ghê tởm, và bắn vào bạn bè lũ bảo hoàng và quân
đội của chúng ở bất kỳ nơi nào mà họ bắt gặp, trong rừng Noócmăng,
trên cồn cát ở Văng-đê, trên bán đảo Quy-brông, ở Bỉ, ở biên
giới Đức. Nhưng trước hết, phong trào Tháng Hái nho đã không
nêu khẩu hiệu: trung hưng dòng họ Buốc-lông, mà ngoài mặt lại
kêu gọi đấu tranh vì nguyên tắc chủ quyền của nhân dân đã bị
những sắc lệnh của Hội nghị Quốc ước vi phạm và vì quyền tự do
bầu cử những đại biểu chân chính của nhân dân, và sau nữa nếu
binh lính là những người cộng hoà triệt để, chỉ có thể bị đánh lừa
vì những khẩu hiệu xảo quyệt của phong trào Tháng Hái nho, thì
về phía các tướng lĩnh sự tình lại càng xấu hơn. Chỉ cần nêu thí dụ
tướng Mơ-nu, người chỉ huy quân đội đóng ở Pa-ri. Liệu Mơ-nu có
thích lính tập kích chiếm đóng ngoại ô Xanh Ăng-toan, đóng quân
khắp nơi trong thành phố và đưa lên máy chém hàng loạt công
nhân? Hắn dám làm và hắn đã làm, và tối ngày 4 Tháng Đồng cỏ,
sau khi đã chiến thắng được công nhân, quân của Mơ-nu, kèn
trống đi đầu, diễu qua các khu trung tâm của thủ đô, và khi "công
chúng lịch sự" đứng đầy đường nhiệt liệt hoan hô Mơ-nu và ban
tham mưu của hắn, thì quả là đã có một sự tâm đầu ý hợp hoàn
NAPOLEON BONAPARTE (quyển 1) 21
http://ebooks. vdcmedia. com
toàn giữa những kẻ đi tung hô và kẻ được tung hô. Chiều tối ngày
4 Tháng Đồng cỏ, Mơ-nu có thể tự thấy mình là kẻ đại diện của các
giai cấp hữu sản, giai cấp đã chiến thắng đông đảo quần chúng, là
kẻ đứng đầu những kẻ no nê chống lại những người đói khát. Đối
với Mơ-nu, đó là một việc rõ ràng, dễ hiểu và thú vị. Nhưng bây giờ
đây, vào Tháng Hái nho, Mơ-nu sẽ lấy danh nghĩa gì mà bắn vào
cũng vẫn cái đám người lịch sự ấy, bọn người vừa mới đây đã nhiệt
liệt hoan hô hắn và một đồng một cốt với hắn? Nếu hỏi giữa Mơ-nu
và Hội nghị Quốc ước Tháng Nóng có cái gì khác nhau, thì cái
khác chính là ở chỗ viên tướng này cực kỳ khuynh hữu và phản
động hơn cả những người Tháng Nóng phản động nhất. Các khu
vực trung tâm đòi quyền tự do bầu một nghị viện bảo thủ hơn Hội
nghị Quốc ước nhiều, vì thế mà tướng Mơ-nu không muốn bắn vào
bọn bảo hoàng.
Trong đêm 12 Tháng Hái nho (4 tháng 10), các thủ lĩnh của
phái Tháng Nóng đã nghe thấy vang lên từ từ phía những tiếng
reo hò mừng rỡ: các đoàn người biểu tình, hân hoan náo nhiệt,
tung ra khắp thành phố cái tin: Hội nghị Quốc ước đã từ chối chiến
đấu; cuộc chiến đấu trong đường phố có thể tránh được; những sắc
lệnh đã được bãi bỏ và sẽ được tự do tuyển cử. Về tin ấy, người ta
chỉ đưa ra được một chứng cớ độc nhất sau đây nhưng rất xác thực
và không thể chối cãi được: viên chỉ huy các lực lượng vũ trang của
một trong những khu trung ương (khu Lơ-pen-lơ-ti-ê) là tên Đờ Lalô
nào đó đã đến gặp tướng Mơ-nu và Mơ-nu đã ứng thuận đình
chiến với bọn phản động. Quân đội đã rút về doanh trại và thành
phố đã rơi vào tay bon phiến loạn.
Nhưng những nỗi cuồng vui ấy quá sớm, Hội nghị Quốc ước
đã quyết định chiến đấu; tướng Mơ-nu bị cách chức và bị bắt ngay
đêm 13 Tháng Hái nho. Tiếp đó, Hội nghị Quốc ước cử Ba-ra, một
trong những nhân vật chính của phái Tháng Nóng, lên thay Mơnu
chỉ huy các lực lượng vũ trang Pa-ri. Cần phải hành động ngay
đêm đó vì khi được tin Mơ-nu bị cách chức và bị bắt, và sau khi
biết rằng Hội nghị Quốc ước nhất định chiến đấu, các khu nổi loạn
đã bắt đầu không do dự và tức tốc tụ tập trên những đường phố
gần Hội nghị Quốc ước để sáng hôm sau chiến đấu. Tên thủ lính
E. Tac Le 22
http://ebooks. vdcmedia. com
của bọn nổi loạn là Ri-se-đơ Xê-ri-đi-a và ngay cả một số đông uỷ
viên của Hội nghị Quốc ước đều cho rằng thắng lợi chắc chắn sẽ
ngả về phía chúng. Nhưng bọn chúng đã tính lầm.
Những người đương thời thấy Ba-ra là hiện thân của những
thói xấu rất khác nhau và những dục vọng đê tiện nhất. Là một kẻ
hưởng lạc, ăn hối lộ, sa đoạ, cơ hội, xảo quyệt và vô đạo đức, Ba-ra
hơn hẳn những người Tháng Nóng về đầu óc vụ lợi (và điều đó
không phải là chuyện dễ). Nhưng Ba-ra không phải là một kẻ hèn
nhát. Dưới mắt của con người có trí thông minh sắc sảo ấy, ngay
từ buổi đầu Tháng Hái nho, Ba-ra đã thấy rõ là phong trào mới
chớm nở ấy có thể đưa nước Pháp tới sự phục hưng dòng họ Buốcbông
và điều đó đối với Ba-ra là một sự đe doạ trực tiếp. Những
người quý tộc đi theo cách mạng như Ba-ra đều biết rất rõ mối căm
hờn sâu cay của bọn bảo hoàng đối với những kẻ đã phản bội giai
cấp.
Vậy nên không thể chậm trễ được, trong vài tiếng nữa là
phải giao chiến ngay. Nhưng Ba-ra không phải là nhà quân sự.
Cần phải bổ nhiệm ngay một người tướng và ngẫu nhiên Ba-ra đã
nghĩ tới người thanh niên gầy còm vận chiếc áo khoác ngoài màu
xám đã mất tuyết, người mà trong những ngày gần đây đã nhiều
lần đến gặp Ba-ra để xin nghỉ việc. Tất cả những điều mà Ba-ra
biết về con người đó chỉ vẻn vẹn có thế này: một viên tướng thôi
việc, nổi danh trong trận vây thành Tu-lông, nhưng ngay sau đó
gặp một vài việc rắc rối và sống thiếu thốn vất vưởng ở thủ đô với
đồng lương quá ít ỏi. Ba-ra hạ lệnh cho đi tìm chàng thanh niên đó
và dẫn về cho mình. Bô-na-pác tới và đã được hỏi ngay xem có
muốn đi quét sạch cuộc bạo động không. Bô-na-pác xin ít phút để
suy nghĩ. Không mất nhiều thời gian để suy nghĩ xem việc bảo vệ
quyền lợi của Hội nghị Quốc ước đối với mình có gì là chống đối về
nguyên tắc không, Bô-na-pác đã nhanh chóng nhận lời với điều
kiện duy nhất là không ai được can thiệp vào những quyết định
của mình. Bô-na-pác nói: "Tôi đã tuốt kiếm ra thì nó chỉ được tra
vào vỏ khi nào trật tự đã được lập lại, dù phải trả bằng bất cứ giá
nào".
NAPOLEON BONAPARTE (quyển 1) 23
http://ebooks. vdcmedia. com
Tức thì Bô-na-pác được bổ nhiệm là phó cho Ba-ra; sau khi
tìm hiểu tình hình, Bô-na-pác đã nhận rõ được lực lượng của bọn
nổi loạn và mối nguy cơ khủng khiếp đang đe doạ Hội nghị Quốc
ước. Nhưng Bô-na-pác đã có một kế hoạch hành động rất rõ rệt và
dựa vào việc sử dụng pháo binh một cách quyết liệt. Sau này, khi
mọi việc đã xong xuôi, Bô-na-pác có nói với bạn là Duy-nô (sau này
là tướng và là công tước A-bơ-tét) một câu trong đó Bô-na-pác quy
kết rằng: thắng lợi là do sự bất tài về chiến lược của bọn nổi loạn.
Bô-na-pác nói thêm: "Nếu lũ ấy để Bô-na-pác chỉ huy thì Bô-napác
đã đánh tan Hội nghị Quốc ước rồi". Từ tảng sáng, Bô-na-pác
đã điều pháo đến bố trí ở lân cận điện Tuy-lơ-ri.
Ngày lịch sử 13 Tháng Hái nho đã bắt đầu như vậy; đối với
cuộc đời của Bô-na-pác ngày ấy đã giữ được một vai trò quan trọng
hơn hẳn cả chiến công đầu tiên của Bô-na-pác là việc hạ thành Tulông.
Bọn nổi loạn tiến về Hội nghị Quốc ước và pháo binh của Bôna-
pác đã gầm lên chống lại bọn chúng. Cuộc tàn sát diễn ra đặc
biệt kinh khủng ở tiền đình và nhà thờ Thánh Rốc, nơi tập trung
đội dự bị của bọn nổi loạn. Lẽ ra ban đêm, bọn nổi loạn có thể cướp
được pháo nhưng chúng đã bỏ lỡ cơ hội. Chúng chống cự bằng súng
trường. Đến trưa thì mọi việc xong xuôi. Bỏ lại ở trên vỉa hè vài
trăm xác chết và mang những tên bị thương đi theo, bọn nổi loạn
bỏ chạy tứ tung và trốn về nhà; tên nào có thể rời khỏi Pa-ri được
thì đều đã đi ngay. Tối đến, Ba-ra nhiệt liệt khen ngợi vị tướng trẻ
tuổi và đã khẩn khoản xin cho Bô-na-pác được bổ nhiệm làm chỉ
huy các lực lượng vũ trang đối nội (Ba-ra đã xin từ chức ngay sau
khi cuộc bạo động bị thất bại).
Trong chàng thanh niên tư lự và cau có ấy, điểm đặc biệt đã
chinh phục được Ba-ra và những nhà lãnh đạo khác là sự bình
tĩnh hoàn toàn và tài quyết định nhanh chóng; với những đức tính
đó, Bô-na-pác đã dùng một phương thức tác chiến mà cho đến tận
lúc đó vẫn ít ai dùng tới, đó là dùng đại bác bắn vào giữa đám đông
ở ngay trong thành phố. Về phương pháp đè bẹp những hoạt động
ở đường phố ấy thì Bô-na-pác chính là tiền thân chính thống và
trực tiếp của Ni-cô-la đệ nhất, vì Ni-cô-la là người đã tái diễn lại
chiến công này vào ngày 14 tháng 12 năm 1825, duy chỉ có khác là
E. Tac Le 24
http://ebooks. vdcmedia. com
với bản chất đạo đức giả của mình, Sa hoàng đã tuyên bố rằng ông
ta đã hãi hùng toan không dùng biện pháp đó, nhưng những lời
khẩn khoản của hoàng tử Vát-xin-xi-cốp đã thắng được đức độ và
lòng nhân đạo gương mẫu của ông ta. Còn như Bô-na-pác thì
không hề nghĩ đến thanh minh hoặc đổ trách nhiệm đó cho người
khác. Bọn nổi loạn có trên 24.000 người vũ trang, trong khi đó Bôna-
pác có chưa đầy 6.000 người, nghĩa là bốn lần ít hơn. Ngoài đại
bác ra, không còn hy vọng nào khác và Bô-na-pác đã đưa đại bác
ra trận. Khi đã không thể tránh được cuộc chiến đấu thì phải đánh
thắng bằng bất cứ giá nào. Na-pô-lê-ông đã luôn theo đúng quy tắc
ấy một cách tuyệt đối. Na-pô-lê-ông không thích tiêu phí đạn đại
bác, nhưng chỗ nào mà đạn giúp ích được thì Na-pô-lê-ông lại
không bao giờ dè xẻn chút nào. Ngày 16 Tháng Hái nho, Na-pô-lêông
đã không tiết kiệm đạn trái phá, bởi vậy, tiền đình nhà thờ
Thánh Rốc đã nhầy nhụa một đống thịt nát đẫm máu.
Tính chất kiên quyết triệt để trong chiến đấu là một trong
những đặc điểm của Na-pô-lê-ông. Trong Na-pô-lê-ông có hai con
người, một do lý trí thống trị, một do tình cảm thống trị. Không
nên để cho người ta tưởng rằng Na-pô-lê-ông không có một trái tim
nhạy cảm như những người khác. Theo Na-pô-lê-ông thì ông ta
cũng là người có một tấm lòng khá tốt. Nhưng ngay từ thời niên
thiếu, Na-pô-lê-ông đã cố gắng làm cho sợi dây tình cảm ấy trở
thành câm lặng và hiện nay thì nó chẳng còn rung lên được một
tiếng nào nữa, trong những phút thành khẩn rất hiếm có, Na-pôlê-
ông đã nói như vậy với Rô-đrê, một trong những người được Napô-
lê-ông ưa mến.
Khi phải tiêu diệt mọi kẻ thù dám táo bạo ngang nhiên khai
chiến với Na-pô-lê-ông thì sẽ không bao giờ, tuyệt không bao giờ
sợi dây đó còn rung động hoặc bắt đầu rung động ở trong con người
Na-pô-lê-ông.
Ngày 13 Tháng Hái nho đã giữ một vai trò to lớn trong thiên
anh hùng ca của Na-pô-lê-ông.
Tầm quan trọng lịch sử của việc đè bẹp cuộc phiến loạn
Tháng Hái nho là ở chỗ:
NAPOLEON BONAPARTE (quyển 1) 25
http://ebooks. vdcmedia. com
- Hy vọng của bọn bảo hoàng đặt vào một cuộc thắng lợi sắp
tới và việc dòng họ Buốc-bông quay trở lại đã vấp phải một thất
bại mới, nặng nề hơn cả thất bại ở Quy-brông.
- Những tầng lớp trên của giai cấp tư sản thành thị đã tự
nhận thấy là đã quá vội vã trong việc trực tiếp cướp lấy chính
quyền bằng vũ lực. Ngoài ra, chúng đã quên mất rằng còn có
những thành phần trong giai cấp tư sản thành thị và nông thôn
đứng về phía nền cộng hoà và vẫn lấy làm lo ngại trước sự bành
trướng quá nhanh chóng và quá trơ tráo của bọn phản động. Tên
Rít-se-đơ Xê-ri-đi cầm đầu bọn nổi loạn đó là ai? Một tên bảo
hoàng. Vậy thì người ta nhìn thấy rõ được rằng những người nông
dân có đất, nghĩa là cái khối giai cấp tiểu tư sản to lớn ở nông
thôn, đã nhìn cuộc bạo động đó bằng con mắt nào? Họ đã coi việc
trung hưng dòng họ Buốc-bông là sự sống lại của chế độ phong
kiến, cái chế độ sẽ tước lại của họ những mảnh đất vừa mới mua
được trong số đất đai tịch thu được của bọn quý tộc xuất dương và
trong những tài sản tịch biên của Giáo hội.
- Cuối cùng, chứng minh một lần nữa rằng tính tư tưởng của
những chiến dịch chống lại sự trung hưng đã tác động một cách
đặc biệt mạnh mẽ vào quân đội và đông đảo quần chúng binh sĩ,
những người mà người ta có thể hoàn toàn tin cậy trong cuộc đấu
tranh chống tất cả những lực lượng trực tiếp hoặc gián tiếp, toàn
bộ hay cục bộ câu kết với dòng họ Buốc-bông.
Đó là ý nghĩa lịch sử của ngày 13 Tháng Hái nho.
Còn đối với bản thân Bô-na-pác thì ngày 13 Tháng Hái nho
đã làm cho người ta lần đầu tiên biết đến tên tuổi của Bô-na-pác,
không chỉ trong các giới quân sự (từ hồi Tu-lông, Bô-na-pác đã có
phần nào nổi danh rồi), mà còn trong mọi tầng lớp xã hội, ngay cả
ở những nơi từ trước tới nay chưa bao giờ người ta nghe nói đến
Bô-na-pác. Bô-na-pác từ nay được coi như một người rất tài giỏi,
rất quyền biến, đầy cương nghị và quyết tâm. Những nhà chính trị
cướp được chính quyền từ những ngày đầu của Viện Đốc chính
(nghĩa là từ năm thứ IV Tháng Hái nho), trước hết là Ba-ra, đều
rất hâm mộ viên tướng trẻ ấy. Lúc đó, họ cho rằng trong tương lai,
E. Tac Le 26
http://ebooks. vdcmedia. com
nếu còn phải dùng đến lực lượng quân đội để chống lại các cuộc
khởi nghĩa của quần chúng, người ta vẫn có thể trông cậy vào Bôna-
pác.
Nhưng Bô-na-pác lại mơ ước khác. Bị các mặt trận ngoài
nước hấp dẫn, Bô-na-pác mơ ước được làm chỉ huy một trong
những đạo quân của nền Cộng hoà Pháp. Mối quan hệ tốt của Bôna-
pác đối với Ba-ra hình như đã làm cho những mơ ước ấy có thể
thực hiện được chứ không như hồi trước Tháng Hái nho, thời mà
viên tướng 26 tuổi về vườn này còn phải chạy khắp Pa-ri để xin
việc. Chỉ trong một ngày mà tất cả đã đổi thay. Bô-na-pác đã là
người chỉ huy đạo quân ở Pa-ri, được viên đốc chính có quyền thế
là Ba-ra mến chuộng, và có khả năng sẽ được giữ một chức vụ độc
lập tại một trong những đạo quân đang tác chiến.
Sau lần tiến chức đột ngột đó ít lâu, Bô-na-pác làm quen với
vợ góa của viên tướng bá tước Đờ Bô-hác-ne bị hành hình trong
thời kỳ khủng bố, và mê vợ viên tướng đó. Giô-dê-phin hơn Bô-napác
sáu tuổi, trong đời đã trải qua nhiều cuộc tình duyên lãng mạn
và không có những tình cảm đằm thắm đặc biệt với Bô-na-pác. Tất
nhiên là những lý do thuộc về vật chất đã thúc đẩy Giô-dê-phin
nhiều hơn: Từ ngày 13 Tháng Hái nho, Bô-na-pác đã là một người
rất nổi tiếng và đã có một cương vị quan trọng. Còn Bô-na-pác, vì
say mê đắm đuối một cách bất ngờ nên đã cầu hôn và cưới Giô-dêphin
ngay. Trước đấy không lâu, Giô-dê-phin đã có những sự đi lại
thân mật với Ba-ra và cuộc kết hôn này lại mở rộng hơn nữa cho
Bô-na-pác mối quan hệ với những nhân vật có quyền thế nhất
trong chính phủ Cộng hoà.
Trong gần 200.000 cuốn sách viết về Na-pô-lê-ông mà nhà
thư mục học nổi tiếng Kiếc-đe-xen và các chuyên gia khác đã
thống kê, đã có một số lớn nói về những mối quan hệ của Na-pô-lêông
với Giô-dê-phin và với phụ nữ nói chung. Để giải quyết cho
xong dứt vấn đề này, tôi xin nói rằng: dù là Giô-dê-phin, dù là vợ
thứ hai của Na-pô-lê-ông là Ma-ri Lu-i-dơ nước Áo, hay bà Rêmuy-
da, hay cô Gioóc-giơ, hay nữ bá tước Va-lép-xca hay bất cứ
một phụ nữ nào khác đã quan hệ mật thiết với Na-pô-lê-ông,
không hiểu thấu cái bản chất bất trị, độc đoán, bẳn gắt và đa nghi
NAPOLEON BONAPARTE (quyển 1) 27
http://ebooks. vdcmedia. com
ấy, đều đã không gây và thậm chí đã không dám gây nên một chút
ảnh hưởng cụ thể gì đến Na-pô-lê-ông. Bô-na-pác đã ghét cay ghét
đắng bà Xta-en, ngay cả trước khi ý thức chống đối về chính trị
của bà đã làm Bô-na-pác nổi khùng; chỉ vì bà ta đã quan tâm đến
chính trị và đã có nguyện vọng đi vào học vấn uyên thâm mà Bôna-
pác đã có ác cảm ngay với bà, vì theo ông ta, những cái đó đều
là thừa đối với phụ nữ. Vâng lời và khuất phục hoàn toàn là hai
đức tính cần thiết của người phụ nữ, không có hai đức tính ấy thì
người phụ nữ đối với Na-pô-lê-ông, coi như không có. Vả lại, trong
cuộc đời bề bộn rất nhiều công việc, thời gian đã không đủ cho Napô-
lê-ông nghĩ nhiều đến tình cảm và dành nhiều thời giờ cho
những khát vọng của trái tim.
Lần này đã đúng như vậy: lễ cưới tổ chức ngày 9 tháng 3
năm 1796 thì hai hôm sau, ngày 11 tháng 3, Bô-na-pác từ biệt vợ
và lên đường đi chinh chiến.
Một chương mới, dài và đẫm máu đã mở ra trong lịch sử
châu Âu.
E. Tac Le 28
http://ebooks. vdcmedia. com
CHIẾN DỊCH NƯỚC Ý 1796-1797
Từ ngày được Ba-ra và nhiều nhân vật quan trọng khác của
chế độ tin dùng, nghĩa là sau khi dẹp xong cuộc phiến loạn của bọn
quân chủ vào ngày 13 Tháng Hái nho, Bô-na-pác cố gắng thuyết
phục những nhân vật ấy về sự cần thiết phải ngăn ngừa một cuộc
liên minh mới của các cường quốc chống lại nước Pháp, phải mở
một cuộc tiến công và ở nước Áo và đồng minh của áo là nước Ý, và
muốn thế, phải xâm chiếm miền bắc nước Ý . Thật ra, đó không
phải là một khối liên minh mới mà vẫn là khối liên minh cũ thành
lập từ năm 1792, và năm 1795, nước Phổ đã rút khỏi khối liên
minh ấy sau khi đã ký một hoà ước riêng với nước Pháp ở Ban-lô.
Nhưng vẫn còn lại các nước Áo, Anh, Nga, vương quốc Xác-đe-nhơ,
vương quốc Hai Xi-xin và một số các quốc gia Đức (Vua-tem-be,
Ba-vi-e, Ba-dơ, v.v.). Vì toàn thể châu Âu lúc bấy giờ có thái độ thù
địch với Viện Đốc chính, nên Viện Đốc chính cho rằng chiến trường
chính của chiến dịch sắp tới, vào mùa xuân và mùa hạ năm 1796,
phải là miền tây và tây-nam nước Đức và qua những miền đó,
người Pháp sẽ cố gắng tiến vào những vùng thực sự là đất áo. Viện
Đốc chính đã chuẩn bị cho chiến dịch này những đội quân tinh
nhuệ nhất do những nhà chiến lược lỗi lạc nhất chỉ huy, đứng đầu
là tướng tổng chỉ huy Mo-rô. Đối với đạo quân này, người ta không
tiếc một thứ gì, trang bị của nó được tổ chức thật tuyệt vời và
chính phủ Pháp tin cậy trước nhất vào nó.
Đối với những đề nghị khẩn khoản của tướng Bô-na-pác về
việc xâm chiếm miền bắc nước Ý bằng con đường từ các tỉ nh Pháp
giáp phía nam, Viện Đốc chính tỏ ra không tán thành mấy kế
hoạch đó.
Nhưng dầu sao người ta cũng phải nhận rằng như vậy sẽ có
tác dụng nghi binh, buộc triều đình Viên phải phân tán lực lượng
NAPOLEON BONAPARTE (quyển 1) 29
http://ebooks. vdcmedia. com
và không chú ý tới chiến trường chính của cuộc chiến tranh sắp
diễn ra. Để đạt mục đích ấy, người ta đã quyết định dùng mấy
chục nghìn quân đóng ở phía nam làm cho quân áo và đồng minh
của áo, vua Xác-đe-nhơ, phải lo lắng. Khi đặt ra vấn đề ai sẽ là chỉ
huy trưởng ở mặt trận thứ yếu đó, thì Các-nô (không phải là Ba-ra
như bấy lâu người ta vẫn khẳng định) chỉ định Bô-na-pác. Những
vị đốc chính đều đồng ý ngay, vì các vị tướng có tiếng tăm nhất và
có địa vị nhất chẳng ai màng đến chức trách đó. Quyết định bổ
nhiệm Bô-na-pác làm chỉ huy trưởng đạo quân đi đánh nước Ý ký
ngày 23 tháng 2 năm 1796 và ngày 11 tháng 3, vị tướng tổng chỉ
huy mới đi nhận nhiệm vụ.
Trong lịch sử của Na-pô-lê-ông, cuộc chiến tranh đầu tiên
này, do Na-pô-lê-ông điều khiển, bao giờ cũng vẫn chói lọi. Năm
1796, tên tuổi của Na-pô-lê-ông đã bay đi khắp châu Âu, để rồi từ
đó không bao giờ rời vũ đài lịch sử nữa. "Gã này còn đi xa, đã đến
lúc cần phải chặn hắn lại", đó là lời của Xu-vô-rốp nói vào giữa lúc
chiến dịch nước Ý của Bô-na-pác đang diễn ra ác liệt. Xu-vô-rốp đã
là một trong những người đầu tiên phát hiện cơn dông tố làm cho
châu Âu phải điêu đứng trong một thời gian rất dài vì những sấm
sét của nó.
Tới đơn vị, qua kiểm tra, Bô-na-pác biết ngay tại sao những
viên tướng có thế lực nhất của nền Cộng hoà Pháp lại tơ ra không
thiết tha gì lắm với chức chỉ huy này. Quân đội ở vào tình trạng
đến nỗi trông không khác gì một đám đói rách. Chưa bao giờ người
ta thấy cái tệ bóc lột và ăn hối lộ dưới đủ mọi hình thức lại hoành
hành quá dữ dội như vậy và điều đó cũng chưa bao giờ thấy xảy ra
trong ngành hậu cần Pháp trong những năm cuối cùng của Hội
nghị Quốc ước Tháng Nóng và dưới thời của Viện Đốc chính. Đúng
là Pa-ri cung cấp rất ít cho đạo quân này, nhưng ngay "cái ít đó"
cũng lại bị tham ô một cách nhanh chóng và trắng trợn. Người ta
không biết 43.000 quân đóng ở Ni-xơ hoặc ở những vùng lân cận
đã ăn và mặc ra sao. Vừa mới đến, Bô-na-pác đã được báo cáo là
ngày hôm trước có một tiểu đoàn không chấp hành lệnh di chuyển
vì không ai có giày. Đạo quân bị bỏ quên và bị bỏ rơi không những
bị suy nhược về thể chất lại còn đèo thêm cả một sự lỏng lẻo về kỷ
E. Tac Le 30
http://ebooks. vdcmedia. com
luật. Binh lính chẳng còn ngờ vực gì nữa, chính mặt họ đã trông
thấy ở chỗ nào cũng có tệ ăn cắp gây ra cho họ biết bao đau khổ.
Một trong những nhiệm vụ khó khăn nhất đang đợi Bô-napác.
Đối với Bô-na-pác, cái khó không những là phải lo giải quyết
quần áo, giày dép, kỷ luật cho quân sĩ, mà là phải lo giải quyết
những vấn đề đó ở dọc đường, sau khi đã bước vào hoạt động rồi và
giữa hai đợt chiến dịch. Hoàn cảnh của Bô-na-pác có thể trở lên
khó khăn thêm vì những va chạm với những cấp chỉ huy của đạo
quân này, là cấp dưới của Bô-na-pác, như: Ô-giơ-rô, Mát-xê-na, Xêruy-
ri-ê. Họ có thể sẵn sàng phục tùng một viên tướng thâm niên
hoặc có nhiều thành tích hơn (chẳng hạn như Mo-rô, chỉ huy
trưởng đạo quân mặt trận Tây Đức), nhưng hình như họ lại lấy
làm nhục khi phải nhận mệnh lệnh của một cấp trên mới 27 tuổi
như Bô-na-pác. Có thể xảy ra những mâu thuẫn và tiếng đồn của
hàng trăm cửa miệng trong các trại lính truyền đi, nhắc đi nhắc
lại, bóp méo và thêu dệt mãi về vấn đề ấy. Thí dụ người ta truyền
đi câu chuyện, không biết ai đã tung ra, là trong một cuộc cãi lộn
gay go, Bô-na-pác, thân hình bé nhỏ, ngước nhìn Ô-giơ-rô cao lớn
từ đầu đến chân và chắc là đã nói rằng: "Anh đã nói những lời
phản nghịch, hãy coi chừng, đừng để tôi phải làm bổn phận của
tôi. Cái thân hình to lớn của anh cũng không tránh cho anh khỏi
bị xử bắn ngay bây giờ đâu". Thực tế là ngay từ đầu, Bô-na-pác đã
làm cho mọi người hiểu rằng Bô-na-pác không thể chịu được sự
chống đối lại trong đơn vị mình và Bô-na-pác sẽ đập tan tất cả
những kẻ nào cưỡng lại mình, dù kẻ đó ở cấp bậc nào. "ở đây, phải
đốt, phải bắn". Bô-na-pác đã báo cáo đại khái như vậy và không
giải thích thêm gì với Viên Đốc chính ở Pa-ri.
Bô-na-pác lập tức tiến hành một cuộc đấu tranh kiên quyết
chống lại nạn trộm cắp đang hoành hành dữ dội. Binh lính đã chú
ý ngay đến việc đó và nó đã góp phần vào việc khôi phục kỷ luật
hơn hẳn cả những ban chuyên môn đi xử bắn. Nhưng trong hoàn
cảnh của Bô-na-pác lúc ấy, trì hoãn các cuộc hành binh đến khi
trang bị xong bộ đội thì thực tế chẳng khác gì thôi không mở chiến
dịch năm 1796. Bô-na-pác đã hạ quyết tâm và đã nói rõ điều đó
trong lời tuyên bố của mình với binh sĩ. Người ta đã tranh luận rất
NAPOLEON BONAPARTE (quyển 1) 31
http://ebooks. vdcmedia. com
nhiều để tìm xem bản tuyên bố được đưa vào sử sách ấy đã được
viết xong đúng vào lúc nào và ngày nay, những nhà viết tiểu sử
của Na-pô-lê-ông khẳng định rằng chỉ có những câu đầu tiên mới
đúng là của Na-pô-lê-ông, còn hầu hết phần sau chỉ là đoạn văn
sau này người ta thêm thắt vào. Tôi nhận thấy ngay cả những câu
đầu người ta cũng chỉ có thể bảo đảm chúng là của Na-pô-lê-ông về
ý nghĩa chung nhiều hơn là về từng chữ một: "Hỡi các binh sĩ, các
người không đủ cơm ăn, không đủ áo mặc... Ta sẽ đưa các người
đến những cánh đồng phì nhiêu nhất thế giới".
Ngay từ những bước đầu, Bô-na-pác đã cho rằng chiến tranh
phải nuôi chiến tranh, rằng mỗi binh sĩ phải tự mình thấy gắn bó
với chiến dịch sắp mở ra ở miền bắc nước Ý và cần phải chỉ cho
binh sĩ biết rằng không cần phải đợi người ta cung cấp cho những
thứ cần thiết, mà chính là mình phải lấy của địch tất cả những gì
mình cần đến và hơn thế nữa. Nói chuyện với ba quân lần ấy,
người tướng trẻ chỉ phát biểu chỉ có vậy. Bô-na-pác luôn luôn biết
tạo nên, tăng cường và nuôi dưỡng uy tín và quyền hành của cá
nhân mình trong tâm hồn người chiến sĩ. Những chuyện dông dài
nói "tình thương yêu" của Na-pô-lê-ông đối với binh sĩ, những
người mà trong những phút sống thật thà nhất đối với cõi lòng của
mình, Na-pô-lê-ông đã gọi là "bia đỡ đạn", đều là những chuyện
không có ý nghĩa gì hết. "Thương yêu binh sĩ", không thể có
chuyện ấy ở Na-pô-lê-ông, nhưng Na-pô-lê-ông rất chăm lo đến
binh sĩ. Na-pô-lê-ông đã khéo làm việc ấy, khiến cho binh sĩ bề
ngoài thấy là họ đã được cấp trên chú ý đến cá nhân họ nhưng
thực ra Na-pô-lê-ông chỉ lo làm sao có trong tay một công cụ thật
tốt và có năng lực chiến đấu.
Tháng 4 năm 1796, trong giai đoạn đầu của chiến dịch đầu
tiên của Bô-na-pác, dưới con mắt của binh sĩ, Bô-na-pác chỉ là một
pháo thủ có năng lực, là người mà hơn hai năm trước đây đã chiến
đấu tốt trong cuộc vây thành Tu-lông, là một viên tướng đã nã
súng vào bọn phiến loạn đang tiến công Hội nghị Quốc ước vào
ngày 13 Tháng Hái nho, và đã được nhận chức chỉ huy đạo quân
miền nam nước Pháp, chính vì thế, ngoài ra chẳng có gì hơn nữa.
Lúc bấy giờ, Bô-na-pác còn chưa có uy tín và chưa nắm chắc được
E. Tac Le 32
http://ebooks. vdcmedia. com
binh sĩ. Vì vậy, Bô-na-pác quyết định tác động vào người lính bằng
cách duy nhất là vạch ra trực tiếp, cụ thể và thiết thực cho họ thấy
rằng những của cải vật chất đang chờ đợi họ ở nước Ý .
Ngày 9 tháng 4 năm 1796, Bô-na-pác quyết định vượt qua
núi An-pơ cùng với quân đội.
Tướng Giô-mi-ni, người Thụy Sĩ, nhà bác học về chiến lược
chiến thuật, tác giả nổi tiếng của một quyển sử dày nói về chiến
dịch của Na-pô-lê-ông, lúc đầu làm việc dưới quyền của Na-pô-lêông,
sau chạy sang hàng ngũ người Nga, có nhận xét rằng ngay từ
những ngày đầu tiên của cuộc chỉ huy đầu tiên, Bô-na-pác đã tỏ ra
can đảm đến liều lĩnh và coi thường cả nguy hiểm đối với bản
thân: Bô-na-pác đã cùng với bộ tham mưu của mình chọn con
đường nguy hiểm nhất, nhưng ngắn nhất, qua con đường Coóc-nitsơ
nổi tiếng chạy dọc theo dãy nói An-pơ giáp biển, luôn nằm phơi
dưới tầm hỏa lực của pháo trên chiến thuyền Anh đi tuần phòng ở
gần bờ. Đây là lần đầu tiên mà một trong những đặc điểm của Napô-
lê-ông đã được biểu lộ: một mặt, so với những người đồng thời
cùng có những đặc điểm gan góc, lì lợm, can đảm, dũng mãnh như
Na-pô-lê-ông, thí dụ như các thống chế Lan-nơ, Muy-ra, Nây,
tướng Mi-lô-ra-đô-vich , hoặc như Xcô-bê-lép trong số những tướng
tá của thời kỳ gần đây hơn, thì Na-pô-lê-ông đã không hề được nổi
tiếng về những đặc điểm ấy. Bao giờ Na-pô-lê-ông cũng cho rằng
nếu không thật cần thiết và không tuyệt đối cần thiết thì người chỉ
huy trong thời chiến không được liều thân vào nơi nguy hiểm, bởi
vì chỉ cái chết của người đó cũng đã đủ gây hoang mang, hốt
hoảng, thất bại cho trận đánh, thậm chí cho cả toàn bộ cuộc chiến
tranh. Nhưng mặt khác, Na-pô-lê-ông cho rằng nếu tình thế đòi
hỏi mình phải gương mẫu thì người chỉ huy phải xông vào lửa đạn,
không được do dự.
Cuộc hành quân vượt qua đường Coóc-nít-sơ được tiến hành
thuận lợi từ ngày 3 đến ngày 9 tháng 4 năm 1796; khi đã tới được
nước Ý , Bô-na-pác lập tức hạ quyết tâm chiến đấu ngay. Đối diện
với Bô-na-pác là quân đội của nước Áo và Pi-ê-mông phối hợp lại,
chia thành ba cụm, bảo vệ các con đường đi Pi-ê-mông và đi Giên.
Trận đầu tiên đánh với quân đoàn áo của tướng ác-giăng-tô diễn
NAPOLEON BONAPARTE (quyển 1) 33
http://ebooks. vdcmedia. com
ra ở vùng Mông-tơ-nốt, vào tuyến giữa. Tập trung tất cả lực lượng
thành một khối mạnh và đánh lừa được quân cảnh giới của tướng
tổng chỉ huy áo Bô-li-ơ lúc đó đang ở quá phía nam trên đường đi
Giên, Bô-na-pác thọc mạnh vào trung tâm quân địch. Chỉ vài giờ
sau, quân áo bị thua. Nhưng đó mới chỉ là một bộ phận của đội
quân áo. Chỉ do binh sĩ của mình nghỉ ngơi trong một thời gian
ngắn, Bô-na-pác lại tiến quân ngay. Hai ngày sau, quân đội Pi-êmông
bị đán thua liểng xiểng ở gần vùng Mi-lơ-xi-mô phải rời bỏ
chiến địa đầy thương binh tử sĩ, mất 13 cỗ pháo, năm tiểu đoàn hạ
khí giới đầu hàng với số còn lại bỏ chạy: đó là kết quả cuộc chiến
đấu của quân liên minh. Bô-na-pác lập tức truy kích, không cho
quân địch có thời gian củng cố lại hàng ngũ.
Những nhà viết sử quân sự coi những trận chiến đấu đầu
tiên của Bô-na-pác - "sáu thắng lợi trong sáu ngày" - chỉ là một
trận đánh và một trận đánh lớn. Nguyên tắc chiến đấu cơ bản của
Na-pô-lê-ông trong những ngày ấy đã biểu hiện đầy đủ: nhanh
chóng tập hợp lực lượng lớn thành một khối mạnh, đánh hết mục
tiêu chiến lược này đến mục tiêu chiến lược khác, không dùng đến
những cuộc điều quân quá phức tạp, và chia cắt địch ra mà đánh.
Một trong những nét đặc biệt khác của Na-pô-lê-ông cũng đã
được biểu hiện, đó là khả năng giải quyết vấn đề chính trị và chiến
lược như là một thể thống nhất không tách rời nhau được; trong
suốt tuần lễ của tháng 4 năm 1796, tuy đi từ thắng lợi này đến
thắng lợi khác, nhưng không lúc nào Bô-na-pác quên rằng phải
làm sao buộc nước Pi-ê-mông (vương quốc Xác-đe-nhơ) ký thật sớm
hiệp ước riêng, để cho trước mặt mình chỉ còn quân áo thôi. Sau
khi quân Pháp chiến thắng quân Pi-ê-mông ở Mông-đô-vi và thành
phố này đầu hàng Bô-na-pác, thì viên tướng Pi-êe-mông là Cô-li đi
vào đàm phán hoà bình, và hiệp ước đình chiến với Pi-ê-mông được
ký kết ngày 28 tháng 4. Những điều kiện cực kỳ nặng nề đã đè lên
kẻ chiến bại: vua Pi-ê-mông, Vich-to A-mê-đê, phải giao cho Na-pôlê-
ông hai pháo đài tốt nhất của mình và nhiều địa phương khác
nữa. Hoà ước chính thức ký với quốc gia này ở Pa-ri vào ngày 15
tháng 5 năm 1796. Nước Pi-ê-mông chính thức cam kết không để
quân đội của một nước nào đi qua lãnh thổ Pi-ê-mông, trừ quân
E. Tac Le 34
http://ebooks. vdcmedia. com
đội của nước Pháp và từ này trở đi không liên minh với bất cứ một
nước nào.
Nước Pi-ê-mông nhượng lại cho nước Pháp lãnh địa Ni-xơ và
toàn bộ vùng Xa-voa. Ngoài ra, biên giới nước Pháp và nước Pi-êmông
được "điều chỉ nh lại" một cách rất có lợi cho nước Pháp.
Nước Pi-ê-mông còn cam kết cung cấp lương thực cần thiết cho
quân đội Pháp.
Thế là nhiệm vụ đầu tiên đã hoàn thành. Chỉ còn lại quân
áo. Bằng những thắng lợi mới, Bô-na-pác đã đẩy lùi quân áo đến
sông Pô, bức quân áo rút lui sang bờ sông phía đông, rồi Bô-na-pác
cũng vượt qua sông, tiếp tục truy kích. Hoảng hốt bao trùm lên tất
cả triều đình ý . Công tước xứ Pác-mơ, tuy thực tế không đánh
nhau với nước Pháp, nhưng lại là một trong những nạn nhân đầu
tiên; Bô-na-pác đã không tin những lời cam kết, không công nhận
sự trung lập của xứ này, bắt Pác-mơ phải đóng góp một số tiền là
hai triệu phrăng vàng và nộp 1.700 con ngựa. Bô-na-pác vẫn tiếp
tục tiến quân, chẳng bao lâu đã tiến đến làng Lô-đi nhơ bé và phải
vượt qua sông át-đa. Vị trí trọng yếu nà y do một binh đoàn 10.000
quân áo phòng giữ.
Trận chiến đấu lừng danh Lô-đi diễn ra vào ngày 10 tháng 5.
Lần này cũng như lần vượt qua Coóc-nít-sơ, Bô-na-pác thấy cần
thiết phải liều mạng: lúc cuộc chiến đấu diễn ra ác liệt ở đầu cầu
thì Bô-na-pác, dẫn đầu một tiểu đoàn cận vệ, xông tới dưới làn
mưa đạn, 20 khẩu pháo của quân áo nhả đạn quét sạch cầu và lân
cận. Lính cận vệ, do Bô-na-pác dẫn đầu, đã chiếm được cầu và
đánh bật được quân áo ra xa; quân áo bỏ lại trên chiến trường 15
khẩu pháo và chừng 2.000 người vừa bị chết và bị thương. Bô-napác
lập tức truy kích quân địch, và ngày 15 tiến vào Mi-lăng. Ngày
hôm trước, 14 tháng 3 (ngày 26 Tháng Hoa), Bô-na-pác đã báo cáo
về Viện Đốc chính rằng từ nay miền Lông-bác-đi thuộc về nước
Pháp.
Tháng 6, theo lệnh của Na-pô-lê-ông, một bộ phận quân
Pháp do tướng Muy-ra chỉ huy, đã chiếm được Li-vuốc-nơ, trong
khi tướng Ô-giơ-rô chiếm được Bô-lô-nhơ. Vào trung tuần tháng 6,
NAPOLEON BONAPARTE (quyển 1) 35
http://ebooks. vdcmedia. com
Bô-na-pác thân hành đánh chiếm Mô-đen-nơ, rồi đến lượt Tô-xoan,
mặc dù công tước xứ này vẫn đứng trung lập trước cuộc chiến
tranh áo-Pháp. Bô-na-pác không đếm xỉ a gì đến thái độ trung lập
của các quốc gia ý . Bô-na-pác vào các thành phố, làng mạc, trưng
thu tất cả những gì cần thiết cho quân đội, nói chung là vơ vét tất
cả những gì mà Bô-na-pác cho là đáng lấy, kể từ những cỗ pháo,
khẩu súng, thuốc súng cho đến những bức tranh của các họa sĩ bậc
thầy thời Phục hưng.
Bô-na-pác nhìn bằng con mắt đầy khoan dung những trò giải
trí kiểu ấy, những trò mà lúc bấy giờ chiến binh của ông ta say sưa
lao vào, đến nỗi nhân dân địa phương đã phải nổi dậy bạo động. Ở
Pa-ri, nhiều lần nhân dân đã xông vào đánh binh lính Pháp. Ở
Luy-gô (gần Phe-ra-rơ) cũng vậy, nhân dân đã giết chết năm kỵ
binh và sau đó thì thành phố xử theo quân lệnh: vài trăm người bị
chém đầu và binh lính được lệnh tàn phá, cướp bóc thành phố,
chúng hạ sát tất cả những người dân nào bị chúng nghi là chống
lại chúng. Nhiều nơi khác cũng phải chịu đựng những sự trừng
phạt tàn bạo như vậy. Sau khi đã dùng pháo và đạn dược tước
được của quân áo hoặc của các quốc gia trung lập ý để tăng cường,
bổ sung đầy đủ cho đơn vị pháo binh của mình, Bô-na-pác tiến
thẳng về pháo đài Măng-tu, một trong những pháo đài mạnh nhất
châu Âu do địa thế thiên nhiên cũng như do nghệ thuật kiến trúc
hệ thống phòng ngự.
Vừa bắt đầu chính thức vây thành Măng-tu thì Bô-na-pác
được tin một đạo quân Áo gồm 30.000 người được đặc biệt cấp tốc
phái từ Ti-rôn đến để cứu nguy cho Măng-tu. Đạo binh ấy đặt dưới
quyền chỉ huy của Vua-mơ-de, một viên tướng rất mẫn tiếp và có
tài năng.
Tin này đã cổ vũ mạnh mẽ tất cả những kẻ thù của nước
Pháp. Hơn nữa, trong suốt mùa xuân và mùa hè năm 1796, hàng
nghìn dân thành thị và nông thôn bị điêu đứng vì nạn cướp
phácủa quân đội tướng Bô-na-pác, đã nhập bọn với tăng lữ và bọn
quý tộc nửa phong kiến miền bắc nước Ý là những kẻ căm ghét cả
đến những nguyên lý của cuộc cách mạng tư sản do quân đội Pháp
mang vào nước Ý. Nước Pi-ê-mông, đã thua trận và buộc phải ký
E. Tac Le 36
http://ebooks. vdcmedia. com
hoà ước, có thể nổi lên đánh vào hậu phương của Bô-na-pác và cắt
đứt đường giao thông của Bô-na-pác với nước Pháp.
Bô-na-pác cắt 16.999 quân dùng vào việc vây thành Măngtu,
29.000 quân còn lại làm đội dự bị, và chờ viện binh ở Pháp
sang. Bô-na-pác cử Mát-xê-na, một trong những tướng giỏi nhất
của Bô-na-pác, giao chiến với Vua-mơ-de. Nhưng Vua-mơ-de đã
đánh tan quân Mát-xê-na, Bô-na-pác liền cử tướng Ô-giơ-rô, một
tướng rất có năng lực và được phong cấp tướng trước Bô-na-pác. Ôgiơ-
rô cũng lại bị Vua-mơ-de đánh lui nốt. Quân Pháp lâm vào
tình thế tuyệt vọng, và lúc ấy Bô-na-pác đã tiến hành một cuộc
hành binh mà theo ý kiến của những nhà lý luận quân sự trước
đây cũng như hiện đại nhất đều cho rằng: dù Bô-na-pác có bị tử
trận ngay vào thời kỳ đó, vào buổi bình minh của sự nghiệp lâu
dài của Bô-na-pác, thì chỉ một cuộc hành binh đó cũng đã đủ bảo
đảm cho Bô-na-pác "một vinh quang bất diệt" (lời nói của Giô-mini).
Tưởng rằng sắp thắng được địch thủ đáng gờm của mình,
Vua-mơ-de cho kéo quân vào thành Măng-tu đang bị vây hãm, và
như vậy là ông ta đã giải vây được, thì thình lình Vua-mơ-de được
tin Bô-na-pác đang tập trung tất cả lực lượng tiến công vào một
cánh quân áo khác đang hoạt động trên các đường giao thông giữa
Bô-na-pác với Mi-lăng và đã đánh cho cánh quân áo ấy bị thua liền
ba trận ở Lô-na-tô, Xa-lô và ở Brét-xi-a. Được tin ấy, Vua-mơ-de
dùng toàn bộ lực lượng rời khơi Măng-tu, sau khi đánh tan được
phòng tuyến quân Pháp án ngữ ở trước mặt do tướng Va-lét chỉ
huy, và qua một loạt trận giao chiến đánh lùi được những cánh
quân Pháp khác, cuối cùng đã vấp phải cánh quân do chính Bô-napác
chỉ huy gần Ca-xti-gli-on, nơi đây Vua-mơ-de đã thất bại nặng
vì một cuộc hành binh tài tình của Na-pô-lê-ông; nhờ cuộc hành
binh ấy, một bộ phận quân Pháp vừa đánh tạt sườn vừa đánh tập
hậu quân áo.
Sau một loạt trận chiến đấu khác. Vua-mơ-de, cùng với tàn
quân, lúc đầu đã chạy vòng quanh thượng lưu sông A-đi-giơ, rồi
sau rút vào thành Măng-tu. Bô-na-pác lại trở lại bao vây. Lần này,
để ứng cứu không phải chỉ riêng cho Măng-tu mà còn cho cả chính
NAPOLEON BONAPARTE (quyển 1) 37
http://ebooks. vdcmedia. com
Vua-mơ-de nữa, nước Áo đã tức tốc điều động một đạo quân mới do
An-phin-xi chỉ huy. Cũng như Vua-mơ-de và đại công tước Sác,
An-phin-xi là một trong những tướng giỏi của đế quốc áo. Bô-napác
để lại 8.300 quân làm lực lượng vây thành Măng-tu và dẫn
đầu 28.500 quân tiến đánh An-phin-xi. Lực lượng dự bị của Bô-napác
hầu như chẳng còn gì, chưa đầy 4.000 người. "Người tướng nào
cố giữ lại những đội quân cho những trận đánh hôm sau thì hầu
như bao giờ cũng bị thua", Na-pô-lê-ông luôn nhắc lại như vậy mặc
dầu ông không hề phủ nhận tầm quan trong to lớn của các lực
lượng dự bị trong cuộc chiến tranh kéo dài. Về số lượng, quân Anphin-
xi đông gấp bội và đã giao chiến nhiều trận với quân đội
Pháp. Hạ lệnh rút quân ra khỏi Vi-xăng-xơ và một vài vị trí khác,
Bô-na-pác đã tập trung toàn bộ lực lượng để đánh một đòn quyết
định.
Ngày 15 tháng 11 năm 1796, một trận kịch chiến đẫm máu
đã bắt đầu ở gần ác-cô-lơ và kết thúc vào buổi tối ngày 17 tháng
11. Cuối cùng, An-phin-xi chạm trán với Bô-na-pác. Quân Áo đông
hơn nhiều và chiến đấu với một tinh thần ngoan cường phi thường,
vì triều đình Háp-xbua đã phái đến những trung đoàn tinh nhuệ
nhất. Một trong những cứ điểm trọng yếu và có tiếng nhất là cầu
ác-cô-lơ. Ba lần quân Pháp đã xung phong, đã đoạt được cầu, ba
lần lại bị đánh lui và bị tổn thất nặng nề. Diễn lại đúng hệt chiến
công ở Lô-đi mấy tháng trước đây, tướng tổng chỉ huy Bô-na-pác
lại tay cầm cờ lao lên trước. Bên cạnh Bô-na-pác, nhiều binh lính
và một số sĩ quan hậu cần bị giết chết. Trận đánh kéo dài ròng rã
ba ngày, kể cả những lúc tạm ngừng ngắn ngủi. An-phin-xi đã bị
đánh bại và buộc phải lui.
Quân áo phải mất một tháng rưỡi mới hàn gắn được những
thua thiệt ở ác-cô-lơ và chuẩn bị phục thù. Trận quyết định đã
diễn ra vào trung tuần tháng 1 năm 1797. Lần này, quân đội áo,
noi gương nhà chiến lược trẻ tuổi người Pháp, cũng tập trung
thành một khối lớn. Trong một trận đánh đẫm máu kéo dài ba
ngày ở gần Bi-vô-li, những ngày 14, 15, 16 tháng 1 năm 1797,
tướng Bô-na-pác đã đánh tan tành toàn bộ quân đội áo. An-phinxi,
cùng với tàn binh chạy thoát, không còn nghĩ đến việc giải vây
E. Tac Le 38
http://ebooks. vdcmedia. com
cho Măng-tu và đạo quân của Vua-mơ-de đang bị hãm trong đó
được nữa. Sau trận Ri-vô-li hai tuần rưỡi thì Măng-tu đầu hàng.
Bô-na-pác đã đối xử với bại tướng Vua-mơ-de một cách khoan dung
đại lượng nhất.
Chiếm xong Măng-tu, Bô-na-pác tiến quân lên phía bắc, hiển
nhiên ông ta đe dọa những vùng đất đai chiếm hữu cha truyền con
nối của hoàng gia áo. Sau khi đại công tước Sác-người mà hồi đầu
mùa xuân năm 1797, được điều động vội vã sang chiến trường
nước Ý - đã bị Bô-na-pác đánh bại trong nhiều trận và đã bị đuổi
dồn về đèo Bren-ne và ở đó đại công tước đã phải rút lui cùng với
nhiều tổn thất nặng nề, thì tình hình thành Viên trở lên nhốn
nháo, hoảng hốt, trước hết là ở hoàng cung. Nhân dân kinh thành
được biết rằng trong hoàng cung người ta đang vội vàng đóng gói
vàng bạc, châu báu của hoàng gia cất giấu vào chỗ kín. Một cuộc
xâm lược của quân đội Pháp đang đe dọa thủ đô nước Áo. "Tướng
An-ni-ban đã đứng ở cổng rồi! Bô-na-pác đang ở Ti-rôn rồi! Ngày
mai Bô-na-pác sẽ đến Viên!". Những tin đồn loại ấy, những lời bàn
tán, những tiếng than vãn như vậy còn âm vang mãi trong ký ức
những người đương thời đã sống qua những giờ phút ấy ở cái thủ
đô già nua và béo bở của đất nước quân chủ của dòng họ Hápxbua.
Những đội quân áo tinh nhuệ nhất bị tiêu diệt, những tướng
lĩnh thao lược và tài năng nhất bị đại bại, tất cả miền bắc nước Ý
bị mất, thủ đô nước Áo bị đe doạ trực tiếp, đó là thành tích cái
chiến dịch một năm của Bô-na-pác bắt đầu vào cuối tháng 3 năm
1796, thời kỳ mà lần đầu tiên Bô-na-pác làm chỉ huy trưởng một
đạo quân Pháp. Tên tuổi Bô-na-pác vang lừng khắp châu Âu.
Sau những thất bại mới và cuộc tổng rút lui của đại công
tước Sác, triều đình Viên đã nhận thấy nguy cơ nếu kéo dài chiến
tranh. Trong những ngày đầu tháng 4 năm 1797, tướng Bô-na-pác
được tin báo chính thức là hoàng đế Phran-xoa nước Áo đề nghị mở
cuộc đàm phán hòa bình. Cũng cần chú ý rằng về phần Bô-na-pác,
ông ta cũng cố gắng tìm mọi cách để chấm dứt chiến tranh với
nước Áo vào một thời cơ thuận lợi nhất cho mình và trong khi Bôna-
pác tập trung mọi lực lượng để truy kích đại công tước Sác đang
NAPOLEON BONAPARTE (quyển 1) 39
http://ebooks. vdcmedia. com
vội vã rút lui thì đồng thời Bô-na-pác cũng báo tin cho đại công
tước Sác biết là mình sẵn sàng điều đình ngừng chiến. Người ta
nhận thấy bức thư của Bô-na-pác thật là kỳ lạ: trong thư, để
không làm tổn thương lòng tự ái của kẻ bại trận, Bô-na-pác viết
rằng nếu ký được hòa ước thì Bô-na-pác sẽ lấy làm tự hào hơn là
"cái vinh quang đau thương cho những thắng lợi quân sự đem lại".
"Chúng ta đã giết hại mất khá nhiều sinh linh và đã phạm khá
nhiều tội đối với nhân loại đau thương rồi!". Bô-na-pác nói với Sác
như vậy.
Viện Đốc chính chấp thuận ký hòa ước, chỉ còn lo chưa biết
chọn ai để đi đàm phán. Nhưng trong khi Viện Đốc chính suy nghĩ
và khi người được chọn là Clắc-cơ bắt đầu lên đường đến đại bản
doanh của Bô-na-pác thì viên tướng chiến thắng ấy đã ký xong
hiệp ước đình chiến Lê-ô-ben.
Ngay từ buổi đầu của cuộc đàm phán Lê-ô-ben, Bô-na-pác đã
giải quyết xong với Rôm. Giáo hoàng Pi VI, kẻ thù điên cuồng của
cách mạng Pháp, coi "viên tướng của Tháng Hái nho" như một tên
tay sai của địa ngục, vì Bô-na-pác đã được thăng làm tổng chỉ huy
để thưởng công đã diệt trừ được bọn bảo hoàng sùng đạo ngày 13
Tháng Hái nho và giáo hoàng đã hết sức giúp đỡ nước Áo trong
cuộc chiến đấu gian khổ. Ngay sau khi Vua-mơ-de nộp thành
Măng-tu cho người Pháp cùng với 13.000 quân và hàng trăm khẩu
pháo, ngay sau khi Bô-na-pác có thể rút được số quân vây thành
ra thì Bô-na-pác liền mở một cuộc tiến công vào đất đai của toà
thánh.
Quân đội của giáo hoàng bị tan vỡ ngay từ trận đầu tiên và
tháo chạy nhanh đến nỗi tướng Duy-nô, do Bô-na-pác cử đi truy
kích, đã phải mất hai giờ mới đuổi kịp: Duy-nô chém giết ngay một
phần và bắt số còn lại làm tù binh. Rồi các thành phố lần lượt đầu
hàng Bô-na-pác không một chút kháng cự. Bô-na-pác cướp hết
những gì có giá trị: tiền bạc, kim cương, tranh, bát đĩa quí giá.
Cũng như ở miền bắc nước Ý, các thành phố, nhà tu, kho tàng của
những ngôi nhà thờ cổ đã mang lại cho Bô-na-pác một nguồn chiến
lợi phẩm lớn. Bọn nhà giàu và những nhân vật thuộc tầng lớp giáo
E. Tac Le 40
http://ebooks. vdcmedia. com
sĩ cao cấp, lũ lượt từng đám rời bơ thành Rôm đầy khủng khiếp,
trốn chạy về phía Na-plơ.
Giáo hoàng Pi VI, khiếp sợ rụng rời, đã viết một bức thư lời
lẽ khẩn khoản giao cho cháu là hồng y giáo chủ Mát-tê-i cùng đi
với một phái đoàn mang đến Bô-na-pác để cầu hòa. Tướng Bô-napác
chấp nhận lời cầu xin đó với thái độ kẻ cả và cũng cho biết
ngay rằng giáo hoàng chỉ có thể đầu hàng hoàn toàn. Hoà ước được
ký vào ngày 19 tháng 2 năm 1797 ở Tô-lăng-ti-nô với điều kiện là
giáo hoàng phải nhường lại một bộ phận đất đai khá rộng và giàu
có nhất, trả một khoản đảm phụ 30 triệu phrăng vàng, nộp những
bức tranh và những pho tượng độc nhất trong các viện bảo tàng.
Những vật phẩm nghệ thuật đó cùng những vật phẩm đã vơ vét
được ở Mi-lan, Bô-lô-nhơ, Mô-đen-nơ, Pác-mơ, Ple-dăng và sau này
ở Vơ-ni-dơ đều được Bô-na-pác gửi về Pa-ri. Vì sợ hãi đến cực độ Pi
VI đã nhận ngay tất cả những điều kiện đó, việc này đối với giáo
hoàng cũng dễ dàng, vả lại Bô-na-pác cũng chẳng cần đếm xỉa đến
sự ưng thuận của giáo hoàng nữa.
Tại sao lúc này Na-pô-lê-ông không làm những việc mà mấy
năm sau đây Na-pô-lê-ông phải làm? Tại sao Na-pô-lê-ông không
chiếm thành Rôm và không bắt giữ giáo hoàng? Trước hết, vì việc
đàm phán hòa bình với nước Áo còn đang tiến hành và nếu Na-pôlê-
ông xử trí quá nghiệt ngã với giáo hoàng thì sẽ có thể cho giáo
dân ở miền trung và miền nam nước Ý nổi dậy, như vậy sẽ gây nên
tình hình rối loạn ở hậu phương của Na-po. Vả lại, chúng ta cũng
nên biết rằng trong quá trình của chiến dịch nước Ý đầu tiên lẫy
lừng ấy, với sự chiến thắng liên tiếp nhiều đội quân hùng mạnh và
đáng sợ của đế quốc áo thời bấy giờ, viên tướng trẻ ấy đã thức một
đêm trắng đi đi lại lại suy nghĩ trước lều, lần đầu tiên tự đởt cho
mình có nên tiếp tục chiến thắng và chinh phục mãi các đất đai
mới cho Viện Đốc chính, cho "bọn luật sư" ấy hay không?
Trước khi Bô-na-pác khám phá ra điều đó để rồi đêm ấy trầm
ngâm suy tưởng thì năm tháng đã phải trôi qua một đận dài, sông
nước chân cầu đã phải thay đi trăm dòng nghìn lớp và máu người
đã phải đổ thành sông. Và, đương nhiên câu trả lời mà bản thân
Bô-na-pác tự đáp lại mình là: không, không và không! Và năm
NAPOLEON BONAPARTE (quyển 1) 41
http://ebooks. vdcmedia. com
1797, con người đã chinh phục nước Ý ấy, tuổi vừa 28, đã biết nhìn
thấy ở Pi VI không phải là một lão già suy nhược và sợ hãi rụng
rời để Na-pô-lê-ông muốn làm gì cũng được; Na-pô-lê-ông coi Pi VI
là thủ lĩnh tinh thần của bao nhiêu triệu con người, ngay cả trên
đất Pháp và kẻ nào muốn dựa vào hàng triệu con người ấy để củng
cố quyền lực của mình ắt phải tính đến lòng mê tín của họ. Na-pôlê-
ông đánh giá giáo hội với nghĩa rất đúng của nó: một công cụ
cảnh sát tinh thần, rất tiện lợi để điều khiển đông đảo quần chúng
và về phương diện này, theo quan điểm của Na-pô-lê-ông, giáo hội
Thiên chúa giáo có tác dụng đởc biệt, mởc dù điều không may là
xưa nay nó đã và vẫn cứ tiếp tục mưu toan đóng một vai trò chính
trị độc lập; sở dĩ như vậy chính vì nó có một tổ chức hoàn chỉnh và
hoàn toàn phục tùng quyền lực giáo hoàng.
Ngay chính cả cái chức giáo hoàng, Na-pô-lê-ông cũng coi
như là một trò hoàn toàn lừa bịp đã được xây dựng được thừa
nhận qua gần 2000 năm lịch sử và do các giám mục thành Rôm
thời đó đã khôn khéo lợi dụng những điều kiện địa phương và lịch
sử của đời sống trung cổ để bịa đởt ra. Nhưng một cái trò bịp bợm
như vậy lại đã có thể tạo nên một lực lượng chính trị rất quan
trọng. Na-pô-lê-ông hiểu rất rõ điều đó.
Bị trấn áp và bị mất những lãnh địa tốt đẹp nhất, giáo hoàng
run sợ sống an toàn một thời gian trong lâu đài Va-ti-căng. Na-pôlê-
ông không vào thành Rôm; khi vừa giải quyết xong công việc với
Pi VI, Na-pô-lê-ông vội vàng trở lại bắc Ý, ở đó Na-pô-lê-ông còn
phải ký hòa ước với nước Áo bại trận.
Trước hết cần phải nói rằng trong cuộc đàm phán để ký hiệp
ước đình chiến Lê-ô-ben cũng như sau này ký hòa ước Cam-pô
Phoóc-mi-ô, hay nói chung trong tất cả các cuộc đàm phán ngoại
giao, Bô-na-pác luôn luôn chỉ đạo với thói quen và đoán thường
ngày và ra điều kiện một cách độc đoán. Tại sao lại có thể như thế
được? Tại sao Bô-na-pác lại có thể tự giải quyết dễ dàng như thế
được? trước hết là do theo cái quy luật cũ quy đinh: "Không được
phê bình những người chiến thắng"! Những tướng tá cộng hòa (và
những người giơi nhất như Mo-rô chẳng hạn), cũng vào năm 1796
ấy và đầu năm 1797, đã bị kẻ địch đánh bại nhiều lần trên sông
E. Tac Le 42
http://ebooks. vdcmedia. com
Ranh và đạo quân sông Ranh đã phải xin tiền chính phủ để sống,
mởc dầu ngay từ đầu, đạo quân đó đã được trang bị rất đầy đủ.
Còn Bô-na-pác, ông ta đã biến bầy người rách rưới và vô kỷ luật
thành một đội quân đáng sợ và trung thành, không đòi hơi chính
phủ một chút gì; trái lại, còn gửi về Pa-ri hàng triệu đồng tiền
vàng, các tác phẩm nghệ thuật, đồng thời Bô-na-pác lại đã chinh
phục được nước Ý, đã tiêu diệt hết đội quân này đến đội quân khác
của nước Áo trong rất nhiều trận giao tranh và đã buộc nước Áo
phải cầu hòa. Trận Ri-vô-li, việc chiếm thành Măng-tu và việc
chinh phục lãnh thổ của giáo hoàng-những chiến công ấy đã xác
lập vững vàng uy tín của Bô-na-pác.
Lê-ô-ban là một thành phố thuộc tỉnh Xti-xi nước Áo, cách
Viên chừng 250 ki-lô-mét. Để bảo đảm quyền chiếm cứ đúng như
thủ tục và vĩnh viễn tất cả những gì mà Bô-na-pác đã chinh phục
được và còn muốn chinh phục thêm nữa ở miền nam và hơn nữa,
muốn dẫn người áo đến chỗ bằng lòng cùng chịu đựng những hy
sinh nởng nề trên chiến trường Tây Đức, nơi mà quân Pháp đang
gởp nhiều khó khăn, thì dù sao cũng cần thiết phải bù lại chút ít
cho nước Áo. Tuy tiền quân của Bô-na-pác đã tiến đến Lê-ô-ben,
nhưng Bô-na-pác cũng biết rằng nếu cứ đánh dồn áo đến thế cùng,
áo có thể sẽ chống lại một cách điên cuồng và cũng đã đến lúc cần
phải giải quyết cho xong việc nước Áo. Nhưng lấy ở đâu để bù lại
cho áo? ở Vơ-ni-dơ. Sự thật là nước cộng hòa Vơ-ni-dơ giữ thái độ
hoàn toàn trung lập và làm mọi cách để tránh khơi bị xâm chiếm
nhưng trong những trường hợp như vậy, không bao giờ Bô-na-pác
bị một chút lúng túng. Chộp được bất cứ cớ nào, Bô-na-pác đã phái
sang Vê-ni-xi một sư đoàn. Trước khi làm việc này, Bô-na-pác đã
ký hiệp ước đình chiến Lê-ô-ben với áo theo những điều kiện sau
đây: áo nhường cho Pháp tả ngạn sông Ranh và tất cả những đất
đai của họ trên đất ý mà Bô-na-pác đã chiếm được; để bù lại, Pháp
hứa đổi cho áo xứ Vê-nê-xi.
Thực tế Bô-na-pác đã quyết định chia cắt Vơ-ni-dơ. Phần
thành phố trên bãi biển sẽ thuộc về nước Áo, còn phần đất đai của
Vơ-ni-dơ trên đất liền sẽ thuộc về nước "Cộng hòa bên kia dãy núi
NAPOLEON BONAPARTE (quyển 1) 43
http://ebooks. vdcmedia. com
An-pơ" mà Bô-na-pác quyết định sẽ thành lập cùng với toàn bộ đất
đai của ý mà Bô-na-pác đã chinh phục được. Đương nhiên trên
thực tế nước "Cộng hòa mới này" có gì khác hơn là một vùng đất
đai mới của Pháp. Chỉ còn có một nghi thức nhơ nữa là báo cho thủ
tướng, cho Thượng nghị viện nước Cộng hòa Vơ-ni-dơ biết rằng
quốc gia của họ, độc lập từ ngày khai quốc, vào giữa thế kỷ thứ V,
đến nay đã không còn nữa, vì tướng Bô-na-pác muốn như vậy để
những kế hoạch ngoại giao của ông ta được thành công tốt đẹp. Đối
với ngay cả chính phủ Pháp, Bô-na-pác cũng chỉ báo cáo cho biết
sau khi đã bắt tay vào thực hiện mưu đồ đó. Bô-na-pác viết cho
thủ tướng nước Cộng hòa Vơ-ni-dơ đang cầu xin tha tội: "Ông
tưởng rằng những binh đoàn Pháp ở ý sẽ tha thứ cho ông cái tội
tàn sát mà ông đã gây nên chăng? Máu của các bạn chiến đấu của
chúng tôi sẽ được trả thù".
Những lời nói xa xôi ấy liên quan đến việc một viên đại uý
Pháp đã bị giết ở vịnh Li-đô. Nhưng cũng chẳng cần viện đến bất
cứ một cớ nào vì tất cả đều rõ ràng. Bô-na-pác đã ra lệnh cho tướng
Ba-ra-gây Đin-li-ê đánh chiếm Vơ-ni-dơ. Đến tháng 3 năm 1797,
mọi việc đều xong xuôi; sau 13 thế kỷ lịch sử độc lập và có biết bao
nhiêu sự kiện phong phú, nước Cộng hòa buôn bán này đã không
còn nữa. Món chiến lợi phẩm béo bở để chia nhau - món duy nhất
mà Bô-na-pác còn thiếu để có thể ký với người áo một hòa ước tối
hậu và có lợi - đã rơi vào tay Bô-na-pác như vậy đó. Nhưng việc
đánh chiếm Vê-ni-xi lại giúp cho Bô-na-pác một việc khác, hoàn
toàn bất ngờ.
Vào một buổi tối tháng 5 năm 1797, một người đưa thư đã
mang đến bản doanh của Tổng chỉ huy quân đội Pháp, tướng Bôna-
pác, đang ở Mi-lan, một tin khẩn của tướng Béc-na-đốt, cấp
dưới của Bô-na-pác, báo rằng y vừa chiếm được Tơ-ri-ét. Vấn đề là
ở chỗ đã lấy được một cái cởp trong tay một hầu tước Ăng-tơ-re-gơ
nào đó, một tên bảo hoàng và tay sai của bọn Buốc-bông. Để trốn
quân Pháp, Ăng-tơ-re-gơ đã từ Vơ-ni-dơ đến Tơ-ri-ét, nhưng Bécna-
đốt đã vào thành phố rồi và đã bắt được y. Chiếc cởp ấy chứa
nhiều tài liệu lạ lùng. Để có thể hiểu hết lợi hại của việc bắt được
chiếc cởp ấy, cần nhắc qua sự việc đang xảy ra ở Pa-ri hồi đó.
E. Tac Le 44
http://ebooks. vdcmedia. com
Giới tài chủ lớn, tư bản thương nghiệp và quý tộc địa chủ-hay
có thể gọi được là cái "chất nuôi dưỡng" cuộc bạo động Tháng Hái
nho năm 1795- chưa hề bị tiêu diệt và lại càng không hệ bị đạn đại
bác của Bô-na-pác tiêu diệt. Đại bác của Bô-na-pác chỉ tiêu diệt
được bộ tham mưu của chúng, những phần tử cầm đầu các khu
vực đã sát cánh với những tên bảo hoàng tích cực trong ngày hôm
đó. Nhưng còn bộ phận trên đây của giai cấp tư sản, ngay cả sau
Tháng Hái nho, vẫn không ngừng ngấm ngầm chống lại Viện Đốc
chính.
Vào mùa xuân năm 1796, khi tổ chức cách mạng của Ba-bớp
bị bại lộ và ám ảnh của một cuộc khởi nghĩa của giai cấp vô sản,
nghĩa là của một Tháng Đồng cơ mới, bắt đầu gây hoảng hốt cho
bọn hữu sản thành thị và nông thôn thì bọn bảo hoàng bị đánh bại
trong cuộc bạo động Tháng Hái nho đã lại hồi phục tinh thần và
ngóc đầu dậy. Nhưng lần này nữa, chúng lại đã tính lầm, cũng
như vào mùa hè năm 1795 ở Quy-brông, và Tháng Hái nho ở Pa-ri.
Lần này nữa, chúng lại đã không đếm xỉa đến một thực tế là: nếu
tầng lớp địa chủ mới muốn tạo lên một chính quyền mạnh mẽ
vững chắc để bảo vệ tài sản của chúng; nếu giai cấp tư sản mới,
làm giàu bằng cách bán tài sản của quốc gia, sờn sàng thừa nhận
một chế độ quân chủ, thậm chí một chế độ quân chủ độc đoán, thì
chỉ có một số nhơ xíu đại tư sản thành thị và nông thôn tán thành
dòng họ Buốc-bông trở về, vì một tên Buốc-bông bao giờ cũng chỉ là
vua của bọn quý tộc chứ không phải vua của giai cấp tư sản, và ắt
chế độ phong kiến sẽ trở lại với tên vua đó, và bọn quý tộc lưu vong
ắt sẽ kéo về đòi lại đất đai của chúng.
Tuy vậy, so với các nhóm phản cách mạng khác thì bọn bảo
hoàng là có tổ chức nhất, nhất trí nhất, lại được sự giúp đỡ tích cực
và sự viện trợ về vật chất của nước ngoài và được tầng lớp tăng lữ
ủng hộ, cho nên vào mùa xuân và mùa hạ năm 1797, lại một lần
nữa bọn chúng nắm vai trò lãnh đạo trong việc chuẩn bị lật đổ
Viện Đốc chính. Rốt cuộc, chính cái đó đã làm cho phong trào lần
này cũng lại bị thất bại. Thực tế, mỗi một cuộc tuyển cử bộ phận
vào Hạ nghị viện đều hiển nhiên có lợi cho các phần tử phản động,
và đôi khi còn làm lợi rõ rệt cho bọn bảo hoàng. Ngay trong Viện
NAPOLEON BONAPARTE (quyển 1) 45
http://ebooks. vdcmedia. com
Đốc chính, đang bị phong trào phản cách mạng uy hiếp, cũng có
những sự do dự. Bác-tê-lê-mi và Các-nô phản đối mọi biện pháp
kiên quyết, hơn nữa Bác-tê-lê-mi còn có cảm tình với phong trào
đang tiên triển ấy về nhiều điểm. Ba vị đốc chính khác, Ba-ra, Rơben,
La-rơ-vơ-li-e Lê-pô luôn luôn hội họp với nhau, nhưng lại
không quyết định phải làm gì để ngăn ngừa cái âm mưu đang
chuẩn bị ấy.
Khi Ba-ra và hai đồng sự- không muốn từ bơ chính quyền và
có lẽ không muốn từ bơ cuộc đời mà không chiến đấu - đã quyết
tâm chiến đấu bằng mọi cách thì một trong những trường hợp làm
cho họ lo lắng quá đỗi là việc tướng Pi-sơ-gruy, người nổi tiếng vì
chinh phục nước Hà Lan vào năm 1795, lại đứng về phía đối
phương. Pi-sơ-gruy được bầu làm chủ tịch Hạ nghị viện, và do đó
mà đứng đầu quyền lập pháp của Nhà nước: người ta đã dành cho
Pi-sơ-gruy quyền chỉ đạo cuộc tiến công sắp tới vào "ba vị chấp"
chính cộng hòa, người ta vẫn gọi ba vị đốc chính (Ba-râ, La-rơ-vơli-
e Lê-pô và Rơ-ben) như vậy.
Đó là tình hình nước Pháp vào mùa hạ năm 1797. Vừa chinh
chiến ở ý, Bô-na-pác vừa chăm chú theo dõi tình hình ở Pa-ri. Bôna-
pác thấy rõ ràng là nền cộng hòa đang bị uy hiếp. Cá nhân Bôna-
pác cũng không ưa gì nền cộng hòa mà không bao lâu nữa ông
ta sẽ bóp nghẹt. Nhưng Bô-na-pác không có ý để cho việc đó xảy ra
quá sớm và nhất là có lợi cho kẻ khác. Trong cái đêm thao thức
không ngủ được ở nước Ý, Bô-na-pác đã tự trả lời là không hiến
dâng mãi chiến công duy nhất cho quyền lợi của "bọn luật sư".
Nhưng Bô-na-pác lại càng không muốn chiến thắng vì quyền lợi
của dòng họ Buốc-bông. Hệt như các viên đốc chính, Bô-na-pác
cũng lo lắng khi thấy một viên tướng nổi tiếng như Pi-sơ-gruy
đứng đầu bọn âm mưu. Vào giờ phút quyết định, kẻ ấy có thể làm
cho binh lính lầm lạc, chỉ vì họ tin vào cái chủ nghĩa cộng hòa thật
thà của Pi-sơ-gruy mà họ có thể theo Pi-sơ-gruy, không cần biết Pisơ-
gruy sẽ dẫn họ đi đến đâu.
Bây giờ thì ta có thể hiểu được dễ dàng tâm trạng của Bô-napác
khi người ta tức tốc gửi từ Tơ-ri-ét đến cho Bô-na-pác chiếc cởp
to tướng, tước được trong tay hầu tước Ăng-tơ-re-gơ, và trong đó
E. Tac Le 46
http://ebooks. vdcmedia. com
Bô-na-pác đã tìm thấy những bằng chúng sờ sờ về tội phản bộ của
Pi-sơ-gruy, về những cuộc thương lượng bí mật của Pi-sơ-gruy với
Phốt-sơ Bô-ron, một tên tay chân của hoàng thân Công-đê, những
bằng chứng trực tiếp về hành vi phản bội đã lâu của hắn đối với
nền cộng hòa mà hắn phục vụ. Có một việc phiền toái nhơ đã làm
cho việc gửi những giấy tờ ấy về Pa-ri cho Ba-ra phải chậm lại ít
lâu.ở một trong những giấy tờ đó (tài liệu chủ yếu để buộc tội Pisơ-
gruy), có chép việc một tên tay sai khác của bọn Buốc-bông,
Mông-gay-a, thuật lại một trong nhiều việc khác là hắn đã được
đến tổng hành dinh của Bô-na-pác ở ý và cũng đã cố gắng thương
lượng với Bô-na-pác. Mởc dầu tài liệu chẳng có gì, ngoài vài hàng
chữ chẳng đáng kể ấy, mởc dầu thực tế là Mông-gay-a có thể đã
gởp Bô-na-pác với một cái cớ nào đó và dưới một cái tên giả mạo
nào đó, nhưng Bô-na-pác thấy tốt hơn hết là thủ tiêu những dòng
chữ ấy để khơi làm giảm nhẹ vấn đề về Pi-sơ-gruy. Bô-na-pác hạ
lệnh dẫn Ăng-tơ-re-gơ đến và bắt hắn viết lại ngay tài liệu ấy, bơ
đoạn nói trên và ký vào đó, nếu không sẽ xử bắn. Ăng-tơ-re-gơ tức
khắc làm những điều mà người ta yêu cầu và sau đó ít lâu hắn
được thả ra (dưới hình thức một "vụ vượt ngục" giả). Sau đó, các
tài liệu được gửi tới cho Ba-ra. Việc này làm cho "ba vị chấp chính"
dễ bề hành động. Thoạt tiên họ không công bố các tài liệu đáng sợ
mà Bô-na-pác đã gửi về. Họ điều về một số các sư đoàn được đởc
biệt tin cậy, rồi đợi tướng Ô-giơ-rô do Bô-na-pác đã cấp tốc điều từ
ý về Pa-ri để ứng cứu cho các vị đốc chính. Ngoài ra, Bô-na-pác còn
hứa gửi về ba triệu phrăng vàng, kết quả của các cuộc trưng thu
mới ở ý, để bổ sung cho quỹ của Viện Đốc chính giữa lúc đang nguy
ngập.
Ba giờ sáng ngày 18 Tháng Quả (4 tháng 9 năm 1797), Ba-ra
hạ lệnh bắt giữ hai viên đốc chính bị tình nghi, vì thái độ ôn hòa
của họ: Bác-tê-lê-mi bị bắt, còn Các-nô đã trốn thoát. Hàng loạt
những tên bảo hoàng bị bắt giữ, và người ta tiến hành thanh trừ
Hạ và Thượng nghị viện. Sau các vụ bắt bớ ấy là các vụ đưa đi đày
ở Guy-an không cần xét xử (mà rất ít người được trở về), các tờ báo
bị tình nghi là bảo hoàng bị đóng cửa, một đợt bắt bớ mới diễn ra ở
Pa-ri và ở các tỉnh. Sáng sớm ngày 18 Tháng Quả, nhiều áp-phích
NAPOLEON BONAPARTE (quyển 1) 47
http://ebooks. vdcmedia. com
lớn được dán lên khắp các tường: đó là những bản sao các tài liệu
mà Bô-na-pác đã gửi về rất đúng lúc cho Ba-ra, Pi-sơ-gruy, chủ
tịch Hạ nghị viện, bị bắt và lập tức bị đưa đi đày ở Guy-an. Cuộc
đảo chính ngày 18 Tháng Quả không gởp phải sức phản kháng
nào. Quảng đại quần chúng lao động, căm thù chế độ quân chủ
hơn Viện Đốc chính, vô cùng hoan hỉ trước việc đập tan được bọn
đồ đảng cố cựu của triều đại Buốc-bông. Và lần ấy "các khu vực
giàu sang" đã không dám ló mởt ra đường vì chúng còn nhớ rất rõ
sự trừng phạt khủng khiếp bằng đại bác mà Bô-na-pác đã giáng
xuống chúng vào Tháng Hái nho năm thứ IV
Viện Đốc chính đã chiến thắng, nền cộng hòa thoát khơi cơn
nguy biến, và từ đại bản doanh xa xôi bên ý, vị tướng chiến thắng
Bô-na-pác đã nhiệt liệt chúc mừng Viện Đốc chính (mà hai năm
sau Bô-na-pác sẽ thủ tiêu) đã cứu vãn được nền cộng hòa (mà bảy
năm sau Bô-na-pác cũng thủ tiêu nốt).
Bô-na-pác lấy làm hài lòng về sự biến ngày 18 Tháng Quả, cả
về phương diện khác của nó. Hiệp ước Lê-ô-ben, ký hồi tháng 5
năm 1797 với áo, mới chỉ là một sự đình chiến. Vào mùa hạ, chính
phủ áo đột nhiên có những dấu hiệu táo bạo và gần như doạ nạt
nữa. Còn Bô-na-pác thì đã biết rất rõ vấn đề: lúc ấy, nước Áo cũng
như cả châu Âu quân chủ đã nín thở theo dõi ván bài đang diễn ra
ở Pa-ri. Ở Ý, người ta chờ đợi ngày này qua ngày khác sự sụp đổ
của Viện Đốc chính và của nền cộng hòa, chờ đợi việc quay trở lại
của dòng họ Buốc -bông và theo sau đó, tất nhiên là việc thanh
toán tất cả những đất đai mà quân Pháp đã chiếm được. Ngày 18
Tháng Quả, với sự thất bại của bọn bảo hoàng và việc công bố âm
mưu phản bội của Pi-sơ-gruy, đã chấm dứt tất cả những hy vọng
đó.
Từ nay, tướng Bô-na-pác tập trung cao độ vào việc ký hòa
ước một cách nhanh chóng. Để đàm phán với Bô-na-pác, nước Áo
cử nhà ngoại giao có tài là Cô-ben. Nhưng Cô-ben đã gởp phải một
tay bậc thầy. Qua những cuộc thương lượng liên tục kéo dài và khó
khăn, Cô-ben phàn nàn với chính phủ mình rằng ít khi gởp phải
E. Tac Le 48
http://ebooks. vdcmedia. com
"một người hay sinh sự và nhẫn tâm" đến như tướng Bô-na-pác.
Trong dịp này, tài ngoại giao của tướng Bô-na-pác đã bộc lộ rõ rệt
hơn bao giờ hết, và theo ý kiến của nhiều người được chứng kiến
hồi bấy giờ, tài ngoại giao của Bô-na-pác cũng không kém gì tài chỉ
huy quân sự. Hồi này, nóng giận còn là điều mới mẻ đối với Bô-napác,
và ông ta chỉ bị những cơn điên khùng lôi cuốn có một lần,
nhưng sau này, khi đã thấy mình là chủ tề cả châu Âu, thì Bô-napác
lại thường hay mắc phải. "Đế quốc của ngài là một con đĩ già
quen thói hiến thân cho mọi người.... ngài quên rằng nước Pháp là
kẻ chiến thắng, mà các ngài là những kẻ chiến bại... Ngài quên
rằng ngài thương lượng với tôi ở đây, xung quanh có lính cận vệ
của tôi...", Bô-na-pác thịnh nộ hét lên như vậy và hất đổ cái bàn
tròn trên đặt bộ đồ cà phê quý do Cô-ben mang tới, món quả của
hoàng hậu nước Nga Ca-tơ-rin tởng nhà ngoại giao áo. Bộ đồ vỡ
tan ra từng mảnh. Cô-ben báo cáo rằng: " Bô-na-pác đã xử sự như
một kẻ mất trí". Cuối cùng hòa ước giữa nước Cộng hòa Pháp và đế
quốc áo đã được ký kết ở cái tỉnh nhơ Cam-pô Phoóc-mi-ô ngày 17
tháng 10 năm 1797.
Hầu hết những điều Bô-na-pác yêu sách đều được thoả mãn
ở ý, nơi Bô-na-pác đã chiến thắng, cũng như ở Đức, nơi mà người
áo chưa hề bao giờ bị các tướng Pháp đánh bại. Như ý muốn của
Bô-na-pác, xứ Vê-nê-xi đã được trao cho áo để đền bù vào phần đất
đai ở tả ngạn sông Ranh mà nước Áo đã nhượng cho Pháp.
Tin ký hòa ước làm Pa-ri sôi nổi vui mừng. Nước Pháp chờ
mong ở hòa bình sự phục hưng nền thương nghiệp và kỹ nghệ. Tên
tuổi vị tướng có tài được tất cả mọi người nhắc nhở. Mọi người đều
thấy rõ rằng các tướng khác đều đã thua trận trên sông Ranh, chỉ
riêng có Bô-na-pác đã thắng ở ý và sông Ranh cũng đã được cứu
thoát. Những lời ca ngợi chính thức, không chính thức và riêng tư
đăng trên báo chí và thốt ra từ miệng mỗi người hòa thành một
bản hợp tấu không ngừng không dứt để tán dương viên tướng
chiến thắng, con người chinh phục nước Ý. Trong một bài diễn văn,
viên đốc chính La-rơ-vơ-li-e Lê-pô thốt lên rằng: chỉ có tinh thần
hùng cường của tư tưởng tự do mới có thể kích thích được quân đội
ở ý và Bô-na-pác. Ông ca ngợi hạnh phúc của nước Pháp.
NAPOLEON BONAPARTE (quyển 1) 49
http://ebooks. vdcmedia. com
Giữa thời gian ấy, Na-pô-lê-ông gấp rút hoàn thành việc tổ
chức nước cộng hòa chư hầu mới, nước "cộng hòa ở bên kia rởng
núi An-pơ", trong đó có một phần đất đai đã chiếm được, và trước
hết là miền Lông-bác-đi. Một phần khác thì trực tiếp sáp nhập vào
nước Pháp. Sau hết, phần còn lại, như thành Rôm, lúc đó còn nằm
trong tay vua chúa cũ của chúng, nhưng trên thực tế chúng nằm
trong hệ thống chư hầu của nước Pháp. Bô-na-pác khéo léo tổ chức
các nước "Cộng hòa bên kia rởng núi An-pơ" dưới hình thức một
nghị viện tư vấn gồm đại biểu của những tầng lớp giàu có trong
nhân dân, nhưng mọi quyền hành đều lọt vào tay các nhà cầm
quyền chiếm đóng Pháp và uỷ viên phái từ Pa-ri sang. Luận điệu
trống rỗng cổ truyền về vấn đề giải phóng các dân tộc, các nước
cộng hòa anh em, v.v. chỉ gợi cho Na-pô-lê-ông một sự khinh bỉ ra
mặt.
Không một phút nào Na-pô-lê-ông tin rằng lại đã có một số
người, dù rằng rất ít, thấy hứng thú với cái tự do mà chính Na-pôlê-
ông đã nói trong những lời tuyên bố của ông ta với nhân dân các
nước bị xâm chiếm.
Theo bản dịch chính thức được truyền đi khắp châu Âu thì
dân tộc ý vĩ đại đã quẳng cái ách mê tín và áp bức đè nởng từ bao
thế kỷ , đã cầm vũ khí để giúp đỡ những người Pháp giải phóng họ
nhưng, thực ra, Bô-na-pác đã báo cáo mật với các vị đốc chính rằng
các vị đã lầm khi cho rằng tư tưởng tự do sẽ có thể thúc đẩy được
một dân tộc già nua mê tín, khiếp nhược và xảo quyệt làm nên đại
sự. Trong quân đội của Bô-na-pác không hề có một người ý, trừ phi
người ta cho rằng một nghìn rưởi kẻ lười biếng, đã nhởt nhạnh
được ở ngoài phố, chỉ biết đi ăn cướp và chẳng làm được trò gì ấy
cũng là quân đội. Bô-na-pác nói tiếp rằng chỉ có một cách duy nhất
là cai trị khéo léo, dựa vào "kỷ luật nghiêm khắc" mới có thể nắm
chắc được nước Ý. Và người ý đã có dịp được biết Bô-na-pác quan
niệm thế nào là kỷ luật nghiêm khắc. Bô-na-pác đã trừng phạt tàn
nhẫn nhân dân thành phố Bi-nát-cô và Pa-ri, cũng như một vài
làng khác vì binh lính Pháp đã bị giết ở lân cận những làng ấy.
Trong mọi trường hợp, hành động của Bô-na-pác đều bắt
nguồn từ một đường lối chính trị rõ ràng mà ông ta luôn luôn
E. Tac Le 50
http://ebooks. vdcmedia. com
trung thành và giữ vững: không bao giờ nên tàn bạo vô ích, nhưng
khi cần thiết để khuất phục nước bị chiếm thì phải khủng bố nởng
nề và khốc liệt. Ở Ý , Na-pô-lê-ông đã thủ tiêu mọi dấu vết của
luật lệ phong kiến ở bất kỳ nơi nào, và cấm giáo hội, nhà tu được
quyền thu một vài khoản bổng cấp; trong một năm rưỡi ở Ý (từ
mùa xuân năm 1796 đến cuối mùa thu năm 1797), Na-pô-lê-ông
đã thành công trong việc ban bố một số đạo luật làm cho tình
trạng xã hội và pháp chế miền bắc ý gần giống như tình trạng mà
giai cấp tư sản đã lập nên ở Pháp. Để bù lại, Na-pô-lê-ông đã khai
thác một cách có phương pháp tất cả những đất đai của ý ở tất cả
những nơi mà ông ta đã đặt chân tới. Na-pô-lê-ông đã gửi về cho
Viện Đốc chính hàng triệu đồng tiền vàng và hàng trăm tác phẩm
nghệ thuật quý giá của các viện bảo tàng và các phòng triển lãm
nghệ thuật ở Ý. Na-pô-lê-ông đã không quên bản thân ông ta cũng
như các tướng lĩnh của ông ta: sau chiến dịch ấy, khi trở về họ đều
giàu có.
Tuy nhiên, trong khi bóc lột nước Ý thậm tệ như vậy, Na-pôlê-
ông nhận thấy rằng, theo ý ông ta tuy người ý rất khiếp nhược
nhưng chẳng có lý do gì khiến họ yêu mến người Pháp (họ phải
nuôi dưỡng quân đội Pháp thường trực trên đất nước họ), và rồi có
thể một ngày kia họ sẽ chẳng còn kiên trì nhẫn nhục được nữa. Vì
vậy, đe dọa khủng bố bằng vũ lực là biện pháp hành động chủ yếu
đối với người ý để buộc họ tuân theo ý muốn của kẻ đi chinh phục.
Bô-na-pác còn muốn ở lại Ý, nhưng sau hoà ước Cam-pô
Phoóc-mi-ô, Viện Đốc chính đã rất khéo léo song cố thiết triệu Bôna-
pác về Pa-ri và bổ nhiệm là Tổng chỉ huy đội quân sẽ đi đánh
nước Anh.
Đã từ lâu, Bô-na-pác cảm thấy Viện Đốc chính đã bắt đầu sợ
mình. "Họ ganh ghét tôi, tôi biết, mặc dầu họ xu nịnh tôi. Nhưng
họ sẽ không thể làm rối trí tôi được. Họ vội vã bổ nhiệm tôi làm
tướng đạo quân đi đánh nước Anh để rút tôi ra khỏi nước Ý, nơi
mà tôi làm vua nhiều hơn là làm tướng". Na-pô-lê-ông đã nhận xét
việc bổ nhiệm của mình như vậy qua những lời trao đổi tâm sự
riêng tư.
NAPOLEON BONAPARTE (quyển 1) 51
http://ebooks. vdcmedia. com
Ngày 7 tháng 12 năm 1797, Bô-na-pác có mặt ở Pa-ri, tại đó,
ngày mồng 10, toàn thể Viện Đốc chính mở cuộc tiếp đón long
trọng Bô-na-pác ở điện Lúc-xăm-bua. Quần chúng đông nghịt
đứng vây quanh cung điện, hò reo, vỗ tay như sấm dậy khi Bô-napác
tới nơi. Đối với bài diễn văn của Ba-ra, vị đốc chính thứ nhất,
cũng như của các đồng sự của Ba-ra, của bộ trưởng bộ Ngoại giao
Tan-lây-răng, con người thông minh nhưng vụ lợi, có tài phán
đoán về tương lai hơn ai hết, và những nhân vật khác trong chính
phủ, cùng những lời hoan hô của đông đảo quần chúng trên quảng
trường, viên tướng 28 tuổi đó đều tiếp nhận với một vẻ hoàn toàn
bình thản, như đó là một việc tất nhiên và không hề làm cho Bôna-
pác ngạc nhiên. Trong thâm tâm, không bao giờ Bô-na-pác quý
trọng những biểu thị nhiệt tình của quần chúng nhân dân. "Chà!
Nếu tôi phải lên máy chém, hẳn họ cũng sẽ nô nức kéo đến đông
như thế này trên con đường tôi đi", sau những đợt sóng hoan hô
ấy, Bô-na-pác đã nói như vậy (tất nhiên không nói công khai).
Vừa về tới Pa-ri, Bô-na-pác đã cố sức làm cho Viện Đốc chính
chấp nhận kế hoạch một cuộc đại chiến mới: với tư cách là người
tướng được chỉ định để tiến hành những cuộc hành binh chống
nước Anh, Bô-na-pác nhận định rằng có thể uy hiếp nước Anh, từ
phía Ai Cập, như vậy sẽ dễ thắng lợi hơn là từ biển Măng-sơ, vì ở
Măng-sơ hạm đội Anh mạnh hơn hạm đội Pháp. Bởi vậy, Bô-napác
đề nghị chiếm Ai Cập để xây dựng ở phương Đông những cứ
điểm tiếp cận và những căn cứ quân sự nhằm uy hiếp nền thống
trị của Anh ở Ấn Độ.
Mùa hạ năm 1798, ở châu Âu, khi biết được tin ấy, nhiều
người tự hỏi không hiểu sao Bô-na-pác có điên không, vì đến tận
lúc đó kế hoạch mới và sự bàn bạc của Bô-na-pác trong các phiên
họp của Viện Đốc chính vào mùa xuân năm ấy vẫn còn giữ rất bí
mật.
Nhưng, cái mà bọn dông dài ngốc nghếch đứng tít đằng xa
ngắm nghía cho là một sự phiêu lưu kỳ cục thì thực tế lại liên
quan mật thiết đến nguyện vọng đã ấp ủ từ lâu của giai cấp tư sản
cách mạng Pháp, cũng như của giai cấp tư sản nước Pháp trước
cách mạng. Kế hoạch của Bô-na-pác đã được chấp thuận.
E. Tac Le 52
http://ebooks. vdcmedia. com
CUỘC XÂM CHIẾM AI CẬP
VÀ CHIẾN DỊCH XI-RI 1798-1799
Trong sự nghiệp lịch sử của Na-pô-lê-ông, cuộc viễn chinh Ai
Cập - cuộc chiến tranh lớn thứ hai của ông ta - giữ một vai trò đặc
biệt, và trong lịch sử xâm chiếm thuộc địa của Pháp, mưu đồ đó
cũng chiếm một địa vị hoàn toàn đặc biệt.
Giai cấp tư sản ở Mác-xây và ở khắp miền nam nước Pháp có
những quan hệ rất rộng rãi và rất có lợi lộc cho nền thương mại và
kỹ nghệ Pháp với các nước ở vùng Cận Đông, nói một cách khác,
với các hải cảng của bản đảo Ban-căng, với nước Xi-ri, Ai Cập, với
các đảo ở phía đông Địa Trung Hải và ác-si-pen. Cũng đã từ lâu,
các tầng lớp tư sản Pháp nói trên mong mỏi nước Pháp củng cố
được địa vị chính trị ở các nước có nhiều nguồn lợi đó, nhưng lại
rất lộn xộn về tổ chức chính sự; cho nên việc buôn bán ở đó thường
xuyên cần đến sự bảo hộ và uy thế của quân đội. Vào cuối thế kỷ
thứ XVIII, những tài nguyên giàu có của Xi-ri và Ai Cập đã được
rất nhiều người miêu tả một cách quyến rũ; nếu biến những nơi đó
thành thuộc địa và lập ở đó những đại lý thương mại thì sẽ thu
được những nguồn lợi to lớn. Những nhà ngoại giao Pháp từ lâu đã
nhòm ngó các nước Cận Đông ấy. Những nước ấy là một bộ phận
đất đai của hoàng đế Công-xtăng-ti-nốp và nằm trong lãnh thổ của
triều đình ốt-tô-man (hồi ấy người ta gọi chính phủ Thổ Nhĩ Kỳ
như vậy), nhưng sự tổ chức bảo vệ những đất đai ấy của Thổ Nhĩ
Kỳ hình như quá yếu ớt. Đã từ lâu, trong các giới cầm quyền Pháp,
người ta nhìn xứ Ai Cập, với địa thế nằm giữa Địa Trung Hải và
Hồng Hải, như một căn cứ mà từ đó có thể uy hiếp được các đối
thủ về kinh tế và chính trị ở Ấn Độ và In-đo-nê-xi-a. Trong thời
của mình, nhà triết học nổi tiếng Lai-bnít đã đệ lên vua Lu-i thứ
XIV một bản tâu trình, trong đó Lai-bnít khuyên nên chiếm Ai
Cập để có thể phá được vị trí của người Hà Lan ở khắp phương
NAPOLEON BONAPARTE (quyển 1) 53
http://ebooks. vdcmedia. com
Đông. Vào cuối thế kỷ XVIII, không phải người Hà Lan là kẻ thù
chính của nước Pháp nữa mà là người Anh; do tất cả những điều
vừa nói trên đây nên những nhà chính trị Pháp không hề coi Bôna-
pác là một người điên khi ông ta đề nghị đánh Ai Cập và họ
cũng không hề lấy làm ngạc nhiên khi thấy Tan-lây-răng, bộ
trưởng bộ Ngoại giao của họ, một người vốn lạnh lùng, thận trọng,
dè dặt và hoài nghi lại đã ủng hộ kế hoạch đó một cách kiên quyết
nhất.
Vừa mới làm chủ Vơ-ni-dơ, Bô-na-pác đã ra lệnh cho một
trong những tướng lĩnh của mình đánh chiếm lấy các đảo I-ôniêng,
Bô-na-pác nói rằng việc chiếm lấy các đảo ấy là một kế
hoạch phụ trợ để chuẩn bị cho kế hoạch đánh chiếm Ai Cập.
Chúng tôi có nhiều chứng cớ cụ thể cho phép khẳng định rằng
trong suốt chiến dịch nước Ý lần thứ nhất, Bô-na-pác đã luôn luôn
nghĩ đến Ai Cập. Tháng 8 năm 1797, từ bản doanh chiến dịch, Bôna-
pác viết về cho Pa-ri: "Chẳng mấy nữa mà chúng ta sẽ nhận
thấy rằng muốn thực sự tiêu diệt được nước Anh tất phải đánh
chiếm Ai Cập". Trong suốt thời gian chiến tranh ở Ý, lúc rỗi, Bôna-
pác vẫn tiếp tục ngốn ngấu đọc sách như thường lệ, nhất là cho
tìm và đọc sách của Von-nây viết về Ai Cập, cũng như rất nhiều
tác phẩm khác nói về vấn đề ấy. Bô-na-pác tha thiết với việc chinh
phục các đảo I-ô-niêng đến mức đã viết về cho Viện Đốc chính rằng
nếu phải lựa chọn thì thà từ bỏ nước Ý còn hơn là từ bỏ các đảo đó.
Đồng thời, ngay trước khi ký xong hoà ước với người áo, Bô-na-pác
đã cố tình khuyên nên đánh chiếm đảo Man-tơ. Đối với Bô-na-pác,
tất cả những căn cứ hải đảo ở Địa Trung Hải đều cần thiết để tổ
chức cuộc tiến công sang Ai Cập sau này.
Sau hoà ước Cam-pô Phoóc-mi-ô, khi đã tạm thời giải quyết
xong với nước Áo thì nước Anh là kẻ thù chính. Bô-na-pác đã cố
hết sức thuyết phục Viện Đốc chính cấp cho ông ta một hạm đội và
một đạo quân để đi chinh phục Ai Cập. Phương Đông luôn luôn
hấp dẫn Bô-na-pác. Và vào thời kỳ này của đời mình, tâm trí Bôna-
pác bị A-lếch-xăng Ma-xê-đoan xâm chiếm nhiều hơn là Xê-da
hay Sác-lơ-man-nhơ hoặc bất cứ vị anh hùng nào khác của lịch sử.
Sau đó ít lâu, trên sa mạc ở Ai Cập, với giọng nửa đùa cợt, Bô-naE.
Tac Le 54
http://ebooks. vdcmedia. com
pac nói với các chiến hữu của ông ta rằng đáng tiếc là mình "đã ra
đời quá muộn" và đã không được sống và thời kỳ mà "A-lếch-xăng
sau khi chinh phục được châu Á, đã tự xưng với nhân dân là con
Trời và được tất cả phương Đông tin như vậy". Rồi Bô-na-pác
nghiêm trang nói tiếp: "Châu Âu là một cái hang chuột, chưa bao
giờ ở châu Âu có những đế quốc vĩ đại và những cuộc cách mạng vĩ
đại như ở phương đông".
Những xu hướng thầm kín đó của Bô-na-pác hoàn toàn phù
hợp với yêu cầu của thời bấy giờ và với lợi ích sự nghiệp của Bô-napác.
Thực tế là từ cái đêm không ngủ ấy ở nước Ý, Bô-na-pác đã
quyết định không muốn chỉ chiến thắng duy nhất vì Viện Đốc
chính nữa, mà Bô-na-pác nhằm đạt đến quyền lực tối cao. "Tôi
không biết phục tùng nữa rồi". Trong thời gian đàm phán hoà bình
với Áo, Bô-na-pác đã công khai tuyên bố như vậy ở tổng hành dinh
của mình khi nhận được những chỉ thị từ Pa-ri gửi tới làm ông ta
bực mình. Nhưng lật đổ Viện Đốc chính ngay lúc bấy giờ thì chưa
thể làm được. Tình hình chưa chín muồi, và nếu Na-pô-lê-ông đã
không biết phục tùng nữa thì ông ta cũng còn biết chờ thời cơ
thuận lợi. Viện Đốc chính chưa mất hết tín nhiệm và Bô-na-pác
còn chưa đủ trở thành đứa con cưng và thần tượng của toàn thể
quân đội, mặc dầu Bô-na-pác đã có thể hoàn toàn tin cậy vào
những sư đoàn mà ông ta đã chỉ huy ở ý . Nhưng sử dụng thế nào
cho tốt thời gian chờ đợi, còn cách nào hơn là dùng nó vào những
cuộc chinh phục mới, những chiến công mới, rực rỡ trên đất nước
của các vị Pha-ra-ông, trên xứ sở của kim tự tháp theo tấm gương
của A-lếch-xăng Ma-xê-đoan, và đe dọa nước Anh đáng ghét kia
trên đất Ấn Độ của họ.
Trong trường hợp này, sự giúp đỡ của Tan-lây-răng đối với
Bô-na-pác thật vô cùng cần thiết. Trong hàng loạt vấn đề ấy, Tanlây-
răng "không tin tưởng sắt đá" lắm, nhưng Tan-lây-răng thấy
rõ ràng là có khả năng thành lập ở Ai Cập một thuộc địa Pháp
giàu có và phồn vinh, có lợi về mặt kinh tế, Tan-lây-răng đã báo
cáo vấn đề này lên Viện Hàn lâm khoa học, ngay cả trước khi biết
ý đồ Bô-na-pác. Kẻ quý tộc cơ hội chủ nghĩa chui vào chính phủ
cộng hoà ấy chẳng qua cũng chỉ là nhân cơ hội đó mà phát biểu
NAPOLEON BONAPARTE (quyển 1) 55
http://ebooks. vdcmedia. com
những nguyện vọng của cái giai cấp quan tâm đặc biệt đến việc
buôn bán với vùng Cận Đông, là những thương gia Pháp. Thêm
vào đó là Tan-lây-răng mong được Bô-na-pác, nhìn y bằng con mắt
thiện cảm, vì nhìn vào Bô-na-pác, con mắt tinh đời của nhà ngoại
giao ấy đã đoán trước được đó sẽ là người chủ tương lai của nước
Pháp và là người nhất định sẽ bóp chết được phái Gia-cô-banh.
Nhưng Bô-na-pác và Tan-lây-răng đã không phải khó khăn
nhiều để thuyết phục Viện Đốc chính cho binh lính, tiền bạc, tàu
bè dùng vào cuộc xâm chiếm xa xôi và nguy hiểm đó. Trước hết (và
lại là điều quan trọng hơn cả), vì những lý do chung về kinh tế và
những lý do riêng về chính trị và quân sự, Viện Đốc chính cũng đã
nhìn thấy lợi ích và ý nghĩa của cuộc xâm chiếm này, và sau nữa
(điều này chẳng quan trọng gì) vì một vài người trong số các vị đốc
chính, như Ba-ra chẳng hạn, thật ra có thể cho rằng cuộc viễn
chinh xa xôi và nguy hiểm ấy có cái lợi chính vì nó xa xôi và nguy
hiểm... Việc Bô-na-pác đột nhiên nổi danh vang lừng đã làm cho họ
lo lắng từ lâu; Viện Đốc chính rõ hơn ai hết việc Bô-na-pác "không
biết phục tùng nữa". Na-pô-lê-ông chẳng đã ký hoà ước Cam-pô
Phoóc-mi-ô theo ý riêng của ông không đếm xỉa đến một số ý kiến
mà Viện Đốc chính đã phát biểu rõ ràng đó sao? Trong buổi đón
tiếp long trọng Na-pô-lê-ông ngày 10 tháng 12 năm 1797, ông đã
không xử sự như một "chiến sĩ" trẻ tuổi tiếp nhận những lời khen
ngợi của tổ quốc với một tấm lòng cảm động và biết ơn, mà lại làm
như một vị hoàng đế La Mã được cái Thượng nghị viện tôi tớ
nghênh đón trong cuộc lễ khải hoàn tổ chức sau một trận chiến
thắng: thái độ lầm lì, lạnh lùng gần như cau có, ông ta đã nhận tất
cả những vinh dự ấy như một việc tất nhiên phải thế và nghĩa vụ
buộc phải thế đối với ông ta.
Tóm lại, tất cả những cử chỉ, thái độ của Na-pô-lê-ông làm
người ta phải nghĩ ngợi lo âu. Vậy thì cứ để Bô-na-pác đi Ai Cập,
nếu trở về được thì tốt, bằng không, Ba-ra và mấy đồng sự cản ông
ta đành sẵn sàng chịu đựng cái tổn thất ấy vậy. Ngày 5 tháng 3
năm 1798, cuộc viễn chinh được quyết định và Bô-na-pác được cử
làm tổng chỉ huy.
E. Tac Le 56
http://ebooks. vdcmedia. com
Với một tinh thần khẩn trương gấp rút, Bô-na-pác tức khắc
bắt tay vào việc chuẩn bị chuyến đi, kiểm tra tàu bè, lựa chọn binh
lính. Tài năng của Na-pô-lê-ông đã biểu hiện rõ hơn cả thời kỳ đầu
của cuộc viễn chinh sang Ý. Na-pô-lê-ông tiến hành những công
việc rất to lớn và rất khó khăn, đồng thời cũng chú ý đến cả những
chi tiết nhỏ nhặt nhưng không bao giờ chìm ngập vào đó, ông vừa
nhìn cả cây vừa nhìn cả rừng, hay có thể nói từng cái cành trong
từng cái cây một. Vừa kiểm tra bờ biển và hạm đội, vừa thành lập
đoàn quân viễn chinh vừa chăm chú theo dõi tình hình diễn biến
chính trị trên thế giới và tất cả những tin tức nói về hoạt động của
hạm đội Nen-xơn là hạm đội có thể đánh đắm hạm đội Pháp trong
khi đi ngang qua, và, trong khi chờ đợi, hạm đội ấy đang đi đi lại
lại nhìn ngó vào bờ biển nước Pháp. Bô-na-pác lựa chọn rất cẩn
thận trong số những binh lính đã chiến đấu dưới quyền mình ở Ý.
Ông biết tường tận cá nhân của rất nhiều binh sĩ. Về sau này, trí
nhớ khác thường của Bô-na-pác luôn luôn làm cho những người
xung quanh hết sức ngạc nhiên. Ông biết rõ anh lính này chiến
đấu dũng cảm và kiên quyết, nhưng lại hay uống rượu, anh lính
kia thì thông minh và tháo vát nhưng lại chóng mệt vì mắc bệnh
sa đì. Về sau này, mỗi khi cần đến, Bô-na-pác đã biết lựa chọn
đúng và tốt từ tướng soái cho đến các hạ sĩ quan và những người
lính thường. Để đi viễn chinh ở Ai Cập, để làm chiến tranh dưới
trời nắng như thiêu đốt, 50 độ hay cao hơn, để vượt qua sa mạc
mênh mông, cát nóng bỏng không nước và không bóng mát, cần có
những binh lính dẻo dai chịu đựng được mọi gian khổ.
Ngày 19 tháng 5 năm 1798, công việc chuẩn bị đã xong xuôi,
hạm đội Bô-na-pác rời khỏi Tu-lông. 350 chiếc tàu lớn nhỏ và một
đoàn thuyền, trên chở một đạo quân 30.000 người cùng với pháo
binh, phải vượt qua gần hết Địa Trung Hải, vừa phải tránh hạm
đội Nen-xơn, cái hạm đội tất sẽ bắn phá và đánh chìm được hạm
đội của Bô-na-pác nếu gặp nhau.
Toàn châu Âu biết rằng có một cuộc viễn chinh bằng đường
biển đang được chuẩn bị. Nước Anh biết rõ là tại khắp các hải cảng
miền nam nước Pháp người ta đang hoạt động dữ dội, quân đội
không ngớt cuồn cuộn kéo đến và tướng Bô-na-pác là người đứng
NAPOLEON BONAPARTE (quyển 1) 57
http://ebooks. vdcmedia. com
đầu cuộc viễn chinh, điều đó chứng tỏ tầm quan trọng của nó.
Nhưng nó sẽ nhằm cái đích nào đây? Bô-na-pác đã rất khéo léo
phao tin là ông ta có ý định vượt qua eo biển Gi-bran-ta, đi vòng
qua Tây Ban Nha để đổ bộ lên Ai-len. Tin này bay đến tai Nen-xơn
và đã đánh lừa được Nen-xơn. Nen-xơn phục kích Na-pô-lê-ông ở
những vùng lân cận Gi-bran-ta, trong khi đó hạm đội Pháp, rời
khỏi hải cảng, tiến thẳng về phía đông, đến đảo Man-tơ.
Từ thế kỷ thứ XVI, đảo Man-tơ thuộc "dòng họ kỵ sĩ". Khi
vừa cập bến, tướng Bô-na-pác buộc đảo này phải đầu hàng; đảo đã
quy phục và Bô-na-pác tuyên bố đó là đất thuộc nước cộng hoà
Pháp. Sau vài ngày đậu lại đảo, chiến thuyền của Bô-na-pác lại
giương buồm đi về phía Ai Cập. Tính đến Man-tơ là đã được gần
nửa đường; Bô-na-pác tới Man-tơ ngày 10 tháng 6 và rời đi ngày
19. Được thuận gió, Bô-na-pác cùng đại quân cập bến Ai Cập ở gần
A-lếch-xăng-đri ngày 30 tháng 6; Bô-na-pác lập tức đổ bộ.
Tình thế lúc đó thật nguy hiểm: vừa đến A-lếch-xăng-đri thì
Bô-na-pác được tin trước đó đúng 48 giờ, một hạm đội Anh đã cập
bến này và hỏi tin tức về Bô-na-pác (dĩ nhiên người ta không biết
gì hết). Về phía Nen-xơn, sau khi hay tin quân Pháp đã lấy được
Man-tơ và biết ra rằng mình bị Bô-na-pác đánh lừa, ông ta liền
gấp rút tiến về phía Ai Cập để ngăn chặn quân Pháp đổ bộ và để
đánh chìm họ ngay ngoài biển. Nhưng sự hấp tấp của Nen-xơn và
cuộc hành quân quá nhanh của hạm đội Anh đã phản lại Nen-xơn,
vì sau khi biết đích xác là Bô-na-pác đã rời Man-tơ đi Ai Cập, rồi
khi đến A-lếch-xăng-đri chẳng hề nghe thấy nói về Bô-na-pác,
Nen-xơn bèn quyết đoán nếu quân Pháp không có ở Ai Cập thì chỉ
có thể là họ đi Công-xtăng-ti-nốp không còn hướng nào khác nữa.
Nen-xơn lại gấp rút đi về phía Công-xtăng-ti-nốp và thế là ông ta
lại lầm lẫn lần nữa.
Một loạt những sự tình cờ và lầm lẫn ấy của Nen- xơn đã cứu
thoát đội quân viễn chinh Pháp. Vì bất cứ lúc nào Nen-xơn cũng có
thể quay lại được nên cuộc đổ bộ của Bô-na-pác đã được tiến hành
một cách khẩn trương nhất, và đêm ngày 2 tháng 7, quân đội
Pháp đã ở trên đất liền.
E. Tac Le 58
http://ebooks. vdcmedia. com
Được trở lại với môi trường của mình là đất liền, cùng với
những binh lính trung thành, Bô-na-pác không còn sợ gì nữa. Ông
lập tức tiến quân về A-lếch-xăng-đri (Bô-na-pác đã đổ bộ lên Mara-
bu, một làng dân chài, cách thành phố vài ki-lô-mét).
Ai Cập được coi là một thuộc quốc của triều đình Thổ, nhưng
quyền hành ở đó thực tế thuộc về bọn sĩ quan cao cấp Ma-mơ-lúc1,
một đội kỵ binh được trang bị rất đầy đủ và cấp chỉ huy của họ
chiếm cứ những đất đai màu mỡ ở Ai Cập. Giới quý tộc phong kiến
quân phiệt ấy phải triều cống cho vua Thổ Nhĩ Kỳ ở Công-xtăng-tinốp
và tuy công nhận quyền lực tối cao của vua Thổ, nhưng thực
tế rất ít phục tùng vua Thổ.
Người A Rập, thành phần dân tộc cơ bản của xứ này, hoặc
buôn bán (trong số đó có những thương gia khá giả và cũng có
người giàu có), hoặc làm nghề thủ công, hoặc vận chuyển bằng lạc
đà, hoặc làm nghề nông. Dân tộc Cốp-tơ, tàn tích của những bộ lạc
cũ trước khi có cuộc xâm chiếm của người A Rập, là những người
bị áp bức và cực khổ nhất. Người ta thường gọi là "phen lát" (dân
cày). Nhưng đối với những dân cày nguồn gốc A Rập, lâm vào
những cảnh túng cùng cực khổ, người ta cũng gọi như vậy. Họ là
những công nhân nông nghiệp, những người làm mướn, những
người chăn dắt lạc đà và một số buôn bán vặt ở các chợ.
Mặc dầu nước đó được coi là thuộc vua Thổ, nhưng khi tới
xâm chiếm, Bô-na-pác đã không ngừng tuyên bố rằng không muốn
chiến tranh với vua Thổ - người mà Bô-na-pác muốn chung sống
trong hoà bình và hữu nghị bền vững nhất - Bô-na-pác đến đây chỉ
để giải phóng cho người A Rập (ông ta không nói đến người Cốp-tơ)
khỏi ách áp chế của bọn Ma-mơ-lúc là bọn đã bóc lột và hành hạ
dân chúng quá tàn bạo. Và khi Bô-na-pác tiến về phía A-lếchxăng-
đri, hạ được thành sau một trận chiến đấu nhỏ trong vài giờ,
và khi đã vào được cái thành phố rộng lớn và khá trù phú đó vào
thời kỳ bấy giờ thì Bô-na-pác đã vừa bám lấy luận điệu tuyên
truyền ấy, vừa nhắc đi nhắc lại rằng mình đến đây chỉ để tiêu diệt
cái ách của bọn Ma-mơ-lúc, và đặt ngay nền thống trị của Pháp ở
xứ ấy. Bằng đủ mọi giọng lưỡi, ông ta bảo đảm với người A Rập là
tôn trọng đạo Hồi và kinh thánh của họ, nhưng khuyên nhủ họ
NAPOLEON BONAPARTE (quyển 1) 59
http://ebooks. vdcmedia. com
phải quy phục hoàn toàn và đe dọa sẽ dùng đến những biện pháp
nghiêm khắc.
Sau vài ngày ở A-lếch-xăng-đri, Bô-na-pác tiến về phía nam
và đi sâu vào sa mạc. Quân đội bị thiếu nước, dân cư các làng
hoảng hốt rời bỏ nhà cửa và khi chạy trốn đã đầu độc và làm bẩn
các giếng nước. Quân Ma-mơ-lúc vừa đánh vừa rút lui từ từ, thỉnh
thoảng lại quấy quân Pháp, rồi lẩn trốn mất trên lưng những con
ngựa quý của họ.
Ngày 20 tháng 7 năm 1798, khi nhìn thấy Kim tự tháp, Bôna-
pác cuối cùng đã gặp chủ lực quân Ma-mơ-lúc. Trước khi khởi
chiến, Na-pô-lê-ông đã nói với quân đội mình: "Hỡi các binh sĩ! Từ
trên đỉnh cao của Kim tự tháp này, 4.000 năm lịch sử đang quan
chiêm các người chiến thắng!".
Cuộc chiến đấu đã diễn ra ở quãng giữa làng Em-ba-bết và
Kim tự tháp. Quân Ma-mơ-lúc, hoàn toàn bị đánh bại, đã chạy
trốn về phía nam, bỏ lại một phần pháo binh (40 khẩu pháo). Mấy
nghìn xác chết phủ kín chiến trường.
Ngay sau thắng lợi này, Na-pô-lê-ông tiến vào Cai-rô, thành
phố thứ hai trong số các thành phố lớn của Ai Cập. Dân chúng sợ
hãi lặng lẽ đón tiếp kẻ chiến thắng: những người dân ấy không bao
giờ nghe nói đến Bô-na-pác và ngay cả lúc đó cũng chẳng hề biết
Bô-na-pác là ai, tại sao lại đến đây và đánh nhau với ai.
Ở Cai-rô trù phú hơn cả A-lếch-xăng-đri, Bô-na-pác đã lấy
được rất nhiều lương thực. Quân đội đã được nghỉ ngơi sau những
chặng đường vất vả. Quả thật là Bô-na-pác đã bực mình khi thấy
nhân dân quá sợ hãi, và trong một bản công bố đặc biệt, được dịch
ra tiếng địa phương, tướng Bô-na-pác hô hào mọi người hãy yên
tâm. Nhưng, cùng lúc ấy, Bô-na-pác lại hạ lệnh đi cướp phá và đốt
làng An-cam, cách Cai-rô không xa, để trừng phạt vì bị nghi là đã
ám sát vài tên lính Pháp, do đó dân A Rập chỉ càng sợ hãi thêm.
Trong những trường hợp như vậy, không bao giờ Na-pô-lêông
do dự khi hạ lệnh, dù là ở Ý , ở Ai Cập hay ở bất kỳ nơi nào mà
sau này Na-pô-lê-ông tiến hành chiến tranh, và cái đường lối chính
trị đó đã được ông ta tính toán rất kỹ: phải làm cho quân lính thấy
E. Tac Le 60
http://ebooks. vdcmedia. com
được rằng người chỉ huy của họ đã thi hành những hình phạt kinh
khủng thế nào với bất kỳ kẻ nào dám đụng đến một người Pháp.
Khi đã đặt chân đến đất Cai-rô, Na-pô-lê-ông liền tổ chức
việc cai trị ở đấy. Tôi sẽ không kể những chi tiết không cần thiết,
chỉ xin nói đến những nét đặc biệt nhất của chế độ Na-pô-lê-ông:
- Trước hết, quyền hành trong mỗi thành phố, trong mỗi làng
đều phải tập trung vào tay viên chỉ huy của quân đội Pháp đồn trú
ở đó.
- Thứ hai là phải thành lập ở bên cạnh Na-pô-lê-ông một "nội
các" tư vấn gồm những người dân có tiếng tăm nhất ở địa phương
và cũng do Na-pô-lê-ông lựa chọn.
- Thứ ba là đạo Hồi phải được hết sức tôn trọng, các giáo
đường và tăng lữ đều được giữ nguyên quyền bất khả xâm phạm
cổ truyền.
- Bốn là, ở Cai-rô, cũng phải tổ chức một cơ quan tư vấn lớn,
không những gồm các đại biểu của thành phố đó mà còn có đại
biểu của các tỉnh, cũng đặt ở bên cạnh vị tướng tổng chỉ huy. Việc
thu thuế thân và các thứ thuế phải được tiến hành đều đặn, việc
đóng góp bằng hiện vật cũng phải được tổ chức nhằm sao cho xứ
này bảo đảm được việc đài thọ kinh phí cho quân đội Pháp. Những
người đứng đầu địa phương, có các cơ quan tư vấn giúp sức, phải
bảo đảm sự an ninh tuyệt đối, phải bảo vệ thương nghiệp và quyền
tư hữu tài sản. Mọi thứ thuế ruộng đất do bọn Ma-mơ-lúc đặt ra
đều bị bãi bỏ. Đất đai của bọn quan lại cao cấp Thổ Nhĩ Kỳ không
chịu quy phục và chạy trốn về nam tiếp tục chống lại đều bị tịch
thu và sung vào công quỹ của nước Pháp.
Cũng như ở bên ý , Bô-na-pác muốn thủ tiêu chế độ phong
kiến (điều đó rất hợp thời, vì chỉ có bọn Ma-mơ-lúc là theo đuổi
cuộc chống cự bằng vũ trang) và dựa vào giai cấp tư sản cũng như
dựa vào bọn địa chủ A Rập; còn những người phen-lát bị giai cấp
tư sản A Rập bóc lột thì Bô-na-pác không hề mảy may quan tâm
bảo vệ họ.
NAPOLEON BONAPARTE (quyển 1) 61
http://ebooks. vdcmedia. com
Tất cả những biện pháp đó đều nhằm củng cố nền chuyên
chính quân phiệt tập trung trong tay Bô-na-pác và bảo đảm trật tự
xã hội tư sản do Bô-na-pác xây dựng. Cuối cùng, sự nới rộng về tôn
giáo và sự tôn trọng kinh điển đạo Hồi mà Bô-na-pác thường
xuyên tuyên bố thì tiện đây cũng xin nói rằng đó là một điều mới
lạ dị thường đến nỗi vào mùa xuân năm 1807, khi đưa ra cái luận
đề táo bạo rằng Na-pô-lê-ông là cùng một giuộc với những kẻ "tiền
thân" của quỷ vương phản Chúa thì Hội đồng giáo phái Nga đã lấy
hành động của Bô-na-pác ở Ai Cập, lấy việc ông ta bảo vệ Hồi giáo,
v.v. làm dẫn chứng cho lập luận của họ.
Sau khi đã thiết lập chế độ chính trị mới ở Ai Cập, Bô-na-pác
chuẩn bị một chiến dịch mới: từ Ai Cập đi xâm chiếm Xi-ri. Bô-napác
đã quyết định để lại ở Ai Cập những nhà bác học do ông ta
đem từ Pháp sang. Bô-na-pác không bao giờ tỏ ra có lòng kính
trọng thật sâu sắc đối với những phát minh thiên tài của những
nhà bác học đương thời, nhưng ông ta biết rõ rằng một nhà khoa
học nếu được sử dụng vào những công việc cụ thể do các nhiệm vụ
quân sự, chính trị hoặc kinh tế đòi hỏi thì có thể mang lại những
lợi ích to lớn. Vì thế Bô-na-pác đã đối xử bằng mối cảm tình nồng
hậu nhất và trọng vọng nhất với những nhà bác học mà ông ta đã
đem đi theo trong cuộc viễn chinh. Người ta thường nhắc đến cái
mệnh lệnh nổi tiếng sau đây của Bô-na-pác trong một cuộc tiến
quân đánh bọn Ma-mo-lúc: "Lừa ngựa và những nhà bác học đi
vào giữa!". Mệnh lệnh đó đã nói lên cái ý muốn: trước hết là phải
bảo vệ an toàn cho những nhà đại biểu của khoa học ngang như
những súc vật đài tải vô cùng quý báu đối với chiến dịch. Việc đặt
hai danh từ ấy cạnh nhau không phải là bất ý nhưng đó chỉ duy
nhất là do cách nói vắn gọn của quân sự và cách nói giản lược cần
thiết của những khẩu lệnh chỉ huy. Cũng phải nói thêm rằng,
trong lịch sử của khoa Ai Cập học, chiến dịch của Bô-na-pác đã
đóng một vai trò to lớn. Có thể nói được rằng những nhà bác học đi
theo Bô-na-pác đã là những người đầu tiên mở cửa cho khoa học
tiến vào miền cổ kính ấy, một trong những mảnh đất quê hương
của nền văn minh của nhân loại.
E. Tac Le 62
http://ebooks. vdcmedia. com
Ngay trước khi bắt đầu cuộc viễn chinh xâm lược Xi-ri, Bôna-
pác cũng đã từng có dịp để thấy rõ rằng người A Rập không
phải ai ai cũng hứng thú về cái gọi là "công cuộc giải phóng khỏi
ách Ma-mơ-lúc" mà người Pháp, kẻ chinh phục, thường luôn luôn
nói tới trong các bản tuyên bố của mình. Quân Pháp có đầy đủ
lương thực là do họ đã đặt ra một chế độ trưng thu và thuế khóa
rất có hiệu lực, song đó là một ách đè nặng lên nhân dân; nhưng
tiền mặt thì không dễ dàng như vậy và người ta đã thi hành nhiều
biện pháp khác nhau để kiếm cho ra tiền.
Tướng Clê-be, mà Bô-na-pác để lại ở A-lếch-xăng-đri làm
toàn quyền, đã cho bắt viên tù trưởng cũ của thành phố đó là Xi-đi
Mô-ha-mét En Cô-ra-im, một người rất giàu, bị buộc tội là phản
nghịch mặc dầu chẳng có chứng cớ gì. En Cô-râ-im bị áp giải đi
Cai-rô, đến đó người ta nói cho En Cô-ra-im biết rằng muốn thoát
chết phải nộp 300.000 phrăng vàng. Trước sự bất hạnh của mình,
En Cô-ra-im cho rằng đó là định mệnh: "Nếu số mệnh đã bắt tôi
phải chết lúc này thì chẳng có cái gì có thể cứu được tôi và tiền bạc
của tôi ắt bị mất không; nếu số mệnh cho tôi sống thì tại sao tôi lại
phải nộp tiền?". Tướng Bô-na-pác hạ lệnh chém đầu và mang đi
bêu ở ngoài phố với tấm biển sau đây: "Tất cả những kẻ phản bội
và những kẻ không giữ đúng lời hứa sẽ bị trị tội như thế này". Đã
tìm đi tìm lại vẫn không thấy số tiền của viên tù trưởng bị hành
hình đã giấu đi. Để bù vào đó, một số nhà giàu ả Rập đã nộp tất cả
những gì mà người ta đòi hỏi ở họ, và chỉ trong vài ngày sau cuộc
hành hình En Cô-ra-im, chừng bốn triệu phrăng vàng đã nằm
trong quỹ quân đội Pháp. Đối với thường dân, cố nhiên người ta
chẳng cần dùng đến những biện pháp phiền phức.
Cuối tháng 10 năm 1798, một mưu toan khởi nghĩa đã xảy ra
ở ngay Cai-rô. Một vài tên lính thuộc quân đoàn chiếm đóng đã bị
đánh một cách công nhiên và bị giết, nghĩa quân đã kháng cự
trong ba ngày liền ở một vài khu. Cuộc trấn áp diễn ra rất khốc
liệt. Ngoài những người ả Rập và Phen-lát bị tàn sát hàng loạt
trong cuộc trấn áp, những cuộc hành hình liên tiếp đã diễn ra
trong nhiều ngày sau, mỗi lần từ 12 đến 30 người.
NAPOLEON BONAPARTE (quyển 1) 63
http://ebooks. vdcmedia. com
Cuộc nổi dậy ở Cai-rô vang đội đến các làng lân cận. Khi
được tin về cuộc khởi nghĩa đầu tiên trong số các cuộc khởi nghĩa
đó, Bô-na-pác hạ lệnh cho viên sĩ quan hầu cận của mình là Cairoa-
đi-ê đến tận nơi, vây chặt bộ lạc lại, chém sạch đàn ông không
trừ một ai, dẫn đàn bà, trẻ con về Cai-rô và đốt hết nhà cửa. Mệnh
lệnh được chấp hành triệt để. Đàn bà và trẻ con phải đi bộ về Cairô,
bị chết một số lớn ở dọc đường. Và, sau cuộc hành bình trừng
phạt đó vài giờ, người ta thấy đoàn lừa thồ những bao tải đến
quảng trường của thành phố Cai-rô. Người ta mở những bao tải ấy
và đầu lâu những người đàn ông trong cái bộ lạc phạm tội lăn lóc
trên mặt đất.
Theo lời những người được mục kích cảnh ấy thì những biện
pháp man rợ đó đã làm cho nhân dân hoảng sợ trong một thời
gian.
Tuy vậy, Bô-na-pác vẫn phải tính đến hai trường hợp cực kỳ
nguy hiểm với ông ta. Trước hết là cách đó ít lâu, đúng một tháng
sau cuộc đổ bộ lên Ai Cập, đô đốc Nen-xơn cuối cùng đã tìm thấy
hạm đội Pháp trú ẩn ở vùng biển A-bu-kia và Nen-xơn đã tiến
công tiêu diệt được hạm đội ấy. Đô đốc Pháp Bru-ây bị chết trận.
Quân đội chiến đấu ở Ai Cập bị đứt liên lạc hẳn với nước Pháp.
Sau nữa, chính phủ Thổ kiên quyết không chấp nhận lời tuyên bố
xảo trá của Bô-na-pác rằng ông ta không hề chiến tranh với triều
đình ốt-tô-man, mà chỉ là trừng phạt bọn Ma-mơ-lúc đã đối xử
không tốt với các thương gia Pháp và áp bức nặng nề người A-Rập.
Một đạo quân Thổ được đưa đến Xi-ri.
Bô-na-pác đã thân hành đến Xi-ri giao chiến với quân Thổ.
Bô-na-pác cho rằng tàn bạo là phương pháp tốt nhất để ổn định
hậu phương trong thời gian ông ta đi chiến dịch xa xôi.
Chiến dịch Xi-ri thật cực kỳ gian khổ, đặc biệt vì thiếu nước.
Các thành phố lần lượt đầu hàng Bô-na-pác đầu tiên là En A-rích.
Sau khi vượt qua eo Xuy-ê, Bô-na-pác tiến về Giáp-pha và bao vây
Giáp-pha vào ngày 4 tháng 3 năm 1799. Vì Giáp-pha không đầu
hàng nên Bô-na-pác công bố cho dân chúng biết rằng, nếu họ để
quân Pháp phải đánh lấy thành thì tất cả nhân dân trong thành
E. Tac Le 64
http://ebooks. vdcmedia. com
sẽ bị tuyệt diệt, sẽ không giữ một ai làm tù bình. Giáp-pha không
đầu hàng. Cuộc công thành diễn ra ngày 6 tháng 3, binh lính ùa
vào trong thành, thật sự tàn sát tất cả những ai bị rơi vào tay
chúng. Nhà cửa và hiệu buôn đều bị cướp phá. Sau đó không lâu,
khi cuộc tàn sát và cướp phá thành phố đã chấm dứt, người ta báo
cáo với tướng Bô-na-pác rằng trong thành phố còn 4.000 lính Thổ,
phần lớn là người An-ba-ni còn sót lại trong cuộc tàn sát, họ vẫn
kháng cự ở trong một vị trí, luỹ đắp bốn bề; khi các sĩ quan Pháp
đến doạ dẫm để buộc họ đầu hàng, họ đã trả lời rằng sẽ chỉ đầu
hàng nếu người ta hứa không giết họ, bằng không, họ sẽ chống cự
đến giọt máu cuối cùng. Sĩ quan Pháp đã hứa với họ và họ đã rời
khỏi chiến luỹ hạ khí giới đầu hàng. Quân Pháp nhốt những tù
binh đó trong một nhà kho. Bô-na-pác tức giận đến cực điểm. Ông
ta cho rằng hứa tha chết cho những lính Thổ ấy là một sự điên rồ.
"Chúng định bắt tôi làm gì bây giờ? Làm gì có lương thực để nuôi
chúng? Làm gì có tàu để chở chúng về Ai Cập hay về Pháp? Chúng
đã làm được gì cho tôi?". Quả thực, không có một chiếc tàu nào để
chở từ Giáp-pha về Ai Cập, cũng không đủ binh lính để áp giải
4.000 lính tinh nhuệ ấy qua những bãi sa mạc Xi-ri, Ai Cập để đến
A-lếch-xăng-đri hoặc Cai-rô. Thoạt tiên Na-pô-lê-ông còn chưa
quyết tâm thực hiện ý định khủng khiếp... Qua ba ngày suy nghĩ,
do dự và ngần ngại, cuối cùng, ngày thứ tư, Bô-na-pác hạ lệnh
đem bắn hết 4.000 tù bình bị dẫn ra bờ biển và bị bắn đến người
cuối cùng. Một trong số sĩ quan Pháp đã nói: "Tôi mong rằng đừng
ai cảm thấy những điều mà chúng tôi đã cảm thấy khi chứng kiến
cuộc hành hình ấy".
Ngay sau đó, Na-pô-lê-ông tiến về pháo đài A-crơ mà quân
Pháp vẫn thường gọi là Xanh Giăng-đác, người Thổ gọi là ác-ca.
Nấn ná mãi ở Giáp-pha chẳng hay ho gì nữa vì bệnh dịch hạch
đang bám lấy quân đội Pháp và về mặt vệ sinh, ở lại đấy thật cực
kỳ nguy hiểm. Trong nhà, ngoài phố, trên mái nhà, trong hầm
chứa, trong vườn rau, vườn cây ăn quả, đâu đâu cũng thấy xác dân
chúng bị tàn sát đang rữa thối không ai thu dọn.
Cuộc vây pháo đài A-crơ kéo dài đúng hai tháng và kết thúc
bằng một thất bại Bô-na-pác không có pháo tham gia bao vây.
NAPOLEON BONAPARTE (quyển 1) 65
http://ebooks. vdcmedia. com
Pháo đài A-crơ do người Anh tên là Xít-nây Xmít chỉ huy; được
nước Anh tiếp tế vũ khí và lương thực bằng đường biển; quân đồn
trú người Thổ rất đông. Sau nhiều đợt xung phong vô hiệu, ngày
20 tháng 5 năm 1799, quân Pháp phải bỏ cuộc bao vây, tổng cộng
quân Pháp đã mất 3.000 người. Bên bị bao vây còn thiệt hại lớn
hơn thế nữa. Sau đó, quân Pháp đã lại lên đường về Ai-Cập.
Đến đây cũng nên chú ý là cho đến những ngày cuối cùng
của cuộc đời, Na-pô-lê-ông vẫn gán cho thất bại ấy một ý nghĩa đặc
biệt và có tính chất định mệnh. A-crơ là nơi xa nhất của phương
Đông mà số mệnh đã cho Na-pô-lê-ông được đặt chân tới. Chuẩn bị
ở lại lâu đài ở Ai Cập, Na-pô-lê-ông ra lệnh cho các kỹ sư nghiên
cứu những vết tích về dự định đào kênh Xuy-ê của thời cổ đại và
xây dựng quy hoạch công trình đào kênh để sau này tiến hành.
Chúng ta biết rằng Na-pô-lê-ông đã viết thư hứa giúp đỡ hoàng đế
Mi-đo-rơ (ở phía nam Ấn Độ) lúc đó đang chiến tranh chống người
Anh. Ông ta cũng dự định đặt quan hệ và ký hiệp ước liên minh
với vua Ba Tư. Cuộc kháng cự vấp phải ở A-crơ, những tin tức
đáng lo ngại về những cuộc nổi dậy của các làng Xi-ri ở hậu
phương của Na-pô-lê-ông, giữa En A-rích và A-crơ, và nhất là việc
không thể kéo dài hơn nữa tuyến đường giao thông hiện đã kéo dài
một cách rất nguy hiểm vì không có viện binh mới, tất cả những
tình hình đó đã đập tan cái mộng ổn định nền thống trị Pháp trên
đất nước Xi-ri của Na-pô-lê-ông.
Cuộc rút lui còn gay go hơn cuộc tiến công nhiều, vì lúc đó đã
vào cuối tháng 5 và tháng 6, cái mùa nóng bức ghê người, không
sao chịu nổi đang sắp tới. Bao giờ cũng vậy, Bô-na-pác không ngần
ngại gì không trừng phạt tàn nhẫn các làng Xi-ri mà ông ta cho là
cần phải trừng phạt.
Một điều đáng chú ý là viên tướng tổng chỉ huy này đã cùng
chịu đựng với quân lính mọi nỗi gian khổ trên con đường rút lui
dài dặc đó, không hề dành cho bản thân mình, cũng như tướng tá
của mình, dù ở cấp bậc cao nhất, một chút ưu tiên nào. Bệnh dịch
hạch vẫn hoành hành, ngày càng dữ dội hơn. Người ta bỏ lại tại
chỗ những người mắc bệnh ấy, chỉ mang theo những thương binh
và những bệnh binh khác. Bô-na-pác đã hạ lệnh cho mọi người
E. Tac Le 66
http://ebooks. vdcmedia. com
xuống ngựa để nhường cho thương binh, bệnh binh. Sau khi lệnh
đó ban ra người giám mã, tưởng rằng đối với vị tướng tổng chỉ huy
thì được miễn, nên hỏi Bô-na-pác sẽ dành lại con ngựa nào, Bô-napác
nổi giận vừa quất roi ngựa vào giữa mặt người giám mã vừa
hét lên: "Tất cả đi bộ, đ... mẹ ...! Ta là người đầu tiên! Anh không
biết thế nào là mệnh lệnh à? Cút đi!...".
Do những cơn nổi khùng như vậy, binh lính lại càng mến Napô-
lê-ông hơn; và trong những ngày trở về già của họ, họ thường
hay nhớ đến Na-pô-lê-ông với những nét tương tự như vậy hơn là
những chiến công và những cuộc chinh phục của ông ta. Bô-na-pác
rất biết điều đó và không bao giờ do dự trong những trường hợp
tương tự. Trong số những người quan sát Bô-na-pác, về sau này
không ai có thể phân định được lúc Bô-na-pác làm như vậy thì đâu
là do bản năng tự phát, đâu là đóng kịch và có tính toán. Có thể là
có cả hai trong cùng một lúc như ở một diễn viên lành nghề. Và
Na-pô-lê-ông đã là một bậc thầy về nghệ thuật này, mặc dù trong
buổi bình minh của sự nghiệp của ông ta, ở Tu-lông, ở ý, ở Ai Cập,
tài năng ấy của ông ta chỉ có rất ít người và những người tinh ý
nhất trong số gần gũi ông ta phát hiện được. Nhưng hồi đó những
người như vậy lại quá hiếm ở trong số những người thân thiết của
ông ta.
Ngày 14 tháng 6 năm 1799, quân đội của Bô-na-pác đã trở về
đến Cai-rô. nhưng thời gian - trong khoảng đó, nếu không phải
toàn quân thì ít ra cũng là vị tướng tổng chỉ huy còn được ở lại
trên mảnh đất do mình đã đánh chiếm và khuất phục được - đã
chấm hết.
Bô-na-pác chưa nghỉ ngơi được mấy ở Cai-rô thì đã nhận
được tin một đạo quân Thổ, được phái đến để giải phóng Ai Cập
khỏi ách xâm lược Pháp, đã đổ bộ ở gần A-bu-kia, nơi mà một năm
trước đây Nen-xơn đã tiêu diệt hạm đội Pháp. Bô-na-pác lập tức
rời Cai-rô cùng với quân đội tiến lên phái bắc, phía đồng bằng sông
Nin. Ngày 25 tháng 7, Bô-na-pác đột kích và tiêu diệt quân đội
Thổ. Gần 15.000 quân Thổ bị chết. Na-pô-lê-ông đã hạ lệnh không
bắt làm tù binh và tàn sát hết. Với giọng chiến thắng, Na-pô-lêông
viết: "Trận đánh này là một trong những trận đẹp nhất mà
NAPOLEON BONAPARTE (quyển 1) 67
http://ebooks. vdcmedia. com
chưa bao giờ tôi được thấy, 40.000 quân địch không chạy thoát
được một". Dường như cuộc chinh phục của quân Pháp đã được ổn
định lâu dài. Một số nhỏ lính Thổ chạy trốn lên tàu Anh. Mặt biển
vẫn luôn luôn thuộc về người Anh, nhưng đất Ai Cập lại thuộc về
quyền lực của Bô-na-pác một cách vững vàng hơn bao giờ hết.
Bỗng dưng lúc đó một sự cố bất thần xảy ra, không ai lường
được. Đã lâu ngày bị đứt mọi liên lạc với châu Âu, tình cơ qua một
từ báo, Bô-na-pác mới hay rằng trong khi ông ta đi chinh phục Ai
Cập thì nước Áo, nước Anh, nước Nga và vương quốc Nap-lơ đã gây
lại chiến tranh với nước Pháp. Xu-vô-rốp đã xuất hiện ở ý để đánh
bại quân Pháp và đã thủ tiêu nước Cộng hoà bên kia rằng núi Anpo,
Xu-vô-rốp đang tiến đến gần núi An-po và nước Pháp bị đe doạ;
trộm cướp, rối loạn, hoang mang cao độ đang đè lên nước Pháp.
Viện Đốc chính bị đa số nhân dân chán ghét, suy yếu và bối rối.
"Nước ý đã mất! Quân khốn kiếp! Thế là mọi chiến quả của chúng
ta đã tiêu tan hết! Ta phải về mới được!". Bô-na-pác nói như vậy
sau khi đọc ở tờ báo.
Na-pô-lê-ông lập tức quyết đinh. Ông ta giao lại quyền chỉ
huy tối cao cho quân đội cho tướng Clê-be, hạ lệnh cấp tốc và rất bí
mật trang bị bốn chiếc tàu, đưa xuống 500 người chọn lọc kỹ càng,
và, ngày 23 tháng 8 năm 1799, rời bến về Pháp, để lại cho Clê-be
một đội quân lớn trang bị rất đầy đủ, cả một bộ máy cái trị và tài
chính do Na-pô-lê-ông xây dựng và hoạt động rất hoàn hảo, cùng
với dân chúng câm lặng, bị khuất phục và bị khủng bố của cái
nước lớn đã bị chinh phục ấy.
E. Tac Le 68
http://ebooks. vdcmedia. com
NGÀY 18 THÁNG SƯƠNG MÙ 1799
Lật đổ Viện Đốc chính và cướp lấy quyền lực tối cao, đó là
quyết tâm sắt đá và không gì lay chuyển nổi của Na-pô-lê-ông khi
rời Ai Cập. Một công cuộc liều lĩnh táo tợn: đánh đổ nền Cộng hoà,
"chấm dứt cuộc cách mạng" đã bắt đầu từ việc phá ngục Ba-xti
cách đấy 10 năm; làm được tất cả việc đó sẽ gặp phải vô vàn hiểm
nghèo đáng sợ, dù Na-pô-lê-ông đã có trong quá khứ của mình
những Tu-lông, Tháng Hái nho, nước Ý và xứ Ai Cập. Và những
hiểm nghèo đó đã xuất hiện ngay khi Na-pô-lê-ông vừa rời khỏi bờ
biển Ai Cập. Trong 47 ngày vượt biển về Pháp, nguy cơ gặp phải
hạm đội Anh đã không ngừng diễn ra, và như vậy, cảnh sa vào
cạm bẫy của hiểm nghèo dường như là điều tất yếu; theo lời những
người đã được chứng kiến thì Bô-na-pác là người duy nhất giữ
được bình tĩnh và đề ra được những mệnh lệnh cần thiết với lòng
cương nghị sẵn có. Sáng ngày 8 tháng 10 năm 1799, tàu của Napô-
lê-ông đã buông neo trong vịnh Phrê-giuy. Để hiểu tình hình đã
xảy ra trong 30 ngày kể từ ngày 3 tháng 10 năm 1799, ngày Bôna-
pác đặt chân lên đất Pháp, đến ngày 8 tháng 11, ngày Bô-napác
trở thành người thủ lĩnh của nước Pháp, cần ôn lại vài lời về
tình hình nước Pháp vào lúc biết tin người chinh phục Ai Cập đã
trở về.
Sau cuộc đảo chính 18 Tháng Quả năm thứ 5 (1797) và việc
bắt giữ Pi-sơ-gruy, hình như Ba-ra và các đồng sự có thể tin vào
những lực lượng đã ủng hộ họ ngày hôm đó: một là những tầng lớp
mới trong giai cấp tư sản thành thị và nông thôn làm giàu bằng
bán tài sản của quốc gia, đất đai của nhà thờ và của bọn lưu vong,
tuyệt đại đa số bọn này sợ dòng họ Buốc-bông trở về nhưng lại mơ
ước thiết lập một nền trật tự ổn định vững vàng và một chính
quyền trung ương mạnh mẽ; lực lượng thứ hai là quân đội: đông
đảo binh sĩ gắn liền với gia cấp nông dân lao động sẽ nổi dậy ngay
NAPOLEON BONAPARTE (quyển 1) 69
http://ebooks. vdcmedia. com
trước sự phục hưng triều đại cũ và nền quân chủ phong kiến, dù
mới chỉ là trong ý định.
Nhưng kể từ cuộc đảo chính Tháng Quả đến mùa thu năm
1799, trong hai năm đã trôi đi ấy rõ ràng là Viện Đốc Chính đã
mất hết chỗ dựa gia cấp. Bọn đại tư sản mơ ước một vị độc tài,
người phục hưng được nền thương nghiệp, mơ ước một người sẽ
bảo đảm được sự phát triển của công nghiệp và sẽ đem lại cho
nước Pháp một nền hoà bình đầy thắng lợi và một "nền trật tự"
trong nước mạnh mẽ. Tư sản lớp dưới và lớp giữa, và trước hết là
nông dân, đã tậu được đất đai và trở nên giàu có, đều có những
nguyện vọng giống nhau: kẻ nào là độc tài cũng được, miễn là
không phải một tên Buốc-bông. Còn thợ thuyền Pa-ri, thì sau cuộc
tước vũ khí hàng loạt và cuộc khủng bố dã man đã tàn sát họ vào
Tháng Đồng cỏ năm 1795, sau vụ bắt giữ và hành hình Ba-bớp
năm 1786, sau vụ mang đi đày những người theo Ba-bớp năm
1797, và sau khi đã thấy toàn bộ đường lối, chính sách của Viện
Đốc chính chỉ nhằm bảo vệ quyền lợi của bọn đại tư sản, bọn đầu
cơ và đặc biệt là bọn viên chức các cấp không làm tròn nghĩa vụ,
còn những người thợ thuyền ấy họ vẫn bị đói khát, chịu đựng nạn
thất nghiệp và sinh hoạt đắt đỏ, vẫn không ngớt nguyền rủa bọn
lũng đoạn và bọn đầu cơ, rất tự nhiên rằng những người thợ ấy
chẳng hề muốn chống lại bất cứ ai để bảo về Viện Đốc chính. Còn
về phần những thợ thuyền làm theo vụ, những người làm công
nhật ở nông thôn ra, thực tế họ chỉ có một khẩu hiệu duy nhất:
"Chúng tôi muốn một chế độ mà người ta có miếng ăn". Cảnh binh
của Viện Đốc chính luôn luôn nghe thấy câu nói đó ở các vùng
ngoại ô Pa-ri và đã báo cáo lên cái cấp trên đang bồn chồn lo lắng
của họ.
Từ khi lên nắm chính quyền, Viện Đốc chính đã tỏ ra bất lực
một cách không chối cãi được trong việc xây dựng trật tự tư sản
vững bền, có thể tổng hợp lại thành pháp chế và được thi hành một
cách đầy đủ. Trong thời gian gần đây, Viện Đốc chính cũng đã tỏ
ra nhu nhược về nhiều phương diện khác nữa. Trong giới sản xuất
tơ lụa ở Li-ông, ban đầu người ta phấn khởi về cuộc đánh chiếm
nước Ý của Bô-na-pác vì Bô-na-pác đã mang lại cho họ một số lớn
E. Tac Le 70
http://ebooks. vdcmedia. com
chiến lợi phẩm: tơ chưa chế biến, một loại nguyên liệu hàng đầu
trong kỹ nghệ của họ; nhưng sau đó, vào năm 1799, trong thời
gian Bô-na-pác vắng mặt, khi Xu-vô-rốp tiến quân vào nước Ý và
cướp mất nước ấy từ tay người Pháp thì họ trở nên tuyệt vọng, rã
rời. Tình cảnh vô vọng ấy cũng đã lan rộng trong các tầng lớp tư
sản khác ở Pháp, khi họ nhìn thấy nước Pháp gặp những khó khăn
ngày càng tăng trong việc đấu tranh chống lại khối liên minh châu
Âu vững mạnh, khi họ thấy rằng hàng triệu đồng tiền vàng do Bôna-
pác chuyển từ ý về Pa-ri trong những năm 1796-1797 phần lớn
đã chui vào túi bọn viên chức và bọn đầu cơ là bọn thông đồng với
chính Viện Đốc chính để cướp phá công quỹ. Trận thất bại khủng
khiếp mà Xu-vô-rốp đã giáng cho quân Pháp ở Nô-vi, nơi mà chỉ
huy trưởng Giu-be bị tử trận; sự phản bội của tất cả những "bạn
đồng minh nước Ý" của Pháp; việc biên giới nước Pháp bị đe doạ;
tất cả tình hình đó đã làm cho cái khối lớn giai cấp tư sản thành
thị và nông thôn hoàn toàn xa rời Viện Đốc chính.
Còn như quân đội thì không cần nói. Họ luôn luôn nhớ tới
Bô-na-pác lúc đó đã đi Ai Cập. Binh lính lớn tiếng phàn nàn rằng
họ phải ăn uống đói khát vì nạn ăn cắp phổ biến và họ nói đi nói
lại rằng người ta đưa họ đến chỗ chết một cách vô ích. Hoạt động
của bọn bảo hoàng bấy lâu vẫn chỉ ngấm ngầm, bỗng lại bùng lên
ở Văng-đê.
Những tên thủ lĩnh của phong trào Su-ăng như Gioóc-giơ,
Ca-đu-đan, Phrốt-tê, La Rô-sơ-gia-cơ -lanh lại kích động miền Brơta-
nhơ va miền Noóc-măng-đi nổi dậy. Ở một vài nơi, bọn bảo
hoàng đã dám cả gan hô ở giữa phố: "Xu-vô-rốp muôn năm! Đả đảo
chính thể Cộng hoà!". Hàng nghìn thanh niên, buộc phải rời bỏ
quê hương để trốn nạn dịch, đi lang thang khắp nước. Sinh hoạt
ngày càng đắt đỏ vì sự suy sụp toàn bộ của nền tài chính, nền
thương nghiệp và nền công nghiệp, vì những sự trưng thu liên
miên và vô tổ chức để đem lại những nguồn lợi kếch xù cho bọn
đầu cơ và bọn lũng đoạn. Cho đến cả sau mùa thu năm1799, mặc
dù Mát-xê-na đã đánh bại được quân Nga của Coóc-xa-cốp ở gần
Xu-rích và đạo quân Nga của Xu-vô-rốp đã bị hoàng đế Pôn gọi về,
nhưng những thắng lợi đó cũng chẳng giúp cho Viện Đốc chính
NAPOLEON BONAPARTE (quyển 1) 71
http://ebooks. vdcmedia. com
được bao nhiêu và cũng không khôi phục lại được uy tín cho Viện
Đốc chính.
Để tóm tắt trong vài câu tình hình nước Pháp hồi đó, hồi
giữa năm 1799 người ta có thể nói theo cách này: dưới con mắt của
đại đa số giai cấp hữu sản, Viện Đốc chính là vô ích và bất lực,
thậm chí có nhiều người dứt khoát cho rằng nó là có hại. Đối với
đông đảo quần chúng nghèo khổ ở thành thị cũng như nông thôn,
Viện Đốc chính là đại diện cho chế độ của bọn đầu cơ, của bọn ăn
cắp được nuôi béo, một chế độ đem lại giàu sang và khoái lạc cho
bọn đục khoét của công và một chế độ gieo rắc đói khổ và áp bức
tàn tệ cho thợ thuyền, những người làm công nhật, tức là cho
người tiêu thụ nghèo. Cuối cùng, đối với binh lính Viện Đốc chính
là một bầy những kẻ gian manh đã bỏ mặc họ không giày dép,
không bánh mỳ và chỉ trong vài tháng đã nộp cho quân địch tất cả
những chiến quả do Bô-na-pác đã thu được bằng hàng chục trận
chiến thắng. Tình thế đã sẵn sàng để một nền độc tài ra đời.
Ngày 13 tháng 10 (21 tháng Hái nho) năm 1799, Viện Đốc
chính lấy làm hài lòng thông báo cho Hạ nghị viện biết rằng tướng
Bô-na-pác đã về tới nước Pháp và đã đổ bộ lên Phrê-giuýt. Giữa
những tràng vỗ tay như pháo nổ, những tiếng reo hò sung sướng,
những đợt vui mừng phấn khởi không thành tiếng, tất cả các vị
đại diện cho dân đều đứng dậy hoan hô hồi lâu để chào mừng sự
trở về đó. Buổi họp bị gián đoạn. Những người được mục kích có kể
lại rằng, khi đi ra phố để về nhà, các nghị sĩ vừa loan báo tin ấy ra
thì bỗng nhiên hình như thủ đô vui sướng cuống cuồng; trong rạp
hát, trong những phòng khách, trên các đường phố chính, đâu đâu
người ta cũng chỉ nghe thấy tên Bô-na-pác. Tin tức về các cuộc tiếp
đón chưa từng có vị tướng của nhân dân miền nam, miền trung và
các thành phố mà ông ta đi qua để về Pa-ri tới tấp bay đến thủ đô.
Nông dân rời bỏ làng mạc, các đoàn đại biểu các thành phố nối
nhau đến trình diện Bô-na-pác, đón chào Bô-na-pác như một vị
tướng giỏi nhất của nền Cộng hoà. Không một ai, kể cả Bô-na-pác,
có thể tưởng tượng trước được cuộc biểu tình vừa bất ngờ, vừa vĩ
đại, lại vừa đầy ý nghĩa như vậy. Và đây là một trường hợp nổi
bật: ở Pa-ri, vừa thoạt biết tin Bô-na-pác đã lên bờ, quân đội đóng
E. Tac Le 72
http://ebooks. vdcmedia. com
ở Pa-ri bèn rời khỏi doanh trại, quân nhạc đi đầu, diễu hành khắp
thủ đô và người ta không thể tìm biết được ai đã ra lệnh đó, có
lệnh đó không, hay chỉ là do họ tự động.
Ngày 16 tháng 10 (24 Tháng Hái nho), tướng Bô-na-pác về
tới Pa-ri. Viện Đốc chính chỉ còn ba tuần lễ để sống, nhưng lúc đó
kể cả Ba-ra, con người đã chết hẳn về mặt chính trị, cũng như các
viện đốc chính sắp giúp Bô-na-pác chôn vùi chính chế độ của họ,
đều không ngờ được rằng giờ kết thúc lại quá gần như vậy và việc
thiết lập nền chuyên chính quân phiệt không phải là chuyện hàng
tuần nữa mà là hàng ngày và rồi ngay sau đó đã không còn là
hàng ngày nữa, chỉ là hàng giờ.
Hành trình của Bô-na-pác ở Pháp, từ Phrê-giuýt đến Pa-ri,
đã vạch rõ ra rằng người ta coi Bô-na-pác như một "đấng cứu
tinh". Đâu đâu cũng chỉ thấy những cuộc tiếp đón long trọng,
những bài diễn văn đầy nhiệt tình, những hội đèn hoa rực rỡ,
những cuộc biểu tình ủng hộ và những phái đoàn hoan nghênh.
Nông dân, thị dân thành phố và các tỉnh nhỏ kéo đến gặp Bô-napác.
Sĩ quan và binh lính tổ chức một cuộc tiếp đón vô cùng nồng
nhiệt người tướng lỗi lạc của họ. Tất cả những hình thức biểu thị
tình cảm và ý chí ấy, tất cả những con người ấy lần lượt diễu qua
trước mắt Bô-na-pác trên đường về Pa-ri, muôn màu muôn vẻ như
một ống kính vạn hoa, nhưng chưa đủ bảo đảm cho Bô-na-pác có
thể thắng lợi ngay tức khắc được. Trước hết, cần phải tìm hiểu
tình hình thủ đô. Quân đội đồn trú ở Pa-ri nhiệt liệt đón chào
người chỉ huy trở về, mình đầy những vòng hoa chiến thắng mới
tinh khôi hái trong cuộc chinh phục Ai Cập, người chiến thắng
quân Ma-mơ-lúc, người chiến thắng quân đội Thổ, người mà trước
khi rời bỏ sông Nin đã giáng cho đối phương một đòn trí mạng. Bôna-
pác thấy ngay chỗ dựa mạnh mẽ ở những tầng lớp thượng lưu.
Đúng là ngày từ ngày đầu, đại bộ phận giai cấp tư sản và đặc biệt
những tầng lớp hữu sản mới đã tỏ rõ thái thù địch với Viện Đốc
chính, vì bọn họ thấy rằng Viện Đốc chính bất lực cả về đối nội
cũng như về đối ngoại và bọn họ thực sự run sợ trước những hoạt
động của bọn bảo hoàng, nhưng còn run sợ hơn nữa khi thấy
phong trào đang âm ỉ ở các ngoại ô, nơi mà Viện Đốc chính vừa
NAPOLEON BONAPARTE (quyển 1) 73
http://ebooks. vdcmedia. com
đánh xong một đòn mới vào đông đảo thợ thuyền: ngày 13 tháng 8,
Xi-ay-ét, theo yêu cầu của bọn chủ nhà băng, đã thanh toán cứ
điểm trọng yếu cuối cùng của chủ nghĩa Gia-cô-banh: "Hội những
người bạn Tự do và Bình đẳng", có gần 5.000 hội viên và chiếm
250 ghế trong hai viện. Giai cấp tư sản và những kẻ đứng đầu họ
đã tức khắc tin tưởng sắt đá rằng Bô-na-pác chính là kẻ có nhiều
khả năng nhất để ngăn ngừa nguy cơ do phe hữu gây nên và nhất
là của phe tả. Ngoài ra, bất thần người ta phát hiện được rằng, giá
như Bô-na-pác có quyết định đảo chính ngay lúc đó, thì nội trong
năm viên đốc chính cũng sẽ chẳng có một ai có khả năng chống lại
Bô-na-pác một cách triệt để và đích đáng. Những nhân vật bất tài
như Gô-ni-ê, Mu-lanh, Rô-giê Đuy-cô đều không đáng đếm xỉa đến.
Người ta đặt họ lên chức đốc chính chỉ vì ai cũng biết đích xác rằng
họ không có khả năng suy nghĩ độc lập, cũng như không dám há
miệng khi mà Xi-ay-ét và Ba-ra đã cho rằng việc họ nói là quá
thừa.
Chỉ còn lại có Xi-ay-ét và Ba-ra. Xi-ay-ét, con người vang
danh trong thời kỳ tiền cách mạng do viết cuốn sách nổi tiếng về
Đẳng cấp thứ ba thì đã và đang là người đại biểu và nhà tư tưởng
của gia cấp đại tư sản Pháp. Cũng như giai cấp đại tư sản, Xi-ayét
đã bất đắc sĩ phải chịu đựng nền chuyên chính cách mạng của
phái Gia-cô-banh; đã nhiệt liệt vỗ tay ngày 9 Tháng Nóng khi thấy
nền chuyên chính đó bị lật đổ và khi thấy diễn ra cuộc khủng bố
Tháng Đồng cỏ đối với quần chúng lao động khởi nghĩa; cũng như
giai cấp ấy, Xi-ay-ét mong mỏi trật tự tư sản được củng cố, và tuy
chính bản thân Xi-ay-ét - một trong số năm viên đốc chính - đã cho
rằng chế độ đốc chính hoàn toàn bất lực trước việc củng cố trật tự.
Xi-ay-ét vẫn đặt tất cả hy vọng vào cuộc trở về của Bô-na-pác,
nhưng không khỏi hiểu lầm một cách kỳ quái về cốt cách của viên
tướng này. "Ta cần một thanh kiếm". Xi-ay-ét nói như vậy, ngớ
ngẩn cho rằng Bô-na-pác chỉ là thanh kiếm, còn y, Xi-ay-ét mới là
người sáng lập chế độ mới. Ngay dưới đây chúng ta sẽ thấy những
hậu quả của sự hiểu lầm đáng buồn đó (dù sao cũng chỉ riêng cho
Xi-ay-ét).
E. Tac Le 74
http://ebooks. vdcmedia. com
Còn Ba-ra, người ta gặp ở y một loại người khác hẳn, có một
cuộc đời khác hẳn, một tính khí khác hẳn Xi-ay-ét. Chắc chắn là
Ba-ra thông minh hơn Xi-ay-ét, vì Ba-ra không có một chút gì tỏ ra
là một gã lý luận chính trị, tự cao tự mãn như Xi-ay-ét, có thể nói
rằng Xi-ay-ét là con người tự phụ chứ không phải chỉ giản đơn là
một kẻ ích kỷ. Liều lĩnh, dâm đãng, hoài nghi, tự do phóng mình
vào những cuộc trác táng, cũng như vào tật xấu và tội lỗi, nguyên
tử tước Ba-ra, trước cách mạng là sĩ quan, trong cách mạng là
người thuộc phái Núi, là một trong những kẻ chủ chốt thực hiện
những thủ đoạn trong nghị viện, là một trong những kẻ âm mưu
làm cuộc đảo chính ngày 9 Tháng Nóng, là nhà chính trị lớn của
phái Tháng Nóng, là kẻ chủ mưu chính ngày 18 Tháng Quả; chỗ
nào có uy quyền - chỗ mà người ta có thể chia nhau quyền hành và
hưởng thụ Ba-ra xông đến. Nhưng khác với Tan-lây-răng, thí dụ
Ba-ra đã biết liều mạng như hắn đã liều tổ chức cuộc tiến công
chống lại Rô-be-xpi-e trước ngày 9 Tháng Nóng, Ba-ra biết đánh
thẳng ngay vào kẻ địch, như hắn đã đánh vào bọn bảo hoàng hồi
Tháng Hái nho, hoặc hai năm sau hồi Tháng Quả. Trong thời Rôbe-
xpie-e. Ba-ra không che giấu tư tưởng của mình để trốn tránh
như Xi-ay-ét, cái kẻ mà khi bị người ta hỏi từng làm gì trong thời
kỳ khủng bố đã trả lời "Tôi đã từng trải việc đời". Ba-ra thì lại đã
tính nước liều từ lâu, Ba-ra biết bọn bảo hoàng và phái Gia-côbanh
căm thù mình như thế nào, và Ba-ra đã không tha gì cả
những người Gia-cô-banh lẫn bọn bảo hoảng, vì Ba-ra hiểu rằng
nếu những người đó chiến thắng, họ cũng sẽ chẳng tha gì Ba-ra.
Nhân khi chẳng may Bô-na-pác từ Ai Cập trở về bình yên vô sự,
Ba-ra đã không thấy ghê tởm gì khi hắn tính đến chuyện giúp đỡ
Bô-na-pác. Ba-ra cũng đã thân hành đến gặp Bô-na-pác. Trong
những ngày căng thẳng trước vụ Tháng Sương mù, Ba-ra đã cử đại
diện đến Bô-na-pác để thương lượng với Bô-na-pác, luôn luôn xin
dành cho mình một chút địa vị trong chế độ sắp tới, càng cao và
càng vững vàng càng hay.
Nhưng Bô-na-pác lại liệt ngay Ba-ra vào hạng người không
thể dùng được. Không phải tại Ba-ra vô dụng: khó mà có được
nhiều nhà chính trị thông minh, táo bạo, tinh tế, nhìn xa hiểu
NAPOLEON BONAPARTE (quyển 1) 75
http://ebooks. vdcmedia. com
rộng, nhất là lại có địa vị cao như vậy; nếu bỏ đi thì thật rất đáng
tiếc, nhưng phẩm cách cá nhân của Ba-ra đã làm cho hắn thành
con người không thể dùng được. Con người này không những đã
làm cho người ta ghét mà còn làm cho người ta khinh. Những vụ
ăn cắp trắng trợn, những hành động xấu xa phơi ra trước mắt mọi
người; những việc làm ám muội của Ba-ra với những tên nhà thầu
và những tên đầu cơ, những trò dâm đãng miên man của hắn
không ngừng diễn ra trước mắt đông đảo quần chúng đang đói khổ
khủng khiếp, tất cả những điều đó đã làm cho cái tên Ba-ra trở
thành tượng trưng cho sự thối nát, sự xấu xa, sự tan rã của chế độ
đốc chính.
Trái lại, Bô-na-pác đã chú ý nhiều đến Xi-ay-ét ngay từ buổi
đầu. Thanh danh Xi-ay-ét tốt hơn, và với danh nghĩa là một vị đốc
chính thì khi đứng về phái Bô-na-pác, Xi-ay-ét có thể khoác lên
cho toàn bộ công việc một cái có thể gọi là "hình thức hợp pháp".
Na-pô-lê-ông tạm thời giữ gìn để Xi-ay-ét khỏi hiểu lầm, với Ba-ra
cũng vậy, và lại càng vui lòng đối đãi tử tế với Xi-ay-ét hơn vì sau
khi đảo chính rồi hắn cũng còn có tác dụng trong một thời gian nào
đó nữa.
Vào hồi ấy, có hai người đến yết kiến Na-pô-lê-ông mà người
đời sau phải gắn liền tên tuổi của họ vào sự nghiệp của Na-pô-lêông:
đó là Tan-lây-răng và Phu-sê. Bô-na-pác biết Tan-lây-răng từ
lâu và coi là một tên ăn cắp, một viên chức không làm tròn nhiệm
vụ, một tên cơ hội trơ tráo nhưng rất thông minh. ắt hẳn Tan-lâyrăng
sẽ bán tất cả những gì mà hắn có thể bán được với điều kiện
duy nhất là có người mua, Bô-na-pác không nghi ngờ gì điều đó cả;
và Bô-na-pác thấy rõ hiện nay không Tan-lây-răng bán Bô-na-pác
cho các vị đốc chính, mà trái lại, Tan-lây-răng sẽ bán Viện Đốc
chính cho Bô-na-pác, mặc dù vừa mới đây xong hắn còn là bộ
trưởng ngoại giao của Viện Đốc chính. Tan-lây-răng cung cấp cho
Bô-na-pác rất nhiều tài liệu quý báu và xúc tiến mạnh mẽ công
việc. Tướng Bô-na-pác rất tin tưởng vào tài trí minh mẫn của nhà
chính trị này, coi như một triệu chứng tốt khi Tan-lây-răng ngỏ ý
quyết tâm giúp mình. Lần này, Tan-lây-răng thật thà và công
khai làm việc cho Bô-na-pác. Phu-sê cũng đã làm như vậy. Là bộ
E. Tac Le 76
http://ebooks. vdcmedia. com
trưởng công an dưới thời Viện Đốc chính, Phu-sê định tâm vẫn giữ
chức đó dưới thời Bô-na-pác. Như Bô-na-pác đã biết, Phu-sê có một
điểm rất quý là hắn rất lo cho tính mệnh hắn nếu dòng họ Buốcbông
trở lại. Nguyên là người phái Gia-cô-banh chủ trương khủng
bố và đã biểu quyết hành hình Lu-i XVI, nên hình như Phu-sê có
đủ bả đảm không đem bán chủ mới của hắn cho bọn Buốc-bông.
Những công việc của Phu-sê đã được chấp nhận. Bọn tài chủ lớn
và bọn nhà thầu công khai cấp tiền cho Na-pô-lê-ông. Cô-lô, chủ
nhà băng, đã mang đến một lúc 500.000 phrăng và hình như người
chủ tương lai của nước Pháp thấy rằng lúc này việc đó không có gì
đáng chê trách nên ông ta đã rất vui lòng lấy số tiền ấy, vì nó sẽ
rất có ích trong một công việc nguy hiểm như thế này.
Trong không khí rạo rực hầm hập của ba tuần lễ rưỡi đã trôi
đi, kể từ lúc về tới Pa-ri đến cuộc đảo chính, Bô-na-pác tiếp rất
nhiều người và lúc này, qua câu chuyện của họ, Bô-na-pác đã rút
ra được những nhận xét quý báu cho sau này. Hình như hầu hết
mọi người (trừ Tan-lây-răng) đều cho rằng cái anh lính thâm niên
ấy, gã quân nhân xuất sắc nhưng thô bạo ấy, mới 30 tuổi đã thắng
nhiều trận, đã hạ được nhiều thành quách, đã làm lu mờ tất cả các
vị tướng khác, song lại chẳng am hiểu gì mấy về chính trị, về dân
sự và họ đều cho rằng điều khiển Bô-na-pác cũng chẳng khó khăn
gì. Đến lúc kết thúc màn kịch, những người hay kháo chuyện và
những người giúp việc của Bô-na-pác đã thấy ở Bô-na-pác một con
người khác hẳn. Vả lạ, Bô-na-pác đã làm tất cả những gì có thể
làm được nhằm làm cho người ta hiểu lầm ông ta trong những
tuần lễ nguy hiểm đó. Con sư tử chẳng thèm nhe nanh, thò vuốt
quá sớm. Sự giả đò nhẹ dạ, thật thà, bộ chộp, ngây ngô, thậm chí
kém thông minh nữa mà Bô-na-pác đã tạo thành một thứ chiến
thuật đang được thử thách ấy đã được sử dụng một cách rộng rãi
suốt trong nửa đầu Tháng Sương mù năm 1799 và đã thu được kết
quả mĩ mãn. Những tên nô lệ ngày mai coi người chủ tương lai của
chúng như một công cụ tốt tình cờ mà có. Bọn chúng cũng chẳng
giấu giếm điều đó. Còn Bô-na-pác thì lại biết rằng những ngày
cuối cùng đang trôi qua và trong những ngày này những kẻ ấy vẫn
còn có thể nói chuyện ngang hàng với mình; Bô-na-pác cũng còn
NAPOLEON BONAPARTE (quyển 1) 77
http://ebooks. vdcmedia. com
biết rằng cứ để cho chúng tin như vậy là một điều quan trọng đến
mức nào. Nhưng, cũng như bất cứ bao giờ, trong việc này, Bô-napác
vẫn là người chỉ huy trưởng, đưa ra những huấn lệnh để chỉ
đạo cái kế hoạch đã được tiến hành. Trong những tuần lễ chuẩn bị
đó, Bô-na-pác xử sự khôn khéo, tài tình đến nỗi không những quân
đội, mà cả thợ thuyền vùng ngoại ô lúc đầu cũng tưởng rằng cái
việc đã rồi đó là một cuộc đảo chính của phe tả cứu nền Cộng hoà
khỏi tay bọn bảo hoàng. "Đó là vị tướng của Tháng Hái nho, người
đã trở về để cứu nền Cộng hoà!". Người ta đồn đại như vậy (và đó
cũng là cái chuyện mà Bô-na-pác tìm cách đặt ra) trước và sau
cuộc đảo chính.
Cuộc đảo chính này đã mang lại cho Bô-na-pác uy quyền
tuyệt đối và thường được gọi tắt là ngày 18 Tháng Sương mù (ngày
9 tháng 11) mặc dù nó chỉ mới bắt đầu từ ngày 18 và hành động
quyết định lại xảy ra ngày hôm sau, tức là ngày 10 tháng 11 năm
1799.
Công việc tiến hành cực kỳ thuận lợi không những chỉ vì có
hai viên đốc chính (Xi-ay-ét và Rô-giê Đuy-cô-ê) và thứ tư (Mulanh)
đã bị Phu-sê - con người vô cùng gian ngoan và xảo quyệt,
định tâm nhân cuộc đảo chính này giành lấy ghế bộ trưởng công
an - lừa phỉnh và gạt gẫm (có lẽ việc này không có). Chỉ còn lại Bara,
tự đắc cho rằng người ta sẽ chẳng làm được việc gì nếu không
có mình và giữ thái độ chờ đợi. Ở Hạ nghị viện và Thượng nghị
viện, nhiều nghị sĩ có thế lực đã đánh hơi thấy âm mưu này và
cũng có thể một vài người đã biết rõ; nhiều người khác chỉ biết lơ
mơ, nhưng có thiện cảm, vì họ cho rằng rốt cuộc đây chẳng qua chỉ
là một sự thay đổi nhân vật mà thôi.
Mãi đến hôm trước ngày 18 Tháng Sương mù mới dứt khoát
phân công cụ thể. Sáu giờ sáng hôm đó, trong nhà Bô-na-pác và ở
các phố xung quanh đấy, các tướng lĩnh và sĩ quan bắt đầu đến
chật ních. Lúc đó quân bảo vệ Pa-ri có 7.000 người, Bô-na-pác
hoàn toàn tin cậy vào đội quân đó, và chứng 1.500 binh lính chịu
trách nhiệm bảo vệ Viện Đốc chính và hai viện lập pháp là Hạ
E. Tac Le 78
http://ebooks. vdcmedia. com
nghị viện và Thượng nghị viện. Không cần đặt ra giả thuyết rằng
đội quân đó sẽ cầm vũ khí chống lại Bô-na-pác. Tuy vậy, điều tối
quan trọng là ngay từ lúc đầu đã cần phải che giấu thực chất của
việc này, và không để cánh "Gia-cô-banh", tức là cánh tả của Hạ
nghị viện đến phút quyết định có thể kêu gọi binh lính đứng lên
"bảo vệ nền Cộng hoà". Như vậy là mọi việc đều đã được bố trí đến
nỗi tưởng như chính hai viện lập pháp đã mới Bô-na-pác lên nắm
chính quyền. Tảng sáng ngày 18 Tháng Sương mù, sau khi tập
hợp quanh mình các tướng lĩnh đặc biệt tin cẩn (Muy-ra và Locléc,
cả hai đều là em rể của Bô-na-pác, Béc-na-đốt, Mắc-đô-nan và
vài người khác) và một số sĩ quan được Bô-na-pác mời đến, Bô-napác
đã báo cho họ biết là đã đến ngày cần phải "cứu lấy nền Cộng
hoà". Các tướng lĩnh và sĩ quan đều cam đoan chịu trách nhiệm
hoàn toàn về quân lính của họ. Xung quanh nhà Bô-na-pác, quân
lính của họ đã xếp thành hàng ngũ chỉnh tề. Bô-na-pác đợi cái đạo
luật mà bạn bè và một số tay chân của Bô-na-pác vừa bức Thượng
nghị viện, được cấp tốc triệu tập từ sáng, phải biểu quyết.
Trong phiên họp của Thượng nghị viên, bao gồm phần lớn
những đại biểu của tầng lớp trung và đại tư sản, một tên Coóc- nê
nào đó, một kẻ hết lòng sùng bái Bô-na-pác, đã công bố sự phát
hiện được "một âm mưu ghê gớm của bọn khủng bố": "nền Cộng
hoà và bộ xương của nó sẽ rơi vào tay lũ cú vọ và chúng sẽ tranh
giành xâu xé những chân tay trơ xương", những câu ấy, lờ mờ,
trống rỗng và huênh hoang, không phát hiện được điểm gì cụ thể,
không chỉ tên ai, đã đưa đến việc đề nghị Thượng nghị viện ra
ngay một đạo luật quyết định Thượng nghị viện cũng như Hạ nghị
viện (mà người ta cũng không cần hỏi ý kiến) phải di chuyển đến
Xanh Clu, và nhiệm vụ trấn áp cái "âm mưu ghê gớm" đó được
giao cho tướng Bô-na-pác, tổng chỉ huy tất cả các lực lượng vũ
trang của thủ đô và các vùng lân cận. Đạo luật ấy được những
người biết rõ mục đích của nó cũng như những người đến lúc ấy
mới biết, biểu quyết một cách rội vã. Không một ai dám chống lại.
Đạo l uật được tức khắc chuyển đến tay Bô-na-pác.
Tại sao Bô-na-pác lại cần phải chuyển hai viện lập pháp đến
Xanh Clu trước rồi mới bóp chết chúng sau? Trong trường hợp này,
NAPOLEON BONAPARTE (quyển 1) 79
http://ebooks. vdcmedia. com
phải kể đến những ký ức và những ấn tượng, di sản những năm
cách mạng vĩ đại. Trong trí tưởng tưởng của lớp người ấy, những
phút kinh khủng, tuy nay đã xa song vẫn còn rõ nét, những phút
mà đông đảo quần chúng nhân dân ngoại ô, dù đứng trước bất cứ
một bạo lực nào cũng đều chống lại ngay; những phút mà từ miệng
các nghị sĩ bị đe doạ giải tán còn ngân vang câu nói sau đây: "Về
bảo với chúa của ông rằng bọn tôi ở đây là tuân theo ý chí của
nhân dân và bọn tôi sẽ chỉ ra khỏi nơi đây bằng sức mạnh của lưỡi
lê". Ông chúa đã không dám dùng tới lưỡi lê, và chính những lưỡi
lê ấy đã quay lại phá ngục Ba-xti. Người ta cũng còn nhớ nhân dân
đã làm thế nào để kết liễu một chính thể quân chủ già cỗi hàng
1.500 năm, để đè bẹ p bọn Gi-rông-đanh, và lần cuối cùng, vào
Tháng Đồng cỏ năm 1795, nhân dân đã làm như thế nào khi bêu
đầu một uỷ viên Hội nghị Quốc ước Tháng Nóng trên một ngọn
giáo và giơ lên cho những kẻ còn lại trong Hội nghị Quốc ước xem,
khiến người họ lạnh toát đi vì khiếp sợ... Dù có tự tin đến đâu, Bôna-
pác cũng thấy rằng làm ở Pa-ri những điều mà Bô-na-pác định
làm ắt sẽ nguy hiểm, chứ không như làm ở một thị trấn nhỏ, nơi
chỉ có cái biệt thự ngoại ô của vua chúa Pháp là trụ sở duy nhất
quan trọng.
Công việc đã được tiến hành đúng như ý Bô-na-pác mong
muốn: cái mã ngoài hợp pháp được tôn trọng, và chiểu theo đạo
luật, Bô-na-pác tuyên bố cho quân đội biết là từ nay trở đi họ
thuộc quyền chỉ huy của ông ta và họ phải "hộ tống" hai viện đi
đến Xanh Clu.
Trước hết, Bô-na-pác đưa quân đội đến Tuy-lơ-ri, nơi Thượng
nghị viên đương họp, cho bao vây xung quanh rồi vào phòng họp
cùng với một số sĩ quan hậu cận. Trước đây cũng như về sau này,
không bao giờ Bô-na-pác có tài nói trước công chúng, trừ trước
binh lính, nên Bô-na-pác đã tuyên bố vài câu rời rạc như sau:
"Chúng ta muốn có một nền Cộng hoà xây dựng trên tự do, bình
đẳng, trên những nguyên tắc thiêng liêng của quốc dân đại biểu.
Chúng ta sẽ có, tôi xin cam đoan như vậy!". Nhưng, bây giờ cũng
chẳng cần đến tác dụng của tài hùng biện nữa. Tài hùng biện
E. Tac Le 80
http://ebooks. vdcmedia. com
trong chốn nghị trường trước kia đã từng giữ một vai trò to lớn
trong nước Pháp cách mạng từ nay sẽ vĩnh viễn im hơi lặng tiếng.
Sau đó ra phố, Bô-na-pác đã thấy quân tiền vệ của ông ta, và
họ hoan hô ầm ĩ. Lúc này một chuyện bất ngờ đã xảy ra. Một gã
Bốt-tô nào đó do Ba-ra phái đi đang tiến đến gần Na-pô-lê-ông, lúc
này Ba-ra rất lo lắng vì chưa thấy Na-pô-lê-ông cho gọi mình.
Vừa chợt thấy Bốt-tô, Bô-na-pác đã la mắng tới tấp, nhưng
thực ra là để mắng Viện Đốc chính: "Các người đã làm được gì cho
cái nước Pháp vô cùng huy hoàng mà ta đã để lại cho các người. Ta
để lại cho các người hoà bình, thì nay ta gặp lại chiến tranh! Ta để
lại cho các người chiến thắng, thì nay ta gặp phải những cảnh rủi
ro! Ta để lại cho các người hàng triệu phrăng vàng của nước Ý thì
nay đâu đâu ta cũng gặp lại những luật lệ cưỡng đoạt và sự cùng
khổ! Các người đã làm gì cho hàng chục vạn quân Pháp mà ta
từng biết rõ họ, họ là những bạn chiến thắng của ta? Họ đã chết cả
rồi!". Sau đó, Bô-na-pác nhắc lại là ông ta muốn nền Cộng hoà
được xây dựng trên những cơ sở của "quyền bình đẳng, đạo đức,
quyền tự do công dân và quyền tự do chính trị".
Viện Đốc chính, cơ quan chấp chính tối cao của nền Cộng
hoà, đã bị thủ tiêu không một chút khó khăn, và cũng chẳng cần
phải bắn giết hay bắt bớ một ai: Xi-ay-ét và Rô-giê Đuy-cô thì đã
nằm trong âm mưu, Gô-ni-ê và Mu-lanh, thấy tất cả đều tan vỡ, đã
đi theo binh lính đến Xanh Clu. Còn lại Ba-ra "để thuyết phục" y
làm ngay đơn xin từ chức. Biết rằng Bô-na-pác quyết định không
dùng mình. Ba-ra đã làm ngay điều người ta yêu cầu. Vừa ngỏ ý
muốn rút lui đời hoạt động chính trị để trở về quê hương sống ẩn
dật và bình thản ở nơi thôn dã, lập tức Ba-ra được kỵ binh cận vệ
hộ tống về nơi ở mới. Thế là con người trước đây từng lừa dối mọi
người, nay đột nhiên đến lượt mình bị lừa dối, đã vĩnh viễn biến
khỏi vũ đài chính trị.
Như vậy là Viện Đốc chính đã hoàn toàn bị thủ tiêu. Chiều
ngày 18 Tháng Sương mù, các uỷ viên phụ trách quản trị hành
chính của hai viện đều có mặt ở Xanh Clu. Bây giờ còn phải thanh
toán nốt hai viện này. Mặc dù hai viện đã bị pháo binh, kỵ binh
NAPOLEON BONAPARTE (quyển 1) 81
http://ebooks. vdcmedia. com
cận vệ của Bô-na-pác bao vây chặt chẽ, đã hoàn toàn trong tay Bôna-
pác, nhưng Bô-na-pác vẫn muốn làm thế nào để bản thân hai
viện tự nhận thấy mình bất lực, tuyên bố tự giải tán và giao lại
quyền hành cho Bô-na-pác. ý muốn thực hiện những kế hoạch của
mình dưới những hình thức ít nhiều có tính chất hợp pháp, nói
chung không phải là đặc điểm của Na-pô-lê-ông. Nhưng lần đó,
nếu như ngay từ đầu mà Na-pô-lê-ông công bố thẳng với binh lính
cái kế hoạch thủ tiêu hiến pháp bằng bạo lực thì làm sao có thể
bảo đảm tuyệt đối được rằng trong binh lính không có những người
hoang mang, do dự. Vậy thì, cũng là để công việc tiến hành thuận
lợi và nhanh chóng hơn, không nên dùng bạo lực để giải quyết vấn
đề. nhưng nếu làm như thế không được thì chỉ khi đó mới dùng
đến lưỡi lê. 30.000 quân trong số những bạn chiến đấu của Bô-napác
hiện còn đang ở Ai Cập, bận làm nhiệm vụ chiếm đóng đất
nước ấy. Binh lính trước kia đã tham dự chiến dịch nước Ý chưa có
đủ mặt. Cũng cần phải đếm xỉa đến số người chưa hề biết còn
người Bô-na-pác và Bô-na-pác cũng chẳng hề biết họ.
Lệnh phân tán quân đội đóng rải từ Pa-ri đến Xanh Clu của
Bô-na-pác được truyền ra và chấp hành ngay từ sáng sớm. Dân
Pa-ri tò mò theo dõi sự di chuyển của các tiểu đoàn, đoàn xe và
đoàn người đi bộ dài dặc từ thủ đô đến Xanh Clu. Về thái độ của
thợ thuyền ở các vùng ngoại ô thì người ta kể lại rằng: họ vẫn làm
việc như thường lệ và người ta không nhận thấy một dấu hiệu xao
xuyến gì cả. Trong những khu trung tâm, thỉnh thoảng vang lên
tiếng hô: "Bô-na-pác muôn năm", nhưng dân chúng nói chung giữ
thái độ chờ đợi. Ngày 18, rất nhiều nghị sĩ chưa có mặt ở Xanh
Clu, số đông đã để đến ngày 19 mới tới, ngày quy định cho phiên
họp thứ nhất.
Sáng sớm ngày thứ hai và là ngày cuối cùng của cuộc đảo
chính, tướng Bô-na-pác có khá nhiều mối lo âu quan trọng. Đúng
chiều ngày 18 Tháng Sương mù, hai trong ba cơ quan tối cao của
chế độ Cộng hoà đã bị thủ tiêu; Viện Đốc chính không còn nữa.
Thượng nghị viện đã chịu khuất phục và sẵn sàng xin tự giải tán.
Nhưng còn phải thủ tiêu nốt viện dân biểu, tức Hạ nghị viện. Và
trong Hạ nghị viện có chừng 200 ghế thuộc phái Gia-cô-banh, hội
E. Tac Le 82
http://ebooks. vdcmedia. com
viên của "Hội những người bạn của Tự do và Bình đẳng" đã bị Xiay-
ét giải tán. Thật ra, có một số hội viên đã sẵn sàng bán mình vì
quyền lợi hoặc sẵn sàng đầu hàng vì sợ hãi, nhưng ở đó cũng còn
có nhiều người tỏ ra có phẩm chất khác, đó là những người sống
sót sau những trận bão táp lớn của cách mạng, những người đã coi
việc chiếm ngục Ba-xti, việc lật dổ chế độ quân chủ, việc đấu tranh
chống bọn phản bội, khẩu hiệu "tự do, bình đẳng hay là chết"
không phải là những danh từ vô nghĩa. Có những người coi thường
tính mạng mình cũng như tính mạng của người khác và họ nói
rằng nếu có thể được, cần phải giết bọn bạo chúa bằng máy chém,
nếu không thì cũng bằng lưỡi dao găm của Ba-rau-tút.
Suốt ngày 18 Tháng Sương mù, có nhiều cuộc hội họp bí mật
của cánh tả (phái Gia-cô-banh) nhưng họ không biết phải làm gì.
Lũ tay sai của Bô-na-pác, cũng có cả những tên mật thám, đã chui
được vào trong hàng ngũ của phái này, luôn luôn làm cho họ bị lạc
hướng, chúng quả quyết rằng đó không phải chỉ là những phương
pháp nhằm đánh tan nguy cơ bảo hoàng. Những người Gia-côbanh
đã nghe chúng và chỉ còn biết tin lời chúng là thật. Sáng
ngày 19 Tháng S ương mù, khi họ đến họp ở lâu đài Xanh Clu thì
hàng ngũ của họ rối loạn. Nhưng có một số người đã mỗi lúc một
phẫn nộ sôi sục thêm.
Sáng hôm ấy, Bô-na-pác trên xe bỏ mui từ Pa-ri đến Xanh
Clu cùng với những người thân cận, có kỵ binh hộ vệ.
Vừa tới nơi, Bô-na-pác đã biết là trong Hạ nghị viện có nhiều
người công phẫn ra mặt khi thấy binh lính tập trung vây quanh
lâu đài, và họ giận dữ phản đối, coi việc di chuyển hai viện tới cái
"làng" Xanh Clu này là phi lý và họ không thể hiểu được, họ nói
thẳng ra rằng bây giờ họ đã biết rõ ý đồ của Bô-na-pác. Người ta
kể lại rằng, họ cho Bô-na-pác là kẻ gian hùng, chuyên quyền và
thường thường họ gọi là tên ăn cướp. Lúc đầu Bô-na-pác hơi nao
núng, nhưng sau khi đi duyệt đội ngũ thì ông ta lấy làm mãn
nguyện.
Vào hồi một giờ chiều, hai viện khai hội ở hai phòng khác
nhau. Bô-na-pác và các bạn của ông ta ngồi ở phòng bên chờ đợi
NAPOLEON BONAPARTE (quyển 1) 83
http://ebooks. vdcmedia. com
hai viện biểu quyết đạo luật giao cho tướng Bô-na-pác thảo bản
hiến pháp mới, sau đó hai viện mới giải tán. Nhưng hàng giờ đã
trôi qua, bản thân Thượng nghị viện vẫn không quyết định được
gì, và trong tình trạng bối rối, viện cũng đã biểu lộ ý muốn - tuy
rằng chậm chễ và e dè - chống lại những mưu toan bất hợp pháp
ấy. Bóng chiều tháng Mười một đã đổ xuống. Bô-na-pác phải quyết
định hành động ngay tức khắc, nếu không công cuộc sẽ bị thất bại.
Lúc bốn giờ chiều, Bô-na-pác thình lình vào phòng họp của Thượng
nghị viện. Trong không khí im lặng như chết, Bô-na-pác diễn
thuyết, ý tứ lời lẽ còn rối rắm và rời rạc hơn cả ngày hôm trước.
Đại để Bô-na-pác yêu cầu Thượng nghị viện phải có những quyết
định mau lẹ , và ông ta đến đây để giúp Thượng nghị viện thoát
khỏi những nguy cơ đang treo trên đầu họ, rồi Bô-na-pác nói thêm:
"Người ta đã vu khống tôi quá nhiều, người ta nói đến Xê-da,
người ta nói đến Crôm-oen", trong khi ấy thì, trái lại, Bô-na-pác
muốn cứu vãn tự do, trong lúc đã không còn chính phủ nữa. "Tôi
đâu phải là một tên quỷ quyệt; các ngài đã biết tôi... Nếu tôi là
một tên gian hùng thì xin mời tất cả các ngài hãy là Ba-raut-tút".
Rồi Bô-na-pác mời các đại biểu cứ cầm dao găm đâm chết ông ta
nếu ông ta mưu hại đến nền Cộng hoà. Người ta trả lời Bô-na-pác
bằng những tiếng la ó ầm ĩ. Và sau khi phun ra những lời doạ nạt,
sực nhớ ra mình có lực lượng vũ trang, Bô-na-pác bèn ra khỏi
phòng họp của Thượng nghị viện, không thu được điều mong
muốn, tức là đạo luật trao quyền hành cho ông ta. Tình hình công
việc có vẻ xấu và có thể trở nên rất xấu: Bô-na-pác phải làm cho ra
chuyện với Hạ nghị viện, và ắt hẳn là trong cánh tả Gia-cô-banh
sẽ xuất hiện một tay thực sự cùng cỡ với Ba-raut-tút.
Bô-na-pác đem theo một nhóm lính cận vệ. Nhưng số lính
này ít quá, không thể đẩy lùi được số đông người nhất tề xông vào
đánh Bô-na-pác, điều này rất có thể xảy ra lắm. Trong số những
người khác nữa, Bô-na-pác mang theo cả tướng Ô-giơ-rô là người
dưới quyền chỉ huy của ông ta trong thời gian xâm chiếm nước Ý.
Khi đi đến phòng họp, Bô-na-pác ngoảnh về phía Ô-giơ-rô nói
rằng: "Ô-giơ-rô, hãy nhớ đến trận ác-cô-lơ". Bô-na-pác nhớ đến
phút kinh khủng đó, phút mà Bô-na-pác lao mình dưới làn mưa
E. Tac Le 84
http://ebooks. vdcmedia. com
đạn của quân áo để chiếm cầu. Và, thực ra, một phút tương tự như
thế đang tiến gần. Bô-na-pác mở cửa và bước lên ngưỡng. Những
tiếng la hét dữ dội, điên giận nổi lên ầm ầm để tiếp Bô-na-pác: "Đả
đảo tên tướ cướp! Đả đảo tên bạo ngước Cho ra ngoài pháp luật!
Cho ra ngoài pháp ngay lập tức!". Một nhóm đại biểu sấn sổ tới
Bô-na-pác, nhiều bàn tay vung tới Bô-na-pác, người nắm cổ áo,
người tìm cách túm lấy cổ Bô-na-pác. Một đại biểu lấy hết sức
giáng một quả đấm vào vai Bô-na-pác. Bô-na-pác chẳng hề trội
hơn ai về mặt thể lực, vóc người gầy gò bé nhỏ, dễ bị kích động,
thỉnh thoảng lại như bị ngất, bị các vị dân biểu đang thịnh nộ làm
cho gần như tắc thở. Vài người lính cận vệ cố xông được đến bao
xung quanh mình Bô-na-pác, nhưng lúc ấy ông ta đã bị tơi bời; họ
đưa được ông ta ra khỏi phòng họp. Các đại biểu căm phẫn trở về
chỗ, vừa la hét giận dữ đòi biểu quyết kiến nghị đưa tướng Bô-napác
ra ngoài pháp luật.
Hôm đó, Hạ nghị viện do Luy-xiêng Bô-na-pác, em Na-pô-lêông,
chủ toạ và Luy-xiêng Bô-na-pác cũng là kẻ tham gia âm mưu.
Hoàn cảnh đó đã giúp một cách đắc lực cho công việc của Bô-napác
thắng l ợi. Lấy lại tinh thần và sau khi màn kịch kinh khủng
đó xảy ra, Bô-na-pác dứt khoát quyết định quét sạch Hạ nghị viện
bằng vũ lực, nhưng trước hết phải đưa bằng được Luy-xiêng ra
khỏi phòng họp. Na-pô-lê-ông đã làm này chẳng khó khăn gì lắm.
Khi Luy-xiêng đến được với Na-pô-lê-ông, Na-pô-lê-ông bảo Luyxiêng
đi hô hào quân sĩ, tuyên bố với họ rằng tính mạng chủ soái
của họ đang nguy khốn và kêu gọi họ hãy giải phóng cho tuyệt đại
đa số hạ nghị sĩ "khỏi tay một nhóm cuồng dại". Thế là, nếu trong
binh sĩ còn có chút nghi ngờ cuối cùng gì về tính chất bất hợp pháp
của việc thủ tiêu Quốc hội bằng vũ lực thì nay đã hết. Một hồi
trống vang lên, và lính cận vệ, do Muy-ra chỉ huy, xông vào chiếm
lấy cung điện.
Theo lời những người được chứng kiến thì trong khi tiếng
trống trận liên hồi thúc giục xung phong người ta nghe thấy trong
số nghị sĩ có tiếng gọi kháng cự và chết tại chỗ. Cửa mở, lính cận
vệ, lưỡi lê chĩa thẳng, ùa vào phòng, nhanh chóng tản ra khắp chỗ,
quét sạch trong nháy mắt. Trống vẫn đổ liên hồi át tất cả mọi thứ
NAPOLEON BONAPARTE (quyển 1) 85
http://ebooks. vdcmedia. com
tiếng. Các vị đại biểu bỏ trốn hết, người chạy qua cửa, người thì
mở hoặc phá cửa để nhảy ra sân. Tấn kịch diễn ra chỉ từ ba đến
năm phút. Lệnh truyền ra là không được giết hoặc bắt các vị đại
biểu. Khi đã chạy thoát ra ngoài, các đại biểu của Hạ nghị viện
thấy mình đứng ở giữa quân đội đang vây quanh bốn bề cung điện.
át cả tiếng trống, tiếng hét ầm ầm như sấm của Muy-ra truyền
xuống cho đội cận vệ: "Tống cổ tất cả bọn này ra ngoài kia". Những
tiếng ấy đã vang đến tai các đại biểu. Qua những cuốn "Ký ức" của
họ, chúng ta được biết rằng một số lớn trong các vị đại biểu đã suốt
đời không thể quên được câu nói đó.
Một ý kiến, có lẽ do Luy-xiêng gợi, đã đến trong óc Bô-na-pác.
Binh lính bỗng nhiên nhận được lệnh tóm bắt lấy ít người trong số
các đại biểu đang chạy trốn khắp từ phía và dẫn họ về cung điện;
sau đó, Bô-na-pác quyết định cùng với các đại biểu bị bắt mở một
"phiên họp của Hạ nghị viện", Bô-na-pác ra lệnh cho họ phải biểu
quyết thông qua đạo luật thành lập chế độ Tổng tài. Một số trong
bọn họ, được thu nhặt ở trên đường hoặc ở các hàng quán và được
đưa về cung điện, run cầm cập vì sợ, vì mưa, vì rét, đã làm ngay
tất cả những gì mà người ta yêu sách. Cuối cùng người ta thả họ
ra, sau khi họ đã biểu quyết tự giải tán.
Buổi tối, tại một căn buồng lờ mờ trong điện Xanh Clu,
Thượng nghị viện, không cần bàn cãi, đã ra một đạo luật trao
quyền tối cao của nền Cộng hoà cho ba người, gọi là các Tổng tài.
Bô-na-pác, Xi-ay-ét và Rô-giơ Đuy-cô được chỉ định vào những chức
vụ đó, vì Bô-na-pác nhận thấy rằng: vào lúc này mà đã giành ngay
chức chủ tể duy nhất là không hợp thời, nhưng Bô-na-pác đã quyết
định trước là sẽ biến chức Tổng tài của mình thành một nền
chuyên chính thật đúng với nghĩa của nó. Bô-na-pác cũng biết hai
viên đồng sự của mình sẽ không đóng vai trò gì đáng kể và sự khác
nhau duy nhất giữa hai người đó là Đuy-cô, con người kém tế nhị,
ngay bây giờ cũng biết rõ là như vậy, còn Xi-ay-ét, con người sâu
sắc, kín đáo, hiện còn chưa biết gì về điều đó, nhưng chẳng bao lâu
rổi cũng sẽ nhận ra được.
Nước Pháp đã nằm dưới chân Bô-na-pác. Hai giờ sáng, ba vị
Tổng tài làm lễ tuyên thệ trung thành với nền Cộng hoà. Đêm
E. Tac Le 86
http://ebooks. vdcmedia. com
khuya, Bô-na-pác lên xe rời Xanh Clu, có Bu-riên đi cùng. Bô-napác
trầm lặng và về đến tận Pa-ri mới nói một vài lời.
Chú Thích :
. Câu nói của Mi-ra-bô. Ngày 17-6-1789, các đại biểu Đẳng
cấp thứ ba tự tuyên bố họp thành Quốc hội, vì lẽ đẳng cấp này bao
gồm 90% dân số Pháp. Với đường lối cách mạng, họ tự tuyên bố là
có quyền lực tối cao.
Ngày 23-6-1789, vua Pháp Lu-i XVI đối phó quyết liệt: y
triệu tập hội nghị, hăm doạ và tuyên bố huỷ bỏ tất cả những quyết
nghị của Quốc hội, rồi ra lệnh cho các đại biểu họp riêng theo đẳng
cấp. Tăng lữ và quý tộc theo lệnh Đẳng cấp thứ ba vẫn ngồi yên tại
chỗ. Một viên quan đến nhắc lại lệnh nhà vua. Đại biểu của giai
cấp tư sản bấy giờ là Mi-ra-bô đã thét lên câu nói nổi tiếng kể trên.
Một đại biểu khác là Xi-ay-ét đề nghị: "Vào chương trình nghị sự
đi thôi". Thế là Quốc hội lại tiếp tục làm việc, trước sự bất lực của
nhà vua.
. Mác-cút Ba-rau-tút (Marcus Ba-rautus): cháu của Lu-xi-út
Ba-rau-tút, một trong những người đã thiết lập nước Cộng hoà La
Mã cổ đại, Mác-cút Ba-raut-tút được Giuyn Xê-da - danh tướng và
nhà chính trị nổi danh của La Mã cổ đại - nhận làm con và luôn
được Xê-da che chở. Nhưng Mác-cút đã ám sát Xê-da ở giữa
Thượng nghị viện. Từ đó, tên tuổi Mác-cút Ba-rau-tút được dùng
để chỉ những người chống đối mưu sát.
NAPOLEON BONAPARTE (quyển 1) 87
http://ebooks. vdcmedia. com
NHỮNG BƯỚC ĐẦU CỦA NHÀ ĐỘC TÀI 1799 - 1800
Kể từ chiều ngày 19 Tháng Sương mù, ở Xanh Clu, khi Muyra
báo cáo lên Na-pô-lê-ông rằng phòng họp của Hạ nghị viện đã
được quét sạch và công việc tiến hành tốt đẹp, thì tướng Bô-na-pác
đã trở thành vị chúa tể độc tôn của nhân dân Pháp trong suốt 15
năm trời. Dù trong năm năm đầu, Na-pô-lê-ông tự xưng là đệ nhất
Tổng tài, và 10 năm sau là hoàng đế, dù nước Pháp thoạt tiên gọi
là một nước Cộng hoà và về sau là một đế quốc thì nước Pháp cũng
không thay đổi gì về thực chất, kể cả về nền tảng xã hội của chế độ
mới cũng như về bản chất của nền chuyên chính quân phiệt Napô-
lê-ông. Nền chuyên chính của giai cấp tư sản phản cách mạng
đã được thiết lập như vậy đó, nền chuyên chính của cái giai cấp
trong khi đi tìm lợi nhuận, đã dẫn nước Pháp đến bờ vực thẳm và
biết rằng mình mất trí, "mất tin tưởng vào năng lực chính trị của
mình", đã đi đến kết luận duy nhất là: chỉ có bóp nghẹt được nền
dân chủ cách mạng, chỉ có núp dưới sự bảo hộ của một chính
quyền mạnh mẽ và vững vàng, dẫu rằng chuyên chế, dẫu rằng
phải hiện thân ở người võ quan tàn ác, ngông ngạo là Bô-na-pác,
thì xã hội tư sản mới có thể tự do phát triển được và mới bảo đảm
được cho tư bản tư nhân tha hồ hoạt động.
Bô-na-pác hoàn toàn thấm nhuần những nguyên tắc cơ bản
đó của nhà nước mới. Ông ta đã mang tất cả sức mạnh của thiên
tài của mình để củng cố những nguyên tắc đó, và trước hết, lợi
dụng triệt để cả những điều kiện khách quan thuận lợi cho ông ta
trở thành người thủ lĩnh độc nhất và tuyệt đối của cái nhà nước
mới đó. Trong khi Bô-na-pác huỷ bỏ, thành lập và thay đổi những
cơ quan của nhà nước thì làm thế nào mà ý nghĩa và mục đích của
chúng lại có thể hoàn toàn không thay đổi được: chúng phải làm
E. Tac Le 88
http://ebooks. vdcmedia. com
cho bộ máy nhà nước biến thành công cụ phục vụ cho quyền lực tối
cao của Bô-na-pác.
Nhưng nếu trong mọi công cuộc của mình, Na-pô-lê-ông đều
nhằm mục đích cuối cùng là xây dựng và củng cố quyền hành
tuyệt đối của mình, thì để đạt được, Na-pô-lê-ông đã dùng đến
nhiều biện pháp rất khác nhau, trong số đó, phải kể đến tài ngoại
giao, đến nghệ thuật ký kết các tạm ước, các cuộc ngừng chiến,
nghệ thuật biết chờ thời và kiên nhẫn. Sau này, Na-pô-lê-ông bắt
đầu mất những tài năng đó, những tài năng mà ông ta có rất dồi
dào trong những năm đầu nắm chính quyền.
Na-pô-lê-ông đã nói về bản thân mình rằng lúc thì đóng vai
con cáo, lúc lại đóng vai sư tử: theo ông ta, bí quyết để thống trị
chỉ là biết lúc nào phải làm cáo và lúc nào phải làm sư tử.
Và chính là trong thời kỳ chế độ Tổng tài, Na-pô-lê-ông đã
xây dựng được bộ máy chính quyền tập trung (hoàn toàn thích ứng
với nền quân chủ chuyên chế), bộ máy mà không một chính phủ
nào ở Pháp, sau Na-pô-lê-ông cho đến ngày nay, muốn từ bỏ hay
muốn sửa đổi, trừ Công xã Pa-ri.
Những cải cách về hành chính của Tổng tài thứ nhất không
phải là biện pháp duy nhất của ông ta đã từng luôn luôn kích động
và hiện đang tiếp tục kích động tình cảm của những nhà tư tưởng
tư sản ở trong và ngoài nước Pháp, họ còn tán dương vị Tổng tài
thư nhất đã tạo điều kiện thuận lợi cho việc yên ổn làm giàu trong
thương nghiệp và công nghiệp; nói tóm lại, Na-pô-lê-ông quy kết
thành một hệ thống sáng sủa và có hiệu lực tất cả những cái đã
thúc đẩy giai cấp đại tư sản đánh đổ và triệt tiêu những thắng lợi
của năm 1789 và của những năm sau.
Với tư cách là "người sáng tạo" ra những hình thức biểu hiện
của tình trạng và quyền thống trị kinh tế của giai cấp tư sản, vai
trò xây dựng của Na-pô-lê-ông đã bộc lộ một cách đặc biệt rõ rệt
trong suốt thời kỳ Tổng tài, điều đó đã làm cho Na-pô-lê-ông rất
nổi tiếng, không phải chỉ trong những năm đầu ông ta nắm chính
quyền, mà còn cả dưới con mắt những nhà viết sử tư sản hiện đại,
phản ánh những quan điểm của giai cấp thắng thế.
NAPOLEON BONAPARTE (quyển 1) 89
http://ebooks. vdcmedia. com
Như vậy là viên tướng 30 tuổi ấy, từ trước đến nay chẳng
làm gì khác hơn là chiến đấu, người đã chinh phục nước Ý, đã
chinh phục Ai Cập, người đã thủ tiêu chính phủ hợp pháp của nền
Cộng hoà trong phút chốc, buổi tối ngày 19 Tháng Sương mù đã
trở thành người cầm đầu một trong những nước lớn nhất ở châu
Âu. Nhưng thực tế, lúc ấy ông ta không biết điều đó và cũng chưa
có cơ hội để biết. Chỉ tính từ thời Clô-vít, đất nước ấy đã có 15 thế
kỷ lịch sử, rồi cách mạng đã phá huỷ cái vương quốc già nua 1.500
tuổi ấy, quật đổ cùng một lúc cả chế độ phong kiến lẫn nền quân
chủ gắn liền với nó; nền Cộng hoà đã được thiết lập và giờ đây,
một người quý tộc đảo Coóc, làm tướng của chính cái nước Cộng
hoà đó, đã lật đổ chế Cộng hoà và trở thành ông chúa đất nước.
Trước mắt Na-pô-lê-ông ngổn ngang những đống đổ nát khổng lồ
của chế độ cũ cũng như cả một khối lớn vật liệu mới do cách mạng
đẻ ra. Na-pô-lê-ông đứng trước bao nhiêu việc đã làm và chưa làm
xong, bao nhiệu việc đã khởi công và bỏ dở, bao nhiêu việc đã bắt
đầu và bắt đầu lại; tất cả đểu ở trong tình trạng hỗn độn và cấp
bách.
Về mặt đối ngoại, vị Tổng tài thứ nhất cũng phải đối phó với
một tình thế khó khăn và nguy hiểm đến cực độ. Trong khi ông ta
đi chinh phục Ai Cập, cuộc liên minh châu Âu thứ hai đã cướp mất
của Pháp nước Ý. Chiến dịch của Xu-vô-rốp đã tiêu huỷ mọi chiến
quả mà Bô-na-pác thu được vào những năm 1796-1797. Sự thật là
sau khi vượt qua núi An-pơ, Xu-vô-rốp thiếu lực lượng và phương
tiện cần thiết để xâm chiếm nước Pháp, nhưng khối liên minh
không hạ khí giới và chắc rằng sang xuân người ta có thể thấy kẻ
thù ở biên giới nước Pháp. Ngân quỹ sạch trơn; nhiều quân đoàn
không nhận được tiền để chi ăn từ mấy tháng nay. Với thái độ
chăm chú và giễu cợt, những nhà chính khách lão luyện đang chờ
xem trước những hoàn cảnh phức tạp, rối bời và ngặt nghèo như
vậy, chàng thanh niên người Coóc, ngoài nghề lính ra chưa hề làm
nghề gì khác và cũng chẳng biết gì hơn, sẽ xoay xở ra sao.
Chú thích :
. Clô-vít (Clovis): vua đầu tiên trị vì xứ Gôn (Gaule) từ năm
481 đến 511, Gôn là nước Pháp ngày nay.
E. Tac Le 90
http://ebooks. vdcmedia. com
Trước hết, Bô-na-pác xúc tiến việc tổ chức chính quyền mới,
nghĩa là việc hợp thức hoá chính quyền chuyên chế của mình.
Người ta không thể không có cảm tưởng khôi hài khi quan sát
những cuộc gặp gỡ giữa Bô-na-pác với những nhà chính trị lỗi thời
vào loại Xi-ay-ét, kẻ đã cho rằng mình là vai trò chính và tự coi
mình là sư phụ và quân sư của chàng thanh niên đó. Na-pô-lê-ông
lúc ấy đã coi những nhà chính trị chuyên nghiệp của nước Pháp
trong thời kỳ đó như những kẻ ba hoa lỗi thời, không muốn hiểu
rằng thời của họ đã qua rồi. Còn đối với những người Gia-cô-banh,
Bô-na-pác căm ghét và sợ hãi họ, không bao giờ nói đến anh em
Rô-be-xpi-e (mà như chúng ta biết, trước Bô-na-pác đã có những
mối quan hệ cá nhân tốt với Rô-be-xpi-e em), nhưng hiển nhiên là
Bô-na-pác đã hiểu quá rõ giá trị của những kẻ đã ám hại và cướp
quyền của Rô-be-xpi-e. Che đậy những hành động ám muội của
chúng bằng cái tài hùng biện rỗng tuếch, những tên đầu cơ, những
viên chức không tròn nhiệm vụ và những tên tham nhũng trong
bọn Tháng Nóng ấy đã gợi ở Bô-na-pác một cảm giác khinh tởm.
Bô-na-pác giao cho Xi-ay-ét dự thảo một bản hiến pháp mới.
Xi-ay-ét say sưa làm và đề ra được những chương mục quán triệt,
kết hợp khéo léo, nhưng lại quên mất rằng đại bộ phận giai cấp tư
sản ở thành thị cũng như ở nông thôn lúc này đang đòi hỏi một
nền an ninh tuyệt đối và đòi hỏi xác nhận cho họ những quyền lợi
trực tiếp liên quan đến quyền tự do thương nghiệp và công nghiệp,
những nông dân hữu sản muốn rằng quyền sở hữu đất đai vừa mới
tậu được của họ phải được bảo đảm một cách hoàn toàn và vĩnh
viễn. Bô-na-pác nhận xét bản dự thảo của Xi-ay-ét là vô lý, chỉ thị
cho Xi-ay-ét và tham gia vào việc "sửa chữa", điều đó khiến Xi-ayét
hết sức ngạc nhiên.
Một tháng sau cuộc đảo chính, bản hiến pháp mới được
chuẩn bị xong. Đứng đầu nước Cộng hoà là ba vị Tổng tài, Tổng tài
thứ nhất được trao toàn bộ quyền hạn, và hai vị kia chỉ có quyền
tư vấn, không có quyền quyết nghị. Các Tổng tài chỉ định các
thượng nghị sĩ, và các thượng nghị sĩ lại lựa chọn các uỷ viên Hội
đồng lập pháp và tư pháp, lấy trong số hàng nghìn ứng cử viên do
nhân dân bầu ra.
NAPOLEON BONAPARTE (quyển 1) 91
http://ebooks. vdcmedia. com
Bản hiến pháp mới, như ban đầu người ta đã hứa hề n, phải
được nhân dân biểu quyết. Nhưng, bỗng nhiên Na-pô-lê-ông tuyên
bố bản hiến pháp sẽ mang ra thi hành ngay, không đợi trưng cầu ý
dân. Bô-na-pác nghiễm nhiên được "bổ nhiệm" làm Tổng tài thứ
nhất.
Cuộc trưng cầu ý dân tiến hành ngày 4 Tháng Tuyết (25-12-
1799), với 3.011.007 phiếu thuận và 1.562 phiếu chống, đã phê
chuẩn bản hiến pháp mới và việc chỉ định ba vị Tổng tài, đứng đầu
là Bô-na-pác. Quân đội cũng bỏ phiếu, và ở một vài nơi, cuộc bầu
cử đã tiến hành từng trung đoàn một, bằng cách binh lính đồng
thanh trả lời câu hỏi của người chỉ huy của họ. Ở các thành phố và
ở các làng, nhân dân đi bỏ phiếu dưới con mắt kiểm soát cẩn mật
của các nhà chức trách. Vả lại, số lớn nông dân là những người
hữu sản, số lớn trong giai cấp tư sản thành thị và theo lời của
những người đương thời, ngay cả một số lớn thợ thuyền ở các
thành phố lúc đố đều nhiệt liệt ủng hộ Tổng tài thứ nhất, họ thấy
ở ông ta con người đã cứu vãn nền Cộng hoà thoát tay bọn bảo
hoàng ngày 13 Tháng Hái nho và đã đẩy lùi được sự can thiệp của
nước Anh, nước Áo và nước Nga đang đe doạ nước Pháp.
Tất cả quyền hạn đều đã tập trung hết vào tay Bô-na-pác.
Tất cả những cơ quan khác chỉ còn là những cái bóng không hồn,
không hề có và thậm chí cũng không mong có chút uy quyền nào.
Xi-ay-ét tưng hửng và tức tối, nhưng Bô-na-pác đã ban thưởng cho
Xi-ay-ét một món kếch xù và vĩnh viễn gạt Xi-ay-ét ra khỏi mọi
chức việc cụ thể. Bô-na-pác cần những người phục vụ và thực hiện,
chứ không cần cố vấn cũng như những nhà làm luật.
Ông ta cũng tức khắc bóp nghẹt công luận. Bằng một nghị
định ký ngày 27 Tháng Tuyết, sau việc thi hành hiến pháp Tổng
tài ít lâu, Bô-na-pác hạ lệnh đóng cửa 60 tờ báo trong số 73 tờ hiện
có hồi ấy, và 13 tờ còn lại sống được một thời gian nữa đều phải
đặt dưới sự giám sát chặt chẽ của bộ trưởng công an (chăng bao
lâu chín tờ nữa bị đóng cửa, chỉ còn lại bốn). Tính chất hữu cơ của
Na-pô-lê-ông là không thể nào hình dung được một chút tự do báo
chí, dẫu chỉ là một chút tự do bề ngoài. Những biện pháp đầu tiên
E. Tac Le 92
http://ebooks. vdcmedia. com
ấy chứng minh rõ ràng quan niệm của Na-pô-lê-ông về quyền lực
của mình.
Na-pô-lê-ông cho rằng, ông ta chỉ mang ơn đội quân cận vệ
trong những ngày của Tháng Sương mù, những người đã mang lại
quyên lực vô hạn độ cho ông ta. Chẳng chịu ơn ai hết, vạn sự chỉ
mang ơn binh sĩ cận vệ của mình, nghĩa là bản thân mình, tất cả
đều xây dựng trên quyền chiến thắng, điều đó không phải chỉ là tư
tưởng mà còn là tín điều chính trị của Na-pô-lê-ông, nếu có thể nói
được như vậy. "Nhưng binh đoàn lớn bao giờ cũng có lý", đó là một
trong những châm ngôn mà Na-pô-lê-ông thích thú nhất. Những
binh đoàn đã chiếm được nước Pháp cho Na-pô-lê-ông vào ngày 18
và 19 Tháng Sương mù, cũng như trước đây, dưới quyền của Napô-
lê-ông, đã chinh phục được hầu hết châu Âu, và theo ý Na-pôlê-
ông, không ai có thể bắt ông ta phải báo cáo, cũng như không ai
có thể đòi ông ta chia sẻ quyền hành. Xi-ay-ét đã hiểu Na-pô-lêông
rất nhanh và đã tỉnh ngộ. Những kẻ khác cùng trong âm mưu
ngày 18 Tháng Sương mù cũng dần dần hiểu Na-pô-lê-ông và về
sau thì tất cả bọn họ đều hiểu.
Nhưng câu nói của Gớt về Na-pô-lê-ông đến nay vẫn đúng:
đối với Na-pô-lê-ông, chính quyền chẳng khác gì một nhạc cụ ở tay
một nhạc sĩ có tài. Vừa nắm được nó xong, Na-pô-lê-ông đã sử
dụng được nó ngay. Na-pô-lê-ông đặt nhiệm vụ đầu tiên là chấm
dứt cuộc nội chiến ở miền tây nước Pháp và nạn cướp bóc, câu kết
chặt chẽ với cuộc nội chiến, đang hoành hành ở khắp miền nam và
miền bắc nước Pháp. Na-pô-lê-ông tỏ ra rất vội: thật vậy, phải giải
quyết trước mùa xuân mọi công việc khẩn cấp cùng loại với hai
việc nói trên, vì đến mùa xuân chiến tranh lại sắp tiếp diễn.
Vào cuối thời kỳ Viện Đốc chính, những đám giặc cướp nổi
lên, làm cho đường cái lớn ở miền nam và miền trung nước Pháp
không đi lại được, đã mang tính chất một tệ nạn xã hội lớn. Chúng
chặn đánh xe chở khách và xe vận tải trên các con đường lớn vào
giữa ban ngày, ít khi chúng cướp bóc không, mà thường giết hại
hành khách. Bọn chúng dùng vũ lực tiến công các làng mạc và
NAPOLEON BONAPARTE (quyển 1) 93
http://ebooks. vdcmedia. com
dùng lửa tra khảo hàng giờ liền những người bị chúng bắt để buộc
họ phải cung khai nơi cất giấu tiền bạc (vì vậy người ta gọi bọn
chúng là bọn "đốt máy") và thỉnh thoảng còn tiến công cả vào các
thành phố. Những đám giặc cướp đó núp dưới danh nghĩa những
người Buốc-bông: tự xưng là đi rửa thù cho nhà vua và Thượng đế
đã bị lật đổ. Quả thật, những tên bị cách mạng làm tổn hại trực
tiếp đến bản thân đã kéo đến nhập bọn với chúng, người ta đồn
rằng: có một vài tên tướng cướp đã nộp một phần số của cải cướp
được cho bọn bảo hoàng, điều đó rất có thể có, nhưng chưa được
xác nhận. Dẫu sao đi nữa, tình trạng rã rời và hỗn loạn của bộ
máy cảnh sát vào cuối thời Viện Đốc chính đã đưa đến chỗ không
thể bắt được bọn cướp và tồi lỗi của chúng không bị trừng pháp. Vị
Tổng tài thứ nhất quyết định trước hết phải tiêu diệt bọn này. Đối
với Na-pô-lê-ông, cần chừng sáu tháng để diệt trừ nạn trộm cướp,
song những toán cướp chính đã bị dẹp tan ngay từ những tháng
đầu khi Na-pô-lê-ông lên nắm chính quyền.
Na-pô-lê-ông quy định những điều luật nghiêm ngặt: không
bắt cầm tù, mà bắn ngay tại chỗ những tên cướp bị bắt, trừng trị
cả những ai che giấu bọn chúng, mua bán những đồ vật ăn cướp,
hoặc nói chung có quan hệ với bọn chúng; đó là những nét lớn về
chính sách của Na-pô-lê-ông. Những phân đội đặc biệt đã trấn áp
không tiếc tay, không phải chỉ những tên phạm tội trực tiếp và
những tên đồng phạm, mà còn trấn áp cả những nhân viên cảnh
sát nhu nhược, thông đồng hoặc tiêu cực với bọn chúng.
Trong trường hợp này, một điểm khác của Na-pô-lê-ông đã
biểu lộ: Na-pô-lê-ông không dung thứ tội lỗi. Đối với Na-pô-lê-ông,
mọi tội lỗi đều đáng trừng trị. Na-pô-lê-ông không thừa nhận và
cũng không muốn thừa nhận có những trường hợp giảm tội. Có thể
nói được rằng: trên nguyên tắc, Na-pô-lê-ông phủ nhận lòng nhân
hậu, coi đó là một đức tính rất có hại và không thể thừa nhận được
ở một nhà cầm quyền. Khi em trai thứ hai của Na-pô-lê-ông là Lui,
được phong làm vua Hà Lan năm 1806, có khoe với anh rằng y
rất được quý mến ở Hà Lan, thì lập tức ông anh nghiêm nghị ngắt
lời ông em trai bằng câu: "Em ơi! Khi người ta bảo vua là một
người tốt thì có nghĩa là triều đại ấy đã đi đứt rồi đấy".
E. Tac Le 94
http://ebooks. vdcmedia. com
Tháng 4 năm 1811, tờ Nhật báo nước Pháp, vì quá sốt sắng,
đã ca tụng bằng một giọng cảm kích nhất và nhiệt thành nhất
"lòng nhân hậu" của hoàng đế khi hoàng đế chuẩn hứa lời thỉnh
cầu của một người đến xin ban ơn nhân dịp hoàng đế vui mừng vì
hoàng hậu sinh được một người kế nghiệp, Na-pô-lê-ông la mắng
ầm ầm và lập tức viết thư cho bộ trưởng công an: "Thưa công tước
Đrô-vi-gô, ai là người đã cho phép tờ Nhật báo nước Pháp hôm nay
được đăng bài rất ngu xuẩn nói về chuyện riêng của tôi?". Và Napô-
lê-ông hạ lệnh lập tức cách chức chủ bút tờ báo đó, vì "y đã làm
nhiều chuyện ngốc nghếch"... Chắc hẳn Na-pô-lê-ông dễ dàng tha
tội cho người nào coi ông ta như một con vật hung dữ hơn là vu
khống cho ông ta có lòng tốt. Sau này, tất cả những cái đó đã hiện
ra đầy đủ, nhưng trong khi chờ đợi thì việc trấn áp khốc liệt hàng
loạt bọn cướp đã chứng tỏ rằng người chủ mới đã không làm trái
với câu châm ngôn mà nhiều người đã biết tới: thà làm tội oan 10
người con hơn để sót một người có tội.
Vừa thanh trừ bọn giặc cướp, Bô-na-pác vừa đặc biệt chú ý
đến những việc xảy ra ở Văng-đê.
Ở vùng này, bọn quý tộc và bọn tăng lực vẫn tiếp tục như
trước đây (vì tất cả những lý do đặc thù kinh tế riêng biệt của tỉnh
này và của một phần phía nam vùng Noóc-măng-đi sát với Văngđê)
lôi kéo một số nông dân, tổ chức và trang bị cho họ vũ khí loại
tốt mà người Anh đã chuyển đến cho chúng bằng đường biển và lợi
dụng rừng núi và đồng lầy, chúng tiến hành một cuộc chiến tranh
du kích lâu dài chống lại tất cả các chính phủ cách mạng. Đối với
bọn Văng-đê và bọn Su-ăng, Bô-na-pác áp dụng một chiến thuật
khác hẳn đối với bọn cướp. Đúng trước khi cuộc đảo chính 18
Tháng Sương mù xảy ra, bọn Văng-đê dã thu được một loạt thắng
lợi đối với những người Cộng hoà, chúng đã chiếm thành Năng-tơ
và công nhiên nói đến sự phục hưng của dòng họ Buốc-bông. Một
mặt, Bô-na-pác tăng cường lực lượng quân đội đi dề p bọn nổi loạn,
mặt khác, hứa sẽ ân xá cho những kẻ hạ khí giới đầu hàng ngay
và mặt khác nữa, cứ để cho người ta hiểu rằng ông sẽ không ngược
đãi đạo Thiên chúa. Cuối cùng, Bô-na-pác tỏ ý muốn gặp riêng và
thương lượng với người cầm đầu nổi tiếng của bọn Su-ăng là Gioóc
NAPOLEON BONAPARTE (quyển 1) 95
http://ebooks. vdcmedia. com
- giơ Ca-đu-đan và dù cuộc thương lượng đó không đem lại kết quả
gì thì Bô-na-pác cũng sẽ cấp giấy thông hành đặc biệt, bảo đảm an
toàn đẩy đủ cho cá nhân Ca-đu-đan trong thời gian Can-đu-đan ở
Pa-ri và được hoàn toàn tự do trở về.
Người nông dân cuồng tín xứ Brơ-ta-nhơ đó, thân hình đồ sộ
và sức khoẻ phi thường, đã hội kiến riêng trong mấy tiếng đồng hồ
với Bô-na-pác hồi bấy giờ còn mảnh khảnh, gầy gò. Vô cùng lo ngại
cho tính mệnh của Bô-na-pác, các sĩ quan hầu cận đã đến đầy các
phòng bên cạnh, vì mọi người đều biết rằng Can-đu-đan sẵn sàng
hy sinh bất cứ bằng cách nào cho lý tưởng của mình và từ lâu tự
coi như một kẻ đã hiến dâng mình cho cái chết.
Tại sao Can-đu-đan không giết Bô-na-pác? Duy nhất chỉ vì
Can-đu-đan còn bị cái ảo mộng sau đây chỉ phối, chẳng bao lâu ảo
mộng ấy đã tan vỡ, nhưng nhờ nó mà ngay từ buổi đầu sự nghiệp
của mình, Bô-na-pác đã lừa phỉnh được bọn bảo hoàng. Chúng
luôn luôn cho rằng viên tướng trẻ tuổi và nổi danh đó sinh ra để
làm nhiệm vụ của Môn-cơ đã làm ở nước Anh năm 1660, tức là
giúp dòng họ Xtuy-a đang bị đi đày trở lại ngai vàng và tiêu diệt
nền Cộng hoà. Đúng là Na-pô-lê-ông đã bóp chết nền Cộng hoà và
do tính chất giai cấp của chính quyền Na-pô-lê-ông nên ông ta đã
dọn đường mở lối cho nền quân chủ, nhưng nếu cho rằng một con
người như Na-pô-lê-ông lại có thể nhường vai trò cầm đầu cho bất
kỳ người nào khác và cũng không đặt vấn đề xem Na-pô-lê-ông có
thể làm được như vậy không, thì thật không còn gì ngu ngốc hơn.
Can-đu-đan không bóp chết Bô-na-pác, nhưng y rời khỏi
phòng của Bô-na-pác với thái độ thù nghịch. Ngoài những đề nghị
khác, vị Tổng tài thứ nhất đề nghị với Can-đu-đan gia nhập quân
đội với hàm cấp tướng và đương nhiên là với điều kiện hạn chế:
Can-đu-đan chỉ được đi đánh kẻ thù bên ngoài. Can-đu-đan từ chối
và quay về Văng-đê. Một trong những kẻ cầm đầu chính khác của
phong trào Su-ăng và Phrốt-tê thì bị bắt làm tù binh và bị bắt
chết. Tuy đã bị quân chính phủ đánh bại vào tháng 1 năm 1800,
Can-đu-đan vẫn tiếp tục chiến đấu sau cuộc gặp gỡ với Bô-na-pác.
Nhưng Can-đu-đan đã phải trốn tránh trong những thời gian dài
và chỉ dám tổ chức những cuộc đột kích bất thần vào những đội
E. Tac Le 96
http://ebooks. vdcmedia. com
quân nhỏ hoạt động độc lập của quân đội Cộng hoà. Lúc này
những thắng lợi của quân đội chính phủ, lời hứa ân xá, sự giảm
nhẹ chính sách chống giáo hội, những hy vọng mà dòng họ Buốcbông
và tay chân của chúng đang đặt và Bô-na-pác, toàn bộ tình
hình đó đã làm sức chiến đấu và tinh thần của bọn Su-ăng giảm
sút rất nhiều. Đội ngũ của Can-đu-đan thưa thớt. Ở Văng-đê, tâm
lý chung là chờ đợi, thiên về xoa dịu và mua chuộc người thủ lĩnh
mới của nền Cộng hoà Pháp có thái độ khoan nhượng đối với bọn
bảo hoàng. Lúc bấy giờ, Bô-na-pác cũng không đòi hỏi gì hơn;
trong những tháng đầu ấy, tháng 11, tháng 12 năm 1799 và nửa
đầu năm 1800, ông ta phải bằng lòng với những cách giải quyết
cấp thiết trước mắt để còn lo cho cuộc chiến tranh sẽ bắt đầu vào
mùa xuân.
Bô-na-pác đi từ việc khẩn cấp này đến việc khẩn cấp khác: từ
việc trấn áp bọn giặc cướp đến việc Văng-đê, từ việc Văng-đê đến
công việc tài chính, bởi vì phải nuôi ăn, may mặc, trang bị cho một
đội quân mạnh mẽ mà ông ta sẽ điều động vào mùa xuân, nhưng
tiền vàng trong ngân khố đã cạn sạch - Viện Đốc chính đã xoáy hết
quỹ của Nhà nước. Na-pô-lê-ông cần một chuyên viên, và phải là
một chuyên viên giỏi. Na-pô-lê-ông tìm ngay được một người như
thế ở Gô-đanh, và đã cử Gô-đanh làm bộ trưởng tài chính.
Từ khi Bô-na-pác lên nắm chính quyền thì đương nhiên
những việc trong lĩnh vực tài chính cũng đã được giải quyết theo
cùng với những nguyên tắc như trong các lĩnh vực khác: nhà quân
phiệt độc tài và Gô-đanh, người thừa hành ý chí của ông ta, cả hai
đều đã quyết định dùng thuế gián thu hơn là thuế trực thu. Hình
thức đánh thuế này, chung quy chỉ đổ vào người tiêu thụ giàu
cũng như nhà nghèo, thuận lợi cho Na-pô-lê-ông do tính chất "tự
động" của nó, vì thuế gián thu không gây bất hoà giữa người nộp
thuế với người thu thuế cũng như với chính phủ, việc mua bán các
vật phẩm tiêu dùng hằng ngày tự nó tiến hành bằng mọi cách,
không cần đến sự can thiệp của bất cứ một người thu thuế nào.
Giai cấp tư sản thành thị và nông thôn lấy làm mãn nguyện
về chính sách tài chính mới đó, họ cũng còn lấy làm hài lòng về
một loạt các biện pháp khác đã thực hiện trong lĩnh vực này, như
NAPOLEON BONAPARTE (quyển 1) 97
http://ebooks. vdcmedia. com
thành lập một cơ quan kiểm tra, định chế độ cho công tác kế toán,
trấn áp quyết liệt các vụ ăn cắp và tham trắng trợn. Những kẻ
tham ô nhiều đến nỗi nhà viết sử đôi khi có ý định liệt bọn chúng
như một "tầng lớp" đặc biệt trong giai cấp tư sản.
Một vài kẻ đầu cơ và vơ vét công quỹ nhanh chóng cảm thấy
bàn tay của người thủ lĩnh mới sắp đè nặng lên chúng. Ông ta đã
bắt giam U-vra, tên thầu lương thực cho quân đội, nổi tiếng vì ăn
cắp, tiến hành truy tố một vài tên khác, quy định rất nghiêm ngặt
việc kiểm tra sổ sách, đình chỉ việc thanh toán những khoản chi
mà Bô-na-pác thấy chưa hợp lý. Có lần Bô-na-pác phải tìm cách bỏ
tù một nhà tài chính sau khi biết đích hắn đã ăn cắp tiền, dù hắn
đã xoá được hay không xoá được vết tích, và giam cho đến khí nào
hắn phải bằng lòng nhả mồi ra. Tuy vậy, cũng vẫn chưa tiêu diệt
được tệ nạn tham ô.
Bô-na-pác ra sức khẩn trương tổ chức việc hành chính. Ông
ta vẫn giữ cách chia nước Pháp thành từng quận, nhưng thủ tiêu
mọi vết tích của chế độ địa phương tự trị. Tất cả những nhà chức
trách do nhân dân địa phương bầu cử ra và ngay cả những hội
đồng đã được bầu ra đều bị bãi bỏ ở các thành phố và các làng.
Từ nay, bộ trưởng nội vụ phải bổ nhiệm quận trưởng cho mỗi
quận, quận trưởng là thủ lĩnh tối cao, là vua con. Quận trưởng chỉ
định các Hội đồng dân chính, các thị trưởng ở thành phố và xã
trưởng ở nông thôn. Những viên chức này chịu trách nhiệm trước
quận trưởng và có thể bị quận trưởng cách chức. Giúp đỡ quận
trưởng có "Hội đồng hàng quận", một cơ quan có tính chất tư vấn
thuần tuý, hoàn toàn phụ thuộc vào quận trưởng và nhiệm vụ duy
nhất là báo cáo cho quận trưởng biết nhu cầu của quận. Bộ trưởng
nội vụ điều khiển mọi sinh hoạt hành chính của nước, và thẩm
quyền của bộ trưởng nội vụ cũng lan rộng sang cả lĩnh vực thương
nghiệp, công nghiệp, công chính và nhiều lĩnh vực khác nữa mà
sau này Bô-na-pác dần dần phân phối cho các bộ khác.
Các toà án cũng là đối tượng của sự cải tổ triệt để: trung
tuần tháng 3, Bô-na-pác ban hành một đạo luật mới quy định việc
E. Tac Le 98
http://ebooks. vdcmedia. com
tổ chức Bộ tư pháp. Sau khi đã biến cải xong các toà án, về sau
này Bô-na-pác đã bãi bỏ viện bồi thẩm: do bản chất của chính
quyền độc đoán của Bô-na-pác mà trong hàng ngũ những người
thuộc ngành tư pháp, tiếng nói của tự do, đại diện cho xã hội,
không được phép cất lên. Tuy vậy, Bô-na-pác không bãi bỏ ngay
hết các viên bồi thẩm.
Khi cần phải tiêu diệt các kẻ thù chính trị thì Na-pô-lê-ông
không bao giờ bối rối trước những vấn đề thuộc về tính độc lập của
quyền tư pháp và sự tôn trọng thủ tục tố tụng. Nhưng trong tất cả
những trường hợp khác, chẳng hạn có một người thưa kiện về việc
họ hoặc một kẻ nào đó bị xét xử về tội hình, không dính dáng gì
đến chính trị, thì Na-pô-lê-ông đòi toà án khi khởi tố phải đặt mọi
lý do có tính chất chính trị ra ngoài. Và khi những viên quan toà
đầu tiên, do vị Tổng tài thứ nhất chỉ định, đến trình diện, Na-pôlê-
ông đã căn dặn họ rằng không bao giờ nên bận tâm đến việc tìm
hiểu đảng phái của người đã nhờ cậy toà xét xử.
Một điều rất đặc biệt là đối với tất cả những vấn đề liên quan
đến việc chống những kẻ thù bên trong để bảo vệ nền quân chủ
chuyên chế do ông ta xây dựng Na-pô-lê-ông đã dành cho một bộ
lớn, được thành lập để chuyên làm những công việc ấy; bộ này
hoàn toàn độc lập với Bộ nội vụ, có sinh hoạt riêng như mọi công
an, được Na-pô-lê-ông đưa lên một địa vị rất cao, chưa từng thấy
dưới thời Viện Đốc chính về mặt quyền lực cũng như về mặt tài
chính.
Na-pô-lê-ông đặc biệt quan tâm đến việc tổ chức sở cảnh sát
thủ đô. Mặc dù phụ thuộc vào Bộ công an, viên giám đốc sở cảnh
sát Pa-ri được hưởng một chế độ riêng, khác hẳn với mọi viên chức
khác. Y trực tiếp báo cáo với Tổng tài thứ nhất, và nói chung, rõ
ràng là ngay từ đầu, vị Tổng tài thứ nhất đã muốn biến viên giám
đốc cảnh sát Pa-ri thành một cái có thể gọi là cơ quan kiểm soát và
tình báo để giúp Na-pô-lê-ông giám sát những hành động của viên
bộ trưởng công an đầy quyền lực. Bô-na-pác cố ý phân tán đến một
chừng mực bộ máy cảnh sát chính trị của ông ta, không phải ông
ta chỉ muốn có một, mà muốn có hai, thậm chí có ba cơ quan cảnh
sát để giám sát không những dân chúng mà còn để chúng giám sát
NAPOLEON BONAPARTE (quyển 1) 99
http://ebooks. vdcmedia. com
lẫn nhau. Bô-na-pác đặt Phu-sê đứng đầu Bộ công an, một tên mật
thám đầy mánh khoé, mưu mô quỷ quyết, nói tóm lại, một tên mật
thám cỡ lớn. Đồng thời Bô-na-pác cũng biết rõ rằng, nếu gặp dịp,
Phu-sê sẽ bán hết, không những Bô-na-pác, mà cả bố đẻ hắn, với
một giá phải chăng. Để giữ gìn mặt ấy, vị Tổng tài thứ nhất đã
giao cho bọn tay chân tin cẩn nhiệ m vụ bao vây, theo dõi Phu-sê.
Và để đề phòng trường hợp Phu-sê biết, sẽ tìm cách mua chuộc bọn
theo dõi y, Bô-na-pác tổ chức một đàn mật thám thứ ba có nhiệm
vụ theo dõi những tên mật thám theo dõi Phu-sê.
Na-pô-lê-ông luôn luôn cho rằng Phu-sê là kẻ mặt sắt đen sì
và không bao giờ biết ngượng. Nhiều năm đã trôi qua, Na-pô-lêông
đã lên ngôi hoàng đế từ lâu và Phu-sê thì đã lộng lẫy trong bộ
áo bộ trưởng công an thêu kim tuyến và đầy huân chương. Một
hôm, trong một lúc nóng giận, muốn làm nhục Phu-sê bằng cách
vạch ra cho y thấy rằng mình còn nhớ rất rõ tất cả những bước lên
voi xuống chó của viên bộ trưởng của mình, Na-pô-lê-ông đột nhiên
bảo Phu-sê: "Chính ông đã biểu quyết án tử hình vua Lu-i XVI!".
Theo lệ thường, Phu-sê cúi rạp mình trước ông hoàng đế: "Hoàn
toàn đúng vậy. Đó là công trạng đầu tiên mà hạ thần được dâng
lên bệ hạ". Thật là một cuộc đối thoại có ý nghĩa nhất: Phu-sê nhắc
lại cho hoàng đế hay rằng vận hội của cả hai đều bắt nguồn từ
cách mạng, duy chỉ có khác là một người đã bóp chết cách mạng để
chiếm lấy ngai vàng bỏ trống của Lu-i XVI, còn một người đã sốt
sắng giúp cho việc đó. Năm 1799 là năm Phu-sê đặc biệt có ích đối
với Bô-na-pác, chính vì Phu-sê biết rõ những bạn hữu cũ của y mà
y đã phản bội và bán họ cho người chủ mới.
Ngay từ mùa đông thứ nhất lên nắm chính quyền, Bô-na-pác
đã tổ chức được một bộ máy nhà nước tập trung, các bộ phận được
kết hợp một cách hoàn chỉnh, và do một nhóm viên chức cao cấp
chỉ huy từ Pa-ri. Tập trung quyền lực vô hạn độ vào tay Tổng tài
thứ nhất, đó là mục đích của "bản hiến pháp mới".
Một lần Bô-na-pác nói rằng: một bản hiến pháp phải "ngắn
và tối nghĩa". Bô-na-pác phát biểu nguyên tắc chung của mình
như sau: khi đề cập vấn đề quy định những giới hạn hiến pháp cho
quyền lực tối cao thì phải biên soạn vắn tắt và mập mờ đến mức
E. Tac Le 100
http://ebooks. vdcmedia. com
tối đa. Nếu ở trên đời có một kẻ nào đó mà tính chất chuyên chế
không thể thích ứng với bất kỳ một sự hạn chế nào về quyền lực -
mặc dầu sự hạn chế đó rất tầm thường, nhưng nếu như nó thực sự
đụng chạm đến quyền lực tối cao - thì kẻ đó chính là Na-pô-lê-ông.
Ngay từ những ngày đầu sau cuộc đảo chính, sự hiểu lầm
ngốc nghếch của những kể ủng hộ Na-pô-lê-ông đã tan như mây
khói, đặc biệt là Xi-ay-ét, nạn nhân của sự hiểu lầm ấy trong suốt
thời gian trước Tháng Sương mù.
Khi Xi-ay-ét trình lên Bô-na-pác một bản dự án, theo đó, Bôna-
pác phải tự khuôn mình trong những chức vụ của một viên
quan tư pháp tối cao trong nước (giống như tổng thống nước cộng
hoà sau này), có danh vọng cao nhất và hưởng lương cao bổng hậu,
nhưng giao quyền cai trị cho một số người khác, do Bô-na-pác chỉ
định, không phụ thuộc vào Bô-na-pác, thì ông ta đã tuyên bố: "Tôi
không đóng vai trò lố bịch như vậy đâu" và kiên quyết bác bỏ dự
án của Xi-ay-ét. Tìm cách cố giữ ý kiến và bàn cãi, Xi-ay-ét liền
được viên bộ trưởng công an Phu-sê đến thăm, và Phu-sê đã thân
mật tâm sự với Xi-ay-ét, khuyên nên chú ý đến cái thực tế là Bôna-
pác đã tập trung tất cả lực lượng vũ trang của nước Pháp vào
trong tay, vì thế nên nếu cứ cố tình tranh cãi mãi với một đối
phương như vậy thì sẽ không có lợi chút nào, trái lại sẽ chỉ có hại.
Lập luận này hình như đã hoàn toàn thuyết phục được Xi-ay-ét, và
từ đó Xi-ay-ét câm lặng.
"Bản hiến pháp của năm Cộng hoà thứ 8" (người ta gọi bản
hiến pháp được khởi thảo dưới sự bảo hộ của Na-pô-lê-ông như
vậy) đã đáp ứng được một cách tuyệt diệu cái nguyên tắc do Na-pôlê-
ông đặt ra. Quyền hành đều tập trung hết vào tay Tổng tài thứ
nhất còn hai vị Tổng tài khác chỉ có quyền tư vấn. Bô-na-pác được
chỉ định là Tổng tài thứ nhất trong 10 năm. Tổng tài thứ nhất chỉ
định một thượng nghị viện gồm 80 nghị sĩ. Bằng quyền hành duy
nhất của mình, Tổng tài thứ nhất còn bổ nhiệm các chức vụ hành
chính và quân sự, bắt đầu từ chức bộ trưởng, và tất cả những
người thụ nhiệm chỉ chịu trách nhiệm trước Tổng tài thứ nhất.
Cũng còn thành lập hai viện để tiêu biểu cho quyền lập pháp:
NAPOLEON BONAPARTE (quyển 1) 101
http://ebooks. vdcmedia. com
- Viện Pháp chế.
- Viện Lập pháp.
Các ủy viên của cả hai viện này đều do Thượng nghị viện chỉ
định (nói một cách khác, vẫn do Tổng tài thứ nhất chỉ định) theo
một danh sách vài nghìn ứng cử viên do các công dân "bầu ra"
bằng một phương pháp bỏ phiếu hết sức phức tạp.
Giả dụ ngay như trong số vài nghìn ứng cử viên do nhân dân
bầu ra thì chỉ được chọn 400 vị về phe với chính phủ, và cũng rất
rõ ràng là người ta sẽ chọn trong 400 vị ấy lấy một số để bổ sung
vào những chỗ khuyết trong Viện Pháp chế và Viện Lập pháp.
Không thể đặt ra vấn đề tính độc lập cho các vị đã được tuyển lựa
theo kiểu đó được. Nhưng cũng chưa hết, ngoài những tổ chức đó
ra, còn thành lập Hội đồng Chính phủ do chính phủ của Tổng tài
thứ nhất toàn quyền chỉ định.
Bộ máy lập pháp hoạt động theo phương thức sau đây: Chính
phủ đệ trình một bản dự án pháp luật lên Hội đồng Chính phủ,
Hội đồng Chính phủ bổ sung xây dựng và trình lên Viện Pháp chế.
Viện Pháp chế có quyền phát biểu ý kiến của mình bằng lời về bản
dự thảo đó, nhưng không có quyền quyết định. Sau khi đã làm
xong nhiệm vụ của mình bằng cách ấy, Viện Pháp chế gửi bản dự
thảo sang Viện Lập pháp. Viện này không có quyền thảo luận về
bản dự thảo, nhưng để bù lại, người ta giao cho nhiệm vụ đặt
thành quy chế, sau đó bản dự thảo được Tổng tài thứ nhất phê
chuẩn và trở thành luật.
Đương nhiên, trong suốt triều đại Na-pô-lê-ông, cái bộ máy
"lập pháp" không hợp lý một cách cố tình ấy đã chỉ là kẻ câm điếc
thừa hành ý muốn của Na-pô-lê-ông. Vả lại, sau này (năm 1807)
Na-pô-lê-ông đã bãi bỏ Viện Pháp chế vì ông ta cho rằng nó hoàn
toàn vô ích. Đương nhiên là những điều mà hai viện bàn bạc rồi
quyết định phải được giữ hết sức bí mật (và đã được làm như vậy).
Khi cần xúc tiến công việc khẩn trương hơn, Tổng tài thứ nhất có
thể đưa thẳng ra những đề án của mình lên Thượng nghị viện đề
nghị viện thông qua dưới hình thức một "Nghị quyết của Thượng
nghị viện", thế là xong. Như vậy, tất cả quyền lực thực tế về lập
E. Tac Le 102
http://ebooks. vdcmedia. com
pháp, cũng như toàn bộ quyền hành chính đều tập trung cả vào
tay Bô-na-pác.
Mùa xuân năm 1800, có thể nói rằng nhà chuyên chế mới đã
giải quyết một số công việc khẩn cấp nhất, đã hợp pháp hóa nền
trật tự mới của quốc gia, đã diệt trừ nếu không tất cả thì cũng
được một số rất lớn các toán giặc cướp đang nhũng loạn đất nước,
đã quyết định một cách vội vàng và có tính chất tạm thời một vài
biện pháp nhằm làm dịu tình hình ở Văng-đê, đã tập trung việc
cai trị trong nước vào một mối và đã thi hành những biện pháp
cần thiết nhất để ngăn chặn những vụ ăn cắp của bọn đầu cơ. Dưới
sự chỉ đạo của Phu-sê, một mang lưới mật thám rộng lớn, bố trí
khôn khéo, đã nhanh chóng đăng tỏa trên khắp nước.
Giô-dép Phu-sê là một tên mật thám bẩm sinh, nếu có thể
nói được như vậy. Ở thành La Mã thuở xưa, người ta nói: "làm thi
sĩ là do bẩm sinh, làm diễn giả là do tu luyện".
Phu-sê là kẻ sáng lập ra một hệ thống khiêu khích và do
thám mà bọn học trò và bọn bắt chước người Na-plơ như Đen-carét-
tô, người Nga như Ben-ken-đoóc và Duy-pen, người áo như Dítních-
ki đã uổng công học đòi. Trong công cuộc này, Na-pô-lê-ông để
cho Phu-sê được tự do hoạt động, nhưng biết rõ tài năng nhiều mặt
và bản chất lá mặt lá trái, xoay như chong chóng của Phu-sê. Để
đề phòng bất trắc, Na-pô-lê-ông dùng một số mật thám bám sát để
giám sát Phu-sê, và chính ông bộ trưởng công an cũng không biết
bọn này. Na-pô-lê-ông biết rất rõ rằng trước khi lên đường mở một
chiến dịch xa xôi, vào mùa xuân, phải bảo đảm hậu phương chính
trị của mình và trên quan điểm đó thì tất cả "bản hiến pháp mới
của năm thứ VIII" tuyệt nhiên chẳng có giá trị gì, trong khi đó thì
Bộ công an có một tầm quan trọng ghê gớm. Vì lẽ ấy, Bô-na-pác
không phải chỉ chi rất nhiều tiền cho bộ máy cảnh sát, không phải
chỉ ra sức đưa nhiều người có khả năng và kiên quyết vào bộ máy
cai trị do Bô-na-pác đã xây dựng nên ở Pa-ri, ở các tỉnh, mà còn
dùng bàn tay sắt để bịt miệng nốt 13 cơ quan báo chí còn sống sót
sau việc đóng cửa một lúc 60 tờ báo trước đây.
NAPOLEON BONAPARTE (quyển 1) 103
http://ebooks. vdcmedia. com
Khi lên đường đi chinh chiến, Na-pô-lê-ông giao lại cho các
bộ trưởng của ông ta bộ máy chuyên chính do ông ta dựng lên và
yêu cầu họ duy trì trật tự trong khi ông ta sẽ đọ sức với cả châu Âu
liên minh trên chiến trường.
Nhưng một tháng trước khi Na-pô-lê-ông lên đường, vào
tháng 4 năm 1800, Phu-sê đã khám phá được và báo cáo lên vị
Tổng tài thứ nhất một bằng chứng không thể chối cãi được rằng ở
Pa-ri có một cơ quan gián điệp bảo hoàng Anh, liên lạc trực tiếp
với các em của vua: Lu-i, bá tước xứ Prô-văng và Sác, bá tước xứ
ác-toa, cả hai đều đã chạy ra nước ngoài. Với sự giúp đỡ của bọn
người Anh và của các lực lượng can thiệp khác, bọn bảo hoàng
nhằm công khai cướp lấy chính quyền. Ngay từ mùa xuân năm
1800, khi vua Anh Gioóc III trả lời đề nghị mở hội nghị đàm phán
hoà bình của Bô-na-pác bằng quyết tâm trực tiếp và tích cực đặt
lại dòng họ Buốc-bông lên ngai vàng nước Pháp thì Bô-na-pác đã
biết rất rõ rằng người Anh tin cậy vào bọn bảo hoàng Pháp là bọn
sẵn sàng nhượng bộ tất cả những gì có thể được về kinh tế và
chính trị có lợi cho tư sản thương nghiệp và công nghiệp Anh chỉ
để nhằm mục đích duy nhất là phục hưng dòng họ Buốc-bông.
Vị Tổng tài thứ nhất đã dứt khoát khẳng định trong tư tưởng
rằng một trong những nhiệm vụ cấp thiết nhất trong cuộc đấu
tranh đối nội là việc trấn áp quyết liệt bọn phản bội bảo hoàng,
còn nhiệm vụ khẩn yếu của cuộc đấu tranh đối ngoại là cuộc chiến
tranh chống người Anh. Những mệnh lệnh cần thiết đã giao cho
Phu-sê để đấu tranh chống bọn bảo hoàng hiện hành: Na-pô-lê-ông
chỉ thị cho Phu-sê theo dõi mọi hoạt động của bọn chúng, bắt giữ
và đưa bọn chúng ra toà. Na-pô-lê-ông luôn luôn nhắc lại câu nói
sau đây, phản ánh rõ quan điểm đã được xác lập trong ông ta: "Có
hai phương tiện để làm nhân tâm xao động: sự sợ hãi và mối lợi".
Không nên hiểu "lợi" chỉ là lòng tham tiền, theo nghĩa đen, mà còn
là sự thèm muốn, lòng tự ái, lòng tham danh vọng. Nên tác động
đến bọn bảo hoàng bằng cách nào? Đáng chú ý là đối với loại kẻ
thù này, Na-pô-lê-ông sử dụng lúc bằng phương pháp này, lúc
bằng phương pháp khác, tuỳ lúc: khi thì khủng bố, khi lại lôi kéo
bọn chúng bằng ơn huệ, tiền bạc và sử dụng vào công việc này nọ.
E. Tac Le 104
http://ebooks. vdcmedia. com
Mùa xuân năm 1800, vì phải đến với quân đội ngay nên Napô-
lê-ông đã không có thời gian dùng những biện pháp khác chống
bọn phản bội, ngoài biện pháp khủng bố khốc liệt.
Nhiệm vụ chủ yếu khác, tức là cuộc chiến tranh với nước
Anh, phải được tiến hành như trước đây, không phải trên bờ biển
nước Anh, đối diện với hạm đội hùng mạnh của Anh mà là ở trên
lục địa châu Âu, chống với đồng minh của nước Anh và trước hết là
chống đế quốc áo.
Lên đường đi chinh chiến vào ngày 8 tháng 5 năm 1800 và
rời Pa-ri lần đầu tiên kẻ từ khi đảo chính, Bô-na-pác hoàn toàn
hiểu rằng số phận nền chuyên chính của ông ta ở Pháp hoàn toàn
tuỳ thuộc vào kết quả của chiến dịch này. Hoặc là Na-pô-lê-ông lại
chiếm được miền bắc nước Ýtừ tay người áo hoặc là quân đội của
các nước liên minh lại sẽ xuất hiện ở biên giới nước Pháp.
NAPOLEON BONAPARTE (quyển 1) 105
http://ebooks. vdcmedia. com
TRẬN MA-REN-GÔ-SỰ CỦNG CỐ NỀN ĐỘC TÀI-PHÁP
CHẾ CỦA TỔNG TÀI THỨ NHẤT 1800-1803
Na-pô-lê-ông không có thói quen định trước và định tỉ mỉ các
kế hoạch chiến dịch. Ông chỉ chú ý đến những "đối tượng" chủ yếu,
những mục đích cụ thể chính, quy trình thời gian (dĩ nhiên là
phỏng đoán) và những đường tiến quân. Na-pô-lê-ông chỉ thật sự
bận tâm lo nghĩ đến chiến tranh khi chính chiến dịch đương diễn
ra; trong chiến dịch, không những ông chú ý đến những mục đích
cần phải đạt, còn chú ý đến những tình huống, và đặc biệt là
những tin tức, động tĩnh của đối phương mà ông thường xuyên
nhận được, từ đó ông luôn thay đổi kế hoạch bố trí của mình, thay
đổi từng ngày và có khi từng giờ. Na-pô-lê-ông tự đặt cho mình
một quy tắc bất di bất dịch là chừng nào thực tế chưa chứng tỏ cho
mình rõ là đối phương ngu ngốc hơn thực tế và nên đặt giả thuyết:
đối phương sẽ hành động có lý lẽ không kém gì bản thân mình
trong trường hợp ấy.
Na-pô-lê-ông phải chống với một đạo quân áo rất mạnh và
được trang bị rất đặc biệt đang chiếm đóng miền bắc nước Ý, nơi
mà Xu-vô-rốp năm trước đã quét sạch quân Pháp. Nhưng Xu-vôrốp
không còn ở với người áo nữa, điều đó đã làm Na-pô-lê-ông
quan tâm nhiều nhất. Na-pô-lê-ông biết nước Nga đã rút khỏi khối
liên minh, mặc dầu ông còn chưa thể biết được rằng cũng vào
tháng 5 năm 1800 ấy, trong khi ông cùng quân đội của mình tiến
vào nước Ýđể triệt tiêu những chiến quả của Xu-vô-rốp thì Xu-vôrốp
đã được mai táng trong tu viện A-lếch-xan Nép-xki ở Pê-técbua.
Không phải Xu-vô-rốp đối đầu với Bô-na-pác, mà chỉ là tướng
Mê-la, một tay chiến thuật cừ, một sĩ quan tham mưu, một trong
số những tướng lĩnh giỏi mà trước cũng như sau năm 1800, Na-pôlê-
ông đã và đang giáng cho nhiều trận thua vô cùng khủng khiếp
E. Tac Le 106
http://ebooks. vdcmedia. com
và bọn họ đã không ngớt chứng minh một cách chua chát rằng Napô-
lê-ông đã không hành động theo nguyên tắc nào cả. Trung
thành với nguyên lý của mình, Na-pô-lê-ông đánh Mê-La như thể
Mê-La là Na-pô-lê-ông, và Mê-la đánh Na-pô-lê-ông như thể Napô-
lê-ông là Mê-la.
Quân áo tập trung lực lượng về phía nam chiến trường theo
hướng đi Giên. Mê-la không phán đoán nổi rằng Bô-na-pác đã
chọn con đường đi khó khăn nhất, qua nước Thuỵ Sĩ và đèo Bécna,
do đó, Mê-la sơ hở không tăng cường lực lượng để giữ sườn
phía ấy. Vị Tổng tài thứ nhất lại chọn đúng con đường ấy. Cái lạnh
khủng khiếp của những ngọn núi tuyết phủ, những vực sâu thẳm
dưới chân, những trận mưa băng, những cơn bão tuyết, những
cuộc trú quân ngoài trời trong tuyết, binh sĩ của Bô-na-pác đã chịu
tất cả những thử thách đó vào năm 1800, cũng như binh sĩ của Xuvô-
rốp đã từng nếm trải vào năm 1799 và cũng như những chiến
binh của An-ni-ban đã từng nếm trải cách đây 2.000 năm trước
Xu-vô-rốp và Bô-na-pác. Có khác là không phải những con voi bị
chìm sâu trong vực thẳm như thời An-ni-ban, mà là những khẩu
pháo, những bệ pháo, những hòm đạn. Tướng Lan-nơ đi tiên
phong và đằng sau là toàn bộ quân đội của Bô-na-pác kéo thành
một đường dài vô tận giữa một bên là vách đã, một bên là bờ vực
cheo leo. Cuộc vượt qua núi An-pơ bắt đầu ngày 16 tháng 5 đến
ngày 21, Bô-na-pác cùng với quân chủ lực đã tới đèo Xanh Béc-na,
trong khi ấy, đằng trước họ, ở sườn núi bên nước Ýđã bắt đầu có
những cuộc chiến đấu của đội tiên phong với lực lượng tiền đạo
nhỏ yếu bảo vệ sườn núi của quân áo. Quân áo bị đánh lui, quân
Pháp càng tiến gấp xuống phía nam vào toàn bộ lực lượng của Bôna-
pác thình lình tràn ra. Hết sư đoàn này đến sư đoàn khác, từ
những khe núi miền nam rặng An-pơ xuất kích, triển khai sau
lưng quân áo.
Không bỏ phí một giờ, Bô-na-pác tiến thẳng đến Mi-lan và,
ngày 2 tháng 6 năm 1800, đã vào thủ phủ xứ Lông-bác- đi; Bô-napác
chiếm tiếp Pa-vi, Crê-môn, Ple-dăng, Brét-xi-a và nhiều thành
phố khác và đến đâu cũng làm quân áo thất điên bát đảo; họ
không hề ngờ rằng hướng tiến công chính lại từ phía ấy. Quân đội
NAPOLEON BONAPARTE (quyển 1) 107
http://ebooks. vdcmedia. com
của Mê-la đang còn ở xung quanh Giên và đáng lẽ vài ngày sau
nữa thì chiếm lại được Giên từ tay quân Pháp. Nhưng sự xuất
hiện của Bô-na-pác ở Lông-bác-đi đã làm tiêu tan thắng lợi ấy của
quân áo.
Cũng bất ngờ như vậy, Mê-la hộc tốc kéo quân đi chạm trán
với quân Pháp từ phía bắc kéo xuống. Làng Ma-ren-gô nhỏ bé nằm
giữa cánh đồng trải rộng A-lếch-xăng-đri và Tóc-tôn. Ngay từ đầu
mùa đông năm 1800, trong cung điện ở Pa-ri, ngón tay chỉ vào cái
địa phương ấy trên một tấm bản đồ chi tiết về miền bắc nước Ý,
Bô-na-pác đã nói với các tướng lĩnh rằng: "Đây, chúng ta phải
đánh bại quân áo ở đây".
Cuộc giao chiến lớn của cả đôi bên đã xảy ra ngày 14 tháng 6
năm 1800, đúng ở chỗ đó.
Nói chung, trận này, đã có ảnh hưởng to lớn trên trường
chính trị quốc tế, cũng như đối với sự nghiệp lịch sử của Na-pô-lêông
nói riêng. Một bầu không khí lo âu bao trùm lấy Pa-ri và khắp
nước Pháp. Ngày ngày, bọn bảo hoàng mong chờ tin báo Bô-na-pác
chết trong vực thẳm núi An-pơ; người ta cũng biết quân đội áo rất
mạnh và pháo binh của họ còn mạnh hơn pháo binh của quân
Pháp. Có tin đồn quân Anh sẽ đổ bộ ở Văng-đê. Ca-đu-đan và bạn
hữu của y, những thủ lĩnh bảo hoàng, nhận định sự phục hưng của
dòng họ Buốc-bông nếu chưa phải là sự việc đã thành thì trong
một ngày rất gần đây tất cũng sẽ thành. Họ chỉ đợi hiệu báo: tin
Bô-na-pác chết hoặc quân đội Pháp bại trận. Ở châu Âu, ngay
trong các nước trung lập người ta lo âu theo dõi quá trình của các
biến cố. Ở những nơi đó người ta cũng chỉ đợi chờ sự chiến thắng
của quân áo để gia nhập khối liên minh chống lại nước Pháp. Bọn
Buốc-bông chuẩn bị để lên đường về Pa-ri.
Na-pô-lê-ông, các tướng lĩnh, sĩ quan và binh lính của ông
đều thấy rất rõ tầm quan trọng của trận đánh và những khả năng
dẫn tới bại trận: lần này quân áo trội hơn hẳn về số lượng; họ được
nghỉ ngơi thoải mái, được yên ổn đóng quân trong các thành phố
và các làng mạc ý, trong khi ấy binh lính của Na-pô-lê-ông phải
gian khổ vượt đèo Xanh Béc-na, Bô-na-pác có cả thảy 20.000 quân
E. Tac Le 108
http://ebooks. vdcmedia. com
và chỉ điều động bộ phận pháo loại tồi nhất cùng vượt đèo Grăng
Xanh Béc-na với ông hồi tháng 5, còn pháo binh chủ lực đã hành
quân đến chậm vì bị mắc vây và đánh chiếm một cứ điểm mạnh
trong núi che chở cho quân áo. Trong khi Mê-la chỉ huy một đạo
quân 30.000 người và 100 cỗ pháo có đầy đủ đạn dược thì Bô-napác
lại còn phải giao cho tướng Đơ-xe một phần trong số pháo tồi
của mình. Thế là Bô-na-pác chỉ có 15 khẩu pháo để chống với 100
khẩu của quân áo.
Trận đánh khởi đầu vào buổi sớm ngày 14 tháng 6 năm 1800
ở gần Ma-ren-gô, và đã phát hiện ngay được lực lượng quân áo.
Quân Pháp vừa đánh vừa lùi và giáng cho quân địch những đòn
đích đáng, nhưng bản thân cũng bị thiệt hại nặng. Đến hai giờ
chiều, trận đánh xem chừng thất bại, không thể cứu vãn được.
Quá ba giờ, Mê-la ca khúc khải hoàn, cử người về Viên báo tin
quân áo toàn thắng, thu nhiều chiến lợi phẩm và tù binh, tướng vô
địch Bô-na-pác đã thất bại. Tình trạng hỗn độn đã bao trùm lên
tổng hành dinh quân đội Pháp. Bô-na-pác giữ thái độ bình tĩnh,
vừa nhắc nhở cần phải cầm cự, vì trận đánh chưa kết thúc. Và đến
ba giờ chiều, tình thế đột nhiên thay đổi một cách bất ngờ, bởi sư
đoàn Đơ-xe được phái xuống phía nam để cắt đường rút lui của
quân địch đang từ Giên trở về cấp tốc hành quân quay trở lại, đã
công kích ồ ạt vào quân áo đúng giờ phút quyết định chiến trường.
Quân áo hết sức tin tưởng vào sự toàn thắng của họ đến nỗi
lúc ấy có nhiều đơn vị quân đội áo cho toàn thể đơn vị bố trí chuẩn
bị nghỉ ngơi và ăn chiều. Bị sư đoàn tinh nhuệ của Đơ-xe ập đánh
và tiếp đó là tất cả các đơn vị của Bô-na-pác cũng đánh vào, quân
đội áo hoàn toàn bị đánh bại. Năm giờ chiều, quân áo bỏ chạy, bị
kỵ binh Pháp truy kích. Tướng Đơ-xe hy sinh ngay từ phút đầu
của trận đánh, và khi trận ấy - một trong những chiến thắng lớn
nhất của đời mình-sắp kết thúc, Na-pô-lê-ông nghẹn ngào nói:
"... Nhưng Đ-xe!... Chao ôi, ngày hôm nay ắt là đã đẹp lắm
nếu tối nay tôi được ôm hôn Đơ-xe ở trên chiến trường! Tại sao
không cho phép tôi được khóc?...", đó là những lời nói mà trước đây
vài tiếng đồng hồ, lúc cuộc chiến đấu đang gay go quyết liệt nhất,
NAPOLEON BONAPARTE (quyển 1) 109
http://ebooks. vdcmedia. com
Na-pô-lê-ông đã phải thốt ra khi được tin Đơ-xe vừa mới từ trên
mình ngựa ngã xuống.
Những bạn chiến đấu của Na-pô-lê-ông chỉ thấy có hai lần
mắt ông ta đẫm lệ sau khi giao chiến. Lần thứ hai vào vài năm
sau, khi Na-pô-lê-ông nhìn thống chế Lan-nơ chết ở trong tay
mình, hai chân bị đạn đại bác tiện đứt.
Trong lúc triều đình Viên đang hoan hỉ đến cực điểm về
những tin tức đầu tiên tốt lành của Mê-la đưa về thì một người
thứ hai đến báo tin thất bại thảm hại vừa mới xảy ra. Nước ý lại bị
mất, với quân áo thì dường như là mất vĩnh viễn. Kẻ thù đáng sợ
của họ lại một lần nữa chiến thắng.
Những tin tức đầu tiên về một trận đánh lớn ở ýbay về đến
chính phủ Pa-ri vào ngày 20 tháng 6 (ngày đầu Tháng Gặt), sáu
ngày sau trận đánh. Nhưng mới chỉ là những tin đồn đại mập mờ.
Trong thành phố, người ta lo âu chờ đợi tin tức. Người ta kể
chuyện lại rằng: theo một vài nguồn tin thì trận đánh đã thất bại
và Bô-na-pác đã chết. Bỗng nhiên, vào buổi trưa, một phát đại bác
nổ vang, phát thứ hai, rồi thứ ba; một người đưa thư về, mang
những tin chính thức như sau: quân đội áo bị đánh tan hoàn toàn,
bị tước một nửa số pháo và hàng nghìn quân áo bị bắt làm tù binh
hoặc bị chém; nước Ýlại sao vào tay Bô-na-pác.
Lần này, nỗi vui mừng hoan hỉ không phải chỉ có trong
những khu tư sản mà còn cả trong những khu thợ thuyền: đã từ
lâu người ta chưa thấy vùng ngoại ô Xanh Ăng-toan có quang cảnh
tấp nập như vây. Thợ thuyền đã không thể thấy trước được rằng
người chủ mới sắp hoàn thành việc đàn áp họ bằng bàn tay sắt,
sắp ban hành "tiểu bạ công nhân" để họ phụ thuộc hoàn toàn vào
bọn chủ, rằng chính thể mới vĩnh viễn bóp chết cách mạng và sẽ
mở đầu cho thời đại của sự củng cố vững vàng và nền nếp một trật
tự xã hội dựa trên sự bóc lột sức lao động một cách hợp pháp và dễ
dàng của tư sản.
Vẫn ở Pa-ri, ở lân cận các thị trường chứng khoán, các nhà
ngân hàng, trong đám cưới người sang trọng ở các khu phố lớn, nỗi
vui mừng hoan hỉ lại càng lớn chính là vì cái người chiến thắng,
E. Tac Le 110
http://ebooks. vdcmedia. com
chàng Bô-na-pác kia, đã bóp chết cách mạng vào ngày 18 và 19
Tháng Sương mù và vừa đổi mới ổn định được địa vị của mình ở
các chiến trường bằng trăm nghìn thủ đoạn, một mặt giơ bàn tay
thép đè bẹp "sự vô chính phủ", phá tan mọi âm mưu chống các nhà
hữu sản và quyền tư hữu, mặt khác không quay trở lại chế độ
quân chủ quý tộc và phong kiến.
Một vài người Gia-cô-banh bất mãn thì trùm chăn, bọn bảo
hoàng thì đau khổ. Nhưng bọn họ, ai nấy đều bị làn sóng vui mừng
lớn đang tràn dâng ở Pa-ri và ở các tỉnh gạt ra một bên. Trong
không khí ấy còn lẫn lộn cả sự say sưa kiêu ngạo của tinh thần "ái
quốc quân sự" cuồng nhiệt bốc lên như một cơn sốt, kể cả những
người đến tận bây giờ vẫn còn tỉnh táo nhất. Khi vị Tổng tài thứ
nhất về Pa-ri thì những mối hân hoan cuồng nhiệt ấy trào lên đến
cực điểm. Trong quần chúng đi đón, một biểu hiện, dù là rất nhỏ,
tỏ ra lạnh nhạt đối với Bô-na-pác đều bị coi là bằng chứng thân
bảo hoàng. Người ta la ó: "Đây là nhà của bọn quý tộc! Sao cái nhà
này không trưng đèn lên!" và tức thì người ta đập phá cửa kính
của căn nhà khả nghi đó. Suốt ngày, một khối người đông nghịt
vây quanh cung Tuy-lơ-ri, hoan hô mời Bô-na-pác ra mắt. Nhưng
Bô-na-pác không ló mặt ra ban công.
Sau trận Ma-ren-gô, trước hết Bô-na-pác phải ký hoà ước với
quân áo. Sau đó, ông ta muốn thương lượng với nước Anh, với châu
Âu liên minh nói chung, và cuối cùng là tiếp tục hoàn thành việc
xây dựng pháp chế đã bắt đầu từ sau cuộc đảo chính Tháng Sương
mù, nhưng bị gián đoạn vì đi đánh nước Ý.
Nhưng một nỗi lo âu khác làm Bô-na-pác phải quan tâm tới
và buộc ông ta phải chuyển hướng những nhiệm vụ cơ bản của
mình trong suốt cả thời kỳ của chế độ Tổng tài: cuộc đấu tranh
chống những người Gia-cô-banh và bảo hoàng. Phu-sê cho rằng
trước mắt là bọn bảo hoàng đang gây mối uy hiếp nghiêm trọng
nhất, nhưng Bô-na-pác đã không còn tin Phu-sê nữa, cho rằng vì
sợ sự phục hưng của bọn bảo hoàng mà Phu-sê đã không thấy cái
tai họa có bạn cũ của y sẽ gây ra và không muốn truy tố họ, cho là
NAPOLEON BONAPARTE (quyển 1) 111
http://ebooks. vdcmedia. com
họ ít có cơ hội trở lại nắm chính quyền. Nhưng sau trận Ma-ren-gô,
riêng vị Tổng tài thứ nhất đã thấy rằng những người Gia-cô-banh
là kẻ thù đáng sợ nhất. Ngay từ những ngày đầu chuyên chính,
Na-pô-lê-ông đã phải tính đến những kẻ thù "phái tả" và "phái
hữu" của ông, đó là những người Gia-cô-banh và bọn bảo hoàng,
đối với hai loại kẻ thù này, Na-pô-lê-ông đối phó và cư xử không
giống nhau.
Thỏa hiệp với bọn bảo hoàng, Na-pô-lê-ông tỏ ra sẵn sàng
công khai tiến hành đàm phán hòa bình với bọn chúng. Chính
quyền Tổng tài sẵn sàng nhận những kẻ bảo hoàng đã được xác
nhận là bảo hoàng vào làm việc, bằng cách biểu dương chính cái
thực tế là họ ưng thuận phục vụ Bô-na-pác bọn họ đáng được
khoan hồng. Hơn nữa, Bô-na-pác đã tỏ ra là mình sẵn sàng tha
thứ và quên hết mọi việc bằng cách ân xá cho một vài tên bảo
hoàng.
Nhưng đối với những người Gia-cô-banh thì sự tình hoàn
toàn khác. Sự thật là Bô-na-pác căm thù và khủng bố họ. Có bao
giờ Na-pô-lê-ông là một người cách mạng đâu; tình thân mật nhất
thời với người em trai của Rô-be-xpi-e và những người Gia-cô-banh
chẳng qua chỉ là chủ nghĩa cơ hội. Bản chất chuyên chế, lại độc tài
đến tận chân tơ kẽ tóc, sau ngày 18 Tháng Sương mù, Na-pô-lêông
đã khao khát thiết lập dưới hình thức này hoặc dưới hình thức
khác nền quân chủ mà bọn đại tư sản mong mỏi. Na-pô-lê-ông
không thể đánh giá đúng quá khứ của những người Gia-cô-banh,
cái đã tạo nên công lao to lớn của họ về mặt lịch sử, và công lao đó
chính là ở chỗ họ đã cứu được cách mạng trọng giờ phút hiểm
nghèo nhất. Hơn nữa, vì câu kết với giai cấp đại tư sản, bênh vực
quyền lợi của chúng mà Na-pô-lê-ông đã đồng hoá với cách nhìn
của chúng: chỉ nhìn thấy tính chất đàn áp dữ dội của nền chuyên
chính Gia-cô-banh mà thôi, đồng thời cố tình lờ đi những nguyên
nhân tất yếu của hiện tượng ấy và những kết quả của sự cứu vãn
nước Pháp cách mạng. Vào năm 1812, không tìm ra được cách nào
hơn nữa để lăng nhục Rô-xtốp-sin, người mà ông ta cho là đã đốt
thành Mat-xcơ-va, Na-pô-lê-ông bèn gọi Rô-xtốp-sin là "Ma-ra
Nga", vậy là đã so sánh một người đã hiến dâng cả đời mình cho
E. Tac Le 112
http://ebooks. vdcmedia. com
cách mạng với tên chúa đất Mát-xcơ-va, với tên chủ nô; đối với Rôxtốp-
sin, việc cứu nước Nga đồng nhất với việc duy trì chế độ nô lệ
và việc Rô-xtốp-sin tham gia bảo vệ tổ quốc bằng "Những tờ cáo
thị" chỉ có giá trị như một tên hề và một tên pha trò ở hội chợ. Rôxtốp-
xen vô cớ thọc gậy vào bánh xe của Cu-tu-dốp và tố cáo Cu-tudốp
với Nga hoàng. Về mặt chính trị thì cũng có lợi cho Na-pô-lêông,
vì như vậy trong tư tưởng của thế hệ trẻ, nền chuyên chính
Gia-cô-banh đã không gợi ấn tượng gì khác ngoài những sông máu,
núi xương và muôn hình muôn vẻ tàn khốc.
Tuy nhiên, khối óc minh mẫn rất mực của Na-pô-lê-ông
không thể hoàn toàn phủ nhận mọi thành tích của nền chuyên
chính ấy được. Na-pô-lê-ông căm thù những người Gia-cô-banh,
nhưng có lần, vào năm 1793-1794, khi nói về nền chuyên chính
Gia-cô-banh, Na-pô-lê-ông đã tuyên bố thẳng ra rằng Hội nghị
Quốc ước đã cứu vãn nước Pháp. Mặt khác, Na-pô-lê-ông vô cùng
khinh bỉ Lu-i XVI, như ông ta đã kinh bỉ những kẻ tâm hồn yếu
đuối, "Báo cho bà ấy biết rằng tôi không phải là Lu-i XVI", Na-pôlê-
ông đã nói như vậy khi được biết bà Xta-en đã nói quá nhiều ở
trong phòng khách của bà ta.
Và khi biết đích xác rằng những kẻ thù bất khuất nhất và
không đội trời chung nhất là ở trong số những người Gia-cô-banh
còn lại thì, dù còn chưa tìm thấy họ, Na-pô-lê-ông vẫn hành hạ tàn
nhẫn những người Gia-cô-banh.
Việc hành hạ những người Gia-cô-banh bắt đầu từ sau ngày
18 Tháng Sương mù và, trong thực tế, đến tận mãi cuối thời kỳ đế
chế vẫn chưa chấm dứt, không kể một đôi lúc tạm ngừng.
Những vụ bắt bớ người Gia-cô-banh hoặc những người coi
như có quan hệ mật thiết với họ diễn ra ở thủ đô và hơn nữa còn ở
cả các tỉnh. Giai cấp quý tộc địa phương không bị xâm phạm, bọn
lưu vong thì được ân xá trở về, giai cấp tư sản sống đàng hoàng
thoải mái, và ở nông thôn, tầng lớp nông dân hữu sản mới, tất cả
đều nhẵn mặt những người lãnh đạo cũ của cái tổ chức Gia-côbanh
địa phương, những viên chức cũ của thời Rô-be-xpi-e; bây giờ
họ thanh toán mối thù cũ của họ với đối phương một cách thậm tệ,
NAPOLEON BONAPARTE (quyển 1) 113
http://ebooks. vdcmedia. com
khốc liệt gấp trăm lần. Nhờ hành động khiêu khích điên cuồng của
bọn cảnh binh chính trị, người ta đã đưa vội ra được cái gọi là "âm
mưu" ngày 10 tháng 10 năm 1800, nghĩa là người ta bắt được ở
nhà Hát lớn bốn người đàn ông mang dao găm, tìm cách lọt vào
buồng xem hát riêng của vị Tổng tài thứ nhất. Đem giết cả bốn
người ấy vẫn chưa vừa lòng nên người ta còn tiến hành bắt bớ
trong khắp nước Pháp hàng loạt những "người Gia-cô-banh". Phần
lớn những người này không bao giờ được trở về tổ quốc nữa, hoặc
có thì chỉ khi nào đã bị tàn phế sau nhiều năm cấm cố tù đày. Một
số chết ở trong nhà giam (lúc bấy giờ nạn "tự tử" của các tù nhân
chính trị rất phổ biến), một số khác chết ở Cay-en, một thuộc địa
của nước Pháp chuyên dùng để đày ải. Sau vụ "âm mưu" ấy một
tháng, (ngày 18 tháng 11 năm 1800), cảnh binh của Phu-sê bắt
được một người Gia-cô-banh chính cống là Sơ-va-li-ê đang chế tạo
một quả bom. Một làn sóng bắt bớ và tù đày mới lại tràn ngập
khắp nước. Người ta bắt bớ lung tung, bắt cả những người "đáng
ngại" tuy họ chẳng biết tí gì về cái ông Sơ-va-li-ê ấy cũng như âm
mưu của ông ta. Hơn nữa, vào tháng 12 năm ấy, lại xảy ra vụ âm
mưu ghê gớm nhằm hạ sát vị Tổng tài thứ nhất; thực tế, những
người Gia-cô-banh chẳng hề dính líu gì vào mụ này, nhưng Na-pôlê-
ông đã vin vào cớ đó để dùng những biện pháp mới khốc liệt hơn
chống những người Gia-cô-banh.
Ai muốn tìm hiểu sâu bản chất của Na-pô-lê-ông và muốn
tìm hiểu những động cơ thực của ông ta thì không nên để mình bị
cám dỗ bởi những manh ý khéo léo đầy dẫy trong vô số cuốn sách
viết về ông ta; những cuốn sách ấy đều miêu tả Na-pô-lê-ông cụ
thể như một người "nửa cách mạng"; trước hết là bọn thù địch của
Na-pô-lê-ông thường gọi như vậy, rồi vào nửa đầu thế kỷ thứ XIX
thì bọn xu nịnh gọi ông ta là "một Rô-be-xpi-e cưỡi ngựa". Nhưng
không bao giờ ông ta là thế cả. Bản chất chuyên chế, bẩm sinh độc
tài, nhưng biết tính đến hoàn cảnh, nên trong những ngày đầu,
Na-pô-lê-ông thấy cần thiết phải để cho một vài dấu vết thuần tuý
hình thức ấy của nền cộng hòa tư sản được tồn tại. Nhưng ngay
sau khi đã có thể làm được thì Na-pô-lê-ông quét sạch tất cả
những gì của nền cộng hòa để lại và kiên quyết dốc hết tâm trí vào
E. Tac Le 114
http://ebooks. vdcmedia. com
việc biến nước Pháp thành một quốc gia quân phiệt và chuyên
chính, biến châu Âu thành một cụm vương quốc chư hầu, thuộc
địa và nửa thuộc địa hoàn toàn lệ thuộc và cái chế độ quân phiệt
hà khắc ấy. Dưới nền quân chủ Na-pô-lê-ông không có chỗ đứng
cho người Gia-cô-banh và tư tưởng Gia-cô-banh với những ước
vọng như: thành lập "những nước cộng hòa anh em", thực hiện
bình đẳng và tự do. Na-pô-lê-ông ghét cay ghét độc những điều ấy.
Ăng-ghen đã chú ý đặc biệt đúng mức đến cái ngày có tính chất
lịch sử (ngày "thành hôn của nước Áo"), vì sau ngày ấy, nền đế
chính mới của Na-pô-lê-ông bắt đầu mang nhanh chóng tất cả
những đặc điểm bề ngoài của những nền quân chủ cổ truyền. Rất
tự nhiên rằng hình thức tàn bạo cũ hay mới đều không thể nào
dung hòa được với truyền thống anh hùng Gia-cô-banh, cũng
không thể dung hòa được với ngay cả những hồi ức hết sức yếu ớt
và thậm chí giản đơn nữa về nền cộng hòa tư sản đã qua.
Cuộc đàn áp man rợ và hoàn toàn độc đoán chống người Giacô-
banh, trừ những hình thức "hợp pháp" đã đặt ra, là một trong
số những đặc điểm rõ nhất của triều đại Na-pô-lê-ông. Không đếm
xỉa gì đến ý kiến của chủ mình, ngay sau ngày 18 Tháng Sương
mù - như trên đã nói - Phu-sê cho rằng những người Gia-cô-banh
hiện không nguy hiểm như bọn bảo hoàng, những kẻ tán thành
việc phục hưng dòng họ Buốc-bông.
Đúng là trong hoàn cảnh ấy, Phu-sê đã tỏ ra hơn người chủ
của y nhiều về trí sáng suốt của một tên mật thám. Sự thật là bá
tước xứ Prô-văng, kẻ nhấp nhổm muốn lên ngôi vua nước Pháp,
Sác-em trai y- và hầu hết những kẻ thủ lĩnh xuất dương đều tin
rằng sau Tháng Sương mù thì bản thân sự thắng lợi của cuộc đảo
chính cùng việc thiết lập nền chuyên chính đã vạch ra rằng thời cơ
phục hưng nền quân chủ đã chín muồi. Nếu đã như vậy thì hẳn là
bây giờ nước Pháp muốn một nền quân chủ lịch sử cố hữu hơn là
muốn khuất phục một tay mạo hiểm người Coóc? Sau 10 năm sôi
sục, ngày 18 và 19 Tháng Sương mù, cách mạng đã bị giết tươi. Từ
nay trở đi, cái bàn tay đã bóp chết Viện Đốc chính hồi tháng 11
năm 1799 ở Xanh Clu và đã đánh bại quân áo ở Ma-ren-gô hồi
tháng 6 năm 1800, chỉ còn có việc đặt ông vua rất ngoan đạo là LuNAPOLEON
BONAPARTE (quyển 1) 115
http://ebooks. vdcmedia. com
i XVIII, trong một thời gian nữa vẫn còn là bá tước xứ Prô-văng
lên ngai của tổ tiên.
Người ta không rõ ông bá tước Prô-văng có tự mình quyết
định lấy cuộc vận động lạ lùng ấy không (trước trận Ma-ren-gô,
sau cuộc đảo chính Tháng Sương mù ba tháng rưỡi), hay là do sự
bày mưu vẽ mẹo của người em, con người mà tạo hoá đã quá hà
tiện khi ban phát trí thông minh; chỉ biết rằng Lu-i đã gửi từ Mitô,
nơi Lu-i cư trú lúc đó, một bức thư lên Tổng tài thứ nhất, trong
đó yêu cầu Bô-na-pác phục hưng triều đại của dòng họ Buốc-bông.
Bô-na-pác chỉ còn việc đòi hỏi cho mình và cho bạn hữu mọi sự đền
bù mà Bô-na-pác muốn tức khắc được ngay! Hơn nữa, Bô-na-pác sẽ
được "đời sau mang ơn"! Bô-na-pác không trả lời. Thế là người ta
lại cấp tốc gửi cho Bô-na-pác cũng như Giô-dê-phin những thông
điệp mới, những đề nghị mới, những thư từ mới.
Mùa hạ năm 1800, sau trận Ma-ren-gô, Lu-i lại thỉnh cầu
lần nữa lên Tổng tài thứ nhất khi thấy hiển nhiên Na-pô-lê-ông có
thể quyết định vận mệnh nước Pháp theo ý muốn. Lần đầu và
cũng là lần cuối cùng, Bô-na-pác trả lời cho kẻ nhòm ngó ngôi vua:
"Thưa ngài, tôi đã nhận được thư ngài. Xin cảm ơn ngài đã
nói với tôi những điều thật thà trong thư. Ngài không nên hy vọng
quay trở về nước Pháp; ngài sẽ phải bước lên hàng chục vạn xác
chết. Ngài hãy hy sinh quyền lợi của ngài cho an ninh và hạnh
phúc của nước Pháp: lịch sử sẽ nhớ tới ngài".
Khi bọn lưu vong biết Bô-na-pác không phải là hạng người để
người ta trị, mà đúng là kẻ đi trị vì nước khác, và đứng trước sự
chối từ dứt khoát của Bô-na-pác người ta quyết định giết ông ta.
Ý định trên nảy ra dường như cũng cùng một lúc trong phái
Gia-cô-banh. Nhưng đối với những người Gia-cô-banh, sự việc đã
kết thúc bằng một cuộc khiêu khích thắng lợi của Phu-sê. Khi bọn
tay chân báo cho biết có một âm mưu đang được chuẩn bị và biết
đích xác sẽ xảy ra, ở nhà hát vào buổi diễn tối ngày 10 tháng 10,
Phu-sê cho bắt những người chủ mưu (Xê-rắc-si, A-rê-na, Đê-mécxin,
Tô-pi-nô Lơ-broong) ngay khi bọn người vũ trang ấy đang lần
tới chỗ ngồi của Tổng tài thứ nhất. Về sau, người ta đã quả quyết
E. Tac Le 116
http://ebooks. vdcmedia. com
rằng vũ khí ấy là do chính Phu-sê cung cấp cho họ. Những người
chủ mưu bị hành hình và ảnh hưởng của Phu-sê được củng cố. Bọn
khiêu khích của Phu-sê hoạt động ráo riết, tìm cách thâm nhập
khắp nơi, từ những phòng chơi của giới thượng lưu cho đến những
quán ăn tồi tàn nhất.
Ngày 3 Tháng Tuyết (tức là ngày 25-12-1800), khi Tổng tài
thứ nhất qua phố Xanh Ni-két đến nhà hát thì có một tiếng nổ
khủng khiếp. Xe của Bô-na-pác đi qua cạnh quả bom ấy đúng 10
giây thì có tiếng nổ. Hè phố ngổn ngang người chết và bị thương,
còn chiếc xe bị hư hỏng phần nửa phía sau, vun vút đưa Bô-na-pác
bình yên vô sự đến nhà hát. Ông ta vào chỗ ngồi, vẻ ngoài rất thản
nhiên, đến nỗi một lát sau công chúng ngồi đầy trong rạp mới biết
tin sự biến xảy ra. Cuộc điều tra ngay tại chỗ lúc đầu không đem
lại kết quả gì, ở nơi xảy ra vụ mưu sát không có ai bị bắt. Bô-napác
tin chắc rằng cuộc mưu sát lần này do người Gia-cô-banh bố
trí. trong khi buộc tội Phu-sê là đã quá quan tâm đến bọn bảo
hoàng và không chú ý đầy đủ đến người Gia-cô-banh, Bô-na-pác
quyết định thanh toán gọn cánh tả. Lệnh ban ra lập một bản danh
sách 130 tên gồm những thủ lĩnh Gia-cô-banh hoặc những người
liệt vào loại như vậy; họ bị bắt và phần lớn bị đày ra Guy-an và
Xây-sen. Có mấy ai ở đó đã được trở về. Ở các tỉnh, bọn quận
trưởng bám riết hết thảy những ai trong thời kỳ cách mạng đã tỏ
ra bằng hành động hoặc bằng lời nói, hưởng ứng cuộc đấu tranh
kiên quyết chống bọn phản động. Bọn phản động vừa thoát khỏi
cơn bão táp bây giờ quay lại tính sổ với người Gia-cô-banh. Một vài
người có tên trong bản danh sách đầu tiên của Phu-sê không bị đi
đày nhưng lại bị cùm chặt ở trong các nhà tù của nhà nước, không
được xét xử và, ngay cả khi đã tìm ra sự thật, họ cũng không được
ra khỏi nhà lao. Kẻ tìm ra sự thật không ai khác ngoài Phu-sê, và
hầu như hắn đã tìm ra sự thật đồng thời với lúc hắn đưa những
người Gia-cô-banh đi đày hoặc tống họ vào nhà tù. Thật ra Phu-sê
là kẻ đầu tiên biết rằng người Gia-cô-banh không dính líu gì đến
vụ mưu sát và hắn đày họ đi chẳng qua chỉ để lấy lòng Na-pô-lêông
trong cơn thịnh nộ.
NAPOLEON BONAPARTE (quyển 1) 117
http://ebooks. vdcmedia. com
Đúng hai tuần lễ sau cuộc mưu sát, trong lúc cuộc khủng bố
chống người Gia-cô-banh đang ở đỉnh cao, người ta bắt một tên
Các-bông nào đó, rồi đến lượt Xanh Rê-dăng, Buốc-mông và vài
chục tên bảo hoàng trú ngụ ở Pa-ri một cách hợp pháp hay không
hợp pháp. Các-bông và Xanh Rê-dăng, những tên thủ phạm trực
tiếp của vụ mưu sát, đã thú tội. Âm mưu hoàn toàn do bọn bảo
hoàng tổ chức nhằm giết Bô-na-pác và dẫn đến sự phục hưng dòng
họ Buốc-bông. Điều đó không làm cản trở sự thi hành những biện
pháp chống người Gia-cô-banh, mà đồng thời còn làm cho Bô-napác
quyết tâm thẳng tay chống bọn bảo hoàng. Đứng về mặt chính
trị mà nói, như vậy là Bô-na-pác đã quyết định hành động nhất cử
lưỡng tiện. Sau này, khi người ta nói với Bô-na-pác rằng Phu-sê
thừa nhận những người Gia-cô-banh bị mang đi đày là hoàn toàn
vô tội, Bô-na-pác trả lời: "úi chà... Phu-sê! bao giờ hắn cũng như
vậy! Mà bây giờ việc ấy đối với tôi không thành vấn đề lắm, tôi giũ
được của nợ ấy đi rồi" (tức là những người Gia-cô-banh). Theo bước
những người Gia-cô-banh, những kẻ bảo hoàng chính phạm bị đưa
lên máy chém, còn những kẻ khác thì một số lớn bị đưa đi đầy.
Tuy nhiên, cơn thịnh nộ của Bô-na-pác với bọn bảo hoàng lúc
đó không mãnh liệt như người ta tưởng. Để phán đoán điều đó,
phải căn cứ vào sự đàn áp đã giáng xuống những người Gia-côbanh
là những người hoàn toàn vô tội trong "vụ bom nổ". Nhưng
những người thân cận của Na-pô-lê-ông nhận xét rằng, Na-pô-lêông
đã trút hết giận dữ lên đầu những người Gia-cô-banh trong
những ngày mới xảy ra vụ mưu sát, vậy thì ông ta còn đây giận dữ
nữa để mà trút lên đầu bọn bảo hoàng. Chỉ căn cứ vào trình tự
tâm lý như vậy thì tìm sao được chân lý. Na-pô-lê-ông biết rất rõ
phải hung bạo khi xét ra cần thiết, đồng thời ông ta vẫn giữ được
hoàn toàn bình tĩnh. Vấn đề không phải là ở chỗ đó, mà ở chỗ Napô-
lê-ông nhằm mục đích tách những phần tử bảo hoàng thực tâm
muốn hòa hợp với nền trật tự mới ở nước Pháp ra khỏi dòng họ
Buốc-bông. Nói một cách khác, kẻ bảo hoàng nào thừa nhận quyền
hành của Na-pô-lê-ông là hợp pháp và, với riêng ông ta, kẻ nào
chịu khuất phục không một lời phàn nàn thì ông ta sẵn sàng thu
nạp và tha cho những tội lỗi trước, nhưng với những kẻ ngoan cố,
E. Tac Le 118
http://ebooks. vdcmedia. com
với những kẻ nào chỉ nghĩ đến việc phục hưng dòng họ Buốc-bông
thì Na-pô-lê-ông kiên quyết chống đến cùng.
Ngay trước khi xảy ra trận Ma-ren-gô, Tổng tài thứ nhất đã
chỉ thị cho Phu-sê lập danh sách bọn xuất dương có thể cho phép
quay trở về nước Pháp và, mặc dầu có "vụ bom nổ", những danh
sách ấy vẫn được tiếp tục lập. Những bản danh sách đầu tiên gồm
khoảng 10.000 người, trong đó có chừng 52.000 người đã được trở
về theo một nghị định ngày mồng 1 Tháng Hái nho (20 tháng 10
năm 1800). Trong những bản danh sách mới, đặc biệt số người
tăng lên gấp một lần rưỡi số dự định. Trong số 145.000 người xuất
dương, có chừng 141.000 người được phép trở về Pháp dưới sự
giám sát của cảnh binh. Chỉ có 3.373 người không được hưởng sự
ân xá đó. Nhưng Bô-na-pác không dừng lại đây: theo nghị quyết
của Thượng nghị viện ban hành vào tháng 5 năm 1802, tất cả
những người xuất dương nào tuyên thệ trung thành với chế độ mới
đều được quyền trở về Pháp. Rất đông người xuất dương, kéo lê
cuộc đời khốn khổ ở nước ngoài, đã nhận biện pháp ấy để trở về
nước Pháp.
Trong một thời gian, những vụ mưu hại không xảy ra. Với
tinh thần kiên quyết gấp bội, Bô-na-pác dành hết tâm trí vào việc
ngoại giao. Trước và sau thời kỳ này, chưa bao giờ Bô-na-pác lại
tha thiết muốn tăng cường sự đoàn kết với các nước đến như vậy.
Ông ta cần đến nó để ổn định nền tài chính và cũng còn vì đa số
nhân dân Pháp tỏ rõ ra là khao khát hòa bình; cuối cùng, Bô-napác
hy vọng đó sẽ là một cuộc tạm ngừng chiến để ông ta có thời
gian hoàn thành những cải cách đã tiến hành và thực hiện những
cải cách mà ông ta đang ôm ấp, trù tính.
Trong lĩnh vực cảnh sát chính trị, Bô-na-pác đã chọn được
một tên trùm về thuật khiêu khích và nghề mật thám như Phu-sê,
thì trong lĩnh vực ngoại giao, Bô-na-pác cũng may tay chọn được
một trợ thủ, bởi vì hoàng thân Tan-lây-răng đã tỏ ra là một tay kỳ
tài về nghệ thuật ngoại giao. Nhưng thái độ của Tổng tài thứ nhất
đối với hai còn người này có khác nhau: Na-pô-lê-ông sử dụng PhuNAPOLEON
BONAPARTE (quyển 1) 119
http://ebooks. vdcmedia. com
sê và bộ hạ của y, nhưng vẫn coi và gọi chúng là lũ côn đồ; nghi
ngờ Phu-sê, Na-pô-lê-ông còn có tổ chức riêng của mình để giám
sát Phu-sê, dẫu rằng trong loại tranh chấp này, đương nhiên là
Na-pô-lê-ông khó mà thắng được viên bộ trưởng của mình. Về mặt
này thì, dù là Na-pô-lê-ông hay A-lếch-xan Ma-xê-đoan cũng chẳng
hơn được Phu-sê. Trong nháy mắt, Phu-sê đã vạch mặt được
nhưng người do Na-pô-lê-ông bố trí theo dõi y. Trong phạm vi cảnh
sát Na-pô-lê-ông cần tới Phu-sê và những tài ba đặc biệt của y, vì
trong vấn đề này Bô-na-pác còn bám gót viên bộ trưởng của ông ta
và còn phải nhờ cậy vào Phu-sê. Trái lại, trong nghệ thuật ngoại
giao, Na-pô-lê-ông không chịu nhường Tan-lây-răng một ly, mà
còn trội hơn về một số điểm. Mặc dầu Tan-lây-răng là một viên bộ
trưởng ngoại giao vô cùng tài năng, nhưng chính Na-pô-lê-ông đã
chỉ giáo cho Tan-lây-răng, và chính Na-pô-lê-ông đã chỉ đạo những
cuộc đàm phán hòa bình quan trọng; vai trò của Tan-lây-răng thu
hẹp lại trong phạm vi góp ý kiến, thảo các văn kiện ngoại giao và
thực hiện đường lối đã định để đạt mục đích.
Không chút nghi ngờ gì về một trong những thắng lợi to lớn
của Na-pô-lê-ông là ông ta đã làm cho đường lối chính trị của nước
Nga thay đổi hoàn toàn. Na-pô-lê-ông báo cho hoàng đế Pôn, người
đang chính thức tiến hành chiến tranh với nước Pháp, biết rằng
ông ta muốn giao trả ngay tức khắc về Nga tất cả những tù binh
người Nga đang bị người Pháp giữ sau cuộc thất bại của đạo quân
Coóc-xa-cốp vào mùa thu năm 1799, không yêu sách một sự trao
đổi nào hết (thật ra lúc đó hầu như không có tù binh Pháp ở Nga).
Chỉ một cách ấy mà đã làm cho Pôn bị mê hoặc, quyến rũ, và để
kết thúc công việc, Pôn phái tướng Xpren-poóc-ten đến Pa-ri.
Xpren-poóc-ten tới thủ đô Pháp vào giữa tháng 12 năm 1800.
Ngay từ buổi gặp gỡ đầu tiên, Bô-na-pác đã vừa biểu lộ mối thiện
cảm đằm thắm nhất và lòng quý mến nhất đối với hoàng đế Pôn,
vừa nhấn mạnh lòng độ lượng và tâm hồn cao cả của Pôn mà theo
ông ta chính là những cái đó đã làm cho Nga hoàng nổi bật lên.
Hơn nữa, vị Tổng tài thứ nhất không những chỉ ra lện giao trả tất
cả tù binh Nga (khoảng 6.000 người), mà còn chỉ thị phải trang bị
mới hoàn toàn cho tù binh, do ngân sách nước Pháp chịu, những
E. Tac Le 120
http://ebooks. vdcmedia. com
bộ đồng phục thích hợp với quân đội của họ, chỉ thị cấp giày mới và
trả lại vũ khí cho họ.
Kèm theo cái biện pháp hữu nghị có một không hai ấy giữa
những người đứng đầu các quốc gia đang chiến tranh với nhau còn
có một bức thư riêng của Bô-na-pác viết gửi hoàng đế Pôn; trong
thư, Tổng tài thứ nhất nói bằng những lời lẽ thân thiết nhất rằng
hòa bình giữa nước Pháp và nước Nga có thể thực hiện được trong
vòng 24 tiếng đồng hồ nếu Pôn cử đến Pa-ri một người mà Pôn
hoàn toàn tin cẩn. Pôn bị bức thư ấy mua chuộc. Từ kẻ thù không
đội trời chung của nước Pháp, đột nhiên Pôn trở thành người bạn
của nước Pháp và tức khắc gửi thư trả lời Bô-na-pác. Trong thư,
Pôn chấp thuận hòa bình trước hết, vừa tỏ ý mong muốn chung
sức với vị Tổng tài thứ nhất trả lại cho châu Âu "sự an ninh và sự
bình yên".
Khi tiếp tướng Xpren-poóc-ten, phái viên của Pôn, Na-pô-lêông
đã nói với hắn rằng chủ hắn và ông ta là những người "có sứ
mệnh làm thay đổi bộ mặt của thế giới".
Sau thắng lợi đầu tiên ấy, Na-pô-lê-ông quyết định không
những ký hòa ước với nước Nga, mà còn ký một hiệp ước liên minh
quân sự. ý định liên minh xuất phát từ hai lý do: trước hết là xoá
bỏ sự xung đột quyền lợi giữa hai cường quốc và thứ hai là cái viễn
cảnh sau này tập trung hết thảy lực lượng uy hiếp nền đô hộ của
Anh ở Ấn Độ, bằng đường miền nam nước Nga và Trung Á. Kể từ
cuộc viễn chinh sang Ai Cập cho đến tận những năm cuối cùng
triều đại của ông ta, đất nước Ấn Độ luôn luôn ám ảnh tư tưởng
Na-pô-lê-ông. ý nghĩ căn cốt ấy cứ cắm sừng sững trong đầu óc ông
ta, mặc dầu lúc ấy cũng như về sau này chẳng bao giờ nó được biểu
hiện thành một kế hoạch dứt khoát. Năm 1798, ý nghĩ ấy đến với
ông ta lúc ông ta ở Ai Cập; năm 1801, ý nghĩ ấy nảy ra cùng với
mối tình giao hảo bất ngờ với Nga hoàng, và đến năm 1812, lại
diễn lại trong giai đoạn đầu của chiến dịch Mát-xcơ-va. Trong cả
ba trường hợp, ý nguyện hướng về mục đích xa xôi đó đều không
bao giờ thực hiện được, nhưng, như sau đây chúng ta đã rõ, dẫu
sau, về bề ngoài, công việc cũng mang hình thức một cuộc thăm
dò.
NAPOLEON BONAPARTE (quyển 1) 121
http://ebooks. vdcmedia. com
Sự tiến triển tình cảm nhanh chóng đến ngạc nhiên của
hoàng đế Pôn đối với Bô-na-pác đi song song và liên hệ chặt chẽ
cũng hoàn toàn bất ngờ với việc Pôn căm hờn sôi sục nước Anh,
người bạn liên minh khi trước của Pôn trong cuộc chiến đấu chống
nước Pháp. Vào lúc này, Na-pô-lê-ông đã trù tính, trên những nét
lớn, một cuộc phối hợp lực lượng dựa trên việc phái một đạo quân
viễn chinh Pháp đặt dưới quyền chỉ huy của ông ta sang miền nam
nước Nga, nơi ông ta sẽ cùng hội sư với quân đội Nga, xong, ông ta
sẽ dẫn cả hai đội quân qua Trung á và Ấn Độ. Không những Pôn
chộp vội lấy ý định đánh người Anh ở đất Ấn Độ mà còn đi trước cả
Bô-na-pác trong những bước đầu nhằm thực hiện kế hoạch đó. Thủ
lĩnh Cô-dắc Mát-vây I-va-nô-vích Pla-tốp, bị giam cầm theo lệnh
của Nga hoàng vì lý do gì không rõ ở pháo đài Pi-e Pôn từ sáu
tháng nay, bỗng được lôi ra khỏi hầm giam và dẫn thẳng đến
phòng làm việc của hoàng đế. Bất cần mào đầu, hoàng đế hỏi ngay
Pla-tốp một câu bất ngờ sau đây: có biết đường sang Ấn Độ không?
Pla-tốp chẳng hiểu ất giáp gì cả, nhưng biết rằng nếu trả lời không
biết thì chắc chắn sẽ phải trở lại ngồi tù trong pháo đài, nên đã vội
vã trả lời có biết. Tức khác Pla-tốp được chỉ định chỉ huy một trong
bốn quân đoàn của quân độn sông Đông và được lệnh đem hầu hết
toàn bộ lực lượng tiến sang Ấn Độ, với số quân là 22.500 người.
Bốn quân đoàn đó rời sông Đông ngày 27 tháng 2 năm 1801,
nhưng cuộc hành quân của họ chẳng được bao lâu thì...
Châu Âu theo dõi với một mối lo âu ngày càng tăng sự thắt
chặt tình hữu nghị giữa người thủ lĩnh của nước Pháp và hoàng đế
Nga. Nếu sự liên minh giữa hai cường quốc này được củng cố thì sẽ
chỉ có hai cường quốc ấy chỉ huy lục địa: ý kiến ấy không những là
của Na-pô-lê-ông và của Pôn mà còn là dư luận của tất cả những
nhà ngoại giao ở châu Âu hồi ấy. Một tình trạng báo động khẩn
cấp thật sự trùm lên nước Anh. Đúng là hạm đội Pháp yếu hơn
hạm đội Anh, và thuỷ quân Nga thì không đáng kể đến, những
những ý đồ của Bô-na-pác về Ấn Độ, việc phái quân Nga bất ngờ
tiến về hướng đó làm Uy-liêm-Pít thủ tướng nước Anh, bực dọc lo
nghĩ, người ta run sợ chờ đợi mùa xuân năm 1801 vì trong mùa
này, hai nước lớn rồi đây sẽ là đồng minh với nhau có thể hành
E. Tac Le 122
http://ebooks. vdcmedia. com
động quyết định. Nhưng ngày đầu tiên của mùa xuân, ngày 11
tháng 3, đã mang lại một sự tình khác hẳn.
Na-pô-lê-ông nổi điên nổi khùng khi tin hoàng đế Pôn đệ
nhất bị ám sát thình lình bay về Pa-ri. Mọi công việc mà Na-pô-lêông
đã tiến hành tốt đẹp trong vòng vài tháng một cách tài tình và
hiệu quả với nước Nga nay đều sụp đổ hết. Na-pô-lê-ông kêu lên:
"Bọn Anh đã thua tôi ở Pa-ri ngày 3 Tháng Tuyết (vụ mưu
sát ở phố Xanh Ni-két - lời tác giả), nhưng chúng đã không thua
tôi ở Pê-téc-bua!". Theo Na-pô-lê-ông, vụ ám sát Pôn đúng là do
người Anh âm mưu. Cuộc liên mình với nước Nga sụp đổ vào đêm
tháng 3 lúc những kẻ mưu sát bước vào buồng ngủ của hoàng đế
Pôn.
Vị tổng tài thứ nhất phải thay đổi tức khắc và thay đổi căn
bản tất cả mưu chước ngoại giao của mình. Mà về những hoạt
động mưu chước này thì Na-pô-lê-ông là người có tài sử dụng
nhanh nhạy và khéo léo cũng như khi sử dụng những khẩu đại
bác.
Từ nay trở đi, tình thế buộc phải tính nước khác: không phải
tiếp tục chiến tranh mà phải ký hòa ước với người Anh. Còn đối với
nước Áo, các cuộc đàm phán đã được bắt đầu từ lâu: ngày 9 tháng
2 năm 1801, đại diện toàn quyền người áo là Cô-ben đã ký hòa ước
Luy-nê-vin. Các cuộc đàm phán đều do Giô-dép Bô-na-pác, anh của
vị Tổng tài thứ nhất, và do Tan-lây-răng bộ trưởnng ngoại giao chỉ
đạo. Nhưng cả hai chỉ làm theo chỉ thị của Na-pô-lê-ông, mà Napô-
lê-ông thì đã khéo léo lợi dụng tình hữu nghị bất ngờ của ông ta
với Pôn. Lâm vào hoàn cảnh bị xâm lăng cả phía đông và phía tây,
nước Áo phải hoàn toàn nhượng bộ về mọi mặt. Sau trận Ma-rengô
và một trận chiến thắng khác của quân Pháp ở An-dát, nới Morô
đã đánh bại được quân áo ở Hô-hen-lin-đen, nước Áo quả khó
mà chống cự lại được. Với hòa ước Luy-nê-vin, Na-pô-lê-ông đã thu
được tất cả những gì mà ông ta muốn thu về ở nước Áo: toàn nước
Bỉ bị vĩnh viễn tách khỏi nước Áo, nhượng lại đất Lúc-xăm-bua,
tất cả những đất đai của Đức ở tả ngạn sông Ranh, công nhận
NAPOLEON BONAPARTE (quyển 1) 123
http://ebooks. vdcmedia. com
nước cộng hòa Ba-ta-vơ (nước Hà Lan), nước Cộng hòa Hen-vê-tích
(nước Thuỵ Sỹ), các nước cộng hòa Xi-dan-pi và Li-guya-ri (tức là
xứ Giên và Lông-bác-đi); thật ra những đất nước ấy có gì khác hơn
là thuộc địa của Pháp. Còn Pi-ê-mông thì vẫn hoàn toàn do quân
đội Pháp chiếm đóng. Trong một bức thư gửi cho thủ lĩnh của
mình là Cô-rô-lê-đô, Cô-ben buồn bã nói: "Đây, đây là cái bản hiệp
ước khốn nạn mà tôi đã phải ký vì cần thiết. Nội dung và hình
thức của nó thật đáng ghê sợ". Cô-ben lại càng có quyền bất bình
khi biết rằng trong lúc đàm phán với triều đình Viên, Tan-lâyrăng
đã thu được nhiều lễ vật- cố nhiên là lén lút vì thế mà hắn lại
chẳng làm lợi gì cho người áo, bởi vì từ dòng đầu đến dòng cuối
hiệp ước đều do Na-pô-lê-ông đọc cho mà viết.
Thế là từ đây, người ta không phải bận tâm về nước Áo. Rõ
ràng, sau những tổn thất nặng nề kinh khủng như thế, đế quốc áo
chỉ chờ đợi thời cơ thuận lợi để khôi phục sự nghiệp. Kinh thành
Viên nhẫn nhục trông ngóng thời cơ.
Như vậy là sau khi Pôn chết đi, trong số các cường quốc chỉ
còn nước Anh là đang chiến tranh với Pháp. Sau biến cố ấy, đột
nhiên Na-pô-lê-ông thay đổi trận thế nhằm mục đích ký hòa ước
với Anh càng sớm càng hay.
Nước Anh đang trong những giờ phút khó khăn. Đứng trên
quan điểm thuần túy kinh tế mà nói, lúc đó trên lục địa châu Âu,
nền thương nghiệp và giai cấp tư sản thương nghiệp Anh không
gặp nhiều địch thủ. Cuộc cách mạng công nghiệp và kỹ thuật vào
những năm cuối cùng của thế kỷ thứ XVIII đã xác lập cho nước
Anh vị trí hàng đầu trong số các cường quốc trong lĩnh vực kinh tế,
và một trong những nguyên nhân làm giai cấp tư sản Pháp bực
tức chống lại đường lối chính trị của chế độ cũ là hiệp ước thương
mại Anh-Pháp ký năm 1786, hậu quả của hiệp ước này là thị
trường nội địa của Pháp bị nền công nghiệp kéo sợi và luyện kim
của Anh xâm nhập. Những nhà công nghệ Pháp đã nhiệt liệt đón
nhận tất cả những biện pháp chống lại nền thương nghiệp Anh
của Hội nghị Quốc ước và của Viện Đốc chính, và ở Anh cũng như
ở Pháp, toàn bộ cuộc chiến tranh giữa Anh và Pháp trong thời kỳ
E. Tac Le 124
http://ebooks. vdcmedia. com
Cách mạng đã được coi là cuộc chiến tranh của thương gia và kỹ
nghệ gia Anh chống lại thương gia và kỹ nghệ gia Pháp.
Đứng đầu tất cả những công việc chính trị, tất cả những cuộc
liên minh châu Âu chống lại Pháp, là Uy-liêm-Pít, thủ tướng chính
phủ Anh. Trong thời của mình, Uy-liêm-Pít đã viện trợ một cách
hào hiệp cho nước Phổ, nước Áo, nước Pi-ê-mông, nước Nga rồi lại
nước Áo và Na-plơ, vì đứng trên quan điểm quyền lợi kinh tế và
chính trị của người Anh mà nói, Uy-liêm-Pít đã nhìn thấy rõ sự
bành trướng thế lực của nước Pháp ở trên lục địa có một ý nghĩa
như thế nào.
Nhưng, những sự viện trợ cho các nước trong khối liên minh
châu Âu, cũng như sự viện trợ một cách tích cực bằng hạm đội,
tiền bạc, vũ khí và đạn dược cho bọn phản cách mạng ở Văng-đê
đã không mang lại kết quả gì và, vào năm 1801, ở Anh, dư luận đã
bắt đầu lan tràn rộng rãi cho rằng tốt nhất là tìm cách thoả thuận
với người thủ lĩnh mới của Pháp, dư luận đó không được các nhà
kỹ nghệ và giới thương mại Anh tán thành một chút nào, đúng là
thế, vì quyền lợi của họ đã trực tiếp gắn liền vào việc bóc lột các
thuộc địa của Pháp và của Hà Lan chiếm được trong cả một cuộc
chiến tranh trường kỳ. Nhưng tầng lớp thương nhân gắn chặt với
nền thương nghiệp của châu Âu lại mong muốn hòa bình; trong
giai cấp thợ thuyền, phẫn nộ trào lên dữ dội chống sự bóc lột và
nạn đói đang hành hạ họ lúc bấy giờ, và sự bực tức của thợ thuyền
không những chỉ biểu hiện bằng những vụ phá hoại máy móc mà
đôi khi còn bằng cả những hành động tiêu cực công khai.
Nói tóm lại, khi Bô-na-pác đã ký với nước Áo một hòa ước đặc
biệt có lợi, đem lại thêm cho ông ta những vùng đất đai rộng lớn ở
Đức và ở ý, và, sau cái chết của Pôn, khi ông ta ký hòa ước với
người kế nghiệp của Pôn là A-lếch-xan, đồng thời đề nghị ký với
nước Anh, thì các giới lãnh đạo Anh, nhất thời thất vọng vì không
còn mong gì đánh đổ được nước Pháp, bèn quyết định đàm phán
với Pháp. Đúng vào trước lúc Pôn bị ám sát. Uy-liêm-Pít từ chức
và những người lên thay thế ông ta đều là những tay đại diện cho
khuynh hướng thoả hiệp. át-dinh-tơn đứng đầu chính phủ và ngài
NAPOLEON BONAPARTE (quyển 1) 125
http://ebooks. vdcmedia. com
Ha-cớt-biu-ri, bộ trưởng ngoại giao mới, đã làm cho người ta hiểu
rằng nước Anh không phản đối việc ký hòa ước.
Các cuộc đàm phán hòa bình tiến hành ở A-miêng, nơi mà
ngày 26 tháng 3 năm 1802, hiệp ước hòa bình với Anh đã được ký
kết. Nước Anh hoàn lại cho Pháp và các nước chư hầu của Pháp
(Hà Lan và Tây Ban Nha) tất cả những thuộc địa mà Anh đã
chiếm được của họ trong suốt chín năm chiến tranh trừ Xây-lan1
và Tơ-ri-ni-tê. Đảo Man-tơ phải trả lại cho dòng họ Kỵ sĩ. Nước
Anh cam kết rút quân khỏi các căn cứ đã chiếm đóng được trong
cuộc chiến tranh ở bể A-đri-a-tích và Địa Trung Hải. Nước Pháp
cam kết rút quân đội ra khỏi Ai Cập, rút quân khỏi La Mã để giao
lại cho giáo hoàng cũng như tất cả những đất đai khác thuộc toà
thánh. Đó là những quy định chủ yếu. Nhưng đó chưa phải là điều
quan trọng nhất. Có phải vì cái đó mà giai cấp quý tộc, giai cấp tư
sản Anh đã tiêu tốn hàng triệu đồng trong chín năm trời cho quân
đội của họ và cho quân đội của các nước khác cũng như đưa hạm
đội của họ đi rạch nát mặt nước tất cả các đại dương không?
Điều làm cho các giới lãnh đạo Anh khó chịu nhất là không
làm thế nào tước từ móng vuốt của Bô-na-pác được một trong
những mảnh đất châu Âu, mà Bô-na-pác đã chiếm. Nước Bỉ và Hà
Lan, nước Ý, tả ngạn sông Ranh và xứ Pi-ê-mông còn là những đất
đai trực thuộc Bô-na-pác, toàn miền Tây Đức từ nay trở đi là
miếng mồi ngon của ông ta. Tất cả những nước phụ thuộc hoặc
nước nửa phụ thuộc ấy, mà quyền lực của Bô-na-pác trùm lên trực
tiếp hoặc gián tiếp, đều đã không còn là thị trường của Anh để
nhập cảng sản phẩm công nghiệp Anh cũng như nhập cảng sản
phẩm thuộc địa Anh. Mọi cố gắng của các viên đại diện toàn quyền
Anh ở A-miêng nhằm đặt cơ sở cho một hiệp ước thương mại, dù
chỉ có lợi chút đỉnh cho Anh, đều toi công. Lại càng không phải là
vấn đề mở cửa thị trường nội địa béo bở của Pháp, chắc chắn như
vậy, Vì thị trường ấy vẫn bị phong toả chặt chẽ y như trước thời
Bô-na-pác . Và ngoài ra, riêng về mặt quân sự và chính trị mà nói,
nền an ninh của nước Anh thật như trứng để đầu đằng trước
những cuộc tiến công của nước Pháp. Giờ phút nào còn là chủ nước
E. Tac Le 126
http://ebooks. vdcmedia. com
Bỉ, Hà Lan thì Bô-na-pác còn luôn nhắc lại câu: "Ăng-ve là một
khẩu súng đã lên đạn chĩa vào tim nước Anh".
Hoà ước A-miêng không thể tồn tại lâu dài được, vì nước Anh
đã cảm thấy không thể chịu thất bại đến mức độ ấy được. Nhưng ở
Pa-ri và ở các tỉnh, khi được tin ký hiệp ước A-miêng, mọi người tỏ
ra rất hài lòng. Họ cho rằng kẻ thù đáng sợ nhất, giàu có nhất,
hăng nhất và không đội trời chung nhất đã cam chịu thất bại, nó
đã phải công nhận tất cả các nước mà Bô-na-pác đã chiếm. Cuộc
chiến tranh trường kỳ và gian khổ với châu Âu đã chấm dứt bằng
một thắng lợi hoàn toàn trên mọi mặt trận.
Dưới thời Na-pô-lê-ông, nước Pháp và châu Âu không được
hưởng hòa bình lâu dài. Nhưng trong hai năm- từ mùa xuân năm
1801, ngày giải quyết hòa bình với nước Áo đến mùa xuân năm
1803, sau khi hòa ước A-miêng thực hiện được một thời gian ngắn,
chiến tranh lại xảy ra với nước Anh- Na-pô-lê-ông đã tích cực và
khẩn trương giải quyết được rất nhiều công việc về tổ chức đất
nước và pháp chế. Từ đó trở đi, Bô-na-pác có thể chuyên tâm dốc
sức vào việc xây dựng pháp chế mà từ trước đến nay Bô-na-pác dù
muốn hay không đã buộc lòng phải đình lại; đúng là từ sau trận
Ma-ren-gô, Bô-na-pác đã bắt đầu chú ý đến việc ấy, nhưng ông ta
không thể đặt loại việc ấy lên hàng đầu được khi còn chưa ký kết
xong hòa ước với áo, với Anh và khi mà những mối quan hệ của
Bô-na-pác với hoàng đế Pôn đang còn hướng tư tưởng của ông ta về
những cuộc xung đột chiến tranh khó khăn mới và những cuộc
xâm lược xa xôi khác.
Thời cơ đã đến để Bô-na-pác có thể đặt ra, nghiên cứu và giải
quyết một loạt các vấn đề nội chính, tài chính, kinh tế hoặc các
vấn đề có liên quan đến việc hộ và việc hình. Khi giải quyết các
công việc chính sự mà Bô-na-pác không biết thì cách làm của Bôna-
pác như sau: ông ta chủ toạ các phiên họp của các Hội đồng
chính phủ do ông ta tạo nên và, sau khi nghe xong các bản báo cáo
của các bộ trưởng, Bô-na-pác ra lệnh triệu tập những người đã trực
NAPOLEON BONAPARTE (quyển 1) 127
http://ebooks. vdcmedia. com
tiếp tham gia khởi thảo các bản báo cáo đó và hỏi tỉ mỉ họ tất cả
những điểm còn lờ mờ.
Bô-na-pác thích hơn hết là được nói chuyện với các chuyên
gia và được học ở họ. Bô-na-pác khuyên con riêng của vợ là Ơ-gien
đơ Bô-hác-ne - sau này là phó vương nước Ý-rằng khi đến một
thành phố lạ, đừng để mất thì giờ vô ích mà phải nghiên cứu
thành phố ấy, vì biết đâu sau này chẳng có ngày phải chiếm nó.
Tất cả con người Na-pô-lê-ông là ở những lời nói này: tích luỹ kiến
thức để sử dụng chúng trong thực tiễn. Na-pô-lê-ông đã làm cho
những người thuyền trưởng Anh ngạc nhiên khi nói với họ về
những chi tiết thiết bị của tàu Pháp cũng như của tàu Anh, sự
khác nhau giữa dây cáp Anh và dây cáp Pháp.
Na-pô-lê-ông vô cùng quan tâm đến khoa kinh tế (vì đang ở
thời kỳ của những vấn đề về sự phát triển nền sản xuất tư bản chủ
nghĩa), và nắm chính quyền chưa được vài năm mà Na-pô-lê-ông
đã rất am hiều những vấn đề về sản xuất và tiêu thụ, giá cả và
quan, thuế, cước phí đường thuỷ và đường bộ, ông am hiểu tường
tận cả nguyên nhân tại sao giá nhung Li-ông hạ hoặc cao, y như
những tay buôn ở Li-ông vậy, đến mức có thể vạch trần thủ đoạn
lừa bịp và tính chất của một nhà thầu khoán làm một con đường ở
nơi hẻo lánh trong đế quốc rộng lớn của ông ta, đến mức có khả
năng giải quyết tài tình một cuộc tranh chấp biên giới, hoặc chấm
dứt một vụ nhập nhằng lấn đất làm cho lãnh thổ của các quốc gia
và của các vương hầu ở Đức bị cắt vụn ra; không những thế, ông
còn có khả năng trình bày quyết định của mình bằng cách căn cứ
vào lịch sử của cuộc tranh chấp ấy và những vụ lấn đất đương sự.
Na-pô-lê-ông lắng nghe tất cả những người nào mà Na-pô-lêông
hy vọng có được một điều chỉ dẫn bổ ích, nhưng tự quyết định
lấy. Na-pô-lê-ông thường nói: người thắng một trận nào đó không
phải là người cho một lời khuyên tốt, mà là người nhận lấy trách
nhiệm thi hành lời khuyên ấy. Trong vô số ý kiến mà người chỉ
huy thu lượm được thì thường thường có thể tìm thấy một ý kiến
đúng, nhưng phải biết gạn lọc và thực hành ý kiến đó. Cả trong
việc cải cách pháp chế và trong sự chỉ đạo nội chính cũng đúng
như vậy. Nhưng không phải khi ban ra một mệnh lệnh là đã xong
E. Tac Le 128
http://ebooks. vdcmedia. com
công việc, đó mới chỉ là sự bắt đầu mà thôi. Na-pô-lê-ông cho rằng
trong công tác hành chính của nhà nước, sự đôn đốc việc thi hành
pháp lệnh cũng thiết yếu như việc ban bố pháp lệnh và khi pháp
lệnh không được thi hành nghiêm chỉnh và đúng đắn thì Na-pô-lêông
cho rằng nhiệm vụ bức thiết của một người bộ trưởng là phải
điều tra rồi xác định một cách rõ ràng nhất xem trách nhiệm cá
nhân thuộc về ai. Dưới thời Na-pô-lê-ông, công tác trong ngạch
hành chính là một cái nghề vô cùng vất vả, nặng nhọc. Phải thức
khuya, dậy sớm, các công chức cũ đã nói lại như vậy. Theo ý Napô-
lê-ông, chính quyền phải biết rút tỉa ở mỗi con người tất cả
những cái mà họ có thể cống hiến được và nếu họ không sống lâu
được với chế độ này thì chính quyền cũng không có gì quan trọng.
Vấn đề ấy, Na-pô-lê-ông cũng đã phát biểu một cách độc đáo rằng:
"Đừng để cho người ta già đi!"- theo ý Na-pô-lê-ông thì đó là nghệ
thuật cao của chính quyền. Na-pô-lê-ông cố gắng bảo đảm cho viên
chức chính quyền được lương cao, nhưng ông ta rút tỉa của mọi
người tất cả những gì có thể rút tỉa được để bù lại. Bản thân Napô-
lê-ông làm việc suốt ngày đêm, chỉ dành vài tiếng đồng hồ để
ngủ, 15 phút để ăn trưa và ít hơn nữa để ăn sáng. Na-pô-lê-ông
cho rằng không cần thiết phải đối xử độ lượng với mọi người hơn
với bản thân mình. Vì vậy, mà cũng đúng như đối với binh sĩ và sĩ
quan của mình, không phải Na-pô-lê-ông chỉ trông nhờ vào uy lực
của các toà án, của các hình phạt, của việc cách chức để buộc các
công chức của ông làm việc tận tuỵ. Ông già Tơ-rơ-mốc- đã từng
bao năm kéo lê cái xích nặng nề của công tác hành chính dưới thời
Na-pô-lê-ông với tư cách là viên chức của Bộ tư pháp, rồi dự thẩm
Viên tham chính-nói rằng Na-pô-lê-ông có tài đốt cháy ở trong lòng
mọi người ngọn lửa hăng say làm việc bằng tình thân mật; do đó
hễ có dịp là Na-pô-lê-ông biết đối xử với những người tầm thường
nhất như người ngang hàng mình và cái tài đó đã thổi cháy được
nhiệt tình trong công chức hệt như trong binh sĩ của ông. Người ta
kiệt sức vì làm việc như những người khác chết trên chiến trường.
Dù làm công tác hành chính hay quân sự, những người phụng sự
Na-pô-lê-ông đều luôn luôn sẵn sàng để được thưởng huy chương
hoặc để được nhận một nụ cười ân cần của chủ.
NAPOLEON BONAPARTE (quyển 1) 129
http://ebooks. vdcmedia. com
Theo cuộc phổ thông đầu phiếu, được vội vã tổ chức sau hòa
ước A-miêng, và theo cái nghị quyết thể theo "nguyện vọng quần
chúng" của thượng nghị viện ngày 2 tháng 8 năm 1802, Na-pô-lêông
Bô-na-pác được bổ nhiệm là "Tổng tài vĩnh viễn" của nước cộng
hòa Pháp với 3.568.885 phiếu thuận và 8.374 phiếu chống. Việc
này bộc lộ rõ nước Pháp đã biến thành một nước quân chủ độc
đoán và chẳng bao lâu vị Tổng tài thứ nhất sẽ xưng vư ơ ng hoặc
xưng đế. Và hệt như ông ta đã làm cho nền chuyên chính "Cộng
hòa" của ông ta, Na-pô-lê-ông muốn đặt ngai vàng sắp đến của
mình trên nền móng vững bền của giai cấp đại tư sản thành thị và
nông thôn và những giai cấp hữu sản khác: thư ơ ng gia, kỹ nghệ
gia, quý tộc địa chủ, nông dân hữu sản. Quyền sở hữu tài sản vô
hạn độ phải là nền tảng trật tự mới của Na-pô-lê-ông. Một mặt,
mọi dấu vết của những luật lệ phong kiến cổ xưa của bọn chúa đất
mà tổ tiên chúng trước kia đã chiếm hữu đều bị thủ tiêu vĩnh viễn,
nhưng mặt khác, quyền sở hữu tài sản lại được công nhận một
cách tuyệt đối và bất di bất dịch đối với những người chủ tài sản
đã mua được trong thời kỳ cách mạng, đối với những chủ tài sản
tịch thu của bọn lưu vong, của nhà thờ và của nhà tu và bất kể
người sở hữu hiện nay là ai.
Với thư ơ ng nghiệp và công nghiệp, chủ các hãng thư ơ ng
mại và kỹ nghệ, một mặt họ hoàn toàn có quyền không bị hạn chế
một chút nào, lập giao kèo với nhân viên thợ thuyền trên c ơ sở "tự
do thoả thuận giao ước" (nghĩa là không hạn chế tí gì quyền tự do
bóc lột sức lao động của chủ tư bản); còn thợ thuyền thì mất hết
mọi quyền và mọi khả năng đấu tranh tập thể chống bọn bóc lột
họ; và, mặt khác, các nhà buôn và nhà kỹ nghệ Pháp được bảo
đảm rằng chính phủ Na-pô-lê-ông muốn và sẽ bảo vệ một cách
thắng lợi thị trường nội địa của nước Pháp chống lại sự cạnh tranh
của nước ngoài, biến một phần châu Âu và có thể là châu Âu,
thành một công cụ bóc lột của tư bản thư ơ ng nghiệp và công
nghiệp Pháp. Na-pô-lê-ông tin chắc chế độ do ông xây dựng và
củng cố, cũng như đường lối đối ngoại và đối nội của ông, sẽ đưa
giai cấp tư sản thư ơ ng mại và kỹ nghệ, cả tầng lớp nông dân hữu
sản đến chỗ phải hoàn toàn tha thứ mọi bạo lực, từ chối mọi sự
E. Tac Le 130
http://ebooks. vdcmedia. com
tham gia tích cực vào hoạt động chính trị, hành chính và pháp
luật, khuất phục bất cứ hình thức chuyên chế độc đoán nào, kể cả
những hình thức mà người ta chưa bao giờ thấy dưới thời Lu-i
XIV, tán thành những sự hy sinh và những trưng dụng nhân lực,
đó là những cái mà người ta chưa bao giờ làm quen, kể cả trong
những thời đen tối nhất của chế độ cũ.
Quyết tâm thanh toán tất cả những gì đã gây trở ngại đến ưu
thế và quan hệ tư bản chủ nghĩa và đến việc củng cố quyền lực
riêng của mình, Na-pô-lê-ông không những bằng lòng xá tội cho
bọn xuất dư ơ ng, mà còn hoàn lại cho bọn chúng một phần của cải
bon chúng trước đây chưa bán được, ông ta còn chính thức dàn xếp
việc hòa giải giữa chính phủ Pháp với nhà thờ Thiên chúa. Ngay
sau ngày 18 Tháng Sư ơ ng mù, việc thờ phụng đã được tự do. Sau
đó, Na-pô-lê-ông đã cho làm phép hành lễ ngày chủ nhật, cho về
rất nhiều cha cố bị đưa đi đày và thả một số lớn khác ra khỏi nhà
giam. Rồi Na-pô-lê-ông bắt đầu những cuộc đàm phán với giáo
hoàng trên cơ sở những điều kiện: Tổng tài thứ nhất sẽ ưng thuận
thừa nhận Thiên chúa giáo là "tôn giáo của đại đa số nhân dân
Pháp" và đặt Thiên chúa giáo dưới sự bảo hộ của chính phủ.
Những cuộc đàm phán trên kết thúc bằng việc ký kết một
điều ước hòa giải nổi tiếng, mệnh danh là "kiệt tác của lý trí nhà
nước", ít ra thì những nhà viết sử tư sản cũng đã khẳng định như
vậy.
Thật ra, bản điều ước hòa giải chỉ là sự tuyên bố gạt bỏ phần
lớn những thắng lợi về quyền tự do tư tưởng của cách mạng đã đạt
được đối với nhà thờ. Khi cách mạng cấm không cho bọn thầy tu
công khai gây ảnh hưởng đến nhân dân Pháp, thì Na-pô-lê-ông lại
để cho bọn chúng có khả năng làm việc đó. Vậy những lý do của
Na-pô-lê-ông là gì? Câu trả lời đã rõ và không còn nghi ngờ gì nữa.
Chắc chắn Na-pô-lê-ông không phải là một người vô thần1
vững vàng, nhưng dù sao người ta cũng có thể nói rằng Na-pô-lêông
là người theo cái thuyết "tự nhiên thần luận"2 rất nhạt nhẽo
và mơ hồ. Trong đời ông, tổng cộng lại thì ông đã dành thời gian vô
NAPOLEON BONAPARTE (quyển 1) 131
http://ebooks. vdcmedia. com
cùng ít ỏi để bàn những vấn đề tôn giáo. Na-pô-lê-ông không bao
giờ nghĩ đến chuyện dựa vào cái nhân vật tối cao mà các nhà thần
học đã đặt ra ấy và cũng không bao giờ tỏ ra có ý theo học thuyết
thần bí. Vả lại dù thế nào đi nữa, với tên quý tộc người ý này-bá
tước Si-a-ra-mông-ti mà năm 1799 đã trở thành giáo hoàng Pi VIINa-
pô-lê-ông vẫn không coi là người kế tục của sứ đồ Pi-e, cũng
không là người đại diện của Chúa Trời ở trên trái đất, mà là một
lão già người ý xảo quyết, con người mà chắc chắn là sẽ sẵn sàng
âm mưu phục hưng dòng họ Buốc-bông để thu hồi lại của cải của
giáo hội bị niêm phong quản lý trong thời ký Cách mạng. Nhưng
hắn lại sợ Bô-na-pác vì hầu hết nước Ý đang bị người Pháp chiếm
đóng, và sau trận Ma-ren-gô, Rôm và giáo hoàngá hoàn toàn đang
ở trong tay vị Tổng tài thứ nhất.
Pi VII sợ Na-pô-lê-ông đến thất đảm và coi Na-pô-lê-ông như
một tên côn đồ, một tướng cướp. Còn Na-pô-lê-ông, ông ta không
tin một lời nào từ miệng Pi VII thốt ra, coi hắn là một tên gian
giảo và dối trá. Đó là quan niệm của mỗi người ấy đối với nhau từ
trước cũng như sau khi đàm phán xong với nhau, và cả về sau
nữa, hình như cho đến khi chết hai người cũng không hề hoài nghi
gì về sự đánh giá lẫn nhau như vậy và có căn cứ vững vàng hay
không. Nhưng vấn đề không phải là cá nhân giáo hoàng. Theo
quan điểm của Na-pô-lê-ông, tổ chức giáo hội Thiên chúa giáo là
một lực lượng không thể coi thường được, không những vì nó có thể
gây nên nhiều thiệt hại nếu nó đứng về phía kẻ thù, mà h ơ n nữa,
nó còn có thể có rất nhiều tác dụng nếu lôi kéo được nó về phía
mình. "Bọn thầy tu có nhiều tác dụng h ơ n bọn Ca-gli-ốt-t ơ -rô,
bọn theo thuyết Căng và tất cả những nhà ảo tưởng của các nước
Đức", Na-pô-lê-ông đã nói như vậy, vừa liệt gã bịp bợm Ga-gli-ốt-t
ơ -rô vào cùng một giuộc với nhà triết học Căng, và Na-pô-lê-ông
nói thêm rằng những người sinh ra như vậy, họ muốn tin vào sự
huyền bí thì để họ đi nhà thờ và học giáo lý lại tốt h ơ n là để họ
triết lý quá nhiều. Na-pô-lê-ông biện luận: người ta tiêm chủng cho
mọi người để tránh cho họ bệnh đậu mùa. Nói một cách khác, thoả
thuận với cái lão bá tước Si-a-ra-mông-ti bợm già ấy là hay nhất vì
hắn tự xưng là giáo hoàng Pi VII, và khi bản chất người đó còn đủ
E. Tac Le 132
http://ebooks. vdcmedia. com
ngu ngốc để tin vào vị đại diện của Đức Thượng đế ở trên trái đất,
thì tuyển mộ vô số bọn mật thám áo đen của giáo hoàng Pi VII vào
làm việc bên cạnh bọn sen đầm và cảnh binh của Phu-sê sẽ hay h
ơ n là để cho kẻ thù của mình, bọn Buốc-bông sử dụng đội quân
thầy dòng, thầy cả đông như kiến ấy, sẽ hay hơn là ném thần dân
của mình vào tay bọn ảo tưởng và những nhà triết học không thể
tóm cổ lại được, và sẽ hay hơn là khuyến khích tự do tư tưởng. Hơn
nữa, Na-pô-lê-ông hoàn toàn hiểu rằng cái đội quân áo đen ấy là
những kẻ có ích nhất để hoàn thành việc bóp nghơt hệ tư tưởng vô
cùng ghê gớm của Thế kỷ á nh sáng và của Cách mạng.
Bản quy ước giữa giáo hoàng và Na-pô-lê-ông, mệnh danh là
Công-coóc-đa, ký vào tháng 7 năm 1801, và ngày 15 tháng 4 năm
1802, bản sắc lệnh, mà căn cứ vào đó Na-pô-lê-ông thi hành và quy
định tổ chức mới của giáo hội Thiên chúa ở nước Pháp, được chính
thức công bố. Đây là những điểm cơ bản của bản sắc lệnh đó.
Na-pô-lê-ông thừa nhận Thiên chúa giáo là "tôn giáo của đại
đa số công dân Pháp", nhưng không phải là tôn giáo của nhà nước,
cũng như trước thời Cách mạng. Na-pô-lê-ông cho phép tự do tín
ngưỡng trong cả nước. Đáp lại, giáo hoàng cam kết không bao giờ
yêu sách đòi lại đất đai của giáo hội đã bị tịch thu trong thời kỳ
Cách mạng. Na-pô-lê-ông tuỳ ý chỉ định các giám mục và giáo chủ
theo ý mình, sau đó họ nhận chiếu phong chức của giáo hoàng; cả
các linh mục do các giáo mục chỉ định cũng chỉ có thể nhận chức
sau khi việc lựa chọn đó đã được chính phủ phê chuẩn. Việc công
bố các huấn lệnh, trọng sắc và đoản sắc của giáo hoàng chỉ được
thừa nhận ở nước Pháp khi nào chính phủ ưng chuẩn trong những
trường hợp đặc biệt. Đó là những điểm chính của cái "Công-coócđa"
tồn tại hơn 100 năm sau thời Na-pô-lê-ông. Na-pô-lê-ông đã
không tính lầm. Ngay sau ngày ký Công-coóc-đa (dưới đế chế),
tầng lớp thầy dòng liền đưa vào khắp các trường học của nước
Pháp một chương trình giáo lý bắt buộc học sinh phải học thuộc
lòng và phải đọc nguyên văn như sau:
- "Chúa Trời đã cho Người (Na-pô-lê-ông) là thừa hành uy
quyền của Chúa Trời và là hình ảnh của Chúa Trời ở trên trái
đất".
NAPOLEON BONAPARTE (quyển 1) 133
http://ebooks. vdcmedia. com
- Kẻ nào thiếu bổn phận của mình đối với Na-pô-lê-ông "là
cưỡng lại lệnh của Chúa Trời và đáng có tội đời đời"
Giáo lý đã dạy bảo rất nhiều "sự thật khác" thuộc loại đó.
Ngày hội, trên toà giảng, người ta trình giảng rằng "Chúa Thánh
Thần" đã quyết định tạm thời hiện thân vào con người Na-pô-lêông
để thủ tiêu sự hỗn loạn và tính vô đạo của Cách mạng, rằng
những thắng lợi liên tiếp của vị Tổng tài thứ nhất (rồi của hoàng
đế) đối với tất cả những kẻ thù của bên ngoài đều được giải thích
bằng sự can thiệp trực tiếp của "Chúa Thánh Thần" trong lĩnh vực
chiến lược.
Trong những tháng tính từ thời gian ký bản hiệp ước tạm
thời giữa giáo hoàng với Na-pô-lê-ông đến thời gian hợp pháp hóa
bản điều ước Công-coóc-đa, Na-pô-lê-ông ban hành sắc lệnh khen
thưởng Bắc đẩu bội tinh, một loại huân chương còn tồn tại đến tận
ngày nay ở nước Pháp. Ngay từ đầu năm 1801, Na-pô-lê-ông đã có
ý đồ ban hành một loại huân chương để khen thưởng cho ngành
quân sự và hành chính. Sự khen thưởng bao gồm nhiều mức và
phải do người có quyền lực tối cao phong tặng.
Dưới thời Na-pô-lê-ông, nền tảng hệ thống giáo dục đã được
đặt ra và còn tồn tại đến tận ngày nay hầu như không có gì thay
đổi. Đúng là hệ thống này bao gồm các trường sơ học, nhưng trong
phạm vi đại học và trung học thì không có một sự sửa đổi căn bản
nào. Cao nhất là trường đại học đặt dưới sự chỉ đạo của bộ trưởng
giáo dục. Trường đại học dưới thời Na-pô-lê-ông quản lý bậc đại
học và những trường trung học (bậc chuyên khoa). Chỉ những
trường chuyên nghiệp cao đẳng, thành lập dưới thời Na-pô-lê-ông,
mới có nhiệm vụ chủ yếu là đào tạo kỹ thuật viên, kỹ sư, quản lý
văn khế, các chánh án, các viên chức ngạch hành chính và tài
chính, v.v. Kỷ luật của các trường nghiêm khắc như kỷ luật quân
sự, thi cử rất ngặt. Còn đối với các trường trung học thì mục đích
chính là đào tạo sĩ quan. Ra trường, học sinh qua một thời kỳ thi
bổ sung để vào các trường quân sự chuyên nghiệp. Học sinh cũ của
các trường trung học có thể vào thẳng các cơ quan hành chính để
làm việc, nhưng dĩ nhiên không được hưởng những đặc quyền đặc
lợi và cũng không có tiền đồ sáng sủa bằng những học sinh, sau
E. Tac Le 134
http://ebooks. vdcmedia. com
khi ở trường trung học ra, đã qua trường cao đằng này hoặc cao
đẳng khác.
Na-pô-lê-ông thích là người đỡ đầu cho ngành khoa học. Napô-
lê-ông dành rất nhiều sự ưu đãi đối với những nhà toán học,
hóa học, thiên văn học, vật lý học và tỏ ra đặc biệt chú ý đến các
nhà khảo cứu về Ai Cập vì ngành khảo cứu về Ai Cập trở thành
một ngành khoa học bắt đầu từ cuộc viễn chinh của ông ở bờ sông
Nin.
Nhưng Na-pô-lê-ông yêu cầu ngành khoa học có những kết
quả thực tế và chỉ hoàn toàn qua giá trị thực dụng mà đánh giá
những kết quả đó. Trước hết, Na-pô-lê-ông muốn khoa học phải
góp phần vào "sự vinh quang của đế quốc" (như Na-pô-lê-ông đã
phát biểu trong một bức thư gửi cho La-pla-x ơ , viết từ Vi-tép vào
năm 1812). Trong những điều kiện ấy thì ngay cả những ngành
khoa học trừu tượng như thiên văn học cũng có thể giúp ích nhiều.
Nhưng Na-pô-lê-ông không thích những ngành khoa học lịch sử và
đối xử với những ngành này bằng thái độ nghi ngờ. Chẳng hạn,
Na-pô-lê-ông không thể nào ca tụng được Ta-xít, vì Ta-xít đã tỏ ra
khinh mạn các vị hoàng đế La Mã. Triết học, đặc biệt triết học của
Thế kỷ ánh sáng, đối với Na-pô-lê-ông chỉ là "một thứ tư tưởng"
đáng ghét; trong kinh tế chính trị học (và đặc biệt là trong chủ
nghĩa trọng nông), Na-pô-lê-ông chỉ nhìn thấy sự bịp bợm và cũng
đã coi Căng như là một tay bịp bợm. Dưới thời Na-pô-lê-ông, nền
giáo dục ở trường đại học và trung học có khuynh hướng đặc sệt
thực dụng và thuần túy kỹ thuật.
Trước hết, Na-pô-lê-ông có ý thức tự đặt mục đích xóa bỏ
không những mọi kỷ niệm của thời kỳ Cách mạng vừa mới qua đi
và xóa bỏ cái "hệ tư tưởng " cách mạng mà ông ta rất ghét ấy, lại
còn xóa bỏ cả những thực tế lịch sử, những sự kiện của những năm
ấy. Na-pô-lê-ông cấm viết về đề tài cách mạng, cấm cả ghi chép về
cách mạng cũng như những con người của thời đại đó. Trên đời
không có Rô-be-xpi-e nào đã sống cả, Ma-ra, không, Ba-bớp, không,
và chính Mi-ra-bô cũng không hề có. Năm 1807, Viện hàn lâm Pari,
khi có một người hoàn toàn không dụng ý gì buột miệng nói đến
Mi-ra-bô thì Na-pô-lê-ông nổi khùng, viết thư cho bộ trưởng công
NAPOLEON BONAPARTE (quyển 1) 135
http://ebooks. vdcmedia. com
an nói rằng công việc của chủ tịch Hội những nhà bác học không
phải là nói về Mi-ra-bô. Ngay cả danh từ "cách mạng" cũng bị trục
xuất khỏi báo chí. Vừa lên ngôi trị vì, như chúng ta đã biết, Na-pôlê-
ông đã bắt đầu thực hiện quan niệm chắc nịch của ông ta là
muốn điều khiển được báo chí phải có một cái roi và đôi giày thúc
ngựa. Được đúng hơn hai tháng sau ngày 18 Tháng Sương mù,
bằng một nghị định ký ngày 27 Tháng Tuyết, Na-pô-lê-ông đã
đóng cửa thẳng tay 60 tờ báo, chỉ để 13 tờ sống sót. Nhưng rồi
chẳng lâu la gì, 13 tờ đó sụt xuống còn bốn. Bốn tờ báo hàng ngày
"lá cải" đó, vì khổ báo quá nhỏ nên người Anh gọi là "khăn tay bỏ
túi", đã đăng toàn những chuyện vô nghĩa đến nỗi hầu như không
có độc giả. Na-pô-lê-ông cũng không muốn cho báo chí của ông ta
đả kích những nguyên tắc cách mạng, ông ta chỉ muốn rất đơn
giản là độc giả không thể nào nhớ lại được rằng xưa kia những
nguyên tắc ấy đã được công bố. Chẳng hạn, Na-pô-lê-ông đã cấm
lưu hành trong nước Pháp và các chư hầu mấy tờ báo Đức, chỉ vì
những tờ báo ấy hướng dẫn một cuộc đấu tranh quyết liệt chống tư
tưởng cách mạng và đã tâng bốc Na-pô-lê-ông, người đã dập tắt
được cách mạng. Na-pô-lê-ông cấm không cho những tờ báo ấy vào
nước Pháp vì: chính bằng cái kiểu ấy mà những tờ báo đó nhắc nhở
đến cách mạng, ông ta không muốn thế. Na-pô-lê-ông cũng đã cấm
một cách rất ngặt nghèo những cuốn sách chỉ nam và những cuốn
sách miêu tả địa hình mà trong có ghi chú những sự kiện cách
mạng, và những cuốn sách xuất bản trước thời ông ta đã bị lôi ra
khỏi các nhà in do những cuộc khám xét liên tiếp. Trong các sách
giáo khoa không được nhắc lại rằng "xưa kia" nền Cộng hoà đã có
ở Hà Lan và ở Thụy Sĩ, mặc dù đến năm 1806, Na-pô-lê-ông mới
thủ tiêu nền Cộng hoà ở Hà Lan.
Năm 1810, một gã Ba-ruy-en Bô ve nào đó có ý định viết một
quyển sách nhan đề là "Những hành động của những nhà triết học
và của những người cộng hoà". Sau khi phun ra những lời hằn học
bỉ ổi chống những người cách mạng và trong khi xu phụ Na-pô-lêông
một cách trơ tráo nhất, Bô-ve đã tự hào là việc xuất bản quyển
sách của y sẽ không gặp khó khăn gì. Nhưng chính vì vậy mà y
E. Tac Le 136
http://ebooks. vdcmedia. com
lầm: sách bị cấm và bị tịch thu... vì trong cuốn tài liệu công khai
đó, Bô-ve đã khuấy động những kỷ niệm đau thương.
"Chủ nghĩa Gia-cô-banh bí mật" là cái tội mà chính phủ Napô-
lê-ông không bao giờ tha thứ cho những người cầm bút. Và thứ
"chủ nghĩa Gia-cô-banh bí mật" ấy đã được biểu hiện bằng những
hình tích tinh tế rất bất ngờ, thí dụ: tác giả tán dương đạo đức
trong sạch của A-rít-tít hoặc đức liêm khiết của Ca-tông, lập tức
anh ta bị tình nghi ngay: có phải tác giả muốn tán tụng những
chính phủ cộng hoà không? Vì A-ten và Rôm đều là những nước
cộng hoà.
Na-pô-lê-ông khống chế việc xuất bản báo chí, sách vở của
các dân tộc bị khuất phục cũng bằng một cái ách nghẹt thở như
vậy.
Chỉ hơi đả động bóng gió đến sự nô dịch của tổ quốc là không
những toà báo bị đe doạ đóng cửa, bị tịch thu sách, mà còn nguy
hiểm đến cả con người của tác giả. Người hàng sách Pan-ma đã bị
bắn ở Nu-rem-be, theo yêu cầu của Na-pô-lê-ông, chỉ vì Pan-ma đã
từ chối việc phát giác tên tác giả một cuốn sách mà Na-pô-lê-ông
không thích. Cái gương đó đã chỉ rõ điều gì đang chờ đợi những
nhà văn và những nhà xuất bản ở những nước bị chinh phục nếu
họ thoáng có ý gì than vãn cho số phận của tổ quốc bị áp bức.
Bằng những biền pháp khắc nghiệt nhất để xoá bỏ mọi kỷ
niệm về các sự kiện và về các nguyên lý cách mạng ở Pháp, và theo
dõi không kém phần khắc nghiệt mọi bài báo ám chỉ sự giải phóng
dân tộc và quyền dân tộc tự quyết của châu Âu bị chinh phục, đó
là những tư tưởng chỉ đạo toàn bộ đường lối chính sách của Na-pôlê-
ông trong lĩnh vực xuất bản.
Hai tháng sau trận Ma-re-gô và vài tuần lễ sau khi ở ý về,
bằng nghị định ngày 12 tháng 8 năm 1800, vị Tổng tài thứ nhất
lập một uỷ ban phụ trách chuẩn bị dự thảo "dân luật", tạo thành
một bộ luật làm nền tảng cho toàn bộ đời sống pháp lý ở nước
Pháp và ở các nước bị chinh phục. Vì công việc này vấp phải nhiều
khó khăn quá lớn nên Na-pô-lê-ông đã phải hạn chế số uỷ viên của
NAPOLEON BONAPARTE (quyển 1) 137
http://ebooks. vdcmedia. com
uỷ ban này trong số bốn người. Ông không chịu được những uỷ
ban lớn, những bài diễn văn dài, những cuộc họp liên miên lu bù.
Nhưng tất cả bốn uỷ viên đều là những nhà làm luật lỗi lạc.
Sau này, bộ luật ấy mang tên là "luật Na-pô-lê-ông", được
phê chuẩn bằng một sắc lệnh ký năm 1852, và cái tên đó vẫn còn
chưa được chính thức đổi, mặc dù người ta cũng còn gọi nó là "dân
luật".
Ý đồ của nhà làm luật là bộ dân luật của Na-pô-lê-ông phải
là sự thừa nhận về mặt pháp lý và là sự củng cố những thắng lợi
của giai cấp tư sản đối với chế độ phong kiến, và phải bảo đảm một
cách vững chắc địa vị của quyền tư hữu trong xã hội mới, bằng
cách bảo đảm nguyên tắc sở hữu tư sản vô hạn độ, chống mọi cuộc
tiến công bất cứ ở đâu đến: của chế độ phong kiến còn ngắc ngoải,
hoặc của thợ thuyền muốn vùng lên phá xiềng chặt xích.
Na-pô-lê-ông cho rằng cách mạng đã xảy ra ở nước Pháp,
không phải vì nước Pháp muốn tự do mà là vì nước pháp muốn
bình đẳng. Vậy là, Na-pô-lê-ông hiểu bình đẳng theo nghĩa bình
đẳng về điều kiện xã hội và kinh tế trong cuộc sống của những
người công dân. Và Na-pô-lê-ông đã quyết định bảo đảm cho sự
bình đẳng về quyền công dân đó một cách vững chắc bằng bộ luật
của mình. Nói về cách mạng, Na-pô-lê-ông nói: "Tự do chẳng qua
chỉ là một cái cớ". Và sau khi đã huỷ bỏ quyền tự do chính trị, Napô-
lê-ông đã bảo đảm và luật lệ hoá "quyền bình đẳng", theo như
ông ta hiểu.
Đứng về mặt sáng sủa, về mặt tinh thần mạch lạc chặt chẽ
và về mặt lô-gích được vận dụng vào việc bảo vệ nhà nước tư sản,
có lẽ bộ luật Na-pô-lê-ông đáng để cho những nhà làm luật ở các
nước tư bản đã khen ngợi và tiếp tục khen ngợi. Tuy vậy nhà bình
luận thiên vị nhất cũng không thể nào chối cãi được rằng so với
nền pháp chế của cuộc cách mạng tư sản Pháp thì bộ luật đó đánh
dấu một bước lùi, mặc dầu nó có tiến bộ so với những luật lệ hiện
hành ở các nước khác trên lục địa châu Âu. Ngoài ra, nó chẳng có
gì hơn là sự phế bỏ vô vàn thắng lợi của cách mạng.
E. Tac Le 138
http://ebooks. vdcmedia. com
Na-pô-lê-ông đặt người phụ nữ tuỳ thuộc vào người chồng và,
hơn nữa ở vào địa vị thấp kém và bất lợi đối với những anh em trai
về quyền thừa tự. Luật cách mạng, đặt một cách nhân đạo "con
hoang" và "con đẻ" đều bình đẳng trước pháp luật, đã hoàn toàn bị
thủ tiêu. "Tội tước quyền công dân", cũng như những hình phạt
nhục hình khác đối với những người bị kết án khổ sai đã được khôi
phục, mặc dù cách mạng đã thủ tiêu cái hình phạt ác nghiệt đó
của toà án. Để xây dựng xã hội mới, Na-pô-lê-ông đã tính đến tất
cả những điều bức thiết nhằm bảo đảm tự do đầy đủ nhất và rộng
rãi nhất cho hoạt động kinh tế của gia cấp đại tư sản và quét sạch
tất cả những cái gì là biểu hiện nguyện vọng dân chủ của giai cấp
tiểu tư sản.
Người ta có thể tự hỏi rằng trong khi hoàn thành sự nghiệp
to lớn đó, mà kết quả là việc tạo nên bộ dân luật, có xuất hiện sự
kháng nghị nào không? Có xuất hiện những ý đồ bảo tồn tính chất
rộng rãi của những quan điểm cách mạng trong pháp chế mới
không? Quả nhiên là đã có. Khi bộ luật đưa thông qua theo thủ tục
"pháp chế" thì cũng có một vài người ở ủy hội pháp chế dám lên
tiếng rụt rè chỉ trích vài điều, nhưng sự phản đối yếu ớt đó không
có tiếng vang nào cả.
Những điều chỉ trích mà ta vừa nói đến đã bị gạt đi một cách
dễ dàng nhất trên đời: Bô-na-pác thanh trừ ủy hội pháp chế đến
nỗi chỉ còn lại 50 uỷ viên câm như hến và ông ta quy định số uỷ
viên của cái hội đồng đó từ nay trở đi không được quá số ấy. Việc
cải cách hiến pháp đó một khi đã bất thình lình thành sự thật thì
mọi việc đều trôi chảy. Tháng 3 năm 1803, bộ luật Na-pô-lê-ông
sau khi đã được Hội đồng chính phủ bàn cãi, được đưa lên Hội
đồng lập pháp thông qua, hội đồng này cũng không có quyền tranh
luận, đã lặng lẽ thông qua từng điều một. Tháng 3 năm 1804, bộ
luật có mang chữ ký của Na-pô-lê-ông trở thành nền tảng pháp
luật của khoa pháp luật học nước Pháp. Giai cấp đại tư sản Pháp
đã toại nguyện: cách mạng tư sản đã đẻ ra cái kết quả di phúc của
nó (đẻ ra sau khi chết - N.D.) và bởi vậy mà rõ ràng là sau ngày 18
Tháng Sương mù không còn có khả năng nói đến việc tiếp tục cách
mạng ở nước Pháp nữa. Nhưng không một nhà viết sử nào được
NAPOLEON BONAPARTE (quyển 1) 139
http://ebooks. vdcmedia. com
phép quên yếu tố tiến bộ to lớn của bộ luật đó đối với những nước
châu Âu bị Na-pô-lê-ông chinh phục.
Sau này còn có nhiều luật lệ khác phụ thêm vào bộ luật đó,
nhờ vậy mà Na-pô-lê-ông mới áp chế được giai cấp thợ thuyền một
cách chắc chắn hơn bao giờ hết. Không những luật Lo Sa-pơ-li-ê
năm 1791 được thi hành - theo luật này những vụ bãi công hoà
bình nhất và ngay cả lãn công cũng là tội phải đưa ra toà án -
người ta còn lập ra "tiểu bạ" nằm ở trong tay người chủ và không
có tiểu bạ đó người thợ không thể tìm đâu được việc làm. Trong
tiểu bạ, người chủ cũ ghi sự chứng thực của mình về người thợ đã
thôi việc và lý do người chủ cũ đã thải người thợ. Người ta lấy làm
dễ chịu biết mấy khi những người chủ lạm dụng được "thứ tự do vô
hạn độ đó" để tước đoạt tiền công và mẩu bánh mì của người thợ.
Theo lệnh của Na-pô-lê-ông, cũng vào thời kỳ đó, luật thương
mại được thảo ra đã bổ sung vào toàn bộ nền pháp chế dân sự
bằng một loạt điều khoản quy định và bảo đảm về mặt pháp lý
quyền thông thương, sự hoạt động của thị trường chứng khoán và
của ngân hàng, luật hối đoái và quyền quản lý văn khế, nghĩa là
những hoạt động có liên quan đến việc buôn bán. Cuối cùng, Napô-
lê-ông hoàn thành về căn bản sự nghiệp pháp chế của ông ta
bằng việc lập bộ hình luật. Na-pô-lê-ông duy trì tội tử hình, khôi
phục hình phạt đánh roi đã bị cách mạng thủ tiêu, khôi phục hình
phạt đóng dấu sắt nung đỏ đối với một vài tội, và đặt ra nhiều
hình phạt hà khắc đối với tất cả những âm mưu chống lại quyền
tư hữu. Nền pháp chế hình sự của Na-pô-lê-ông là thoái bộ so với
luật lệ của thời kỳ cách mạng, điều đó không cần bàn cãi.
Sự nghiệp pháp chế to lớn đó vẫn còn chưa hoàn thành vì
tháng 3 năm 1803, chiến tranh với Anh lại bắt đầu. Na-pô-lê-ông
lại tuốt gươm ra cho mãi tới khi kết thúc thiên anh hùng ca dài và
đẫm máu mới lại tra gươm vào vỏ.
E. Tac Le 140
http://ebooks. vdcmedia. com
Chú thích:
. Lơ Sa-pơ-li-ê (Le Chapelier): đạo luật cấm các tổ chức công
nhân và quy định phạt tiền và tống giam những người cầm đầu
hoặc tích cực đấu tranh trong các cuộc đình công.
NAPOLEON BONAPARTE (quyển 2) 1
http://ebooks. vdcmedia. com
MỤC LỤC
GIAI ĐOẠN ĐẦU CỦA CUỘC CHIẾN TRANH CHỐNG NƯỚC ANH VÀ LỄ ĐĂNG QUANG
CỦA NA-PÔ-LÊ-ÔNG 1803-1804 ..........................................................................................2
THẤT BẠI CỦA KHỐI LIÊN MINH QUÂN SỰ THỨ BA 1805-1806 ...................................20
NƯỚC PHỔ BẠI TRẬN VÀ NƯỚC ĐỨC BỊ KHUẤT PHỤC HẲN 1806-1807 ......................48
TỪ TIN-DÍT ĐẾN VA-GRAM 1807-1809 .............................................................................84
THỜI KỲ CỰC THỊNH 1810 - 1811 ................................................................................... 110
E. Tac Le 2
http://ebooks. vdcmedia. com
GIAI ĐOẠN ĐẦU CỦA CUỘC CHIẾN TRANH
CHỐNG NƯỚC ANH VÀ LỄ ĐĂNG QUANG
CỦA NA-PÔ-LÊ-ÔNG 1803-1804
Sau một thời gian ngừng lại ngắn ngủi, cuộc đại chiến tiếp
diễn và cả hai bên đều hình dung rõ được những khó khăn. Đối
địch Na-pô-lê-ông người chủ của nước Pháp, của phần lớn nước Ý,
của một số thành phố và đất đai thuộc miền Tây Đức, của nước Bỉ,
của nước Hà Lan là những lực lượng không kém phần to lớn và
đáng sợ cả về sức mạnh cũng như về tính nhiều dạng nhiều vẻ của
những lực lượng đó. Na-pô-lê-ông đã suốt đời vật lộn chống lại khối
liên minh của các nước quân chủ lạc hậu và nửa phong kiến,
nhưng đứng đầu cuộc liên minh đó lại là một cường quốc có nền
kinh tế tiên tiến đứng đầu thế giới tư bản vào lúc bấy giờ. Khi
nhằm bắt những xã hội phong kiến và chuyên chế già nua với
những hình thức kinh tế lạc hậu phụ thuộc vào quyền lợi của
mình, những cuộc chiến tranh dưới thời Na-pô-lê-ông không phải
chỉ đáp ứng những nguyện vọng của nhà nước tư sản Pháp. Những
cuộc chiến tranh không chấm dứt đó đồng thời còn là cuộc đọ sức
giữa nước Pháp vừa mới bước vào con đường phát triển công
nghiệp và tư bản chủ nghĩa, với nước Anh đã đi vào con đường đó
từ lâu và về mặt này, nước Anh đã đạt được những thành quả hơn
hẳn.
Ở đây nên nói một vài lời về những cuộc chiến tranh của Napô-
lê-ông: ngay từ đầu chúng đã khác biệt hẳn với các cuộc chiến
tranh của cách mạng Pháp. Về vấn đề này, Lê-nin đã nhận xét:
"Một cuộc chiến tranh dân tộc có thể chuyển thành cuộc chiến
tranh đế quốc và ngược lại. Thí dụ, những cuộc chiến tranh của
cuộc Đại cách mạng Pháp bắt đầu như những cuộc chiến tranh
NAPOLEON BONAPARTE (quyển 2) 3
http://ebooks. vdcmedia. com
dân tộc. Đó là những cuộc chiến tranh dân tộc. Đó là những cuộc
chiến tranh cách mạng: chúng bảo vệ cuộc Đại cách mạng chống
cuộc liên minh của các nước quân chủ phản cách mạng. Nhưng khi
Na-pô-lê-ông đã lập lại được đế quốc Pháp bằng sự nô dịch nhiều
quốc gia dân tộc lớn ở châu Âu đã hình thành từ lâu và còn tồn tại,
thì những cuộc chiến tranh dân tộc Pháp biến chất thành chiến
tranh đế quốc, và đến lượt mình, chiến tranh đế quốc đẻ ra chiến
tranh giải phóng dân tộc chống chủ nghĩa đế quốc Na-pô-lê-ông".
Lê-nin hiểu chủ nghĩa đế quốc ở đây là sự cướp bóc các nước khác
nói chung và chiến tranh đế quốc là "một cuộc chiến tranh giữa
bọn diều hâu để chia nhau một miếng mồi nào đó". Người đã giải
thích như vậy ở một chỗ khác, vẫn khi nói về thời đại Na-pô-lêông,
nhưng vấn đề được nhìn nhận trên một khía cạnh khác.
Trong cuộc đấu tranh ác liệt và không nhân nhượng chống
địch thủ của mình là chủ nghĩa tư bản Pháp mà lực lượng bành
trướng quá nhanh, giai cấp tư sản Anh có về phía mình một nền
kỹ thuật cao, những nguồn lợi tài chính vô cùng dồi dào, nhiều
thuộc địa béo bở và quan hệ thương mại của họ toả khắp mặt địa
cầu. Trong cuộc vật lộn này, nước Anh đã sử dụng lâu dài và tuyệt
khéo những sự giúp đỡ và viện trợ cho các nước quân chủ nửa
phong kiến, lạc hậu về mặt kinh tế, và đã xuất tiền trang bị cho
quân đội của các nước ấy bằng vũ khí của mình. Khi con của Uyliêm
Pít tung ra hàng triệu đồng, với danh nghĩa viện trợ cho Nga,
áo hoặc Phổ, để đặt họ đối địch với cách mạng Pháp hoặc Na-pô-lêông,
là hắn đang làm đúng như bố hắn đã làm 40 năm trước đây:
viện trợ cho người I-rô-qua và những bộ lạc Ấn Độ khác để lôi họ
vào cuộc đấu tranh chống lại cũng những người Pháp ấy ở Ca-nađa.
Dĩ nhiên, quy mô của các hoạt động nói trên và đối tượng
tranh giành nhau có khác.
Tại sao hoà bình do nước Anh quyết định ở A-miêng vào
tháng 3 năm 1802, chỉ là một cuộc ngừng chiến một năm? Bởi vì
khi niềm vui do chấm dứt được một cuộc chiến tranh gian khổ đã
tan biến đi thì nhiều phần tử trong giai cấp tư sản và quý tộc địa
chủ nhìn thấy rõ rằng chúng đã thua thiệt trong cuộc chiến tranh
này và Bô-na-pác đã thắng. Không những Bô-na-pác không cho
E. Tac Le 4
http://ebooks. vdcmedia. com
phép hàng hoá Anh nhập vào những thị trường rộng lớn đặt dưới
quyền của ông ta, mà còn vì nắm được nước Bỉ và Hà lan trong tay
thì bất cứ lúc nào Bô-na-pác cũng có thể uy hiếp trực tiếp bờ biển
nước Anh; và nhất là từ năm 1802, Bô-na-pác đã không gặp khó
khăn gì trong việc bắt ép nhiều quốc gia coi như "độc lập" phải liên
minh với mình bằng cách trực tiếp uy hiếp các nước đó.
Khi ký được hoà ước A-miêng, Bô-na-pác còn đáng sợ và nguy
hiểm hơn cả Lu-i XIV vào thời kỳ cực thịnh, vì lẽ tất cả những cuộc
thôn tính của Lu-i XIV trên tả ngạn sông Ranh chỉ là một trò chơi
trẻ con so với việc Bô-na-pác đã làm chủ phần đất đai đó của nước
Đức. Sự củng cố nền bá chủ của chế độ chuyên chính quân phiệt
Pháp trên lục địa châu Âu có thể dùng làm tiền đề cho cuộc xâm
lược nước Anh.
Nên nói rằng Na-pô-lê-ông đã rất khéo lợi dung hoà ước ngắn
ngủi A-miêng để dẹp cuộc khởi nghĩa của những người da đen ở
Xanh Đô-manh-gơ, nơi mà dưới thời Viện Đốc chính, người thủ
lĩnh nổi tiếng của nhân dân da đen là Tút-xanh Lu-véc-tuya đã
xây dựng thành căn cứ vững chắc. Người thủ lĩnh này vừa công
nhận về danh nghĩa nền đô hộ của Pháp ở trên đảo lại vừa xử sự
như ông vua độc lập.
Về vấn đề thuộc địa, Na-pô-lê-ông hoàn toàn tán thành
những quan điểm của các điền chủ Pháp, bọn này dứt khoát không
thừa nhận luật giải phóng nô lệ dã được ban bố trong thời kỳ Hội
nghị Quốc ước cách mạng. Na-pô-lê-ông đã thu hồi, theo hoà ước Amiêng,
những thuộc địa Pháp bị nước Anh chiếm đóng (Xanh Đômanh-
gơ, quần đảo Ăng-ti, Mét-ca-re-nhơ, Guy-an). Na-pô-lê-ông
không dám phục hồi lại chế độ nô lệ ở những nơi nào mà chế độ đó
bị thủ tiêu, nhưng ông ta công nhận nó ở tất cả những nơi nào mà
nó còn tồn tại sau cuộc chiếm đóng tạm thời của Anh. Để đàn áp
cuộc khởi nghĩa của Tút-xanh Lu-véc-tuya, năm 1802, Na-pô-lêông
chuẩn bị một hạm đội và một đội quân 10.000 người. Bị gian
kế của Pháp dụ vào trận địa Pháp, Tút-xanh Lu-véc-tuya bị bắt
ngày 7-6-1802 và bị đưa sang Pháp. Lu-véc-tuya vừa tới Pháp, Napô-
lê-ông đã hạ lệnh tống giam người anh hùng đấu tranh giải
phóng cho dân tộc da đen vào hầm tối trong xà lim thánh Giu. Khí
NAPOLEON BONAPARTE (quyển 2) 5
http://ebooks. vdcmedia. com
hậu gay gắt của vùng sơn cước ẩm ướt đó và sự giam cầm khắc
nghiệt: không cho phép gặp thân nhân, không được đi dạo, sự
hành hạ vô nhân đạo trong 10 tháng trời đó đã giết chết mất Tútxanh
Lu-véc-tuya.
Na-pô-lê-ông đã có những chương trình nhằm tổ chức và bóc
lột các thuộc địa. Nhưng việc tiếp diễn cuộc chiến tranh chống
nước Anh vào mùa xuân năm 1803 đã buộc Na-pô-lê-ông phải từ
bỏ đường lối chính sách lớn về thuộc địa. Vì không có khả năng giữ
được những khoảng đất xa xôi trên triền sông Mít-xi-xi-pi, do
đường giao thông trên mặt biển đã bị gián đoạn hoàn toàn, nên
Na-pô-lê-ông cũng đã phải bán lại cho Mỹ (3-4-1802) phần đất đai
thuộc Pháp ở xứ Lu-i-di-an.
Bộ phận (quan trọng nhất) của giai cấp tư sản Anh, vào mùa
xuân năm 1803, khi lớn tiếng đòi huỷ bỏ hoà ước A-miêng thì một
trong vô số lý do của họ còn là: phải ngăn cản không cho Na-pô-lêông
giữ những thuộc địa cũ của Pháp và chiếm thêm những thuộc
địa mới.
Nhưng hoà ước A-miêng không phải chỉ bị phá từ Luân Đôn
mà còn từ Pa-ri nữa. Na-pô-lê-ông tin rằng khi ký hoà ước A-miêng
là người Anh đã thực tế không can thiệp vào những công việc của
châu Âu và cam chịu đứng nhìn Na-pô-lê-ông xác lập bá quyền của
mình trên lục địa, bây giờ đột nhiên sự việc xảy ra không phải như
vậy, và nước Anh không chịu khoanh tay đứng nhìn việc làm của
Bô-na-pác ở châu Âu.
Các cuộc đàm phán ngoại giao rất phức tạp bắt đầu. Cả hai
bên đều không muốn và không thể nhân nhượng lẫn nhau, và đôi
bên đều cùng hiểu rất rõ như vậy. Ngay từ đầu năm 1803, các cuộc
đàm phán ấy đã đi vào một bước ngoặt đợi chờ sự tan vỡ. Ở Luân
Đôn cũng như ở Pa-ri, người ta do dự. Các bộ trưởng Anh không
nhất trí được với nhau rằng đất nước đang sắp lao vào một cuộc
đấu tranh đầy nguy hiểm, và ít ra thì cũng là trong những ngày
đầu nước Anh đơn độc, không có đồng minh, vì lúc đó Pháp đang
sống hoà bình với tất cả các cường quốc. Về phần Bô-na-pác, ông
hiểu giới tư sản thương mại Pa-ri và Li-ông, cũng như các nhà
E. Tac Le 6
http://ebooks. vdcmedia. com
công nghiệp sản xuất xa xỉ phẩm đã bị những đề nghị và những
đơn đặt hàng đầy sức hấp dẫn của người Anh lôi cuốn đến mức độ
nào; Bô-na-pác hiểu trong những tháng đầu sau khi ký hoà ước Amiêng,
việc 15.000 khách du lịch giàu có người Anh đến thăm đã
làm nền thương nghiệp Pháp phấn chấn đến mức nào; Bô-na-pác
cũng biết rằng tuy có khả năng không cho nhập hàng hoá Anh vào
Pháp, kể cả trong thời bình, nhưng làm như vậy về phương diện
lợi ích của các nhà công nghiệp Pháp mà nói thì cuộc chiến tranh
với nước Anh trước mắt chẳng mang lại một cái gì mới. Thực ra,
nếu chiến tranh bùng nổ, người ta có thể áp dụng gay gắt phương
pháp cấm vận củng cố và phát triển phương pháp ấy sang các nước
khác, và Na-pô-lê-ông đặt hy vọng lớn vào điều đó.
Màn kịch thịnh nộ nổi tiếng mà Na-pô-lê-ông đóng ở điện
Tuy-lơ-ri trong cuộc yết kiến của viên đại sứ Anh đã đẩy thẳng hai
cường quốc vào cuộc chiến tranh, trong đầu óc Na-pô-lê-ông là một
thử thách cuối cùng, một âm mưu thị uy tối hậu.
Nhân chuyện ấy, cũng nên nói một chút về cái đặc điểm
riêng biệt ấy của Na-pô-lê-ông đã luôn luôn làm cho những nhà
quan sát ngạc nhiên. Rõ ràng rằng cái bản chất hống hách, lầm lì,
dễ nổi nóng và khinh thị hầu hết mọi người ấy thường hay đưa đến
những cơn điên dại kinh khủng. Nhưng cũng nên nhận xét thêm
rằng: nói chung Na-pô-lê-ông tự chủ được một cách đặc biệt Na-pôlê-
ông đã nêu cho nghệ sĩ nổi tiếng là Tan-ma những sự giả tạo
trong diễn xuất của diễn viên bi kịch khi họ muốn diễn đạt những
tình cảm lớn; ở gần Tan-ma, Na-pô-lê-ông đã học hỏi được nhiều và
vì thế mà Na-pô-lê-ông đối xử với Tan-ma rất tốt. Vị hoàng đế ấy
đã giúp cho Tan-ma thấy rằng đôi khi hoàng đế đến triều đình,
hoàng đế thấy ở đó có những nàng công chúa mất tình nhân,
những bậc đế vương mất nước, những vị vua chúa bị truất ngôi do
chiến tranh, những tướng lĩnh cầu mong được khen thưởng hoặc
đang khẩn khoản xin khen thưởng. Ông ta có thể quan sát thấy
quanh mình sự lạm dụng lòng tự ái, một cảnh tranh giành ác liệt,
các tai biến, mối ưu sầu, giấu kín trong tâm can, nỗi đau đớn để lộ
ra ngoài. Ông hoàng đế nói thêm rằng: triều đình của ông ta đầy
rẫy những tấn bi kịch và bản thân ông ta là nhân vật bi thảm
NAPOLEON BONAPARTE (quyển 2) 7
http://ebooks. vdcmedia. com
nhất của thời đại. Thế nhưng - Na-pô-lê-ông hỏi - Na-pô-lê-ông và
những diễn viên khác của những tấn bi kịch đó có giơ tay lên trời
không? Họ có nghiên cứu động tác của họ không? Họ có lấy tư thế,
thái độ oai phong lẫm liệt không? Họ có kêu la không? Không dứt
khoát là họ nói một cách tự nhiên như tất cả nhưng con người bị
quyền lợi hoặc dục vọng khích động. Tất cả những người xuất hiện
trên sân khấu lớn của thế gian đã làm như vậy và đã đóng một tấn
bi kịch ở trên ngai vàng. Và hoàng đế khuyên nghệ sĩ hãy nghiền
ngẫm những thí dụ ấy.
Hầu như lúc nào Na-pô-lê-ông cũng tự chủ được. Nỗi bực bõ
duy nhất của ông là những cơn giận dữ mà ông không biết làm thế
nào để chế ngự được. Những cơn thịnh nộ đó rất dữ dội và làm
xung quanh hoảng sợ. Vào những lúc đó, ông ta làm cho những
người vững vàng nhất, can đảm nhất cũng phải sợ. Nhưng cũng có
lúc, trong trường hợp đã tính trước và vì những lý do đã suy nghĩ
chín chắn (và những trường hợp, lý do ấy không liên quan đến bản
chất hay nổi nóng của ông ta) thì Na-pô-lê-ông đã đóng những
màn kịch thịnh nộ tuyệt hay, với một nghệ thuật giả vờ điêu luyện
và đặc sắc đến nỗi chỉ những người thấu hiểu Na-pô-lê-ông mới có
thể ngờ rằng ông ta đóng kịch, nhưng không phải lúc nào cũng
dám ngờ, vì ngay bản thân họ cũng thường hay bị nhầm.
Uých-oóc, đại sứ mới của Anh ở Pháp, ngay từ buổi đầu đã
không bao giờ tin rằng có thể sống hoà bình với Bô-na-pác được,
không phải chỉ vì nước Pháp có lợi nhiều trong hoà ước A-miêng,
mà còn vì sau đó vị Tổng tài thứ nhất đã hoạt động trên phần đất
đai châu Âu ở sát biên giới nước Pháp như thể đất ấy đã thuộc
quyền ông ta. Chẳng hạn, mùa thu năm 1802, Na-pô-lê-ông đã báo
cho nước Thụy Sĩ biết rằng ông ta muốn lập hiến pháp mới ở Thụy
Sĩ và đưa một chính phủ "bạn của nước Pháp" lên cầm quyền. Viện
lý rằng nước Pháp và nước Ý chư hầu của Pháp ở bên cạnh Thụy
Sĩ, rằng trên bản đồ Thụy Sĩ nằm giữa Pháp và ý, và dựa vào
những lý do địa lý ấy, Na-pô-lê-ông đã tập trung ở biên giới Thuỵ
Sĩ một quân đoàn 30.000 người do tướng Nây chỉ huy. Thuỵ Sĩ quy
phục và sau đó tỏ ra ngoan ngoãn tuyệt đối. Suýt soát cùng lúc ấy
Na-pô-lê-ông tuyên bố hợp nhất hẳn vương quốc Pi-ê-mông vào
E. Tac Le 8
http://ebooks. vdcmedia. com
nước Pháp. Những quốc gia nhỏ và những tiểu vương Đức, mà sau
hoà ước Luy-nê-vin năm 1801, không thể hy vọng vào sự giúp đỡ
của nước Áo được nữa, run sợ trước Na-pô-lê-ông và cư xử với Napô-
lê-ông như những kẻ tôi đòi, theo đúng nghĩa của danh từ ấy.
Rồi cuối cùng là Hà Lan nắm chắc chắn trong tay Na-pô-lê-ông; rõ
ràng là Hà Lan sẽ không thể thoát và không thể tự giải thoát
được.
Nước Anh không thể và không muốn như vậy. Ngày 18-2-
1803, trong buổi hội kiến long trọng đầu tiên, bằng cách giả vờ nổi
giận và phun ra những lời doạ nạt, Na-pô-lê-ông đã la lối om sòm.
Ông ta phô phang sự hùng cường của mình và tuyên bố rằng nếu
Anh dám gây chiến thì đó sẽ là "một cuộc chiến tranh tiêu diệt",
rằng Anh đứng hòng phỉnh phờ các nước liên minh, rằng nước Áo
"đã thôi không tồn tại" là một cường quốc lớn nữa. Na-pô-lê-ông
nói bằng một giọng như vậy và hét to đến nỗi Uých-oóc viết thư về
cho cấp trên của y, ngài bộ trưởng ngoại giao Ô-két-biu-ry rằng:
"Tôi tưởng như đang đứng nghe một viện đại uý kỵ binh nói chứ
không phải người đứng đầu một trong những quốc gia mạnh nhất
ở châu Âu". Na-pô-lê-ông một mực tin rằng có thể nạt nộ được Anh
và như vậy vừa giữ được hoà bình, vẫn vừa làm chủ được châu Âu.
Nhưng ông ta đã gặp phải đối phương mạnh. Tuy có những bất
đồng nghiêm trọng đã làm cho giai cấp tư sản và quý tộc Anh lúc
đó không thống nhất với nhau trên nhiều quan điểm, nhưng bọn
họ lại nhất trí về một điểm là không để nhà độc tài Na-pô-lê-ông
chinh phục châu Âu. Với sự doạ nạt của Na-pô-lê-ông về việc tập
trung một đội quân nửa triệu người, chính phủ Anh đối lại bằng
cách tăng cường hạm đội của họ và dùng nhiều biện pháp quân sự
quan trọng.
Ngày 13 tháng 3, trong khi đóng một màn kịch mới và màn
kịch cuối cùng, Na-pô-lê-ông đã tuyên bố rằng: "Các ông nhất định
chiến tranh hả? Các ông còn muốn đánh nhau trong 15 năm nữa
và các ông buộc tôi sẽ phải tham chiến". Ông ta đòi lại đảo Man-tơ
mà Anh đã chiếm từ trước hoà ước A-miêng và đã cam kết giao trả
cho dòng họ Kỵ sĩ, nhưng Anh trì hoãn việc thực hiện bằng cách tố
cáo những hành động trái với hòa ước của Bô-na-pác, Na-pô-lê-ông
NAPOLEON BONAPARTE (quyển 2) 9
http://ebooks. vdcmedia. com
lớn tiếng tuyên bố rằng: "Người Anh muốn chiến tranh, nhưng nếu
họ là những ngưừi đầu tiên rút kiếm ra thì tôi sẽ là người sau
cùng tra gươm vào vỏ. .. Các ông muốn chuẩn bị vũ khí, tôi cũng sẽ
chuẩn bị vũ khí. Có lẽ các ông có thể giết chế được nước Pháp,
nhưng đừng hòng doạ dẫm nó. Tai hoạ sẽ đến với những kẻ không
tôn trọng hiệp ước! Nếu họ thích giữ đảo Man-tơ thì chiến tranh là
cần thiết", Na-pô-lê-ông giận dữ thốt ra như vậy và bỏ phòng họp
giữa cuộc tiếp kiến các đại sứ và các quan đại thần.
Uých-oóc rời Pa-ri vào những ngày đầu tháng 5 năm 1803;
như vậy là cuộc chiến tranh giữa Na-pô-lê-ông và nước Anh bắt
đầu và nó chỉ kết thúc khi triều đại Na-pô-lê-ông kết thúc.
Vào tháng 3, sau vụ hành hình công tước Ăng-ghiên và trong
khi người ta đang chuẩn bị bản án của Ca-đu-đan thì ở Pa-ri và ở
các tỉnh có tin đồn rằng chính công tước đã được Ca-đu-đan và đồ
đảng của hắn định đưa lên ngôi vua sau khi đã thanh toán được
Bô-na-pác. Đó là tin đồn nhảm nhưng cũng đã giúp ích được nhiều
cho Bô-na-pác. Pháp đình, Hội đồng lập pháp, Nghị viện được coi
như đại diện cho nhân dân nhưng gồm toàn những kẻ mù quáng
và tay sai của vị Tổng tài thứ nhất, bắt đầu nói công khai và nói
toạc ra rằng đã đến lúc cần thiết phải chấm dứt cái tình trạng mà
trong đó sự an ninh và quyền lợi của quốc gia tuỳ thuộc và sinh
mạng của riêng một người và người ấy đang gây cho mọi kẻ thù
của nước Pháp nuôi hy vọng bằng những vụ mưu sát. Kết luận rõ
ràng là: cần phải thay chế độ "Tổng tài trọn đời" bằng chế độ quân
chủ thế tập.
Vì thế, sau triều đại Mê-rô-vanh-giêng trị vì từ thế kỷ thứ V
đến thế kỷ thứ VIII; sau triều đại Ca-rô-lanh-giêng, kế tục triều
đại Mê-rô-vanh-giêng, trị vì thứ thế kỷ VIII đến thế kỷ X; sau
triều đại Ca-pê-xiêng (gồm hai chi họ Va-loa và Buốc-bông) thống
trị từ cuối thế kỷ thứ X đến năm 1792 năm mà Lu-i XVI (tức là
"Lu-i áo choàng", trong thời cách mạng người ta gọi Lu-i XVI như
vậy) bị lật đổ thì phải có "triều đại thứ tư" trị vì nước Pháp , đó là
triều đại Bô-na-pác.
E. Tac Le 10
http://ebooks. vdcmedia. com
Chế độ cộng hoà, tồn tại từ ngày 10 tháng 8 năm 1792, đến
nay lại phải nhường chỗ cho chế độ quân chủ.
Tuy vậy, triều đại mới Bô-na-pác không thể mang tên hiệu
của các triều đại trước được. Ông chúa mới muốn mang cái danh
hoàng đế mà Sác-lơ-ma-nhơ, khi làm lễ đăng quang, đã tự phong
cho mình vào năm 800, 1.000 năm sau, vào năm 1804, Na-pô-lêông
tuyên bố công khai rằng noi gương Sác-lơ-ma-nhơ, Na-pô-lêông
sẽ trở thành Hoàng đế phương Tây, rằng ông không tự cho
mình là người thừa kế của các vua chúa thời xưa của nước Pháp,
mà là người thừa kế của hoàng đế Sác-lơ-ma-nhơ.
Đế quốc Sác-lơ-ma-nhơ có gì khác hơn là một âm mưu làm
sống lại và mở rộng một đế quốc khác còn rộng lớn gấp bội đế quốc
La Mã. Na-pô-lê-ông cũng tự cho là kẻ thừa kế của đế quốc ấy, là
kẻ thống nhất những nước có nền văn minh phương Tây. Sau này,
Na-pô-lê-ông đã thành công trong việc quy phục các nước chư hầu
dưới ách thống trị trực tiếp hay gián tiếp của mình gồm một
khoảng đất đai rộng lớn gấp bội khoảng đất đai mà Sác-lơ-ma-nhơ
chưa hề trị vì: trước chiến dịch nước Nga năm 1812, quyền lực ghê
gớm của Na-pô-lê-ông bao trùm lên trên các lãnh thổ rộng lớn, trù
phú và dân cư đông đúc gấp bội đế quốc La Mã, đó là mới chỉ nói ở
châu Âu, chưa nói đến những đất đai thuộc La Mã ở Bắc Phi và ở
Tiểu á. Nhưng khi lần đầu tiên châu Âu được nghe nói đến kế
hoạch Na-pô-lê-ông làm sống lại đế quốc Sác-lơ-ma-nhơ thì nhiều
người cho rằng dự án đó xuất phát tự một sự kiêu ngạo điên rồ và
coi nó như một sự thách thức táo bạo của một kẻ xâm lược ngang
tàng với thế giới văn minh.
Đại sứ của tất cả các cường quốc lo âu chú ý theo dõi sự biến
chuyển bất ngờ, đột ngột và nhanh chóng sang chế độ quân chủ đã
quá hiển nhiên ở Pháp sau khi khám phá âm mưu của Ca-đu-đan
và sau vụ hành hình công tước Ăng-ghiên. Tính chất bảo hoàng
được xác minh đầy đủ của âm mưu đó đã buộc mọi người phải chú
ý. Tuần tự theo dõi các sự việc được công bố trong quá trình điều
tra và các cuộc tranh tụng trong khi xét xử, dần dần người ta nhận
ra rằng, ở ngay giữa lòng bọn đại tư sản, trong số những kẻ chiếm
hữu tài sản của nhà nước, có ước vọng củng cố chính quyền và chế
NAPOLEON BONAPARTE (quyển 2) 11
http://ebooks. vdcmedia. com
độ Na-pô-lê-ông lập nên nhằm bảo đảm một cách có hiệu lực tính
mạng và tài sản của họ chống lại những mưu đồ của bọn tư sản cũ,
bọn quý tộc. Ngày 18 tháng 4 năm 1804, Nghị viện ra một nghị
quyết. Theo nghị quyết ấy thì Na-pô-lê-ông Bô-na-pác được phong
làm hoàng đế nước Pháp theo chế độ thế tập. Thể thức trưng cầu
dân ý lần này còn dễ dàng hơn năm 1799, sau Tháng Sương mù.
Tư tưởng ai nấy đều hoang mang cao độ, mặc dù ai nấy đều
đã trông đợi sự kiện ấy từ năm 1802 và giai cấp đại tư sản, ủng hộ
triệt để chính sách của Bô-na-pác, đã cho rằng chế độ quân chủ
quay trở lại là một việc nhất định không thể tránh được. Đương
nhiên là những người cộng hoà kiên định không thể cam chịu tình
hình mới đó. Những ngày cách mạng, những ước mơ tự do và bình
đẳng, những lời đả kích kịch liệt bọn độc tài còn khắc sâu trong
tâm trí. Một số người nghĩ rằng Bô-na-pác đã làm giảm vinh
quang của ông ta khi muốn thêm một chức vị vào cái tên đã lừng
lẫy khắp nơi của ông ta. Pôn Lu-i Cu-ri-ê lúc đó kêu lên rằng: "Đã
là Bô-na-pác mà còn làm hoàng đế! Hắn muốn xuống dốc!". Bít-tôven
vì quá hâm mộ nên tặng Na-pô-lê-ông cái tên "bản giao hưởng
hùng tráng" nhưng Bít-tô-ven đã thu lại lời tặng ấy khi thấy anh
công dân Bô-na-pác đã biến chất thành hoàng đế. Khi một bầy văn
võ bá quan phẩm phục rực rỡ, một bầy phu nhân trong triều, áo
quần lộng lẫy, lần đầu tiên đến chúc tụng vị hoàng đế mới trong
cung Tuy-lơ-ri thì chỉ có một vài n gười hiểu trong thâm tâm rằng
người chúa mới chưa coi lễ lên ngôi của ông ta đến đây là kết thúc
và không phải vô cớ mà ông ta nhắc tới Sác-lơ-ma-nhơ. Na-pô-lêông
không muốn giáo hoàng đích thân đến dự lễ lên ngôi của ông
như 1.000 năm trước đây, năm 800, vị tiền bối xa xôi của giáo
hoàng đã làm đối với Sác-lơ-ma-nhơ. Nhưng Na-pô-lê-ông định
tâm đem lại cho lễ lên ngôi một sự thay đổi có ý nghĩa. Sác-lơ-manhơ
đến với giáo hoàng ở La Mã để làm lễ đăng quang, còn Na-pôlê-
ông thì muốn giáo hoàng phải đích thân đến với Na-pô-lê-ông ở
Pa-ri.
Pi VII hoảng sợ và căm tức khi được biết ý muốn của hoàng
đế Na-pô-lê-ông. Các cận thần của giáo hoàng cố gắng an ủi giáo
hoàng bằng cách dẫn giải các thí dụ lịch sử xưa kia. Họ đã nhắc lại
E. Tac Le 12
http://ebooks. vdcmedia. com
một trong vô vàn kỷ niệm về đức giáo hoàng Lê-ông thứ nhất rằng
giữa thế kỷ thứ V, khi tình hình chẳng ra sao, đã đành chịu nhẫn
nhục đến gặp át-ti-la, mà người thủ lĩnh ấy của dân tộc Hun thì
không thể nào bì được với vị hoàng đế mới của nước Pháp về
phương diện học vấn, lễ độ và lịch thiệp. Vả lại, cũng không thể
đặt vấn đề từ chối được. La Mã nằm trong vòng uy hiếp của quân
đội Pháp ở miền bắc và miền trung nước Ý.
Nghĩ đã chín, giáo hoàng nhanh chóng quyết định đành làm
theo những yêu sách của Na-pô-lê-ông, nhưng không phải không
cố đòi cho được một sự đền bù tối thiểu bằng một số mảnh đất nhỏ
ở miền bắc đất Thánh mà trước đây Na-pô-lê-ông đã chiếm đoạt.
Nhưng Pi VII, hồng y giáo chủ Công-xen-vi và Viện mật tuyển của
giáo hoàng không đủ sức chọi với nhà ngoại giao tài giỏi là Na-pôlê-
ông. Tuy giáo hoàng đã dùng những mẹo vặt đã kêu rên cay
đắng, rồi lại dùng đến những mẹo vặt những lời kêu rên, nhưng
việc mặc cả của ông ta cũng chẳng ăn thua. Sau khi được Na-pô-lêông
khích lệ giáo hoàng đã đi Pa-ri với hy vọng đến đó sẽ được một
chút gì. Nhưng đến Pa-ri, giáo hoàng cũng chẳng được gì hơn.
Trước cũng như trong khi làm lễ đăng quang, Na-pô-lê-ông đã tỏ
ra thái độ hai mặt rất kỳ khôi. Na-pô-lê-ông cần đến giáo hoàng vì
trong thời ấy hàng triệu người dân trên mặt đất và đặc biệt đa số
nhân dân Pháp đều sùng giáo hoàng. Vậy thì giáo hoàng là một
cái đồ phụ tùng cần thiết cho lễ đăng quang của ông, nhất là khi
cần phải làm sống lại quyền hành và ý nguyện của Sác-lơ-ma-nhơ.
Nhưng mặt khác, Na-pô-lê-ông coi cá nhân giáo hoàng như một gã
phù thuỷ, như những kẻ lợi dụng một cách có ý thức sự ngu xuẩn
của loài người bằng những lời thần chú và những thủ pháp mê tín
ở trong cũng như ở ngoài nhà thờ. Khi mời giáo hoàng, Na-pô-lêông
hứa với các vị hồng y giáo chủ là sẽ đi đón giáo hoàng. Na-pôlê-
ông đã đi đón nhưng lại vận đồ đi săn, có thợ săn, lính tiền trạm
và chó vây quanh, và đã gặp giáo hoàng ở rừng Phông-ten-nơ-blô,
cách lâu đài Phông-ten-nơ-blô ở vùng lân cận Pa-ri vài bước, nơi
Na-pô-lê-ông đang ở. Đoàn của giáo hoàng dừng lại, giáo hoàng
được mời xuống xe và qua đường cái để lên xe của hoàng đế, nhưng
NAPOLEON BONAPARTE (quyển 2) 13
http://ebooks. vdcmedia. com
Na-pô-lê-ông thì không xuống xe tiếp đón. Na-pô-lê-ông đã xử với
giáo hoàng như vậy trong suốt thời gian ông này ở Pa-ri.
Ngày 2 tháng 12 năm 1804, lễ đăng quang của Na-pô-lê-ông
được cử hành ở nhà thờ Đức Bà Pa-ri. Mọi người đổ xô ra xem khi
đoàn xe lộng lẫy kéo thành một hàng dài vô tận đưa toàn bộ triều
đình, tướng tá, đại thần, giáo hoàng và các hồng y giáo chủ từ
cung điện đến nhà thờ. Ngoài ra, ngày hôm đó người ta còn nhắc
lại một câu trong truyền thuyết để gán cho nhiều nhân vật khác
nhau và có lẽ câu đó đã do một người lính cộng hoà cũ nói để trả
lời Na-pô-lê-ông khi Na-pô-lê-ông hỏi người ấy có thấy thích thú về
sự long trọng này không: "Tâu bệ hạ, rất thích thú, nhưng thật
đáng tiếc bao nhiêu vì ngày hôm nay vắng mất 300.000 người đã
chết để làm cho những buổi lễ giống như thế này không thể có
được". Câu truyền thuyết đó đôi khi được người ta c ho là đã được
nói vào dịp ký bản hiệp nghị giữa giáo hoàng và Na-pô-lê-ông,
nhưng dù ở trong trường hợp nào đi nữa, câu nói đó vẫn rất có ý
nghĩa.
Bất ngờ đối với giáo hoàng và trái với thủ tục đã định trước,
Na-pô-lê-ông sửa đổi một cách hết sức đặc biệt phần chủ yếu của
buổi lễ: vào lúc long trọng nhất, khi Pi VII sắp làm nhiệm vụ đặt
mũ miện lên đầu hoàng đế như 10 thế kỷ trước vị tiền bối của giáo
hoàng đã làm đối với Sác-lơ-ma-nhơ ở tòa thành Pi-e, thì bất chợt
Na-pô-lê-ông giằng lấy mũ triều thiên ở tay giáo hoàng và tự đặt
lên đầu mình; rồi đến lượt vợ Na-pô-lê-ông, Giô-dê-phin, quỳ trước
mặt hoàng đế để hoàng đế đặt lên đầu một mũ khác nhỏ hơn.
Hành động này mang một ý nghĩa tượng trưng: Na-pô-lê-ông
không muốn để cho sự "làm phép" của giáo hoàng có một tầm quan
trọng quá quyết định trong buổi lễ. Na-pô-lê-ông không muốn
nhận ở tay người cầm đầu cái tổ chức tôn giáo mà Na-pô-lê-ông
thấy cần phải đếm xỉa tới nhưng thực tâm không ưa và cũng
chẳng trân trọng.
Hội hè kéo dài nhiều ngày liền ở trong triều đình, ở kinh
thành, ở các tỉnh, người ta dăng đèn, bắn súng cối, kéo chuông, tấu
nhạc liên tục. Ngay giữa lúc thú vui không ngừng không dứt ấy,
Na-pô-lê-ông đã nhìn thấy mối nguy mới đang uy hiếp đế quốc
E. Tac Le 14
http://ebooks. vdcmedia. com
Pháp. Trước ngày làm lễ đăng quang. Na-pô-lê-ông đã nhận được
những tin tức không cho phép mình hoài nghi rằng sau vụ Ca-đuđan
bị bại lộ, Uy-liêm-Pít đã tăng cường công tác ngoại giao để
thành lập một khối liên minh khác chống lại nước Pháp, để từ buổi
đầu của các cuộc chiến tranh cách mạng đến nay thì là khối liên
minh thứ ba và thực tế, khối liên minh ấy đã được thành lập.
Vào tháng 3, sau vụ hành hình công tước Ăng-ghiên và trong
khi người ta đang chuẩn bị bản án của Ca-đu-đan thì ở Pa-ri và ở
các tỉnh có tin đồn rằng chính công tước đã được Ca-đu-đan và đồ
đảng của hắn định đưa lên ngôi vua sau khi đã thanh toán được
Bô-na-pác. Đó là tin đồn nhảm nhưng cũng đã giúp ích được nhiều
cho Bô-na-pác. Pháp đình, Hội đồng lập pháp, Nghị viện được coi
như đại diện cho nhân dân nhưng gồm toàn những kẻ mù quáng
và tay sai của vị Tổng tài thứ nhất, bắt đầu nói công khai và nói
toạc ra rằng đã đến lúc cần thiết phải chấm dứt cái tình trạng mà
trong đó sự an ninh và quyền lợi của quốc gia tuỳ thuộc và sinh
mạng của riêng một người và người ấy đang gây cho mọi kẻ thù
của nước Pháp nuôi hy vọng bằng những vụ mưu sát. Kết luận rõ
ràng là: cần phải thay chế độ "Tổng tài trọn đời" bằng chế độ quân
chủ thế tập.
Vì thế, sau triều đại Mê-rô-vanh-giêng trị vì từ thế kỷ thứ V
đến thế kỷ thứ VIII; sau triều đại Ca-rô-lanh-giêng, kế tục triều
đại Mê-rô-vanh-giêng, trị vì thứ thế kỷ VIII đến thế kỷ X; sau
triều đại Ca-pê-xiêng (gồm hai chi họ Va-loa và Buốc-bông) thống
trị từ cuối thế kỷ thứ X đến năm 1792 năm mà Lu-i XVI (tức là
"Lu-i áo choàng", trong thời cách mạng người ta gọi Lu-i XVI như
vậy) bị lật đổ thì phải có "triều đại thứ tư" trị vì nước Pháp , đó là
triều đại Bô-na-pác.
Chế độ cộng hoà, tồn tại từ ngày 10 tháng 8 năm 1792, đến
nay lại phải nhường chỗ cho chế độ quân chủ.
Tuy vậy, triều đại mới Bô-na-pác không thể mang tên hiệu
của các triều đại trước được. Ông chúa mới muốn mang cái danh
hoàng đế mà Sác-lơ-ma-nhơ, khi làm lễ đăng quang, đã tự phong
NAPOLEON BONAPARTE (quyển 2) 15
http://ebooks. vdcmedia. com
cho mình vào năm 800, 1.000 năm sau, vào năm 1804, Na-pô-lêông
tuyên bố công khai rằng noi gương Sác-lơ-ma-nhơ, Na-pô-lêông
sẽ trở thành Hoàng đế phương Tây, rằng ông không tự cho
mình là người thừa kế của các vua chúa thời xưa của nước Pháp,
mà là người thừa kế của hoàng đế Sác-lơ-ma-nhơ.
Đế quốc Sác-lơ-ma-nhơ có gì khác hơn là một âm mưu làm
sống lại và mở rộng một đế quốc khác còn rộng lớn gấp bội đế quốc
La Mã. Na-pô-lê-ông cũng tự cho là kẻ thừa kế của đế quốc ấy, là
kẻ thống nhất những nước có nền văn minh phương Tây. Sau này,
Na-pô-lê-ông đã thành công trong việc quy phục các nước chư hầu
dưới ách thống trị trực tiếp hay gián tiếp của mình gồm một
khoảng đất đai rộng lớn gấp bội khoảng đất đai mà Sác-lơ-ma-nhơ
chưa hề trị vì: trước chiến dịch nước Nga năm 1812, quyền lực ghê
gớm của Na-pô-lê-ông bao trùm lên trên các lãnh thổ rộng lớn, trù
phú và dân cư đông đúc gấp bội đế quốc La Mã, đó là mới chỉ nói ở
châu Âu, chưa nói đến những đất đai thuộc La Mã ở Bắc Phi và ở
Tiểu á. Nhưng khi lần đầu tiên châu Âu được nghe nói đến kế
hoạch Na-pô-lê-ông làm sống lại đế quốc Sác-lơ-ma-nhơ thì nhiều
người cho rằng dự án đó xuất phát tự một sự kiêu ngạo điên rồ và
coi nó như một sự thách thức táo bạo của một kẻ xâm lược ngang
tàng với thế giới văn minh.
Đại sứ của tất cả các cường quốc lo âu chú ý theo dõi sự biến
chuyển bất ngờ, đột ngột và nhanh chóng sang chế độ quân chủ đã
quá hiển nhiên ở Pháp sau khi khám phá âm mưu của Ca-đu-đan
và sau vụ hành hình công tước Ăng-ghiên. Tính chất bảo hoàng
được xác minh đầy đủ của âm mưu đó đã buộc mọi người phải chú
ý. Tuần tự theo dõi các sự việc được công bố trong quá trình điều
tra và các cuộc tranh tụng trong khi xét xử, dần dần người ta nhận
ra rằng, ở ngay giữa lòng bọn đại tư sản, trong số những kẻ chiếm
hữu tài sản của nhà nước, có ước vọng củng cố chính quyền và chế
độ Na-pô-lê-ông lập nên nhằm bảo đảm một cách có hiệu lực tính
mạng và tài sản của họ chống lại những mưu đồ của bọn tư sản cũ,
bọn quý tộc. Ngày 18 tháng 4 năm 1804, Nghị viện ra một nghị
quyết. Theo nghị quyết ấy thì Na-pô-lê-ông Bô-na-pác được phong
E. Tac Le 16
http://ebooks. vdcmedia. com
làm hoàng đế nước Pháp theo chế độ thế tập. Thể thức trưng cầu
dân ý lần này còn dễ dàng hơn năm 1799, sau Tháng Sương mù.
Tư tưởng ai nấy đều hoang mang cao độ, mặc dù ai nấy đều
đã trông đợi sự kiện ấy từ năm 1802 và giai cấp đại tư sản, ủng hộ
triệt để chính sách của Bô-na-pác, đã cho rằng chế độ quân chủ
quay trở lại là một việc nhất định không thể tránh được. Đương
nhiên là những người cộng hoà kiên định không thể cam chịu tình
hình mới đó. Những ngày cách mạng, những ước mơ tự do và bình
đẳng, những lời đả kích kịch liệt bọn độc tài còn khắc sâu trong
tâm trí. Một số người nghĩ rằng Bô-na-pác đã làm giảm vinh
quang của ông ta khi muốn thêm một chức vị vào cái tên đã lừng
lẫy khắp nơi của ông ta. Pôn Lu-i Cu-ri-ê lúc đó kêu lên rằng: "Đã
là Bô-na-pác mà còn làm hoàng đế! Hắn muốn xuống dốc!". Bít-tôven
vì quá hâm mộ nên tặng Na-pô-lê-ông cái tên "bản giao hưởng
hùng tráng" nhưng Bít-tô-ven đã thu lại lời tặng ấy khi thấy anh
công dân Bô-na-pác đã biến chất thành hoàng đế. Khi một bầy văn
võ bá quan phẩm phục rực rỡ, một bầy phu nhân trong triều, áo
quần lộng lẫy, lần đầu tiên đến chúc tụng vị hoàng đế mới trong
cung Tuy-lơ-ri thì chỉ có một vài n gười hiểu trong thâm tâm rằng
người chúa mới chưa coi lễ lên ngôi của ông ta đến đây là kết thúc
và không phải vô cớ mà ông ta nhắc tới Sác-lơ-ma-nhơ. Na-pô-lêông
không muốn giáo hoàng đích thân đến dự lễ lên ngôi của ông
như 1.000 năm trước đây, năm 800, vị tiền bối xa xôi của giáo
hoàng đã làm đối với Sác-lơ-ma-nhơ. Nhưng Na-pô-lê-ông định
tâm đem lại cho lễ lên ngôi một sự thay đổi có ý nghĩa. Sác-lơ-manhơ
đến với giáo hoàng ở La Mã để làm lễ đăng quang, còn Na-pôlê-
ông thì muốn giáo hoàng phải đích thân đến với Na-pô-lê-ông ở
Pa-ri.
Pi VII hoảng sợ và căm tức khi được biết ý muốn của hoàng
đế Na-pô-lê-ông. Các cận thần của giáo hoàng cố gắng an ủi giáo
hoàng bằng cách dẫn giải các thí dụ lịch sử xưa kia. Họ đã nhắc lại
một trong vô vàn kỷ niệm về đức giáo hoàng Lê-ông thứ nhất rằng
giữa thế kỷ thứ V, khi tình hình chẳng ra sao, đã đành chịu nhẫn
nhục đến gặp át-ti-la, mà người thủ lĩnh ấy của dân tộc Hun thì
không thể nào bì được với vị hoàng đế mới của nước Pháp về
NAPOLEON BONAPARTE (quyển 2) 17
http://ebooks. vdcmedia. com
phương diện học vấn, lễ độ và lịch thiệp. Vả lại, cũng không thể
đặt vấn đề từ chối được. La Mã nằm trong vòng uy hiếp của quân
đội Pháp ở miền bắc và miền trung nước Ý.
Nghĩ đã chín, giáo hoàng nhanh chóng quyết định đành làm
theo những yêu sách của Na-pô-lê-ông, nhưng không phải không
cố đòi cho được một sự đền bù tối thiểu bằng một số mảnh đất nhỏ
ở miền bắc đất Thánh mà trước đây Na-pô-lê-ông đã chiếm đoạt.
Nhưng Pi VII, hồng y giáo chủ Công-xen-vi và Viện mật tuyển của
giáo hoàng không đủ sức chọi với nhà ngoại giao tài giỏi là Na-pôlê-
ông. Tuy giáo hoàng đã dùng những mẹo vặt đã kêu rên cay
đắng, rồi lại dùng đến những mẹo vặt những lời kêu rên, nhưng
việc mặc cả của ông ta cũng chẳng ăn thua. Sau khi được Na-pô-lêông
khích lệ giáo hoàng đã đi Pa-ri với hy vọng đến đó sẽ được một
chút gì. Nhưng đến Pa-ri, giáo hoàng cũng chẳng được gì hơn.
Trước cũng như trong khi làm lễ đăng quang, Na-pô-lê-ông đã tỏ
ra thái độ hai mặt rất kỳ khôi. Na-pô-lê-ông cần đến giáo hoàng vì
trong thời ấy hàng triệu người dân trên mặt đất và đặc biệt đa số
nhân dân Pháp đều sùng giáo hoàng. Vậy thì giáo hoàng là một
cái đồ phụ tùng cần thiết cho lễ đăng quang của ông, nhất là khi
cần phải làm sống lại quyền hành và ý nguyện của Sác-lơ-ma-nhơ.
Nhưng mặt khác, Na-pô-lê-ông coi cá nhân giáo hoàng như một gã
phù thuỷ, như những kẻ lợi dụng một cách có ý thức sự ngu xuẩn
của loài người bằng những lời thần chú và những thủ pháp mê tín
ở trong cũng như ở ngoài nhà thờ. Khi mời giáo hoàng, Na-pô-lêông
hứa với các vị hồng y giáo chủ là sẽ đi đón giáo hoàng. Na-pôlê-
ông đã đi đón nhưng lại vận đồ đi săn, có thợ săn, lính tiền trạm
và chó vây quanh, và đã gặp giáo hoàng ở rừng Phông-ten-nơ-blô,
cách lâu đài Phông-ten-nơ-blô ở vùng lân cận Pa-ri vài bước, nơi
Na-pô-lê-ông đang ở. Đoàn của giáo hoàng dừng lại, giáo hoàng
được mời xuống xe và qua đường cái để lên xe của hoàng đế, nhưng
Na-pô-lê-ông thì không xuống xe tiếp đón. Na-pô-lê-ông đã xử với
giáo hoàng như vậy trong suốt thời gian ông này ở Pa-ri.
Ngày 2 tháng 12 năm 1804, lễ đăng quang của Na-pô-lê-ông
được cử hành ở nhà thờ Đức Bà Pa-ri. Mọi người đổ xô ra xem khi
đoàn xe lộng lẫy kéo thành một hàng dài vô tận đưa toàn bộ triều
E. Tac Le 18
http://ebooks. vdcmedia. com
đình, tướng tá, đại thần, giáo hoàng và các hồng y giáo chủ từ
cung điện đến nhà thờ. Ngoài ra, ngày hôm đó người ta còn nhắc
lại một câu trong truyền thuyết để gán cho nhiều nhân vật khác
nhau và có lẽ câu đó đã do một người lính cộng hoà cũ nói để trả
lời Na-pô-lê-ông khi Na-pô-lê-ông hỏi người ấy có thấy thích thú về
sự long trọng này không: "Tâu bệ hạ, rất thích thú, nhưng thật
đáng tiếc bao nhiêu vì ngày hôm nay vắng mất 300.000 người đã
chết để làm cho những buổi lễ giống như thế này không thể có
được". Câu truyền thuyết đó đôi khi được người ta c ho là đã được
nói vào dịp ký bản hiệp nghị giữa giáo hoàng và Na-pô-lê-ông,
nhưng dù ở trong trường hợp nào đi nữa, câu nói đó vẫn rất có ý
nghĩa.
Bất ngờ đối với giáo hoàng và trái với thủ tục đã định trước,
Na-pô-lê-ông sửa đổi một cách hết sức đặc biệt phần chủ yếu của
buổi lễ: vào lúc long trọng nhất, khi Pi VII sắp làm nhiệm vụ đặt
mũ miện lên đầu hoàng đế như 10 thế kỷ trước vị tiền bối của giáo
hoàng đã làm đối với Sác-lơ-ma-nhơ ở tòa thành Pi-e, thì bất chợt
Na-pô-lê-ông giằng lấy mũ triều thiên ở tay giáo hoàng và tự đặt
lên đầu mình; rồi đến lượt vợ Na-pô-lê-ông, Giô-dê-phin, quỳ trước
mặt hoàng đế để hoàng đế đặt lên đầu một mũ khác nhỏ hơn.
Hành động này mang một ý nghĩa tượng trưng: Na-pô-lê-ông
không muốn để cho sự "làm phép" của giáo hoàng có một tầm quan
trọng quá quyết định trong buổi lễ. Na-pô-lê-ông không muốn
nhận ở tay người cầm đầu cái tổ chức tôn giáo mà Na-pô-lê-ông
thấy cần phải đếm xỉa tới nhưng thực tâm không ưa và cũng
chẳng trân trọng.
Hội hè kéo dài nhiều ngày liền ở trong triều đình, ở kinh
thành, ở các tỉnh, người ta dăng đèn, bắn súng cối, kéo chuông, tấu
nhạc liên tục. Ngay giữa lúc thú vui không ngừng không dứt ấy,
Na-pô-lê-ông đã nhìn thấy mối nguy mới đang uy hiếp đế quốc
Pháp. Trước ngày làm lễ đăng quang. Na-pô-lê-ông đã nhận được
những tin tức không cho phép mình hoài nghi rằng sau vụ Ca-đuđan
bị bại lộ, Uy-liêm-Pít đã tăng cường công tác ngoại giao để
thành lập một khối liên minh khác chống lại nước Pháp, để từ buổi
NAPOLEON BONAPARTE (quyển 2) 19
http://ebooks. vdcmedia. com
đầu của các cuộc chiến tranh cách mạng đến nay thì là khối liên
minh thứ ba và thực tế, khối liên minh ấy đã được thành lập.
E. Tac Le 20
http://ebooks. vdcmedia. com
THẤT BẠI CỦA KHỐI LIÊN MINH QUÂN SỰ THỨ BA
1805-1806
Cuộc liên minh quân sự lớn đầu tiên của các cường quốc châu
Âu tiến công vào nước Pháp năm 1792, trước Na-pô-lê-ông, đã bị
đánh bại và bị thủ tiêu năm 1797 với hòa ước Cam-pô Phoóc-mi-ô
ký giữa tướng Bô-na-pác và những đại diện toàn quyền nước Áo.
Cuộc liên minh thứ hai, tiến công nước Pháp khi Bô-na-pác đánh
bại lúc Bô-na-pác quay trở về Pháp và cũng bị tan rã sau sự phản
bội của Pôn đệ nhất và khi mà nước Áo buộc phải chấp nhận hòa
ước Luy-nê-vin năm 1801. Năm 1805, Na-pô-lê-ông lại phải đối
phó với cuộc tiến công thứ ba của các đại cường quốc châu Âu. Một
cuộc đọ sức mới và lớn lao đang được chuẩn bị.
Vào những nắm 1804-1805, Na-pô-lê-ông nghĩ đến "một cuộc
chiến tranh đế quốc" trên đất Anh, nghĩ đến "chiếm Luân Đôn và
Ngân hàng nước Anh", nhưng Na-pô-lê-ông đã phải tiến hành cuộc
chiến tranh ấy vào năm 1805 và chấm dứt nó không phải trước
cửa thành Luân Đôn mà trước thành Viên, tuy rằng đối phương
của ông ta vẫn chỉ là một.
Vung tiền bừa bãi, Uy-liêm-Pít đang thực hiện nhiệm vụ
thành lập khối liên minh mới. Một sự hốt hoảng thật sự đã đè lên
nước Anh kiêu ngạo. Vào cuối năm 1804 và đầu năm 1805, trại
lính Bu-lô-nhơ do Na-pô-lê-ông lập nên đã trở thành một lực lượng
quân sự đáng sợ. Một đội quân rất lớn, được trang bị hết sức đầy
đủ, chỉ còn đợi lệnh đổ bộ khi sương mù bắt đầu phủ lên biển
Măng-sơ. Ở Anh, người ta đang cố tổ chức một thứ tổng động viên.
Như vậy là người Anh chỉ còn biết đặt hy vọng vào khối liên minh.
Nước áo nhìn tình thế bất trắc một cách hài lòng. Những sự hy
sinh mà nước Áo phải chịu đựng sau hòa ước Luy-nê-vin, và nhất
NAPOLEON BONAPARTE (quyển 2) 21
http://ebooks. vdcmedia. com
là từ khi Na-pô-lê-ông thi hành chính sách thống trị ở những nước
nhỏ ở miền tây và nam nước Đức nặng nề đến mức độ mà nước Áo
chỉ còn hy vọng duy nhất là trông chờ một cuộc chiến tranh để
khỏi bị tụt xuống địa vị cường quốc loại hai. Và thời cơ tiến hành
cuộc chiến tranh đó đã đến với số tiền của nước Anh. Gần như
đồng thời với việc tiến hành thương lượng với áo, Pít cũng bắt liên
lạc với nước Nga.
Na-pô-lê-ông biết rằng Anh rất trông mong vào một cuộc
xung đột vũ trang mà áo và Nga sẽ chiến đấu ở lục địa cho Anh.
Na-pô-lê-ông cũng biết rằng nước Áo vừa tức giận vừa sợ hãi trước
những cuộc thôn tính miền tây nước Đức của Na-pô-lê-ông sau hòa
ước Luy-nê-vin, nên áo sẵn sàng nghe theo những lời đường mật
của chính phủ Anh. Và ngay từ năm 1803, qua một vài lời nói của
Na-pô-lê-ông, người ta hiểu rằng Na-pô-lê-ông chưa dám bảo đảm
chắc chắn là sẽ chiến thắng Anh, chừng nào bạn đồng minh bất
trắc của Anh trên lục địa- "bọn đánh thuê", như Na-pô-lê-ông đã
gọi một cách khinh mỉa- chưa bị đánh bại. Na-pô-lê-ông tuyên bố
với Tan-lây-răng: " Nếu áo nhảy vào cuộc thì điều đó sẽ có nghĩa là
chính Anh buộc Pháp phải xâm chiếm châu Âu...".
Ngay sau khi lên ngôi, hoàng đế Nga A-lếch-xan đã chấm dứt
cuộc đàm phán để kết bạn đồng minh với Na-pô-lê-ông do cha
mình tiến hành. A-lếch-xan hiểu hơn ai hết "cơn trúng phong" đã
làm Pôn đệ nhất chết, vì một lẽ dễ hiểu là chính A-lếch-xan đã
đóng một vai trò quan trọng trong việc chuẩn bị sự cố đó.
Vị Sa hoàng trẻ tuổi cũng biết bọn quý tộc đã dốc sang Anh
những nông phẩm chủ yếu và lúa mì trong lãnh địa của họ quan
tâm đến tình hữu nghị với Anh tới mức nào. Ngoài những lý do
này, còn một lý do khác nữa rất quan trọng. Vào mùa xuân năm
1804, người ta đã có thể thấy hy vọng được rằng khối liên minh
mới sẽ gồm có Anh, áo, vương quốc Na-plơ (ít ra người ta đã nghĩ
thế lúc bấy giờ), nước Phổ đang sợ hãi trước những hoạt động của
Na-pô-lê-ông trên sông Ranh. Liệu nước Nga còn đợi dịp nào tốt
hơn nữa để gây chiến với nhà độc tài Pháp? Na-pô-lê-ông sẽ không
có những phương tiện và lực lượng cần thiết để đương đầu với cả
một bè bối thù địch này. Việc Na-pô-lê-ông hành hình công tước
E. Tac Le 22
http://ebooks. vdcmedia. com
Ăng-ghiên đã làm bùng ra ở khắp châu Âu quân chủ, lúc ấy đang
sẵn sàng hành động, một cuộc vận động mãnh liệt rất hiệu nghiệm
phản đối "con yêu tinh đảo Coóc" đã làm đổ máu một hoàng tử của
dòng họ Buốc-bông. Người ta quyết định triệt để lợi dụng biến cố
xảy ra rất hợp thời ấy. Ai nấy đều vội vã khuyên Đại công tước xứ
Bát-đơ phản đối việc vi phạm trắng trợn lãnh thổ xứ Bát-đơ khi
người ta bắt công tước Ăng-ghiên, nhưng vị vương công xứ Bát-đơ
ấy, sợ gần chết, lặng thinh, còn hối hả tìm cách hỏi ngầm giới thân
cận của Na-pô-lê-ông xem Na-pô-lê-ông có được hài lòng trong cách
xử sự của những nhà chức trách xứ Bát-đơ trong việc ấy không, và
các nhà chức trách đó có thi hành nghiêm chỉnh những yêu sách
của hiến binh Pháp không. Bọn vua chúa khác cũng chỉ dám bộc lộ
kín đáo sự tức giận của họ với những người thân thiết và lòng
dũng cảm của họ nhiều hay ít là do biên giới đất nước họ cách biên
giới đất nước Na-pô-lê-ông xa hay gần quyết định. Chính điều đó
cắt nghĩa tại sao hoàng đế Nga lại là người lên giọng kiên quyết
nhất. Bằng một bức công hàm đặc biệt, A-lếch-xan đã dứt khoát
phản đối việc vi phạm lãnh thổ xứ Bát-đơ, A-lếch-xan nhấn mạnh
tính nghiêm trọng của việc vi phạm về phương diện luật quốc tế.
Na-pô-lê-ông đã đọc cho bộ trưởng ngoại giao của mình viết
bức thư trả lời nổi tiếng mà A-lếch-xan không bao giờ quên và
cũng không bao giờ tha thứ được, vì suốt đời A-lếch-xan chưa bị ai
làm nhục một cách tàn tệ như vậy. Đại ý bức thư nói rằng: Công
tước Ăng-ghiên bị bắt vì đã tham dự vào một âm mưu chống Napô-
lê-ông; nay thí dụ hoàng đế A-lếch-xan biết được rằng bọn thủ
phạm giết người cha quá cố của mình là Pôn đệ nhất, hiện đang ở
trên nước ngoài, nhưng chỉ có một cách cụ thể để có thể bắt bọn
chúng, và nếu A-lếch-xan đã cho bắt bọn chúng thật thì Na-pô-lêông
đâu dám phản đối việc vi phạm lãnh thổ của một nước ngoài
do A-lếch-xan làm. Thật không còn có cách nào buộc tội A-lếch-xan
rõ ràng, công khai và chính thức hơn nữa về tội giết cha. Toàn
châu Âu đều biết bọn mưu sát hoàng đế Pôn đã được sự đồng tình
của thái tử A-lếch-xan và gã Sa hoàng trẻ tuổi ấy, sau khi lên
ngôi, không dám đụng đến lông chân của bá tước Pa-lem, của
tướng Ben-nít-xen, của Du-bốp, của Ta-li-din cũng như của bất cứ
NAPOLEON BONAPARTE (quyển 2) 23
http://ebooks. vdcmedia. com
một kẻ nào khác, mặc dầu bọn này không sống ở "đất nước ngoài"
mà sống đàng hoàng ở Pê-téc-bua và được tiếp đón vào cung điện
Mùa Đông.
Mối căm thù nung nấu của A-lếch-xan đối với cái người đã
làm cho A-lếch-xan nhục nhã ê chề đã có tiếng vang mạnh mẽ
trong bọn quý tộc và triều thần mà chúng đã biết tâm trạng.
Để mở rộng cơ sở giai cấp trong các hành động quân sự của
mình và để gây thiện cảm trong các giới yêu chuộng tự do, A-lếchxan
sẵn sàng gia nhập khối liên minh thứ ba, đã công khai phát
biểu bằng giấy tờ nỗi thất vọng của ông ta do những âm mưu
thống trị thế giới của Na-pô-lê-ông gây nên và những mối tưởng
nhớ, luyến tiếc mà ông ta cảm thấy về sự tiêu vong của nền Cộng
hòa Pháp. Đó là một sự giả nhân giả nghĩa vụng về: thật ra, có bao
giờ A-lếch-xan quan tâm đến số phận của nền Cộng hòa Pháp,
nhưng A-lếch-xan lại có mắt tinh và đúng để hiểu rằng việc Na-pôlê-
ông biến nước Pháp thành một đế quốc chuyên chế, chính là một
thời cơ để phá uy tín của Na-pô-lê-ông đối với một bộ phận nào đó
trong xã hội ở Pháp và ở châu Âu, đối với những người còn tưởng
nhớ đến cách mạng. Lời chỉ trích đượm mùi tự do đó, phê phán Napô-
lê-ông là một tên chuyên quyền độc đoán, từ miệng một thủ
lĩnh độc tài của một đế quốc xây dựng trên chế độ nô lệ thốt ra, là
một trong những giai thoại kỳ lạ nhất của thời kỳ trước khi chuẩn
bị xong cuộc tiến công mới của khối liên minh thứ ba chống đế
quốc Pháp mới.
Không do dự gì, Uy-liêm-Pít bằng lòng cấp tiền cho Nga,
ngoài ra còn tỏ ý sẽ cấp tiền cho cả áo, vương quốc Na-plơ, Phổ và
tất cả những nước nào muốn chống Na-pô-lê-ông.
Trong khi ấy, hoàng đế Pháp đã làm gì? Lẽ dĩ nhiên là Napô-
lê-ông đã biết thừa thủ đoạn ngoại giao của các đối phương,
nhưng vì cuộc liên minh đang hình thành chậm chạp mặc dầu Pít
đã cố gắng nhiều, và vì đến mùa thu năm 1805, Na-pô-lê-ông vẫn
thấy rằng áo chưa sẵn sàng tham chiến được, nên một mặt Na-pôlê-
ông vẫn tiếp tục chuẩn bị đổ bộ lên đất nước Anh và, mặt khác,
vẫn hoạt động như thể ở châu Âu chẳng có ai ngoài ông ta. Ông ta
E. Tac Le 24
http://ebooks. vdcmedia. com
thấy cần thiết phải sát nhập Pi-ê-mông, thì ông ta sát nhập; thấy
cần phải thôn tính Giên và Lúc-cơ thì đã thôn tính; thấy cần phải
xưng là vua nước Ý và phải làm lễ đăng quang ở Mi-lan thì đã làm
như thế (vào ngày 28 tháng 5 năm 1805); thấy cần phải đem một
lô các quốc gia Đức nhỏ bé như hạt bụi làm tặng vật cho đồng
minh của mình, hay đúng hơn là cho các chư hầu Đức của mình,
như Ba-vi-e chẳng hạn, ông ta đã làm.
Những vua chúa Đức có đất đai ở Tây á, nơi mà nước Áo đã
hoàn toàn bị loại trừ ra sau hòa ước Luy-nê-vin, chỉ còn trông
mong vào Na-pô-lê-ông cứu thoát. Bọn họ lũ lượt kéo đến Pa-ri,
khúm núm và đê tiện, chen chúc xô đẩy nhau trong phòng đợi của
các cung điện và của các bộ, cam kết trung thành, xin xỏ một vài
mảnh đất láng giềng, tố cáo lẫn nhau, mưu mô làm hại lẫn nhau,
luồn lọt đám quần thần của Na-pô-lê-ông, chồng chất lên Tan-lâyrăng
những lời cầu cạnh và của đút. Thoạt đầu, quần thần của Napô-
lê-ông ngạc nhiên, nhưng ngay sau đó họ chẳng lấy làm lạ nữa,
ở cung Tuy-lơ-ri, họ chú ý thấy một người trong đám tiểu vương
Đức ấy đứng sau ghế Na-pô-lê-ông, còn Na-pô-lê-ông thì đang
đánh bài, thỉnh thoảng hắn lại cúi gập lưng xuống hôn vội vào tay
ông hoàng đế, nhưng ông ta chẳng hề để ý.
Mùa thu năm 1805 đến, Na-pô-lê-ông tuyên bố với các đô đốc
của mình rằng ông không cần đến ba, mà chỉ cần hai, thậm chí chỉ
một thôi, một ngày yên tĩnh trên biển Măng-sơ với sự bảo đảm
kiềm chế được hoạt động của hải quân Anh là có thể đổ bộ lên đất
Anh. Mùa sương mù sắp đến. Từ lâu, Na-pô-lê-ông đã hạ lệnh cho
đô đốc Vin-lơ-nơ-vơ rời Địa Trung Hải đến Đại Tây Dương để bắt
liên lạc với hạm đội biển Măng-sơ, sau đó Vin-lơ-nơ-vơ có nhiệm vụ
yểm hộ cuộc vượt eo biển và cuộc đổ bộ lên đất Anh. Nhưng, bất
thình lình, gần như trong cùng một ngày, hai tin cực kỳ quan
trọng đến với Na-pô-lê-ông lúc này đang ở Bu-lô-nhơ với quân sĩ:
tin thứ nhất là Vin-lơ-nơ-vơ không thể thi hành mệnh lệnh của
Na-pô-lê-ông ngay được, tin thứ hai là quân Nga đã lên đường đi
gặp quân áo đang sẵn sàng tiến công Na-pô-lê-ông và các bạn liên
NAPOLEON BONAPARTE (quyển 2) 25
http://ebooks. vdcmedia. com
minh Đức của ông ta và các lực lượng đối phương đang tiến về
phía tây.
Tức khắc, không chút do dự, Na-pô-lê-ông thay đổi quyết
định. Thấy rõ ràng là dẫu sao Uy-liêm-Pít cũng đã cứu được người
Anh và vấn đề không phải là đổ bộ nữa, Na-pô-lê-ông bèn gọi ngay
tướng thân cận là Đa-ruy và giao cho chuyển đến tư lệnh các quân
đoàn những kế hoạch đã chuẩn bị sẵn: tiến hành một cuộc chiến
tranh mới với nước Áo và nước Nga chứ không phải với nước Anh
nữa. Việc xảy ra ngày 27 tháng 8.
Thế là trại lính Bu-lô-nhơ, một công trình đã phải mất hai
năm ròng để tổ chức, chấm hết, hết cả những mộng chiến thắng
một kẻ thù dai dẳng và khó đánh tới vì được biển cả che chở! "Nếu
15 ngày nữa ta không ở Luân Đôn thì đầu tháng Mười một ta sẽ
đến Viên", hoàng đế Na-pô-lê-ông đã nói như vậy trước khi nhận
được những tin tức đã làm thay đổi căn bản ý định trước mắt của
ông ta. Luân Đôn thoát, nhưng Viên phải trả nợ thay. Trong nhiều
giờ liên tiếp, Na-pô-lê-ông truyền đạt kế hoạch chiến dịch mới.
Mệnh lệnh bay đi tứ phía để lấy tân binh bổ sung cho các đội dự bị
và để tổ chức việc tiếp tế cho quân đội hành tiến qua nước Pháp và
xứ Ba-vi-e đến giao chiến với quân địch. Những đội thông tin liên
lạc hỏa tốc đến Béc-lin, Ma-đrít, Đrét-xđen, An-xtéc-đam, mang tới
những chỉ thị ngoại giao đầy uy vũ và mệnh lệnh, đầy điều kiện và
tặng phẩm quý báo hấp dẫn. Không phải Pa-ri không hoang mang,
nhốn nháo, người ta báo cáo Na-pô-lê-ông rằng các nhà buôn,
những người gửi tiền nhà băng, các nhà kỹ nghệ đều phàn nàn
thầm về khát vọng xâm lược và đường lối ngoại giao của Na-pô-lêông
là đã không tính đến khó khăn và cho rằng cá nhân Na-pô-lêông
phải chịu trách nhiệm về cuộc nổi dậy mới và đáng sợ này của
toàn thể châu Âu chống lại nước Pháp. Người ta phản đối ngầm,
dè dặt, nhưng người ta vẫn phản đối.
Nhờ vào sự tổ chức quân sự tài tình của mình, Na-pô-lê-ông
chỉ mất có mấy ngày là đã nhổ được trại lính Bu-lô-nhơ khổng lồ,
tổ chức hành quân và bổ sung cho quân đội đã tập trung ở đó, rồi
từ bờ biển Măng-sơ qua nước Pháp, tới đất Ba-vi-e, đất bạn đồng
minh của ông.
E. Tac Le 26
http://ebooks. vdcmedia. com
Na-pô-lê-ông cấp tốc hành quân, đi vòng lên phía bắc quân
áo đóng trên bờ sông Đa-nuýp và có vị trí Un-mơ kiên cố án ngữ
sườn bên trái.
Nếu khối liên minh quân sự thứ ba, đã thành hình trong tư
tưởng của các hội viên chính thức từ giữa năm 1804, mà mãi một
năm rưỡi sau, vào mùa thu năm 1805, mới xuất trận thì một trong
những lý do chính là để chuẩn bị lần này cho thật chu đáo và để
bảo đảm thắng lợi. Chưa bao giờ quân đội áo lại được trang bị và
tổ chức tốt như lần này. Đội quân của Mắc có nhiệm vụ đương đầu
cuộc chạm trán đầu tiên với quân tiền vệ của Na-pô-lê-ông, và
người ta đặt rất nhiều hy vọng lớn lao vào quân đội ấy. Cuộc chạm
trán đầu tiên này quyết định nhiều vấn đề ở áo, Anh, Nga và trên
toàn cõi châu Âu, người ta mong chờ thắng lợi của Mắc và cầm
chắc thắng lợi vì không những các sư đoàn của Mắc đã được chuẩn
bị chu đáo và hoàn chỉnh về mọi mặt, mà còn vì các thủ lĩnh khối
liên minh cho là Na-pô-lê-ông sẽ không một lúc xuất toàn bộ quân
ở trại Bu-lô-nhơ và Na-pô-lê-ông cũng sẽ không thúc toàn bộ lực
lượng tiến gấp từ Bu-lô-nhơ về phía đông-nam; cho rằng dù Na-pôlê-
ông có làm như vậy chăng nữa - người ta nghĩ - thì ông ta cũng
sẽ không có cách gì điều động và tập trung quân kịp đến nơi đã
định được.
Khi tiến vào Ba-vi-e, Mắc biết chắc chắn sẽ phải chạm trán
với hoàng đế Pháp ở đó. Trước cũng như sau Na-pô-lê-ông, sự
trung lập của các nước thứ yếu đều chỉ có trên giấy tờ. Luôn luôn
lâm vào tình trạng sợ hãi, vương hầu xứ Ba-vi-e dao động trước sự
đe dọa của khối liên minh mạnh mẽ áo, Nga, do Anh cầm đầu,
đang bắt vương hầu nhập khối và sự đe dọa của Na-pô-lê-ông,
người cũng đang tìm cách biến vương hầu thành nước đồng minh
của mình. Thoạt tiên, vương hầu ký một mật ước với quân liên
minh, hứa hẹn giúp đỡ cho nước Áo trong cuộc chiến tranh vừa mới
bùng nổ, nhưng vài ngày sau, khi đã suy nghĩ kỹ, vương hầu cùng
với gia đình và các thượng thư của mình trốn đến thành Vua-xbua,
nơi mà một binh đoàn Pháp do tướng Béc-na-đốt chỉ huy đang tiến
đến theo lệnh Na-pô-lê-ông, rồi ông ta cuốn gói sang hàng ngũ Napô-
lê-ông.
NAPOLEON BONAPARTE (quyển 2) 27
http://ebooks. vdcmedia. com
Vương hầu xứ Vua-tem-be và đại công tước xứ Bát-đơ cũng
trở mặt nhanh chóng như vậy. "Ngậm miệng lại, họ tạm thời bắt
trái tim Đức của họ phải im hơi lặng tiếng", đó là những điều tủi
nhục được nói lên ở trong các sách giáo khoa Đức in gần đây dùng
trong các trường trung học. Để khen thưởng tinh thần kháng cự
dũng cảm trước những yêu sách của trái tim Đức của họ, các
vương hầu xứ Ba-vi-e và Vua-tem-be được Na-pô-lê-ông phong
vương, cái danh hiệu mà con cháu họ còn hưởng mãi đến khi nổ ra
cuộc cách mạng tháng 11 năm 1918; cũng hệt như hai vị vua mới
mẻ kia, đại công tước xứ Bát-đơ được mở rộng bờ cõi trên lãnh thổ
nước Áo. Bọn họ còn xin tiền nhưng Na-pô-lê-ông đã từ chối.
Đường vào xứ Ba-vi-e bỏ ngỏ. Các thống chế nhận được lệnh
hành quân cấp tốc hơn, và thế là từ khắp các ngả, đi không dừng
không nghỉ, họ cùng tiến về phía sông Đa-nuýp. Theo lời một quan
sát viên quân sự Phổ thì Béc-na-đốt, Đa-vu, Xun, Lan-nơ, Nây,
Mác-mông, Ô-giơ-rô cùng với các quân đoàn trực thuộc, cũng như
Muy-ra với đội kỵ binh của mình đã chấp hành những chỉ thị rành
mạch của hoàng đế với mức độ chính xác như bộ máy đồng hồ.
Chưa đầy ba tuần lễ, không đến 20 ngày, một đoàn quân to lớn đối
với thời bấy giờ đã hành quân di chuyển từ biển Măng-sơ đến sông
Đa-nuýp mà hầu như không có bệnh binh và người đi rớt lại sau.
Trong nhiều định nghĩa của Na-pô-lê-ông về nghệ thuật chiến
tranh, có lần Na-pô-lê-ông đã nói phải làm thế nào để quân đội
"khi sinh hoạt thì phân tán và khi đánh thì tập trung". Các thống
chế đã hành quân theo nhiều đường khác nhau do hoàng đế chỉ
định từ trước, điều đó làm cho việc tiếp tế được thuận lợi, không bị
ùn tắc lại ở dọc đường, và khi đến nơi, họ đã tập trung cả ở xung
quanh thành Un-mơ, và tướng Mắc cùng với phần lớn quân đội áo
như bị nhốt trong một cái túi.
Na-pô-lê-ông rời Pa-ri ngày 24 tháng 9, đến Xtơ-ra-xbua
ngày 26, và đội quân của ông cũng đã tức khắc vượt sông Ranh lúc
bắt đầu cuộc chiến tranh; khi qua Xtơ-ra-xbua, Na-pô-lê-ông đã
tiến hành tổ chức biên chế quân đội lần cuối cùng, và tiện đây xin
nói một chút.
E. Tac Le 28
http://ebooks. vdcmedia. com
Bộ đội tiến đánh nước Áo được chính thức gọi là đại quân để
phân biệt với các bộ đội dùng vào việc thành lập các đơn vị đồn trú
hoặc các quân đoàn đóng giữ ở những vùng xa mặt trận. Đại quân
gồm bảy quân đoàn đặt dưới sự chỉ huy của các tướng xuất sắc
nhất, được cất nhắc lên hàng thống chế sau khi Na-pô-lê-ông làm
lễ thụ phong hoàng đế.
Tổng quân số của bảy quân đoàn này lên tới 186.000 người.
Mỗi quân đoàn đều có bộ binh, kỵ binh, pháo binh và tất cả các
ngành hậu cần cần có trong một quân đội. Na-pô-lê-ông coi mỗi
quân đoàn này như một tổ chức quân đội riêng biệt. Chủ lực quân
của kỵ binh và pháo binh không phụ thuộc vào một thống chế nào
và cũng không nằm trong biên chế một quân đoàn nào, mà tổ chức
thành những đơn vị riêng biệt đặt dưới sự chỉ huy trực tiếp của
hoàng đế: thí dụ như thống chế Muy-ra được Na-pô-lê-ông bổ
nhiệm làm tổng chỉ huy kỵ binh gồm tới 44.000 người, nhưng cũng
chỉ như người giúp việc, như phái viên liên lạc và chấp hành mệnh
lệnh của Na-pô-lê-ông. Lúc cần thiết, Na-pô-lê-ông có thể tự ý dốc
toàn bộ pháo binh và kỵ binh của mình đến ứng cứu cho một trong
bảy quân đoàn.
Ngoài các quân đoàn và các đội dự bị của pháo binh và kỵ
binh ra, còn có đội cận vệ của hoàng đế gồm 7.000 lính ưu tú (đây
chỉ mới nói về năm 1805, sau này còn nhiều hơn nữa). Cận vệ binh
gồm có các trung đoàn lính cận vệ và khinh kỵ binh hoặc khinh bộ
binh, hai liên đội cảnh binh đi ngựa, một liên đội "Ma-mơ-lúc"
tuyển mộ ở Ai Cập và sau hết là một "tiểu đoàn ý" vì Na-pô-lê-ông
không những là hoàng đế nước Pháp mà còn là vua vùng bắc và
trung ý đã bị Na-pô-lê-ông chinh phục. Thực ra trong "tiểu đoàn ý"
ấy có nhiều người Pháp hơn là người ý. Người ta chỉ tuyển vào đội
cận vệ ngự lâm những người xuất sắc đặc biệt. Họ được trả lương
cao, được nuôi dưỡng đặc biệt, trang phục đẹp, đội mũ cao có lông
và đóng sát ngay tổng hành dinh của hoàng đế. Bản thân Na-pôlê-
ông biết rõ đời sống và quá trình công tác của một số đông trong
đội quân ấy.
Na-pô-lê-ông rất quan tâm đến việc sắp xếp cán bộ chỉ huy,
ông không ngần ngại gì mà không cấp "bằng" tướng cho những
NAPOLEON BONAPARTE (quyển 2) 29
http://ebooks. vdcmedia. com
người chưa đầy 40 tuổi. Cũng có một số mới 34 tuổi đã được phong
thống chế. Dưới thời Na-pô-lê-ông, tuổi trẻ là một thuận lợi cho sự
thăng cấp chứ không phải là một trở ngại như hết thảy mọi quân
đội thời ấy, bất kể quân đội nước nào.
Kỷ luật do Na-pô-lê-ông đặt ra có một tính chất đặc biệt. Napô-
lê-ông không cho dùng nhục hình trong quân đội. Toà án quân
sự kết án tử hình hoặc đưa đi đày đối với những tội nặng, còn tội
nhẹ chỉ kết án tù ở những nhà tù của quân đội.
Ngoài ra, còn có một tổ chức khác có quyền hành lớn, đó là
toà án danh dự; tuy hội đồng này không được một luật lệ nào phê
chuẩn nhưng với sự thừa nhận ngầm của Na-pô-lê-ông, nó cứ hoạt
động trong toàn quân. Đây là chứng cớ về vấn đề ấy. Có hai người
lính, mà tất cả đại đội đều không thấy họ có mặt trên chiến
trường; nhưng sau đó, hai người này lại xuất hiện và trình bày lý
do vắng mặt của họ. Cả đại đội cho rằng họ đã lẩn trốn vì hèn nhát
và đã chọn trong binh lính lấy ngay ba người làm quan tòa. Cái
tòa án ấy nghe tội phạm trình bày, kết họ án tử hình và xử bắn
ngay lập tức. Các cấp chỉ huy đều biết cả nhưng không can thiệp
và việc ấy đến đó cũng là xong. Không một sĩ quan nào được tham
dự cuộc xét xử và cũng không được biết (ít ra thì cũng là không
được chính thức biết) đến án tử hình đó.
Cái ông vua chuyên chế, đã tự phong cho mình chức hoàng
đế cha truyền con nối và bắt giáo hoàng phải làm lễ thụ phong cho
mình, qua việc cưới xin đã liên minh được từ năm 1810 với dòng họ
đang trị vì nước Áo, đã biết gây cho binh lính lòng tin rằng, trước
đây cũng như bây giờ, họ là những người bảo vệ tổ quốc chống lại
bọn Buốc-bông, chống lại sự can thiệp của nước ngoài và chính bản
thân Na-pô-lê-ông cũng chỉ là người lính số 1 của nước Pháp...
Thực ra, dưới mắt Na-pô-lê-ông, binh lính chỉ là những cái "mồi
cho đại bác", Na-pô-lê-ông thường nói như vậy, nhưng binh lính tin
tưởng và phụ tùng mù quáng Na-pô-lê-ông thì lại vẫn gán cho Napô-
lê-ông những biệt hiệu suồng sã, bạn bè và thân thiết. Đối với
họ, bạo chúa Xê-da, người mà châu Âu run sợ và các vị vua chúa
cúi rạp mình xuống, chỉ là một người lính. Trong bọn họ với nhau,
họ gọi Na-pô-lê-ông là "Chú cai nhỏ". "Chú bé đầu trọc".
E. Tac Le 30
http://ebooks. vdcmedia. com
Họ cũng tin vào câu nói của Na-pô-lê-ông: "Trong bao đạn
của mỗi người lính đều có một chiếc gậy thống chế". Đấy không
phải là một câu nói vô ích. Họ thích thú nhớ lại võ nghiệp của
Muy-ra, Béc-na-đốt, Lơ-phe-vrơ đã bắt đầu bằng những cấp bậc
nào, cũng như vô số những danh tướng quyền cao chức trọng khác
hiện đang ở bên cạnh hoàng đế.
Na-pô-lê-ông hoàn toàn tin vào sĩ quan và binh lính của
mình; nhưng đối với các tướng lĩnh và thống chế, không phải người
nào cũng được Na-pô-lê-ông tin, có tin cũng không khỏi không có
phần dè dặt. Về vai trò quân sự của các thống chế thì vấn đề là
như thế này: Na-pô-lê-ông tập hợp quanh mình cả một loạt nhân
vật xuất sắc về nghệ thuật chiến tranh, những người này đều chỉ
có một điểm giống nhau: tuy trình độ khác nhau, ai cũng đều có
nhận thức nhanh, nắm tình hình và hạ quyết tâm nhanh chóng,
tài phán đoán nhạy bén của người lính tìm ra trong nháy mắt
phương sách thoát khỏi một tình huống bế tắc, tinh thần ngoan
cường chiến đấu khi cần thiết, và nhất là Na-pô-lê-ông tập cho họ
đoán được ý định của mình khi chỉ nói nửa lời và sau đó tự họ thực
hiện lấy. Tài chiến lược của Na-pô-lê-ông đã tạo cho các thống chế
thành những người chấp hành hết sức chính xác ý định của mình
mà không làm mất tính năng động độc lập của họ trên chiến
trường. Một tay kiếm mù chữ và thật thà như Lơ-phe-vrơ, người
quý phái lạnh lùng và nghiêm khắc như Đa-vu, người kỵ binh
hăng hái như Muy-ra, nhà đồ bản và sĩ quan tham mưu có thiên
tài như Béc-ti-ê, tất cả đều là những nhà binh pháp xuất chúng và
đầy sáng tạo. Những nhân vật như Nay hay Lan-nơ, về phương
diện ấy, cũng không thua kém gì Béc-na-đốt quỷ quyết và lo xa,
Mát-xê-na làm việc có phương pháp, hoặc Mác-mông khô khan và
thận trọng. Thật vậy, đối với họ, lòng dũng cảm cá nhân được coi
là tuyệt đối cần thiết vì bản thân họ phải làm gương. Họ đã nêu
tấm gương dũng cảm chiến đấu hết sức đặc biệt. Một lần, khi được
người ta khen ngợi mình vì đã bao phen dũng cảm dẫn đầu kỵ
binh làm nhiệm vụ, Lan-nơ đã thốt lên một cách buồn bực: "Một
người kỵ binh mà chưa 30 tuổi chưa chết thì chưa phải là một
người kỵ binh". Lúc đó Lan-nơ 34 tuổi, và hai năm sau, Lan-nơ bị
NAPOLEON BONAPARTE (quyển 2) 31
http://ebooks. vdcmedia. com
một viên trái phá giết chết ở chiến trường. Lan-nơ không những là
một người kỵ binh quả cảm mà còn là một tướng tài. Những người
phù tá đã được Na-pô-lê-ông tuyển lựa và cất nhắc lên hàng đầu là
những người như vậy.
Năm 1805, khi mở màn cuộc chiến tranh chống lại khối liên
minh quân sự thứ ba, họ hãy còn gần đủ mặt. Chỉ thiếu Đơ-xe đã
tử trận ở Ma-ren-gô. Một người nữa vắng mặt, người mà Na-pô-lêông
coi trọng như những người khác: đó là Mo-rô bị phát vãng,
đang sống ở châu Mỹ. Na-pô-lê-ông, với thiên tài rực rỡ của mình,
đã đứng đầu một quân đội như vậy đó, và được giúp việc bởi những
trợ thủ như vậy đó.
Quân đoàn của Xun và của Lan-nơ, cũng như vậy kỵ binh
của Muy-ra đã vượt qua sông Đa-nuýp và bất ngờ đột kích vào sau
lưng quân của Mắc. Thấy tình hình nguy khốn, một bộ phận quân
áo chạy thoát được về phía đông, nhưng đại bộ phận bị Nây dồn
vào Un-mơ. Xung quanh Mắc, vòng vây càng ngày càng siết chặt.
Còn một khả năng là chạy trốn, nhưng viên tướng áo đã bị bọn
gián điệp khôn khéo của Na-pô-lê-ông đánh lừa, nhất là vì Sunmai-
xte, kẻ lợi hại nhất bọn, quả quyết xin Mắc cố thủ và chẳng
bao lâu nữa Na-pô-lê-ông sẽ phải bỏ vây vì ở Pa-ri đã nổ ra một
cuộc chống lại Na-pô-lê-ông. Mắc nghe với mối nghi ngờ, tên gián
điệp liền báo cho quân Pháp biết; người ta bèn cho in một số báo
đặc biệt nói về cuộc nổi loạn bịa đặt ở Pa-ri. Sun-mai-xte mang tờ
báo đó cho Mắc, Mắc đọc và yên tâm.
Ngày 15 tháng 10, thống chế Nây và Lan-nơ chiếm được các
điểm cao xung quanh Un-mơ. Tình thế của Mắc trở lên tuyệt vọng.
Na-pô-lê-ông cho người đến thương lượng đòi Mắc phải đầu hàng,
bằng cách đe doạ sẽ không tha một ai nếu Na-pô-lê-ông buộc phải
đánh vào. Ngày 20 tháng 10 năm 1805, Mắc giao vị trí Un-mơ cho
Na-pô-lê-ông và bộ đội của Mắc còn nguyên vẹn đã đầu hàng với
tất cả vũ khí và quân dụng, pháo binh và cả quân kỳ. Na-pô-lê-ông
thả cho Mắc về, còn tù binh thì đưa về Pháp dùng vào việc khác
nhau. ít lâu sau. Na-pô-lê-ông nhận được báo cáo là Muy-ra đã
chặn đánh và bắt làm tù binh được hơn 8.000 người trong số
những người đã may mắn rời bỏ Un-mơ trước khi đầu hàng.
E. Tac Le 32
http://ebooks. vdcmedia. com
Sau cuộc thất bại kinh khủng và nhục nhã ở Un-mơ, cuộc
chiến tranh của khối liên minh quân sự thứ ba thế là đã thất bại,
nhưng trong các bộ tham mưu áo và Nga chỉ có một vài người hiểu
ngay được điều đó. Không nán lâu ở Un-mơ, Na-pô-lê-ông và các
thống chế của ông tiến thẳng đến Viên, theo hữu ngạn sông Đanuýp.
Trong lúc truy kích, quân Pháp còn bắt được thêm rất nhiều
tù binh. Số tù binh bắt được trong các trận trước khi thành Un-mơ
thất thủ lên tới 29.000 người. Cộng với số 32.000 bị bắt ở Un-mơ,
số tổn thất của quân áo lên tới 61.000 người, chưa kể số bị chết, bị
thương nặng không sa vào tay địch và số mất tích.
Trong bản thông báo những kết quả đầu tiên của chiến dịch
này cho binh lính, Na-pô-lê-ông đã nói: "200 khẩu pháo cùng với
tất cả các kho tàng đạn dược khí tài kỹ thuật, 90 lá cờ, toàn bộ
tướng lĩnh của quân thù đã nằm trong tay chúng ta. Cả cái đội
quân ấy không thoát nổi 15.000 tên".
Quân Pháp tiến rất nhanh đến Viên. Nhưng ngày 11 tháng
11, bộ đội của Cu-tu-dốp cũng đột kích vào quân đoàn của Moócchi-
ê gần Đu-ren-xtai, bên bờ tả ngạn sông Đa-nuýp và đã giáng
cho Moóc-chi-ê một trận liểng xiểng. Ngày 13 tháng 11, có kỵ binh
của Muy-ra đi trước dẫn đường và cận vệ hộ tống, Na-pô-lê-ông
tiến vào Viên và chọn hoàng cung Sơn-brun làm bản doanh. Trước
khi vội vã bỏ chạy khỏi thủ đô, hoàng đế Phran-xoa nước Áo đã gửi
cho Na-pô-lê-ông đề nghị đình chiến, nhưng Na-pô-lê-ông không
chấp nhận.
Tất cả hy vọng của khối liên minh từ nay chỉ còn trông vào
quân đội Nga và Nga hoàng, nhưng chính bản thân Nga hoàng thì
lại đặt hy vọng của mình vào sự gia nhập liên minh của nước Phổ.
Không bao lâu nữa, tất cả những hy vọng này sẽ tan như mây
khói.
Vào những ngày tháng 10 năm 1805, trong lúc Mắc đang bị
hãm ở trong thành phố Un-mơ sắp sửa đầu hàng, rồi cuối cùng đã
phải chịu đầu hàng thì A-lếch-xan đệ nhất đã có mặt ở Béc-lin và
thúc giục Phri-đrích Vin-hem đệ tam, vua nước Phổ, tuyên chiến
NAPOLEON BONAPARTE (quyển 2) 33
http://ebooks. vdcmedia. com
với Na-pô-lê-ông. Phri-đrích cũng ở trong tình trạng hoảng sợ và
lưỡng lự như những vương hầu miền nam nước Đức. Ông ta sợ cả
A-lếch-xan lẫn Na-pô-lê-ông. Trong những lời đe doạ xa xôi, Alếch-
xan cũng đã đi đến chỗ để lộ ra rằng quân đội Nga sẽ có thể
dùng vũ lực để đi qua nước Phổ, nhưng khi vua Phổ chống lại với
một thái độ kiên quyết bất ngờ và chuẩn bị đối phó lại thì A-lếchxan
lại ưa đấu dịu. Vả lại, lúc ấy có tin rất hợp với ý đồ của A-lếchxan
là Na-pô-lê-ông đã ra lệnh cho thống chế Béc-na-đốt, trên
đường sang áo, đi qua biên trấn An-xpắc, một thuộc địa của Phổ ở
miền nam, như vậy là đã vi phạm trắng trợn sự trung lập của
nước Phổ; Phri-đrích, một mặt bị hành động độc tài của Na-pô-lêông
xúc phạm, mặt khác không ngờ tới thắng lợi của đại quân Napô-
lê-ông (lúc này, Un-mơ chưa bị thất thủ) nên bắt đầu muốn
tham gia chiến tranh với khối liên minh thứ ba. Theo một mật ước
cuối cùng được ký giữa Phri-đrích và A-lếch-xan, nước Phổ hứa sẽ
gửi tối hậu thư cho Na-pô-lê-ông. Xung quanh việc này, một màn
kịch hết sức lố lăng đã diễn ra: Phri-đrích Vin-hem, hoàng hậu Lui-
dơ và A-lếch-xan tới lăng huyệt của Phri-đrích đệ nhị cùng nhau
thề thốt tình hữu hảo đời đời.
Cái vô nghĩa của màn kịch ấy, thuộc loại tình cảm mà thời đó
người ta ưa thích, là ở chỗ trước đây nước Nga đã gây ra cũng với
chính gã Phri-đrích đệ nhị đó một cuộc chiến tranh bảy năm trời1.
Trong bảy năm đó, lúc thì Phri-đrích thắng quân Nga, lúc thì quân
Nga giáng cho Phri-đrích những trận thất bại đau đớn; quân Nga
cũng đã chiếm được Béc-lin và gần như dồn Phri-đrích vào con
đường tự sát. Sau tấn hài kịch lạ lùng ấy và sau khi đã nhiệt liệt
bày tỏ mối tình hữu hảo đời đời giữa người Đức và người Nga, Alếch-
xan rời Béc-lin để đi thẳng đến chiến trường áo.
Ở Anh và ở áo, người ta mừng quýnh. Nếu toàn bộ quân đội
Phổ vượt qua rặng "núi Kim khi" và tham chiến thì Na-pô-lê-ông
sẽ phải thua. Báo chí đều đã nói như vậy sau khi hứng thú thuật
lại lời thề thốt mối tình hữu nghị Nga-Phổ trước linh cữu Phriđrích
đại đế.
Dù thế nào chăng nữa, Na-pô-lê-ông cũng buộc phải kết thúc
vấn đề trước khi nước Phổ nhảy vào khối liên minh. Ngay sau khi
E. Tac Le 34
http://ebooks. vdcmedia. com
vừa hạ xong thành Viên, quân Pháp không mất một viên đạn đã
chiếm được chiếc cầu lớn nối giữa Viên với tả ngạn sông Đa-nuýp,
chiếc cầu độc nhất mà quân áo không phá hoại. Việc chiếm được
chiếc cầu này đã đẻ ra nhiều giai thoại, trong đó có một câu
chuyện (không chính xác lắm và được tô điểm thêm) mà người Nga
nào đã đọc phần hai cuốn chiến tranh và hoà bình đều biết rõ.
Thực tế, sự việc đã xảy ra như sau: sau khi đã không khéo cho một
tiểu đoàn cận vệ mai phục trong bụi rậm, Muy-ra, Lan-nơ, Béc-tơrăng
và đại tá công binh Đô-đơ công nhiên tiến về phía đầu cầu có
chiến luỹ và quân áo phòng ngự, nhưng quân áo đã nhận được
lệnh hễ quân địch xuất hiện thì phải phá cầu; các tướng Pháp liền
tuyên bố rằng hiệp định đình chiến vừa được ký kết; và thế là sau
khi vượt qua cầu chẳng gặp khó khăn gì, họ cho gọi viên thiếu
tướng, bá tước Au-ét-xpe đến và nhắc lại lời bịa đặt vừa rồi, và
trước cả khi Au-ét-xpe có đủ thời gian trả lời, theo hiệu lệnh đã
định sẵn, quân Pháp bất thần từ trong bụi xông ra, lao vào quân
lính áo và các khẩu pháo đã bố trí sẵn trên cầu. Chỉ trong nháy
mặt, chiếc cầu đã bị chiếm. Tuy quân áo cố chống cự lại nhưng bị
đè bẹp ngay.
Sau khi chiếm được cầu, Muy-ra mừng rỡ báo cáo sự việc kỳ
quặc này cho Na-pô-lê-ông. Na-pô-lê-ông bèn lập tức ra lệnh cho bộ
đội vượt qua cầu và xông thẳng vào quân Nga. Quân Nga lúc này
phải trải qua nhiều phen điêu đứng. Na-pô-lê-ông vượt qua sông
Đa-nuýp ở Viên cùng với đại bộ phận binh lực với ý định chặn
đường rút lui của quân Nga đang hối hả rút về phía bắc. Cu-tudốp,
tổng chỉ huy quân đội liên minh, đã thấy rõ muốn thoát chết
chỉ còn cách rút ngay từ Cơ-rem về vị trí On-săng ở phía nam Onmút;
lúc đầu Cu-tu-dốp có 45.000 quân và Na-pô-lê-ông có gần
100.000 quân. Đối với quân đội Nga, câu chuyện chiếm cầu Viên là
một câu chuyện thật khó hiểu và người ta đã nói thẳng ra rằng đó
là sự phản bội; người ta cho rằng quân áo đã bí mật thông đồng với
Na-pô-lê-ông, vì việc mất chiếc cầu đó thật là vô lý và không thể
tin được. Và việc này đã giúp cho Na-pô-lê-ông làm chủ ngay được
tả ngạn sông Đa-nuýp không bị chút tổn thất nào; đã đưa toàn bộ
quân Nga đến chỗ thất bại không thể tránh được. Sau những trận
NAPOLEON BONAPARTE (quyển 2) 35
http://ebooks. vdcmedia. com
đánh gay go của đội hậu vệ mà Cu-tu-dốp đã phải điều đến và cầm
chắc sẽ bị hy sinh để yểm hộ cho chủ lực có đủ thời gian rút lui Cutu-
dốp đã mất chừng 12.000 người trong số ngót 45.000 người,
nhưng Cu-tu-dốp đã cùng với đội quân kiệt sức của mình tránh
được sự đầu hàng nhục nhã và thoát khỏi sự truy kích sát gót của
Na-pô-lê-ông, cuối cùng đã đưa được tàn quân về đến On-mút, nơi
A-lếch-xan và Phran-xoa đã có mặt ở đó.
Tình hình như sau: kể cả đội quân cận vệ và các viện binh
khác từ Nga mới điều đến cộng với số quân mà Cu-tu-dốp vừa dẫn
đến On-mút và các vùng lân cận thì tổng số quân Nga lên tới
75.000 người. Quân áo cũng còn từ 15.000 đến 18.000 người. Song,
chúng ta cũng không quên một binh đoàn lớn của quân áo đã bị
Na-pô-lê-ông tiêu diệt trước khi thành Viên thất thủ, và một binh
đoàn khác đông hơn và được trang bị tốt hơn đang chiến đấu ở Vêni-
xi với quân của Mát-xê-na, người ta đã nhận được chỉ thị của
Na-pô-lê-ông phải quét sạch phía đông miền bắc ý. Như vậy là
quân liên minh ở quanh On-mút có chừng 90.000 người là nhiều.
Tuy vậy, trong số 75.000 lính Nga có tên trên giấy, có nhiều người
không có mặt trong chiến đấu, điều này Cu-tu-dốp biết rõ hơn ai
hết. Từ sau cuộc vượt sông Đa-nuýp bất ngờ của Na-pô-lê-ông, Cutu-
dốp sợ giao chiến, cho rằng cần phải tiếp tục cuộc rút lui, rút lui
xa hơn nữa về phía đông và kéo dài chiến tranh để có đủ thời gian
cho quân Phổ quyết định dứt khoát tham chiến chống quân Pháp.
Nhưng Cu-tu-dốp vấp phải một trở lực rất lớn: hoàng đế A-lếchxan
muốn mở ngay một trận tổng công kích.
Không hiểu gì về chiến tranh, nhưng lại không kém hám
danh và còn tin rằng nhất định sẽ đánh thắng, tin rằng nước Phổ
sẽ tham chiến ngay "sau cuộc thề thốt nổi tiếng trước linh cữu
Phri-đrích", A-lếch-xan chỉ mơ tưởng đến tổng công kích. Sa hoàng
nghĩ rằng sau khi mình đã điều động đến đây những đội quân tinh
nhuệ như đội cận vệ và rồi điều những lực lượng mạnh mẽ ấy đi
tránh đòn của đối phương trong cái đất miền núi khốn kiếp này
hàng tháng ròng là lẩn trốn trước Na-pô-lê-ông, đó là một quyết
định đáng xấu hổ và vô tích sự. Hoàng thân Phi-e Đôn-gô-ru-cốp,
cận thần của Sa hoàng, người phụ tá trẻ tuổi được nhà vua mến
E. Tac Le 36
http://ebooks. vdcmedia. com
chuộng chỉ vì hoàng thân cũng như hầu hết các sĩ quan của đội
cận vệ đã thống nhất quan niệm với nhà vua. Cu-tu-dốp biết rằng
Nga hoàng, Đôn-gô-ru-cốp và tất cả bè lũ đều hoàn toàn không
hiểu gì về quân sự, cho dù một vài kẻ trong bọn chúng cũng có
chút hiểu biết nào đó về những mặt khác. Nhưng Cu-tu-dốp tin
chắc rằng quân đội Nga đang tiến tới một tai hoạ và thấy rằng
phải nhanh chóng tránh những đòn của Na-pô-lê-ông phải đứng
ngoài tầm tiến công của Na-pô-lê-ông, bằng cách tránh một cuộc
giao chiến quyết định. Biết thế, nhưng Cu-tu-dốp cũng không còn
có cách nào kiên quyết cưỡng lại sự nông nổi tai hại của Sa hoàng
vì y là thủ lĩnh tuyệt đối.
Cu-tu-dốp là nhà quân sự xứng đáng duy nhất trong hàng
ngũ áo-Nga, là viên tướng thao lược độc nhất (trong số những
người mà tiếng nói có phần nào được tin nghe) nên người ta cũng
nghe Cu-tu-dốp đôi chút. Nhưng ở đây, Cu-tu-dốp đã vấp phải cái
lực lượng mà Cu-tu-dốp không chống lại được, mặc dầu bản thân
ông đã đoán được ngón của Na-pô-lê-ông.
Đang truy kích quân Nga, Na-pô-lê-ông dừng ngay lại khi
thấy quân Nga không rút lui nữa và đóng bản doanh ở Bơ-run,
không xa On-mút là mấy. Điều duy nhất làm cho Bô-na-pác thật
sự lo sợ lúc ấy là thấy quân Nga lẩn tránh và kéo dài chiến tranh.
Vì ở xa nước Pháp và biết rằng Hau-vít đang trên đường đi đến để
gửi tối hậu thư của nước Phổ cho mình, Na-pô-lê-ông khao khát
mở một trận tổng công kích càng sớm càng hay vì ông tin chắc
rằng thắng lợi của trận tổng công kích có thể sẽ kết thúc gọn được
ngay chiến tranh. Tài ngoại giao và đóng kịch của Na-pô-lê-ông lúc
đó lại hiện ra một cách rất rực rỡ: ông ta đã phán đoán được tất cả
những diễn biến ở bản doanh quân Nga và hành động phù hợp với
ý định của A-lếch-xan đang chống lại những cố gắng yếu ớt cuối
cùng của Cu-tu-dốp muốn cứu quân đội Nga bằng một cuộc rút lui
vội vã. Na-pô-lê-ông chủ động giả đóng vai một người sợ hãi, nhu
nhược và nhất là sợ phải giao chiến. Na-pô-lê-ông thấy cần phải
gợi cho đối phương thấy đây là thời cơ có một không hai để dễ dàng
đánh bại quân Pháp, nhằm khích động quân Nga tiến công ngay.
Để thực hiện mưu ấy, thoạt tiên Na-pô-lê-ông ra lệnh cho các đơn
NAPOLEON BONAPARTE (quyển 2) 37
http://ebooks. vdcmedia. com
vị tiền tiến bắt đầu rút lui, rồi cử Xa-va-ri, tướng thân cận của
mình, đến gặp A-lếch-xan đưa đề nghị đình chiến và hoà bình, và
cuối cùng Na-pô-lê-ông còn chỉ thị cho Xa-va-ri nhân danh Na-pôlê-
ông yêu cầu A-lếch-xan cho gặp riêng; trường hợp bị khước từ
thì Xa-va-ri phải yêu cầu A-lếch-xan phái người tin cẩn đến gặp
Na-pô-lê-ông để mở cuộc đàm phán. Về phía quân Nga, người ta
vui mừng, đắc chí: Bô-na-pác đã hoảng sợ! Bô-na-pác đã kiệt sức,
đã bị thua! Trước hết, đừng để Bô-na-pác chạy thoát.
Tất cả những thủ đoạn đó của Na-pô-lê-ông chẳng giống tính
tình của Na-pô-lê-ông chút nào, thật là xa lạ và nhục nhã đối với
Na-pô-lê-ông, đến nỗi người ta tưởng rằng vị hoàng đế kiêu hãnh,
người tướng bậc nhất của thế giới không bao giờ lại nghĩ và làm
như vậy, trừ phi bị hoàn cảnh thật cấp thiết, khốn khó bắt buộc.
Cu-tu-dốp và những mối lo âu của ông ta bị mất tín nhiệm và bị
bác bỏ hoàn toàn. A-lếch-xan từ chối hội kiến với Na-pô-lê-ông và
phái hoàng thân Đôn-gô-ru-cốp đến gặp Na-pô-lê-ông. Sau này,
Na-pô-lê-ông còn lấy mãi câu chuyện của người tướng trẻ trong
triều đó làm trò đùa, mà trong báo chí công khai Na-pô-lê-ông gọi
là "anh phổi bò", Đôn-gô-ru-cốp nói với hoàng đế Pháp bằng một
giọng kẻ cả và trịch thượng cứng rắn "như nó với một tên boay-a
(Boay-a (boyard): tên gọi bọn cựu quý tộc ở miền Đông âu) mà
người ta định đem đi đày ở Xi-bê-ri", mỗi khi nhắc đến cuộc gặp gỡ
ấy, Na-pô-lê-ông lại nói bằng giọng châm biếm như vậy. Trong khi
say sưa đóng tiếp tấn hài kịch đó, Na-pô-lê-ông vẫn thủ vai một
người bối rối, sợ sệt, nhưng đồng thời Na-pô-lê-ông cũng biết rằng
không nên quá cường điệu vai trò ấy và trên đời này cái gì cũng có
giới hạn ngay cả sự ngu xuẩn của anh hoàng thân Đôn-gô-ru-cốp.
Na-pô-lê-ông đã chấm dứt cuộc hội kiến bằng cách tuyên bố không
thể chấp nhận được những điều kiện do Đôn-gô-ru-cốp đưa ra
(Đôn-gô-ru-cốp yêu cầu Na-pô-lê-ông từ bỏ nước Ý và các nước
khác đã bị chinh phục). Nhưng việc từ chối ấy cũng đã được diễn
đạt dưới hình thức làm cho người ta không những không giảm bớt
mà còn tăng thêm ấn tượng cho rằng Na-pô-lê-ông do dự và sợ hãi.
Sau báo cáo đầy khích lệ do Đôn-gô-ru-cốp nhận định theo ý
chủ quan của y, phe liên minh không ngả nghiêng, do dự nữa;
E. Tac Le 38
http://ebooks. vdcmedia. com
người ta liền hạ quyết tâm tiến công Na-pô-lê-ông hiện đang rút
lui, suy yếu, bối rối và phải giải quyết cho xong với hắn.
Ngày 2 tháng 12 năm 1805, một năm đúng sau khi Na-pô-lêông
xưng đế, ở trên cao nguyên Prát-den phía tây làng Au-xtéc-líc,
cách Viên về phía bắc 120 ki-lô-mét, một trận huyết chiến đã xảy
ra, một trong những trận lớn nhất lịch sử về tầm quan trọng của
nó và là một trong những trận phi thường nhất của thiên anh
hùng ca Na-pô-lê-ông.
Na-pô-lê-ông đích thân ra chỉ huy từ đầu đến cuối: hầu hết
các thống chế của Na-pô-lê-ông đều có mặt đông đủ. Sự thất bại
của quân Nga và quân áo đã được quyết định ngay từ những giờ
đầu buổi sáng, nhưng nếu các tướng lĩnh Nga không mắc phải cạm
bẫy của Na-pô-lê-ông thì quân Nga cũng chưa gặp phải một tai
hoạ khủng khiếp như vậy: tính trước quân Nga và áo sẽ tìm cách
đánh chặn đường đến Viên và đến Đa-nuýp để rồi bao vây hoặc
đuổi mình lên phía bắc, dồn vào núi, nên Na-pô-lê-ông đã giả vờ để
ngỏ, không phòng giữ mặt này và cố ý giấu kín sườn trái của mình.
Khi quân Nga từ phía đó tiến lại, Na-pô-lê-ông đã đè bẹp được đối
phương bằng những lực lượng tập trung lớn của mình đã chiếm
lĩnh cao nguyên Prát-den từ trước và đánh dồn kẻ địch vào một dải
hồ nửa đóng băng. Hàng trung đoàn bị chết đuối hoặc bị đạn đại
bác của quân Pháp tiêu diệt và một số khác thì đầu hàng. Đội kỵ
binh cận vệ Nga hầu như bị tiêu diệt ngay từ lúc trận chiến đấu ở
vào giai đoạn quyết liệt, sau một trận giao chiến ác liệt với đội kỵ
binh cận vệ của Na-pô-lê-ông. Khâm phục tinh thần chiến đấu
dũng cảm của binh lính Nga, nhưng các tướng soái của Na-pô-lêông
không khỏi không lấy làm ngạc nhiên về sự cực kỳ ngu muội
của các cuộc hành binh, về sự dốt nát hoàn toàn về các vấn đề
chiến tranh, về tinh thần thiếu bình tĩnh và sự bất tài của các
tướng lĩnh người Nga, trừ Cu-tu-dốp. Đặc biệt họ lấy làm lạ rằng
Búc-xô-ve-đen, chỉ huy cánh trái của quân Nga, trong tay có 29
tiểu đoàn và 22 liên đội, đáng lẽ chạy sang ứng cứu cho chủ lực
đang bị khốn đốn thì lại dành hầu hết thời gian chiến đấu vào việc
công kích một cứ điểm không quan trọng mà ở đó quân Pháp chỉ
cần một lực lượng nhỏ không đáng kể cũng đủ phòng giữ được
NAPOLEON BONAPARTE (quyển 2) 39
http://ebooks. vdcmedia. com
hàng giờ. Và cuối cùng, khi đã thấy được phải vừa đánh vừa rút lui
thì Búc-xô-ve-đen lại tiến hành không khẩn trương và thiếu nghệ
thuật, đến nỗi hàng nghìn binh lính thuộc quân đoàn của y bị đuổi
dồn đến vùng hồ để rồi bị chết chìm ở đó, vì sau khi nắm được cuộc
điều quân ấy của Búc-xô-ve-đen, Na-pô-lê-ông đã ra lệnh nã đại
bác lên mặt nước đóng băng. Số sống sót đều bị bắt làm tù binh.
Hai vị hoàng đế Phran-xoa và A-lếch-xan đã trốn thoát khỏi
chiến trường trước khi cơn tai biến kết thúc. Bọn tuỳ tùng cũng
chạy tán loạn và dọc đường đã bỏ rơi hai vị đế vương mà chẳng bao
lâu nữa, hai vị cũng phải xa lìa nhau trên mình ngựa mỗi người
mỗi ngả.
Ngày mùa đông ngắn ngủi ấy kết thúc. Mặt trời rực chiếu từ
buổi sớm đã lặn và nhờ có bóng tối của hoàng hôn, A-lếch-xan và
Phran-xơ đã thoát, không bị bắt. A-lếch-xan hoàn toàn mất tự chủ,
run cầm cập như sắp lên cơn sốt và khóc lóc. Mấy ngày sau còn
phải chạy trốn cực nhục, khốn đốn hơn nữa. Cu-tu-dốp bị thương,
phải vất vả lắm mới thoát khỏi tay quân địch.
Đêm đến thì mọi việc đã xong xuôi. Tất cả các sĩ quan tuỳ
tùng, các thống chế, các tướng lĩnh của đội cận vệ, các sĩ quan hầu
cận vây quanh Na-pô-lê-ông và binh lính từ tứ phía chạy vội về
hướng hoàng đế, hoan hô nhiệt liệt chào mừng Na-pô-lê-ông ngồi
trên mình ngựa, vượt qua cánh đồng rộng bát ngát và mỗi bước vó
ngựa va phải biết bao nhiêu xác người và vật nằm rải rác khắp
cánh đồng. Chừng 15.000 quân áo và Nga bị giết, 20.000 bị bắt
cầm tù, hầu hết pháo của đối phương bị tước và nhất là đội quân
Nga-áo đã bị tiêu diệt thật sự, số tàn quân bỏ chạy tán loạn đi tứ
phía, bỏ lại rất nhiều kho tàng, tất cả quân dụng, vô số lương thực.
Đó là những nét lớn về kết quả của cuộc chiến thắng đó. Quân
Pháp bị thiệt mất ngót 9.000 người so với con số 80.000 bên liên
minh.
Ngày hôm sau, trong tất cả các quân đoàn, người ta đọc bản
nhật lệnh của Na-pô-lê-ông: "Hỡi các binh sĩ! Ta rất lấy làm hài
lòng về các người, các người đã chứng minh lòng son dạ sắt của các
người trong trận Au-xtéc-lít! Các người đã tô điểm cho lá quốc kỳ
E. Tac Le 40
http://ebooks. vdcmedia. com
của các người bằng một vinh quang bất diệt! Một đội quân do các
hoàng đế Nga và áo chỉ huy đã bị tiêu diệt hoặc tan tác chưa đầy
bốn tiếng đồng hồ. Những kẻ thoát được viên đạn của các người thì
bị chìm dưới đáy hồ..."
Hoàng đế Phran-xoa lập tức tuyên bố với A-lếch-xan chỉ có
điên rồ mới tiếp tục chiến đấu. A-lếch-xan đồng ý ngay. Hoàng đế
áo đề nghị Na-pô-lê-ông cho hội kiến và Na-pô-lê-ông đã tiếp
Phran-xoa ở ngay nơi lộ doanh của mình, thuộc vùng lân cận Auxtéc-
lít. Na-pô-lê-ông nhã nhặn đón tiếp Phran-xoa nhưng trước
hết ông đòi tàn quân Nga phải rút ngay ra khỏi nước Áo và tự
mình quy định các chặng đường và tuyên bố là chỉ thương lượng
hoà bình với nước Áo. Phran-xoa đồng ý tất cả.
Cuộc liên minh quân sự thứ ba kết thúc.
Chú Thích:
. Chiến tranh bảy năm: cuộc chiến tranh xảy ra dưới thời Lui
XV, từ năm 1758 đến năm 1763 giữa một bên là Pháp, áo, Nga và
một bên là Anh, Phổ. Cuộc chiến tranh này làm cho nước Pháp hồi
đó mất một số thuộc địa giàu có và mang lại miền Xi-lê-di cho vua
nước Phổ Phri-đrích đệ nhị.
Suốt trong 15 ngày cuối tháng 11 và những ngày đầu của
tháng 12, Pít lo âu chờ đợi tin tức một cuộc tổng công kích. Người
đứng đầu chính phủ Anh, người sáng lập và linh hồn của cuộc liên
minh chống Na-pô-lê-ông biết rằng từ nay trở đi nước Anh vĩnh
viễn tránh được một cuộc xâm lược, vì ngày 21 tháng 10 năm 1805,
trong trận Tơ-ra-phan-ga, đô đốc Nen-xơn đã công kích và tiêu diệt
được hạm đội phối hợp của Pháp và Tây Ban Nha; bản thân đô đốc
Nen-xơn đã hy sinh trong trận chiến đấu. Na-pô-lê-ông không còn
hạm đội nữa. Nhưng Uy-liêm-Pít còn có những nỗi lo sợ khác.
Cùng với giai cấp tư sản thương mại và kỹ nghệ Anh, Pít biết rằng
chưa phải mọi việc đã kết thúc, vì Na-pô-lê-ông đang nhằm loại
trừ hoàn toàn các thương gia Anh ra khỏi các thị trường buôn bán
của các nước châu Âu mà trước sau tất sẽ rơi vào tay Na-pô-lê-ông
một cách trực tiếp hoặc gián tiếp. Vả lại, nhờ cậy vào những quốc
NAPOLEON BONAPARTE (quyển 2) 41
http://ebooks. vdcmedia. com
gia trù phú trên lục địa cùng với những hải cảng và những xưởng
đóng tàu của những quốc gia đó, Na-pô-lê-ông hoàn toàn có khả
năng xây dựng một hạm đội khác và lập lại trại lính Bu-lô-nhơ.
Sự thất bại đau đớn của Mắc ở Un-mơ, việc Na-pô-lê-ông đã
tiến vào thành Viên, việc rút lui như cuộc chạy trốn của Cu-tu-dốp
bị quân của Na-pô-lê-ông truy kích, tất cả những cái đó đã làm cho
Pít lo lắng buồn bã. Tuy vậy, việc gia nhập thực sự vào khối liên
minh của nước Phổ đã làm sống lại những hy vọng của Pít. Ở vùng
On-mút, thuộc xứ Mo-ra-vi xa xăm, câu hỏi lớn sau đây phải được
giải quyết: nền chuyên chính của Na-pô-lê-ông trên một nửa châu
Âu sẽ bị lật đổ hay là cả nửa lục địa kia sẽ rơi vào quyền lực của
Na-pô-lê-ông.
Rồi những tờ báo đầu tiên (Hà Lan) bay đến Luân Đôn báo
cái tin khủng khiếp: khối liên minh thứ ba đã bị dìm trong biển
máu và trong nhục nhã ở chiến trường Au-xtéc-lít. Ở nghị trường,
người ta lớn tiếng quở trách Pít về những ảo tưởng tai hại của Pít,
phe đối lập đòi Pít rút lui, nêu ra sự nhục nhã mà nước Anh cũng
sẽ phải chịu, tiền của nước Anh đổ đi hàng triệu đồng để cấu tạo
nên một khối liên minh dâng mình cho thất bại vì bọn tướng lĩnh
bất lực vô tài. Pít, đầu óc căng thẳng, không chịu được sự thử
thách đó, đã lăn ra ốm và ốm liệt giường; vài tuần sau, vào ngày
23 tháng 1 năm 1806, Pít chết. Trận Au-xtéc-lít, như người ta nói
lúc bấy giờ, đã giết chết được kẻ thù dai dẳng nhất và giỏi nhất
trong số kẻ thù của Na-pô-lê-ông. Chính phủ Anh, do Phốc đứng
đầu, quyết định thương lượng hoà bình với Na-pô-lê-ông.
Thắng lợi của Na-pô-lê-ông thật không thiếu một thứ gì. Napô-
lê-ông buộc người ta nhận những điều kiện của mình, và cũng
như những kẻ chiến bại, những kẻ còn đứng ngoài vòng chiến cũng
cúi mình trước Na-pô-lê-ông. Na-pô-lê-ông đã khuếch trương thắng
lợi rực rỡ của mình bằng một sự khôn khéo phi thường. Nhà ngoại
giao Phổ Hau-vít, sau một cuộc đi dài đằng đẵng, đến Viên với bức
tối hậu thư của Phri-đrích Vin-hem, nhưng điều đầu tiên mà Hauvít
vội quên ngay là sứ mệnh ấy của mình. Đến trước Na-pô-lêông,
với một nụ cười khôn khéo trên môi, Hau-vít cúi rạp người
xuống đất chúc tụng hoàng đế về việc ông ta đã giáng cho cả cái bè
E. Tac Le 42
http://ebooks. vdcmedia. com
lũ ấy một thất bại nhục nhã. Hau-vít sợ đến chết đi được, giống
như đức vua của ông ta khi thấy sắp đến lúc phải chịu hậu quả ác
nghiệt của lời thề thốt trước mộ Phri-đrích và của những lời chửi
bới bậy bạ mới đây. Hau-vít bắt đầu: "Hạ thần xin mừng bệ hạ về
thắng lợi của bệ hạ". Na-pô-lê-ông ngắt lời: "Số phận đã làm thay
đổi người nhận những lời chúc mừng của ngài".
Thoạt tiên, Na-pô-lê-ông thét lên, nói rằng ông ta đã khám
phá mọi âm mưu xảo quyệt của nước Phổ, nhưng sẽ bằng lòng
quên đi và tha thứ cho, miễn là nước Phổ liên kết với Na-pô-lê-ông,
với điều kiện: Phổ sẽ nhường lại hạt An-xpắc cho Ba-vi-e, nước Phổ
sẽ nhường lại các nước vương hầu Noi-sa-ten và Cle-vơ cùng với
thành phố Vê-den cho nước Pháp; để đền bù lại, Na-pô-lê-ông cho
nước Phổ đất Ha-nô-vrơ bị quân Pháp chiếm giữ từ năm 1803 và
đang thuộc quyền vua nước Anh; với tư cách một nước liên minh
với Pháp, Phổ sẽ tuyên chiến với Anh, Hau-vít chấp nhận tất cả
những điều kiện ấy, và nhà vua của ông ta phê chuẩn ngay, và lấy
làm sung sướng về nỗi đã giũ được cái nợ ấy bằng giá rẻ đến thế.
Xứ Ba-vi-e, đồng minh của Pháp nhận xứ Ti-rôn của nước Áo và
hạt An-xpắc của nước Phổ nhưng nhường lại cho Na-pô-lê-ông khu
vực kỹ nghệ giàu có Béc-gơ. Cuối cùng nước Áo còn phải nhượng
lại cho Na-pô-lê-ông vua nước Ý toàn bộ miền Vê-nê-xi và những
đất đai do Vê-nê-xi chiếm ở Phri-on, I-xtơ-ri và Đan-ma-xi. Nước
áo bị mất 1/6 dân số (4 triệu dân trong số 24 triệu dân), 1/7 số lợi
tức của nhà nước, một vùng đất đai rộng lớn và còn phải nộp 40
triệu phlô-ranh vàng tiền chiến phí cho người thắng trận.
Hoà ước được ký kết ngày 26 tháng 12 năm 1805 ở Prét-sbua.
Trước đó vài ngày, một cuộc hợp tác chặt chẽ về mặt tiến công và
phòng ngự đã được ký kết giữa Na-pô-lê-ông, Ba-vi-e, Vua-tem-be
và Bát-đơ. Những đoàn vận chuyển vô tận chuyên chở chiến lợi
phẩm lấy được ở áo lên đường về Pháp và sang ý. Đặc biệt là trong
số chiến lợi phẩm ấy có 2.000 cỗ đại bác và 100.000 khẩu súng
trường lấy được ở trong các kho quân giới hoặc thu được ở chiến
trường. Nhưng Na-pô-lê-ông chưa rời khỏi nước Áo đã bị quỵ trước
khi làm xong một công việc khác. Tháng 10 năm 1805, sau trận
Tơ-ra-phan-ga, vua xứ Na-plơ là Phéc-đi-nan và hoàng hậu Ca-rôNAPOLEON
BONAPARTE (quyển 2) 43
http://ebooks. vdcmedia. com
lin chìm đắm trong cái ảo tưởng thú vị rằng thế nào rồi Na-pô-lêông
cũng thua nên đã liên kết với nước Anh và nước Nga. Triều
đại Buốc-bông ở Na-plơ đã phải tủi nhục chịu đựng mãi cái ách của
Na-pô-lê-ông mà nó căm ghét. Hoàng hậu xứ Na-plơ, Ma-ri Ca-rôlin,
là em gái Ma-ri Ăng-toa-nét, từ lâu đã tỏ ra có thái độ thù ghét
nước Pháp cũng như Na-pô-lê-ông, và ngay trước mặt viên đại diện
Pháp An-ki-ê, Ca-rô-lin cũng đã nói thẳng ra rằng mụ có ước vọng
được thấy vương quốc Na-plơ trở thành que diêm đốt bùng lên đám
cháy lớn. Phái viên của Na-pô-lê-ông đã có lần nói cho Ca-rô-lin
biết rằng nếu có trường hợp như vậy thì trước hết cái que diêm sẽ
bị cháy, dù kết quả đám cháy có đến thế nào đi nữa. Thật ra, sau
trận Au-xtéc-lít, que diêm đã bị đốt cháy trong khoảnh khắc: triều
đình Na-plơ đã phải chịu đựng ác quả của sai lầm đó một cách
khủng khiếp. "Bọn Buốc-bông đã hết thời trị vì ở Na-plơ", Na-pôlê-
ông tuyên bố như vậy và ra lệnh ngay cho quân đội Pháp đến
chiếm đóng toàn bộ lãnh thổ vương quốc ấy. Bọn Buốc-bông chạy
trốn ra Xi-xin dưới sự bảo của hạm đội Anh và Na-pô-lê-ông bèn
đưa anh là Giô-dép lên làm vua xứ Na-plơ. Rồi sau khi đã ban
thưởng bằng tiền bạc, huân chương, đề bạt các tướng lĩnh, sĩ quan
và binh lính có công trong chiến dịch, trong đó có một số được đề
bạt vượt hai hoặc ba cấp một lúc, Na-pô-lê-ông từ Viên trở về Pari,
đến ngày 26 tháng Giêng, được đông đảo quần chúng hoan hỉ
đón tiếp, và Na-pô-lê-ông trở về điện Tuy-lơ-ri. Sau đó, Na-pô-lêông
được tin kẻ thù không đội trời chung của mình đã chết (tức là
Pít-N.D) trước khi Na-pô-lê-ông về tới Pa-ri ba ngày và nước Anh
muốn hòa bình. Từ nay trở đi, Na-pô-lê-ông có thể tự coi mình thực
sự là Sác-lơ-ma-nhơ, vị hoàng đế của phương tây.
Sau khi Uy-liêm-Pít chết, Na-pô-lê-ông không còn có thể
trông mong một sự thay đổi đường lối chính sách của chính phủ
Anh. Nhưng từ khi Phốc, kẻ kình địch muôn đời của Pít trong lĩnh
vực đối ngoại, nên nắm chính quyền thì ở châu Âu người ta đã bắt
đầu nói đến một nền hòa bình sắp tới giữa nước Pháp và nước
Anh. Thực ra, các cuộc đàm phán đã bắt đầu và Phốc đã cử "ngài"
nghị sĩ Y-ơ-mao đến Pa-ri để tiến hành thương lượng. Na-pô-lê-ông
không hề tin những hy vọng hòa bình có thể thành sự thật được ,
E. Tac Le 44
http://ebooks. vdcmedia. com
nên, tháng 2 năm 1806, đã bức Phổ cắt đứt quan hệ với Anh; hơn
nữa, Na-pô-lê-ông còn tìm cách tách Phổ không những ra khỏi
nước Anh mà ra khỏi cả Nga nữa để giáng cho Phổ một đòn quyết
định.
Ngay từ đầu năm 1806, vua Phổ đã bắt đầu thấy mình bị lừa
vào tình thế nguy khốn đến chừng mực nào. Đúng là Na-pô-lê-ông
đã "tha thứ" cho Phổ và cũng đã ngỏ ý muốn Phổ hợp tác với Pháp
và hứa đem Ha-nô-vrơ cho Phổ. Nhưng khi Anh trả lời Phổ bằng
các tuyên chiến với Phổ thì Na-pô-lê-ông đã vì thế và khước từ việc
nhượng lại Ha-nô-vrơ, và duy trì quân đội ở lại đó. Cùng lúc ấy,
Phri-đrích Vin-hem bất ngờ biết nhiệm vụ của "ngài" nghị sĩ Y-ơmao
ở Pa-ri. Vin-hem còn biết thêm là Na-pô-lê-ông đã thoả thuận
với Y-ơ-mao rằng nếu Anh tiến hành hòa bình với điều kiện có lợi
cho Na-pô-lê-ông, Ha-nô-vrơ sẽ được hoàn lại cho vua Anh. Triều
đình và chính phủ Phổ đã nhìn thấy người ta lừa bịp mình đến thế
nào. Lòng công phẫn lên cao nhất và đặc biệt là ở các giới mà suốt
trong năm 1805 đã xin Phri-đrích Vin-hem gia nhập liên minh thứ
ba nhưng không được chấp thuận. Họ nói chắc rằng nếu gia nhập
khối liên minh, thì đã có thể tránh được trận Au-xtéc-lít cứu được
nước Phổ thoát ra khỏi cảnh cô lập như hiện nay nó đương đứng
trước Na-pô-lê-ông.
Vào thời kỳ này, Na-pô-lê-ông quyết định hợp pháp hóa và
củng cố quyền hành vô hạn độ của mình trên miền tây và một
phần ở miền trung nước Đức, bằng cách thành lập Liên bang sông
Ranh. Giữa năm 1806, Liên bang ấy được chính thức thành lập và
sắc lệnh thành lập đã được tất cả các quốc gia Đức ký vào ngày 12
tháng 7, do Na-pô-lê-ông hạ lệnh, gồm có: xứ Ba-vi-e, Vua-tem-be,
địa hạt chủ giáo Ra-ti-xbon, đại công quốc Nát-xau và tám hầu
quốc Đức khác. Liên bang đã "tuyển cử" hoàng đế Na-pô-lê-ông với
tư cách là người bảo hộ, và để tỏ lòng biết ơn, Na-pô-lê-ông đã vui
lòng nhận chức vụ tối cao ấy, Liên bang đã cam kết giao 63.000
người cho Na-pô-lê-ông tuỳ ý sử dụng trong trường hợp có chiến
tranh xảy ra. Một loạt các nước tiểu vương quốc độc lập trước kia
chỉ công nhận dòng họ Háp-xbua là chúa vương kế tục, thì từ nay
phải phụ thuộc vào các quốc gia Liên bang sông Ranh và phải sát
NAPOLEON BONAPARTE (quyển 2) 45
http://ebooks. vdcmedia. com
nhập đất đai của mình vào các quốc gia đó. Cái "Đế quốc thần
thánh La Mã Giéc-manh" - như người ta vẫn gọi để chỉ bá quyền
của hoàng đế áo trên nước Đức bị cắt vụn và để chỉ các vị hoàng tử
có thực quyền độc lập trong miền họ cát cứ - như vậy là trong thực
tế đã không còn nữa. Năm 1806, theo yêu cầu khẩn cấp của Na-pôlê-
ông, hoàng đế Phran-xoa đã phải bỏ cái danh hiệu "Hoàng đế
của Đế quốc thần thánh" lưu truyền đúng 1.000 năm.
Công cuộc chiếm đoạt mới đó đã mang lại cho Na-pô-lê-ông
rất nhiều lãnh thổ mới, nên đã làm cho triều đình và chính phủ
Phổ xôn xao và tức giận đến cực độ. Quả là cái Liên bang sông
Ranh đã đặt Na-pô-lê-ông vào giữa lòng nước Đức và gây nên mối
uy hiếp trực tiếp cho sự toàn vẹn lãnh thổ của nước Phổ. Mối nguy
hiểm càng tăng lên vì trong khi chuẩn bị thành lập Liên bang sông
Ranh, Na-pô-lê-ông đã tiến hành bổ nhiệm một số chức vị mà thực
ra chỉ là một sự bành trướng trá hình của đế quốc Pháp, gây tổn
hại cho các quốc gia mới. Ngày 15 tháng 3 năm 1806, Muy-ra được
bổ nhiệm làm đại công tước xứ Cle-vơ và Béc-gơ được phong làm
vua xứ Na-plơ và thống chế Béc-tie-ê làm công tước vùng Noi-saten;
ngày 5 tháng 6, một người em khác của Na-pô-lê-ông, Lu-i Bôna-
pác, được phong vương ở Hà Lan, bộ trưởng ngoại giao Tan-lâyrăng
làm hoàng tử xứ Bê-nê-ven, và thống chế Béc-na-đốt làm
hoàng tử xứ Pông-tê-coóc-vô ở miền nam nước Ý. Tất cả các vua
chúa và hoàng tử ấy đều không phải là chư hầu mà chỉ là các phó
vương hoặc là quan toàn quyền của Na-pô-lê-ông và cả châu Âu
đều hiểu là thế.
Giữa lúc đó, Na-pô-lê-ông vẫn lại chuẩn bị chiến tranh.
Tháng 6, sau khi tạo nên cái Liên bang sông Ranh, Na-pô-lê-ông
tuyên bố với Hội đồng lập pháp là ông có một đội quân 450.000
người và những phương tiện đủ nuôi dưỡng nó mà không phải vay
mượn cũng không bị thiếu hụt. Na-pô-lê-ông bắt đầu vào việc tập
trung 200.000 quân ở hai bên bờ sông Ranh thuộc vùng An-dát,
Lo-ren và các quốc gia Liên bang sông Ranh. Có những tin dữ đồn
rằng hoàng đế Pháp đang chuẩn bị những cuộc thôn tính mới.
Ngày 6 tháng 7, nhà ngoại giao Nga U-brin, do A-lếch-xan cử
đi Pa-ri, lấy cớ là đến để thương lượng riêng về vấn đề cửa biển
E. Tac Le 46
http://ebooks. vdcmedia. com
Cát-ta-rô, nhưng thực ra là để tìm hiểu và xác minh xem có thật có
khả năng hòa bình giữa Anh và Pháp không; nhưng chừng hai
tuần lễ sau khi U-brin đến Tan-lây-răng, bằng những quỷ kế, đã
thành công trong việc ký hòa ước sơ bộ với Nga. Thế là từ nay trở
đi, mọi việc đều tuỳ thuộc vào kết quả của các cuộc thương nghị
giữa Tan-lây-răng và "ngài" Y-ơ-mao, vì A-lếch-xan chỉ phê chuẩn
hoặc không phê chuẩn hòa ước sơ bộ do U-brin ký ở Pa-ri khi nào
mình đã nắm vững tình hình thương nghị giữa Tan-lây-răng và Yơ-
mao .
Nhưng không thể có hòa bình với nước Anh được. Quyền lợi
chính trị và kinh tế của các giai cấp lãnh đạo Anh không thể nào
phù hợp với nền chuyên chính của Na-pô-lê-ông trên một nửa lục
địa. Trong khi đang thương nghị, Na-pô-lê-ông không những
không đả động gì đến việc nhượng bộ, mà còn không ngừng đưa ra
những yêu sách mới; ông ta nói đến Ai Cập, Xi-ri...
Bỗng một hôm (ngày 13 tháng 9), tin bộ trưởng ngoại giao
Anh là Phốc từ trần bay đi khắp châu Âu, mà Phốc lại là người độc
nhất chủ trương hòa bình với nước Pháp mà nước Anh tin cậy.
Ở Phổ, phái kiên quyết phản đối những cuộc xâm lấn của
Na-pô-lê-ông lại ngóc đầu dậy: từ nay trở đi rõ ràng là nước Anh
hay nước Nga đều không thể thực hiện hòa bình được với Na-pô-lêông.
Đầu tháng 9, Phri-đrích Vin-hem đang từ giận dữ chuyển
sang sợ hãi, lúng túng, không biết nên giải quyết thế nào thì nay
lại lấy làm sung sướng vô cùng sẽ được thấy một cuộc liên minh
mới tái sinh. Cũng ngày Phốc chết, ngay khi chưa nhận được tin
bệnh tình của Phốc đã kết thúc một cách rủi ro, vua Phổ đã quyết
định cho quân đội tiến vào đất Xắc-xơ. Ba tuần sau, người ta được
tin Tây Ban Nha hoàn toàn sẵn sàng gia nhập khối liên minh
tương lai nếu thắng lợi được bảo đảm chắc chắn và những cuộc
điều đình bí mật đã được xúc tiến giữa triều đình Tây Ban Nha và
Phri-đrích Vin-hem .
Nỗi phẫn uất và bực dọc sôi lên giữa giai cấp quý tộc và một
bộ phận của giai cấp tư sản Phổ. Người ta buộc tội nhà vua nhu
nhược, Hau-vít tội phản bội. Bọn quý tộc căm thù Na-pô-lê-ông,
NAPOLEON BONAPARTE (quyển 2) 47
http://ebooks. vdcmedia. com
cho rằng cá nhân Na-pô-lê-ông phải chịu trách nhiệm về việc đã
tiêu diệt chế độ phong kiến cổ xưa xây dựng trên chế độ nông nô;
giai cấp tư sản thì hốt hoảng cuống cuồng khi thấy hàng rào thuế
và những hàng rào khác mà Na-pô-lê-ông đã rất tích cực dựng lên
để ngăn nước Phổ với các nước chư hầu của ông ta, họ hốt hoảng
cuống cuồng khi thấy cái công trình nghiệt ngã mà Na-pô-lê-ông
đương thực hiện chỉ để có lợi cho nền kỹ nghệ Pháp và gây thiệt
hại cho bất cứ nước nào khác. Trong hàng ngũ sĩ quan, trong số
các tướng lĩnh xuất hiện một không khí táo bạo và lòng mong
muốn trả thù những sự xúc phạm, những sự bội phản và thái độ
khinh thị mà Na-pô-lê-ông luôn luôn biểu thị trắng ra trong bất cứ
trường hợp nào đối với nước Phổ. Hoàng hậu Lu-i-dơ là người cầm
bọn quý tộc và võ quan đó. Từ nước Anh và Nga, lúc ấy còn đàm
phán một cách vô hiệu với Na-pô-lê-ông, tới tấp bay về Phổ đủ các
kiểu khích lệ nhân tâm và tăng cường lòng tin tưởng. Nhận định
căn bản khiến nhà vua phải quyết định ngay thái độ: dù thế nào
Na-pô-lê-ông cũng sẽ gây chiến, dầu người ta có nhượng bộ Na-
Người ta quyết định gửi cho Na-pô-lê-ông một kiến nghị đòi những
ý đồ của Na-pô-lê-ôn đối với Phổ. Vị hoàng đế ấy kh trả lời.
Quân đội Phổ di chuyển. Các trung đoàn lên đường về phía
Tây, nối đuôi nhau tiến qua Béc-lin về Mát-đơ-bua hát những bài
ca ái quốc và hoàng hậu Lu-i-dơ đến gặp binh lính, biến các cuộc
gặp gỡ ấy thành trung tâm của các cuộc biểu tình. Vua Phri-đrích
Vin-hem lên đường đi chinh chiến cùng với quân đội lúc đó đang
tập trung ở xung quanh và ở phía tây Mát-đơ-bua. Phri-đrích gửi
bức kiến nghị thứ hai cho Na-pô-lê-ông đòi quân đội Pháp rút khỏi
lãnh thổ nước Phổ. Để đáp lại, Na-pô-lê-ông dẫn đầu quân đội của
mình vượt biên giới xứ Xắc-xơ, nơi mà quân đội Phổ đã tiến vào từ
trước.
E. Tac Le 48
http://ebooks. vdcmedia. com
NƯỚC PHỔ BẠI TRẬN VÀ NƯỚC ĐỨC BỊ
KHUẤT PHỤC HẲN 1806-1807
Ngày 8 tháng 10 năm 1806, Na-pô-lê-ông hạ lệnh chiếm xứ
Xắc-xơ, đồng minh của nước Phổ, và đại quân tập trung ở Ba-vi-e
từ khi ký hòa ước Prét-bua, lập tức vượt qua biên giới bằng ba
mũi. Đi đầu mũi giữa là kỵ binh của Muy-ra, theo sau là Na-pô-lêông
cùng với quân chủ lực. Quân số của đại quân lúc đó chừng
195.000 người, tức là già nửa tổng số lực lượng vũ trang của Napô-
lê-ông, vì Na-pô-lê-ông còn phải để lại 70.000 người ở ý và số
còn lại gần bằng ngần ấy rải rác khắp trên các nước bị chiếm đóng.
Thật ra, số 195.000 người ấy đã phải bổ sung bằng những tân binh
được huấn luyện cấp tốc trong các trại ở hậu phương. Nước Phổ
chống lại Na-pô-lê-ông bằng những lực lượng ít hơn từ 175.000 đến
180.000 người.
Muốn hiểu được tổn thất khủng khiếp cũng như không thể
cứu vãn được đã làm nước Phổ tan tành chỉ sau vài ngày ngắn
ngủi, đương nhiên không thể chỉ chú ý đến quân số chênh lệch
không đáng kể giữa đại quân Pháp với quân đội Phổ, cũng không
nên chỉ nhắc đến thiên tài của vị tướng tổng chỉ huy Pháp hoặc tài
năng xuất sắc của các danh tướng của Na-pô-lê-ông. Lúc đó, người
ta được chứng kiến cuộc xung đột của hai hệ thống xã hội và kinh
tế, của hai chế độ chính trị, của hai chiến thuật và tổ chức vũ
trang thuộc những điều kiện của xã hội khác nhau. Một chế độ có
tính chất phong kiến và chuyên chế điển hình, lạc hậu về mặt công
nghiệp và chỉ có một nền kỹ thuật rất thô sơ xung đột với một quốc
gia đã căn bản biến đổi sau cuộc các mạng tư sản thủ tiêu chế độ
phong kiến và nông nô.
NAPOLEON BONAPARTE (quyển 2) 49
http://ebooks. vdcmedia. com
Chúng ta đã nói về tổ chức quân đội của Na-pô-lê-ông. Quân
đội Phổ phản ánh trung thực tất cả cơ cấu tổ chức của một quốc
gia xây dựng trên chế độ nông nô. Binh lính là những người nông
nô, đã còng lưng vì roi vọt của chúa đất nay lại chịu đựng ngọn roi
và súng gươm của bọn sĩ quan, họ là những người nô lệ của nhà
nước, chịu đựng những cái tát và những mũi giày của bất cứ kẻ
nào là cấp trên của họ, kể từ tên đội nhất trở đi và họ phải phục
tùng mù quáng bọn chỉ huy, họ hoàn toàn hiểu rằng dù có chiến
đấu dũng cảm và tận tâm đến đâu đi nữa, số phận của họ cũng
chẳng được cải thiện tí nào. Điều kiện duy nhất để trở thành sĩ
quan là phải thuộc dòng dõi quý tộc và một số trong bọn chúng
thường tự phụ về sự khắc nghiệt đối với binh lính, vì bọn chúng coi
đó là cơ sở chân chính của kỷ luật. Mặt khác, một sĩ quan chỉ lên
tới cấp tướng khi nào đã gần về già, nếu không thì phải có sự nâng
đỡ hoặc phải dựa vào tiếng tăm dòng dõi của mình.
Đến tận giữa thế kỷ XVIII, những tập quán của chế độ cũ tồn
tại không những trong quân đội Phổ mà còn cả ở trong quân đội
của mọi nước khác. Trong chiến tranh bảy năm, vua Phri-đrích đệ
nhị đã có thể chiến thắng quân Pháp, Nga, áo, nhưng không phải
ông ta không có lúc thất bại ghê gớm. Phri-đrích đệ nhị biết rõ
rằng chỉ có một thứ kỷ luật man rợ mới đẩy được những binh lính
bị áp bức và lòng đầy căm hờn đi chiến đấu. Có lần, Phri-đrích đệ
nhị đã nói với một viên tướng thân cận nhất của mình: "Đối với
trẫm, điều huyền bí nhất là tại sao chúng ta lại có thể hưởng sự an
toàn ở ngay giữa đám binh lính của chúng ta".40 năm đã qua,
nhưng nước Phổ vẫn là nước Phổ ngày xưa. Chỉ có điểm này thay
đổi: Phri-đrích không còn nữa, và thay thế ông ta là công tước
Brun-xvích bất lực và bọn tướng lĩnh khác được phong tước nổi
tiếng chỉ vì ngu xuẩn.
Vậy, khoảng cuối mùa hạ và đầu mùa thu năm 1806, trong
giới cầm quyền Phổ cái gì đã xảy đến vào thời kỳ ấy, thời kỳ ứng
nghiệm những điều mà định mệnh đã vạch sẵn cho họ? Phri-đrích
Vin-hem đệ tam, người mà một năm trước đây đã quá run sợ khi
phải tham chiến chống vị hoàng đế đáng sợ, tuy đã liên minh với
nước Anh, nước Áo và nước Nga, tại sao bây giờ lại dám cả gan làm
E. Tac Le 50
http://ebooks. vdcmedia. com
việc đó? Trước hết, phải cho rằng do tuyệt vọng mà sinh ra dũng
cảm, Vin-hem đệ tam tin chắc là dù có đầu hàng cũng không hòng
thoát khỏi nạn, vì dẫu sao đi nữa Na-pô-lê-ông cũng sẽ tiến công.
Nhưng bọn sĩ quan, bọn tướng lĩnh, tất thảy bọn quý tộc thượng
lưu thì mừng quýnh và tự phụ huyênh hoang tướng lên rằng
chúng sẽ cho tay phiêu lưu người Coóc kia, kẻ thủ phạm sát hại
công tước Ăng-ghiên, tên thủ lĩnh của bọn quần cộc một bài học.
Bọn chúng hỏi: "Cho tới nay, Na-pô-lê-ông đã chiến thắng được
những ai? Quân áo ư? Chẳng qua đó là một bầy hèn nhát đủ các
chủng tộc. Hay bọn mọi rợ dã man như quân Thổ và bọn Ma-mơlúc
ở Ai Cập? Hay quân ý hèn yếu? Hay quân Nga cũng mọi rợ
chẳng kém gì quân Thổ và bọn Ma-mơ-lúc ở Ai Cập? Dễ thường cái
vinh quang của Na-pô-lê-ông sẽ không bị tan thành mây khói
trong trận chạm trán với quân đội của Phri-đrích đệ nhị hay sao?".
Triều đình, tướng tá, bộ chỉ huy tối cao, giới thượng lưu,
hoàng hậu Lu-i-dơ với bọn cận thần, thật ra tất cả bọn ấy đều đã
bại trận trước khi xuất trận vì sự nông nổi, tính hão huyền, tính
hợm hĩnh quái gở của họ. Bọn họ không chịu đếm xỉa đến việc Napô-
lê-ông tìm nguồn bổ sung không phải chỉ từ nước Pháp, mà còn
từ nhiều nước lớn và giàu có khác đã quy phục. Bọn chúng còn tin
là rồi đây, ngay sau khi quân đội Phổ đánh bại được Na-pô-lê-ông
bằng một đòn táo bạo thì bọn bảo hoàng sẽ nổi dậy ở hậu phương
Na-pô-lê-ông và sẽ nhân danh dòng họ Buốc-bông mà lật đổ Na-pôlê-
ông. Công tước Brun-xvích, tổng chỉ huy của họ là viên tướng đã
từng chỉ huy cuộc can thiệp vũ trang chống lại nước Pháp vào năm
1792, và trái với chủ tâm của hắn, hắn đã làm cho dòng họ Buốcbông
chóng sụp đổ bằng những lời tuyên bố ngu xuẩn đầy nạt nộ
của hắn, hắn có mối căm thù của một tên chúa đất trong chế độ cũ
đối với nhân dân Pháp, với những người khởi nghĩa cách mạng gan
góc. Nhưng Brun-xvích lại sợ tướng vô địch Bô-na-pác và không
tán thành chút nào cái không khí hội hè và chiến thắng đang trùm
lên đình thần tả hữu của hoàng hậu và hoàng tử Lu-i. Trong các
nhà thờ ở Béc-lin và ở các tỉnh, các mục sư nhận trách nhiệm cầu
xin sự che chở đầy thần uy của "Đấng tối cao" mà xưa kia, xưa
lắm, người ta hiểu rằng chính "Người" đã rủ lòng ban ơn cho triều
NAPOLEON BONAPARTE (quyển 2) 51
http://ebooks. vdcmedia. com
đại Hô-hen-xô-le. Người ta nóng lòng sốt ruột chờ đợi tin tức diễn
biến của chiến sự. Không ai bếêt là bên nào sẽ vượt biên giới
trước...
Ba đạo quân của Na-pô-lê-ông đều tiến về phía sông En-bơ,
vượt qua rừng Phran-cô-ni, tràn vào hậu phương quân Phổ để cắt
đứt các đường giao thông của Phổ.
Trận giao chiến đầu tiên xảy ra ở gần Sơ-lai, vào ngày 9
tháng 10, một ngày sau khi Na-pô-lê-ông đã đột nhập vào xứ Xắcxơ.
Quân tiền vệ Pháp, Muy-ra và Béc-na-đốt gặp một quân đoàn
Phổ và được lệnh của Na-pô-lê-ông cho tiến công. Quân Phổ bị
đánh tan ngay trong trận giao chiến không quan trọng này, bị
thiệt mất 700 người, trong đó 300 người chết. Ngày 10 tháng 10,
một trận thứ hai, ác liệt hơn. Hoàng tử Lu-i, thủ lĩnh phái chủ
chiến có thế lực trong triều, cùng với một đội quân 9.000 người
chiếm lĩnh Dên-phen, bị thống chế Lan-nơ tiến công sau khi đã
tiến được vào sát vùng lân cận Dên-phen, và cuối cùng, thắng lợi
cũng về phía quân Pháp. Sau một cuộc chống cự kịch liệt, quân
Phổ bỏ chạy, để lại trên chiến trường chừng 1.500 người bị giết
hoặc bị bắt. Cuối cùng trận đánh, hoàng tử Lu-i bị một nhát lê
đâm chết.
Tàn binh bỏ Dên-phen chạy về nhập với quân chủ lực quân
Phổ đang tập trung ở gần I-ê-na dưới quyền chỉ huy của hoàng tử
Hô-hen-lô-he. Một quân đoàn chủ yếu khác của quân Phổ, do đích
thân công tước Brun-xvích chỉ huy, rút lên phía bắc, theo hướng
Nau-mơ-bua, nhưng rồi cũng không tới được Nau-mơ-bua.
Khi liên tiếp nhận được những tin chiến sự ở Sơ-lai, ở Dênphen
và tin cái chết của hoàng tử Lu-i, tất cả mọi người đều hoang
mang dao động. Thật cũng đáng lạ rằng kết quả của hai trận chiến
đấu khốn khổ và cũng không đáng kể ấy lại có thể làm thay đổi
được tình hình chung đến tận gốc như thế. Cái hợm hĩnh hống
hách vô độ lúc đầu đã nhanh chóng biến thành rối loạn và sợ hãi.
Chỉ có hoàng hậu Lu-i-dơ là chưa thất vọng. Hoàng hậu vừa tán
dương với cận thần tinh thần hy sinh anh dũng của hoàng tử Lu-i,
E. Tac Le 52
http://ebooks. vdcmedia. com
vừa quả quyết rằng trận đánh lớn sắp tới sẽ lập tức làm thay đổi
tình thế.
Na-pô-lê-ông cho rằng chủ lực quân Phổ tập trung ở vùng lân
cận Vai-ma để tiếp tục rút về Béc-lin, và dự đoán rằng trận chiến
đấu quyết định sẽ diễn ra ở gần Vai-ma vào ngày 15 tháng 10. Napô-
lê-ông ra lệnh cho Đa-vu tiến theo hướng Nau-mơ-bua và thọc
sâu hơn nữa vào hậu phương quân địch. Béc-la-đốt nhận lệnh hợp
vây cùng Đa-vu, nhưng không thực hiện được. Na-pô-lê-ông cùng
với Sun, Nây và Muy-ra tiến về I-ê-na. Tối 13 tháng 10, Na-pô-lêông
vào được trong thành phố đó, và khi quan sát những điểm cao
bao quanh thành phố, Na-pô-lê-ông thấy có nhiều lực lượng lớn
đang rút theo đường Vai-ma. Hoàng tử Hô-hen-lô-he biết quân
Pháp đã chiếm được I-ê-na nhưng tuyệt nhiên không ngờ chính cả
Na-pô-lê-ông cũng đã có mặt ở I-ê-na cùng với nhiều quân đoàn.
Đêm 13 rạng ngày 14, Hô-hen-lô-he đình chỉ việc rút lui và hạ
quyết tâm nghênh chiến, điều mà Na-pô-lê-ông không ngờ tới.
Trước khi ánh mặt trời buổi sáng toả chiếu, Na-pô-lê-ông
cưỡi ngựa đi duyệt đội ngũ, Na-pô-lê-ông đã nói với binh sĩ rằng,
trận đánh này sẽ nộp toàn bộ nước Phổ cho quân đội Pháp, rằng
hoàng đế tin tưởng vào truyền thống dũng cảm của binh sĩ, và
cũng theo như thường lệ, hoàng đế giải thích cho binh sĩ nghe đại
cương kế hoạch tác chiến của mình.
Ba đạo quân của Na-pô-lê-ông đều tiến về phía sông En-bơ,
vượt qua rừng Phran-cô-ni, tràn vào hậu phương quân Phổ để cắt
đứt các đường giao thông của Phổ.
Trận giao chiến đầu tiên xảy ra ở gần Sơ-lai, vào ngày 9
tháng 10, một ngày sau khi Na-pô-lê-ông đã đột nhập vào xứ Xắcxơ.
Quân tiền vệ Pháp, Muy-ra và Béc-na-đốt gặp một quân đoàn
Phổ và được lệnh của Na-pô-lê-ông cho tiến công. Quân Phổ bị
đánh tan ngay trong trận giao chiến không quan trọng này, bị
thiệt mất 700 người, trong đó 300 người chết. Ngày 10 tháng 10,
một trận thứ hai, ác liệt hơn. Hoàng tử Lu-i, thủ lĩnh phái chủ
chiến có thế lực trong triều, cùng với một đội quân 9.000 người
chiếm lĩnh Dên-phen, bị thống chế Lan-nơ tiến công sau khi đã
NAPOLEON BONAPARTE (quyển 2) 53
http://ebooks. vdcmedia. com
tiến được vào sát vùng lân cận Dên-phen, và cuối cùng, thắng lợi
cũng về phía quân Pháp. Sau một cuộc chống cự kịch liệt, quân
Phổ bỏ chạy, để lại trên chiến trường chừng 1.500 người bị giết
hoặc bị bắt. Cuối cùng trận đánh, hoàng tử Lu-i bị một nhát lê
đâm chết.
Tàn binh bỏ Dên-phen chạy về nhập với quân chủ lực quân
Phổ đang tập trung ở gần I-ê-na dưới quyền chỉ huy của hoàng tử
Hô-hen-lô-he. Một quân đoàn chủ yếu khác của quân Phổ, do đích
thân công tước Brun-xvích chỉ huy, rút lên phía bắc, theo hướng
Nau-mơ-bua, nhưng rồi cũng không tới được Nau-mơ-bua.
Khi liên tiếp nhận được những tin chiến sự ở Sơ-lai, ở Dênphen
và tin cái chết của hoàng tử Lu-i, tất cả mọi người đều hoang
mang dao động. Thật cũng đáng lạ rằng kết quả của hai trận chiến
đấu khốn khổ và cũng không đáng kể ấy lại có thể làm thay đổi
được tình hình chung đến tận gốc như thế. Cái hợm hĩnh hống
hách vô độ lúc đầu đã nhanh chóng biến thành rối loạn và sợ hãi.
Chỉ có hoàng hậu Lu-i-dơ là chưa thất vọng. Hoàng hậu vừa tán
dương với cận thần tinh thần hy sinh anh dũng của hoàng tử Lu-i,
vừa quả quyết rằng trận đánh lớn sắp tới sẽ lập tức làm thay đổi
tình thế.
Na-pô-lê-ông cho rằng chủ lực quân Phổ tập trung ở vùng lân
cận Vai-ma để tiếp tục rút về Béc-lin, và dự đoán rằng trận chiến
đấu quyết định sẽ diễn ra ở gần Vai-ma vào ngày 15 tháng 10. Napô-
lê-ông ra lệnh cho Đa-vu tiến theo hướng Nau-mơ-bua và thọc
sâu hơn nữa vào hậu phương quân địch. Béc-la-đốt nhận lệnh hợp
vây cùng Đa-vu, nhưng không thực hiện được. Na-pô-lê-ông cùng
với Sun, Nây và Muy-ra tiến về I-ê-na. Tối 13 tháng 10, Na-pô-lêông
vào được trong thành phố đó, và khi quan sát những điểm cao
bao quanh thành phố, Na-pô-lê-ông thấy có nhiều lực lượng lớn
đang rút theo đường Vai-ma. Hoàng tử Hô-hen-lô-he biết quân
Pháp đã chiếm được I-ê-na nhưng tuyệt nhiên không ngờ chính cả
Na-pô-lê-ông cũng đã có mặt ở I-ê-na cùng với nhiều quân đoàn.
Đêm 13 rạng ngày 14, Hô-hen-lô-he đình chỉ việc rút lui và hạ
quyết tâm nghênh chiến, điều mà Na-pô-lê-ông không ngờ tới.
E. Tac Le 54
http://ebooks. vdcmedia. com
Trước khi ánh mặt trời buổi sáng toả chiếu, Na-pô-lê-ông
cưỡi ngựa đi duyệt đội ngũ, Na-pô-lê-ông đã nói với binh sĩ rằng,
trận đánh này sẽ nộp toàn bộ nước Phổ cho quân đội Pháp, rằng
hoàng đế tin tưởng vào truyền thống dũng cảm của binh sĩ, và
cũng theo như thường lệ, hoàng đế giải thích cho binh sĩ nghe đại
cương kế hoạch tác chiến của mình.
Rồi bình minh của ngày 14 tháng 10 năm 1806 bắt đầu, ngày
quyết định số phận nước Phổ. Trận chiến đấu đã xảy ra ngay sau
khi mặt trời mọc: trận đánh kéo dài và ác liệt, nhưng ngay từ lúc
đầu, quân Pháp đã chiếm được lợi thế, đến nỗi quân Phổ dù có cố
gắng đến đâu đi nữa cũng không tránh khỏi thất bại. Lúc đầu
quân Phổ và quân Xắc-xông vừa rút lui từ từ vừa ngoan cường
chống cự, nhưng vì biết tập hợp và biết chỉ huy khéo léo các quân
đoàn tinh nhuệ của Sun, của Lan-nơ, của Ô-giơ-rô, của Nây và kỵ
binh của Muy-ra nên hoàng đế đã thực hiện được kế hoạch của
mình từng điểm một. Khi quân Phổ quỵ và bắt đầu chạy trốn thì
liền bị truy kích ngay và đối với kẻ bị bại trận, cuộc truy kích này
còn khủng khiếp hơn cả trận Au-xtéc-lít. Tàn quân vội vã chạy về
hướng Vai-ma và bị kỵ binh của Muy-ra bám riết vào tận trong
thành phố. Đến đây thì quân Phổ phải chịu những tổn thất nặng
nề nhất. Kỵ binh Pháp đang hăng, chém sạch cả những người xin
hàng. Quân Phổ hoàn toàn bị đánh bại. Một bộ phận nhỏ chạy
thoát còn giữ được cái mã nhà binh, còn bao nhiêu bị đánh tan
tành, bị bắt cầm tù hoặc mất tích (phần này chiếm số lớn nhất).
Hô-hen-lô-he, lẩn tránh trong đám tàn quân, đã tìm cách
chạy về Nau-mơ-bua vì ông ta cho rằng ở đó, binh đoàn chủ lực -
lực lượng duy nhất mà từ nay trở đi người ta có thể trông cậy, do
công tước Brun-xvích chỉ huy - được an toàn cùng với nhà vua.
Nhưng, chợt gần tối, một số binh lính khác hốt hoảng chạy đến trà
trộn vào đám bại quân từ I-ê-na trốn về và loan báo rằng có một
tai họa mới vừa giáng xuống nước Phổ. Số là, trước khi tới Naumơ-
bua, công tước Brun-xvích đã dừng lại ở Au-e-xtát, còn cách Iê-
na chưa đầy 25 ki-lô-mét, thì đã chạm ngay phải quân Pháp của
Đa-vu, và điều này đã giải thích cho binh lính của hoàng đế hiểu
rõ tại sao có tiếng súng đại bác từ phía đó vọng tới tai họ trong
NAPOLEON BONAPARTE (quyển 2) 55
http://ebooks. vdcmedia. com
suốt trận đánh. Mặc dầu số lượng quân Pháp ít hơn, vì trong tay
Đa-vu chỉ có binh đoàn của mình, còn Béc-na-đốt chưa tới chi viện
kịp, nhưng đại bộ phận lực lượng của quân Phổ cũng đã bị đánh
bại tan tành. Công tước Brun-xvích bị tử thương vào lúc gay go
nhất. Thế là quân bại trận ở Au-e-xtát lẫn với bại quân của Hôhen-
lô-he ùn ùn từ I-ê-na và Vai-ma kéo đi như thác.
Nhà vua biết rằng, như vậy là trong ngày 14 tháng 10, quân
đội Phổ hầu như không còn gì nữa, sau khi đã bị Na-pô-lê-ông và
thống chế Đa-vu đánh cho thua luôn hai trận trong cùng một
ngày. Ở châu Âu, ngay trong số những kẻ địch tồi nhất của nước
Phổ, chẳng ai ngờ được rằng sự việc lại kết thúc nhanh chóng đến
thế, chỉ sáu ngày sau khi Na-pô-lê-ông bước vào chiến đấu.
Khi bên bại trận truyền cho nhau biết cái tin là đã bị mất
hết và quân đội không còn thì sự kinh khủng đến cực độ và chưa
từng có xâm chiếm lấy họ.
Tàn quân Phổ tiếp tục trốn chạy hỗn độn. Quân Pháp truy
kích và vơ vét được rất nhiều lương thực, xe cộ, lừa ngựa, pháo còn
tốt nguyên và tất cả những thứ tàn quân vứt bỏ lại trên đường
tháo chạy. Na-pô-lê-ông thẳng đường tiến về Béc-lin. Dọc đường,
Na-pô-lê-ông ra lệnh chiếm đóng công quốc Hét-xe-cát-xen, tuyên
bố phế bỏ triều vua đó, xâm chiếm Brun-xvích, Vai-ma và éc-phua,
Nau-mơ-bua, Han-le và Vít-tem-be. Hoàng tử Hô-hen-lô-he rút về
phía trước theo hướng bắc, cùng với chừng 20.000 quân mà hoàng
tử đã tập hợp được, hầu như không có vũ khí, tinh thần bạc nhược
và không phục tùng chỉ huy nữa.
Nhưng, trong cuộc chạy trốn lên phía bắc của hoàng tử, đám
tàn quân đó luôn luôn bị kỵ binh của Muy-ra tập kích nên càng
ngày càng tan rã. Sau khi vượt qua được Pren-xơ-lau, trên đường
đi Xtét-tin, Hô-hen-lô-he đã bị bao vây tứ phía và đã phải đầu
hàng. Trước đó ít hôm, ngay sau khi thống chế Lan-nơ vừa mới
kêu gọi đầu hàng, vị trí kiên cố Xpan-đau đã hạ khí giới đầu hàng
không kháng cự, cùng với những kho tàng đầy ắp dụng cụ chiến
tranh. Và sau khi Hô-hen-lô-he đầu hàng, tướng Lát-xan liền dẫn
E. Tac Le 56
http://ebooks. vdcmedia. com
đầu đội kỵ binh tiến đến chân pháo đài kiên cố Xtét-tin, trong đó
có hơn 6.000 quân phòng giữ cùng với lực lượng pháo binh hùng
hậy, lương thực và đạn dược dồi dào; một tướng kỵ binh Pháp vừa
mới kêu gọi hàng, pháo đài này đã hàng ngay, không một phát
súng chống cự trong khi đối phương không có lấy một khẩu pháo.
Mối kinh sợ đen tối nhất đã đè lên tướng lĩnh, sĩ quan, binh lính
của đám quân Phổ đã sẵn sàng dâng mình cho thất bại. Không còn
chút vết tích gì về cái kỷ luật mà xưa nay họ vẫn từng khoe
khoang. Hàng nghìn binh lính Phổ ra hàng quân Pháp. Sự sụp đổ
tinh thần của bọn chỉ huy Phổ làm cho ngay cả những kẻ chiến
thắng cũng lấy làm lạ. Người ta không nhận ra được những người
mà cách đây nhiều lắm là hai tuần còn dương dương tự đắc và tin
chắc sẽ trừ khử được Na-pô-lê-ông.
Ngày 27 tháng 10 năm 1806, 19 ngày sau khi chiến tranh
bùng nổ, và 13 ngày sau trận I-ê-na và Au-e-xtát, Na-pô-lê-ông hát
khúc khải hoàn tiến vào Béc-lin cùng với bốn thống chế và đội kỵ
binh cận vệ đi tuỳ tùng. Viên thị trưởng giao nộp thủ đô cho Napô-
l ê-ông và yêu cầu đừng bắn phá thành phố. Na-pô-lê-ông hạ
lệnh cho các cửa hàng mở cửa và duy trì sinh hoạt bình thường của
thành phố. Dân chúng rối rít chúc tụng, đón tiếp hoàng đế một
cách sợ hãi, biểu lộ sự quy phục hoàn toàn.
Đóng lại ở Béc-lin, Na-pô-lê-ông đã chú ý trước nhất đến việc
tiêu diệt tàn quân Phổ tan tác ở khắp nơi. Rốt cuộc chỉ còn lại có
đội quân của tướng Bluy-khe, viên tướng Phổ kiên quyết nhất đã
tập hợp được chừng 20.000 vừa sĩ quan và binh lính của các đơn vị
tan rã, rồi cùng chạy lên phía bắc và bị quân của các thống chế
Béc-na-đốt, Sun và Muy-ra đuổi đánh. Đến Lu-bếch, trước mặt
Bluy-khe là biên giới Đan Mạch nhưng nước Đan Mạch vì quá sợ
Na-pô-lê-ông nên đã kiên quyết cấm quân Phổ không được đặt
chân lên lãnh thổ của họ. Như vậy là Bluy-khe không còn đường
thoát vì quân Pháp đang đuổi ngay ở phía sau. Ngày 7 tháng 11,
quân Pháp vào tới Lu-bếch và tiến công quân đoàn của Bluy-khe ở
ngay trong thành phố. Một cuộc giao chiến liều mạng bắt đầu và
trong trận ấy chứng 6.000 quân Phổ bị quân Pháp giết hoặc bắt
làm tù binh. Bluy-khe dẫn đầu 14.000 quân trốn thoát khỏi thành
NAPOLEON BONAPARTE (quyển 2) 57
http://ebooks. vdcmedia. com
phố, nhưng đến tối bị quân Pháp đuổi kịp và bao vây ở cánh đồng
Lu-bếch. Bluy-khe đầu hàng cùng với tất cả số còn lại trong số
14.000 binh lính, sĩ quan và tướng lĩnh, toàn bộ số pháo và đạn
dược của mình. Cùng trong lúc đó, quân Pháp lại đã xuất hiện ở
Cu-xtơ-ranh trên Ô-đe. Quân Pháp đã biết lợi dụng tình trạng mất
tinh thần lạ lùng và không thể tưởng tượng được đang lan tràn
khắp nước Phổ sau trận I-ê-na, đến nỗi chỉ có bốn đại đội bộ binh,
không có pháo, hiện ra dưới chân thành Cu-xtơ-ranh, rồi viên chỉ
huy đội quân bé nhỏ ấy đòi thành Cu-xtơ-ranh phải đầu hàng cũng
chẳng cần phải dùng đến hành động nghi binh vây thành. Vừa mới
gọi hàng, thành Cu-xtơ-ranh đã hạ khí giới cùng với 4.000 quân
trang bị đầy đủ, một số lớn pháo binh và những kho lương thực to
lớn. Hàng loạt các pháo đài kiên cố ấy đầu hàng, không chút
kháng cự - một điều chưa từng thấy có trong lịch sử chiến tranh,
điển hình nhất là pháo đài Mát-đơ-bua - là một giai thoại kỳ lạ mà
Na-pô-lê-ông thoạt nghe báo cáo cũng sửng sốt, chưa dám tin.
Mát-đơ-bua, pháo đài duy nhất chưa đầu hàng, là pháo đài
kiên cố vào bậc nhất và đồng thời cũng là một trung tâm buôn bán
lớn, trù phú. Ở đó, tập trung nhiều kho lương thực và đạn dược
lớn, trong thành có lực lượng đồn trú quan trọng: 22.000 người
trang bị đầy đủ, đặt dưới quyền chỉ huy của tướng Clai. Sau khi
Bluy-khe đầu hàng, 22.000 người ấy và pháo đài Mát-đơ-bua là vị
trí độc nhất còn sót lại của các lực lượng vũ trang Phổ. Thống chế
Nây đã tới chân thành. Trong lúc cấp bách và tin chắc là sẽ thu
được thắng lợi nên Nây cũng không tính đến việc mang theo pháo
để công thành mà chỉ mang theo ba, bốn khẩu súng cối dã chiến.
Nây kêu gọi Clai nên đầu hàng ngay. Thấy đối phương từ chối,
Nây hạ lệnh phát hoả; mấy khẩu pháo nhẹ đem theo đã không gây
ra và cũng không thể gây hư hại gì cho pháo đài được, nhưng thế
là đủ: ngày 8 tháng 11, Clai đầu hàng cùng với toàn bộ thành
quách. Nây tiến vào thành phố và thấy ở đó rất nhiều kho quân
nhu và kho hàng hóa đồ sộ. Sau này, Clai giải thích về hành động
ấy của mình rằng: bởi dân chúng khiếp đảm vì súng cối của quân
Pháp, đã cầu xin Clai, với tư cách là người chỉ huy thành, cần phải
sớm đầu hàng. Thể theo ý muốn đó mà Clai đã đầu hàng.
E. Tac Le 58
http://ebooks. vdcmedia. com
Khi được tin Mát-đơ-bua đầu hàng, Na-pô-lê-ông, nước Pháp
và toàn thể châu Âu đều thấy rõ rằng số phận nước Phổ như thế là
hết. Quân Phổ bị tiêu diệt hay bị bắt, tất cả các thành quách còn
nguyên vẹn cùng với một số lớn kho quân trang, quân dụng, quân
giới, tất cả đều đã rơi vào tay quân Pháp, thủ đô và hầu khắp các
thành phố (trừ Đan-xíc) đều do nhà cầm quyền Pháp cai trị và
nhân dân ở đâu cũng tỏ ra thần phục hoàn toàn.
Sau khi đi lang thang khốn khổ hết từ thành phố này để
sang thành phố khác, vua Phổ, hoàng hậu Lu-i-dơ, con cái và quần
thần (còn lại rất ít) cuối cùng trú lại ở Me-men, biên giới của
vương quốc Phổ. Tất cả những hy vọng đình chiến và hòa bình mà
Phri-đrích Vin-hem ôm ấp đều đã tiêu tan hết, vì Na-pô-lê-ông đã
đề ra những điều kiện rất nghiệt ngã. Na-pô-lê-ông cho đăng trên
báo Pháp những bài mỉa mai châm chọc tàn nhẫn, độc ác đối với
hoàng hậu Lu-i-dơ, chỉ đích danh hoàng hậu là người chịu trách
nhiệm chính về những tai họa đã trút xuống nước Phổ.
Nhưng, những sự lăng mạ ác độc của kẻ chiến thắng đã
không cản trở việc Phri-đrích Vin-hem đệ tam viết cho Na-pô-lêông
một bức thư lời lẽ cung kính, tỏ ý mong mỏi đức hoàng đế Napô-
lê-ông sẽ được hài lòng về những tiện nghi trong hoàng cung ở
Pốt-xđam hoàn toàn còn tốt nguyên. Na-pô-lê-ông không thèm trả
lời.
Trên con đường võ nghiệp dài dẵng và đầy chiến thắng của
mình, trước kia cũng như sau này, chưa bao giờ quyền lực của Napô-
lê-ông lại đạt đến đỉnh cao như mùa thu năm 1806, và về sau
không bao giờ còn thấy lại nữa. Trong một tháng, từ lúc bắt đầu
chiến tranh (8 tháng 10) đến ngày Mát-đơ-bua đầu hàng (8 tháng
11), Na-pô-lê-ông đã hoàn toàn đánh bại một trong bốn cường quốc
lớn ở châu Âu vào hồi bấy giờ mà xưa nay Na-pô-lê-ông không dám
khinh thường. Chiến thắng của Na-pô-lê-ông thật là hoàn mãn và
hào hùng chưa từng thấy. Đây là lần đầu tiên Na-pô-lê-ông được
thấy sự hỗn loạn, sự hoảng hốt của chính phủ và của các tướng
lĩnh Phổ, đầu hàng ngay sau những phát súng đầu tiên, sự thuần
phục nhanh chóng và hoàn toàn tin cậy được của dân chúng và của
các nhà cầm quyền Phổ. Quân Ma-mơ-lúc Ai Cập đã kháng cự,
NAPOLEON BONAPARTE (quyển 2) 59
http://ebooks. vdcmedia. com
quân áo đã kháng cự, quân ý đã kháng cự, quân Nga đã bại trận
nhưng dũng cảm tuyệt vời, và ở trận Au-xtéc-lít, Na-pô-lê-ông đã
phải ca ngợi tinh thần quyết chiến của một số đơn vị Nga. Trong
khi đó, một quân đội tự hào về những truyền thống của Phri-đrích
đệ nhị, một nước thừa hưởng một tổ chức cai trị hoàn hảo nhất và
nhân dân có trình độ văn hóa không thua một nước nào ở châu Âu
hồi ấy, bỗng nhiên biến thành một khối cứng đờ bất động. Toàn
châu Âu sững sờ kinh ngạc và sợ hãi, cố nhiên là không nói đến
những quốc gia Đức, nước nào nước nấy đang vội vã đệ lên Na-pôlê-
ông, ở cung điện Pốt-xđam những lời cam kết hoàn toàn thần
phục.
Rất tự nhiên là trong những ngày tháng 10 và tháng 11 ấy.
Na-pô-lê-ông sống trong một màn sương xán lạn, giữa những tin
tức hàng ngày tới tấp bay về Béc-lin và Pốt-xđam báo tin đầu hàng
của các pháo đài và các đám tàn quân cuối cùng của Phổ; giữa
những sự quy phục van xin tha tội và che chở, những sự khúm
núm cam kết trung thành của các vương hầu, công hầu, vua chúa,
thì rất tự nhiên là Na-pô-lê-ông quyết định giáng cho kẻ thù chính
của mình, là nước Anh, một đòn sấm sét, và đòn ấy có thể thực
hiện được sau khi đã chiến thắng nước Phổ. Chưa đầy hai tuần
sau khi Mát-đơ-bua đầu hàng thống chế Nây, ngày 21 tháng 11
năm 1806, hoàng đế ký đạo luật Béc-lin, nổi tiếng, ban bố việc
phong tỏa lục địa.
Cuộc phong tỏa lục địa đóng một vai trò rất to lớn trong lịch
sử của đế quốc Na-pô-lê-ông, trong lịch sử của toàn châu Âu cũng
như châu Mỹ, nó trở thành cơ sở của toàn bộ cuộc đấu tranh về
kinh tế và như vậy là cả về chính trị nữa, trong suốt thời gian của
thiên anh hùng ca đế chế.
Những điểm chủ yếu của đạo luật Béc-lin gồm những gì?
Việc cấm thông thương với nước Anh có từ hồi cách mạng và sau
đó đã được sắc lệnh ngày 10 Tháng Sương mù năm thứ V (1796)
quy định và bổ sung cho rõ hơn. Dưới thời Na-pô-lê-ông, sắc lệnh
đó không những đã được thừa nhận, mà ngày 22 tháng 2 cùng
E. Tac Le 60
http://ebooks. vdcmedia. com
năm 1806 ấy, trong lúc cấm nhập khẩu các hàng dệt và sợi bông
bất cứ từ đâu đưa tới, một lần nữa hoàng đế đã xác định lại quan
điểm bảo hộ mậu dịch chặt chẽ của mình để bảo vệ nền kỹ nghệ
của nước Pháp. Bằng đạo luật Béc-lin ngày 21 tháng 11 năm 1806,
không phải Na-pô-lê-ông chỉ tiếp tục và củng cố độc quyền nội
thương của đế quốc, mà còn đánh ác liệt vào toàn bộ nền kinh tế
Anh; chủ ý của Na-pô-lê-ông là đưa nó đến chỗ chết ngạt, đến chỗ
nhà nước phá sản, đến chỗ đói kém và đầu hàng. Lần này, điều
chủ yếu là không phải chỉ tống cổ Anh ra khỏi đế quốc Pháp mà
còn muốn tống cổ Anh ra khỏi lục địa châu Âu, giết chết Anh về
mặt kinh tế, tước đoạt các thị trường châu Âu trong tay Anh. Điều
1 của đạo luật viết: "Nước Anh bị coi là ở trong tình trạng bị phong
tỏa" và điều 2 nói: "Tất cả việc buôn bán và giao thiệp với nước
Anh đều bị cấm". Tất cả việc giao thiệp bằng bưu điện hoặc bằng
cách khác đều bị cấm, lệnh ban ra là phải bắt ngay tất cả những
người Anh trú ở khắp mọi nơi, phải tịch thu hàng hóa và tài sản
của họ nói chung.
Khi phân tích việc phong tỏa lục địa, dù cho có thiếu rất
nhiều những điều giải thích cụ thể, chi tiết chăng nữa - Na-pô-lêông
không bao giờ hà tiện việc giải thích này - thì người ta chỉ cần
đọc văn bản đạo luật Béc-lin cũng đủ để nắm được thực chất ý
nghĩa lịch sử của nó: việc phong tỏa kinh tế nước Anh chỉ có thể
thu được một vài kết quả cụ thể với điều kiện: nếu toàn thể châu
Âu không hoàn toàn thuộc quyền Na-pô-lê-ông thì ít ra cũng phải
đặt dưới sự kiểm soát ngặt nghèo của Na-pô-lê-ông. Trái lại, chỉ
cần một cường quốc không chịu khuất phục và tiếp tục buôn bán
với nước Anh thì cũng đủ làm mất hết lực của đạo luật, bởi vì từ
cái nước bất trị đó, hàng hóa Anh (với nhãn hiệu khác) sẽ lan tràn
dễ dàng và nhanh chóng trên toàn cõi châu Âu.
Kết luận đã rõ ràng: nếu muốn thắng được nước Anh thì phải
được tất cả các cường quốc châu Âu thực hiện chặt chẽ việc phong
tỏa lục địa, phải đặt toàn thể châu Âu dưới quyền Na-pô-lê-ông và
điều trước tiên là phải chiếm tất cả các bờ biển ở châu Âu để cho
lính đoan và cảnh binh Pháp hành động được dễ dàng và tiêu diệt
được nạn buôn lậu. Không cần phải hiểu thấu thâm ý chính trị của
NAPOLEON BONAPARTE (quyển 2) 61
http://ebooks. vdcmedia. com
Na-pô-lê-ông cũng thấy được những hậu quả tai hại của việc phong
tỏa không những đối với nước Anh mà còn với đông đảo khách
hàng tiêu thụ ở châu Âu, vì như vậy họ bị thiếu mất nhiều sản
phẩm kỹ nghệ và hàng hóa thuộc địa của Anh, từ bông cho đến càphê
và đường. Na-pô-lê-ông cũng thừa hiểu trước rằng, về phần
những thương nhân người Anh, việc buôn lậu sẽ đem lại rất nhiều
lời, và do đó nó sẽ hoành hành dữ, nó sẽ quyến rũ những thương
nhân Pháp vẫn thường bán nguyên liệu cho người Anh đến mức
nào. Tất cả những điều đó, Na-pô-lê-ông đều đã có dự kiến đầy đủ
và còn một câu trả lời lô-gích như sau: tiếp tục nốt cuộc chinh phục
lục địa châu Âu, đã bắt đầu một cách rất tốt đẹp, để việc phong tỏa
lục địa trở thành hiện thực.
Na-pô-lê-ông đã rất nhanh chóng nhận ra được rằng trong
toàn châu Âu chỉ có một tầng lớp dân chúng - tầng lớp tư sản kỹ
nghệ - là sẽ lấy làm hài lòng về việc không phải cạnh tranh với
hàng Anh. Sau khi nước Phổ bị bại trận và từ khi xứ Xắc-xơ phản
lại đồng minh của mình để đi với Na-pô-lê-ông và hứa thực hiện
đạo luật Béc-lin thì những kỹ nghệ gia xứ Xắc-xơ lấy làm sung
sướng, biểu thị niềm hoan hỉ mãnh liệt, nhưng còn thương nhân,
nông dân và quảng đại quần chúng tiêu thụ lại lấy làm lo lắng và
thất vọng. Na-pô-lê-ông có thể biết trước được rằng chỉ còn có biện
pháp duy nhất là dùng sức mạnh, dọa nạt và cưỡng bức mới buộc
được các chính phủ và nhân dân châu Âu chấp nhận và thực hiện
đúng đắn các điều khoản của việc phong tỏa.
Từ ngày 21 tháng 11 năm 1806, ngày ban bố đạo luật, việc
xây dựng kiểu "đế quốc Sác-lơ-ma-nhơ", việc bành trướng và củng
cố chế độ đó trở thành cần thiết tuyệt đối và bắt nguồn một cách
lô-gích từ phương thức đấu tranh kinh tế của Na-pô-lê-ông chống
lại nước Anh.
Thượng thư ngoại giao Tan-lây-răng được hoàng đế triệu đến
cung điện Pốt-xđam và được lệnh thông báo ngay tức khắc cho các
chư hầu nửa chư hầu những ý định của Na-pô-lê-ông về vấn đề
phong tỏa.
E. Tac Le 62
http://ebooks. vdcmedia. com
Đồng thời, hoàng đế còn ra lệnh cho các thống chế chiếm
đóng càng nhiều càng hay ven biển Bắc và ven biển Ban-tích. Napô-
lê-ông biết rất rõ tính chất quái gở của biện pháp mà ông quyết
định thực hiện. "Chúng ta đã phải hy sinh nhiều khi tiến hành bảo
vệ quyền lợi riêng của chúng ta thoát khỏi cuộc tranh chấp của
bọn vua chúa và chúng ta cũng đã phải hy sinh nhiều khi, sau bao
nhiêu năm văn minh, chúng ta phải quay trở lại với những nguyên
tắc nói lên đặc điểm dã man của thời đại nguyên thuỷ của các quốc
gia; nhưng vì quyền lợi của nhân dân ta và của các đồng minh của
chúng ta, chúng ta buộc phải chống lại kẻ thù chung bằng ngay
những vũ khí mà kẻ thù đã dùng để đánh chúng ta". Na-pô-lê-ông
viết như vậy trong thông báo chính thức gửi cho Thượng nghị viện
của đế quốc Pháp để báo tin việc thi hành phong tỏa lục địa. Bức
thư đó, viết cùng với đạo luật: "Béc-lin, 21 tháng 11 năm 1806".
Với thái độ ngoan ngoãn câm lặng và sợ sệt, châu Âu đón
nhận bản công bố phong tỏa lục địa. Sau thảm họa của nước Phổ.
Chưa nước nào phục hồi được tinh thần và nhiều nước khiếp sợ
tính từng ngày, tin rằng sẽ đến lượt mình mất nước. Nước Anh
biết là từ nay trở đi vấn đề là đấu tranh một mất một còn. Nước
Anh lại hướng về cái cường quốc mà trước đây Anh đã hai lần ngỏ
ý liên minh, vào năm 1798 và vào năm 1805. A-lếch-xan đệ nhất
lại được nước Anh hứa viện trợ tài chính, nếu A-lếch-xan lại chống
Na-pô-lê-ông và có ý định cứu nước Phổ. Chính phủ Anh cũng
thăm dò cả áo, nhưng áo vẫn chưa hồi phục sau thất bại khủng
khiếp ở Au-xét-lít và áo lại còn nhìn sự thất bại của Phổ bằng con
mắt vui mừng độc ác, vì năm 1806 áo đã không dám gia nhập khối
liên minh thứ ba. Để đáp lại, ở Pê-téc-bua, tất cả đều đã sẵn sàng
tái chiến. Ở tất cả các nước, tất cả các kinh thành và đặc biệt ở Pêtéc-
bua, Na-pô-lê-ông tổ chức một bầy gián điệp nhung nhúc và
tay sai đủ hạng, đủ cỡ, cao thì có bá tước, hoàng thân và các bà hào
hoa quý phái, thấp thì có chủ thuyền, chủ quân, quân hầu, viên
chức bưu điện, thầy thuốc, nhân viên chạy thư. Bọn này báo cho
Na-pô-lê-ông biết những cuộc thương lượng giữa Anh và Nga, ý
định và sự chuẩn bị của A-lếch-xan, những lời hứa hẹn viện trợ
tiền bạc cho Nga hoàng trong trường hợp Nga tham chiến. Sau khi
NAPOLEON BONAPARTE (quyển 2) 63
http://ebooks. vdcmedia. com
tạm thời lấy Béc-lin làm trung tâm cai trị đế quốc rộng lớn của
mình, Na-pô-lê-ông chú ý cùng một lúc hai nhiệm vụ khó khăn,
không tách rời nhau: một là đặt ra những biện pháp cần thiết để
thực hiện phong tỏa lục địa; hai là chuẩn bị quân đội để nay mai
giao chiến với quân Nga tất sẽ ứng cứu cho nước Phổ bại trận.
Na-pô-lê-ông ra lệnh chiếm các thành phố buôn bán cổ ở bờ
biển Hăm-bua, Brem-me, Lu-bếch. Quân Pháp tiến quân theo dọc
bờ biển Bắc và Ban-tích, vừa chiếm đóng các thành phố và làng
mạc ở ven biển, bắt giữ người Anh chẳng may sa vào tay họ, tịch
thu hàng hóa Anh dăng khắp nơi một màng lưới đồn bốt và quân
tuần tiễu để ngăn chặn nạn buôn lậu của người Anh. Nước Phổ, xứ
Xắc-xơ và nhiều nước khác thuộc Đức đến tận lúc đó vẫn phải đài
thọ quân đóng trên các nước bị chiếm cứ. Các thành phố đồng
minh thương nghiệp từ nay trở đi phải nuôi dưỡng những lính
đoan và lính canh phòng bờ biển người Pháp đóng trên bờ biển Bắc
để ngăn ngừa hàng hóa Anh đột nhập. Đồng thời, Na-pô-lê-ông còn
tích cực chuẩn bị việc xâm lược ba Lan, mở một chiến dịch mới
chống quân Nga và tập trung nhiều quân ở biên giới Đông Phổ.
Lần tham chiến này của A-lếch-xan được quyết định bởi
những lý do chính đáng hơn năm 1805. Thứ nhất là Na-pô-lê-ông
uy hiếp khá rõ rệt biên thùy nước Nga: quân đội Pháp đã từ Béclin
hành quân về phía tây. Thứ hai là nhiều đoàn đại biểu Ba Lan
nối nhau đến Pốt-xđam để cầu xin Na-pô-lê-ông khôi phục nền độc
lập của Ba Lan, và Na-pô-lê-ông, hoàng đế của nước Pháp, vua của
nước Ý, người bảo hộ Liên bang sông Ranh, không ghét bỏ gì cái
việc thêm vào ba danh hiệu ấy một danh hiệu khác có liên quan
đến nước Ba Lan. Do đó, nước Nga ở vào tình trạng bị đe dọa sẽ
mất Lít-va, Be-lô-rút-xi, có thể cả U-cra-in ở hữu ngạn sông Đơnhi-
ép. Thứ ba là rõ ràng sau khi công bố đạo luật phong tỏa lục
địa, Na-pô-lê-ông sẽ chỉ chịu dừng lại khi nào đã bằng cách này
hoặc cách khác bức được nước Nga đứng về phía các cường quốc
đang thừa hành đạo luật, và cuối cùng là việc ngừng buôn bán với
nước Anh gây nên hậu quả tai hại nghiêm trọng cho việc xuất
cảng nông sản của Nga sang Anh, cũng như đối với việc ổn định
E. Tac Le 64
http://ebooks. vdcmedia. com
tiền tệ của Nga hiện đã đang rất bấp bênh. Tóm lại, có đủ lý do để
chiến tranh với Na-pô-lê-ông, đó là chưa nói đến ý muốn phục thù
trận thất bại nhục nhã ở Au-xtéc-lít, và người ta chuẩn bị cuộc đấu
sức này kỹ càng hơn chiến dịch trước nhiều. Khi người ta kinh
ngạc trước sự sụp đổ không ngờ của Phổ thì người ta đã đánh giá
được lực lượng của kẻ địch mà người ta phải đương đầu. Và cũng
không thể trông cậy và sự giúp đỡ đắc lực của ai cả, vì nước Phổ,
vào cuối năm 1806, hầu như không còn là một cường quốc nữa.
Ở Pê-téc-bua, người ta quyết định đưa ra tiền tuyến một đạo
quân 100.000 người cùng với tổng đội dự bị pháo binh và vài trung
đoàn Cô-dắc để chống Na-pô-lê-ông. Đội cận vệ thì mấy ngày sau
mới rời Pê-téc-bua.
Na-pô-lê-ông quyết định tiến quân trước quân Nga. Tháng
11, quân Pháp đã vào Ba Lan. Giai cấp quý tộc Ba Lan và giai cấp
tư sản chẳng đông đảo gì, phần lớn bao gồm các thương nhân và
các nhà tiểu công nghệ, hoan hỉ đón tiếp quân Pháp, chào mừng
Na-pô-lê-ông, người phục hưng nền độc lập của Ba Lan đã bị mất
đi từ cuối thế kỷ thứ XVIII sau ba lần đất nước bị phân chia.
Nhưng Na-pô-lê-ông có để ý gì đến nền độc lập của Ba Lan. Trong
cuộc đấu trọng đại ấy của ông, ông chỉ cần dùng Ba Lan để làm
tiền đồn hoặc làm bia đỡ đạn khi xảy ra chiến tranh với Nga và áo
ở miền đông châu Âu (với Na-pô-lê-ông, nước Phổ không cần đếm
xỉa tới nữa). Nhưng muốn vậy thì trong chính sách đối ngoại, Napô-
lê-ông phải hành động đúng như là người kế tục truyền thống
cách mạng của nước Pháp tư sản. Song Na-pô-lê-ông chẳng bao giờ
tự lĩnh lấy nhiệm vụ đó, và lúc đó Na-pô-lê-ông cũng chẳng nghĩ
tới việc tiêu diệt đế quốc của bọn Sa hoàng. Đến một lúc nào đó,
nước Ba Lan sẽ là nguồn nhân lực và vật lực để bổ sung, tiếp tế
cho quân đội của Na-pô-lê-ông. Na-pô-lê-ông đã đạt được mục đích
đầu tiên bằng cách tranh thủ được cảm tình rộng rãi của giới tiểu
quý tộc và tư sản ở các thành phố đối với nước Pháp, với tư cách là
người bênh vực tự do của các dân tộc. Bằng một loạt những biện
pháp trưng thu nghiêm ngặt, Na-pô-lê-ông đã bòn rút được những
nguồn lợi khá lớn ở Ba Lan.
NAPOLEON BONAPARTE (quyển 2) 65
http://ebooks. vdcmedia. com
Sau hòa ước Tin-dít, Na-pô-lê-ông phải giải quết "vấn đề Ba
Lan" bằng cách đem phân chia lại nước Ba Lan, và giao cho đồng
minh mới của mình là vua xứ Xắc-xơ phần đất đai lớn nhất của Ba
Lan thuộc Phổ, tên là đại công quốc Vác-sa-va. Công quốc này gồm
nửa phần bắc nước Ba Lan vùng thiểu số, trừ vùng Bi-ê-lốt-xtốc đã
giao cho A-lếch-xan. Nhưng trước khi ký hòa ước Tin-dít, tình hình
thắng bại vẫn chưa rõ rệt, trong lúc chờ đợi, Na-pô-lê-ông đã thành
lập được một phái thân Pháp trong số đại thần người Ba Lan,
nhưng bọn này do dự mãi mới dám quyết định vì họ sợ nước Nga
có thể trả thù vào những chúa đất lớn là họ hàng thân thích của
họ đang ở Lít-va, ở Bê-lô-rút-xi và ở U-cra-in, bất cứ lúc nào cũng
được. Thượng thư bộ chiến tranh của chính phủ lâm thời Ba Lan,
hoàng thân Giô-dép Pô-nhi-a-tốp-xki, sau này trở thành thống chế
Pháp, cũng không tuyên bố ngay là thân Na-pô-lê-ông.
Chính sách đối nội của Na-pô-lê-ông ở Ba Lan nhằm đẩy Ba
Lan tiến một bước trên chiều hướng biến chuyển thành một quốc
gia tư bản. Điều 1 của bản hiếp pháp mà Na-pô-lê-ông đã quy định
cho đại công quốc Vác-sa-va có nói: "Thủ tiêu chế độ nô lệ. Tất cả
mọi người công dân đều bình đẳng trước pháp luật". Thực ra, đó
chỉ là lời nói suông, vì khi đã bỏ làng ra đi thì "người nông dân tự
do" phải nộp lại ruộng đất cho chúa đất. Do chịu ảnh hưởng của
những người công dân tự do là binh lính Pháp nên trong số nông
nô người Ba Lan thuộc Phổ, đã bắt đầu xuất hiện những dấu hiệu
đầu tiên của phong trào đấu tranh chống chúa đất. Nhưng phong
trào đó bị thất bại. Việc "giải phóng" nông dân một cách hình thức
ấy không làm bọn chúa đất mất mát một chút quyền lợi nào.
Quân đội Pháp được đón tiếp nồng hậu ở Ba Lan, vì họ đã
nhen nhóm ở đó những niềm hy vọng: nước Ba Lan thoát khỏi ách
đô hộ của Phổ, cũng như sau này sẽ thoát khỏi ách thống trị của
áo, và viễn cảnh sẽ "đoàn tụ" lại với Lít-va, Be-lô-rút-xi, U-cra-in.
Vùng Pô-dơ-nan đã đón tiếp long trọng thống chế Đa-vu. Khắp
vùng, ngay cả những nơi quân Pháp chưa đi đến, người ta đã cách
chức những nhà cầm quyền Phổ và thay bằng những nhà cầm
quyền người Ba Lan. Vai trò lãnh đạo trong buổi đầu của cuộc nổi
E. Tac Le 66
http://ebooks. vdcmedia. com
dậy chống lại nước Phổ là do Vi-bích-ki, một trong những người đã
tham gia cuộc khởi nghĩa do Cốt-xi-út-cô lãnh đạo, ở Pháp trở về.
Phong trào đấu tranh chống nước Phổ ngày càng phát triển
rộng rãi. Lúc đầu, trong số những binh đoàn khởi hấn đang hình
thành, nổi bật là những cuộc nổi dậy do quý tộc tổ chức, nhưng từ
cuối tháng giêng năm 1807, nhiều trung đoàn chính quy thuộc
"binh đoàn" của tướng Đôm-brao-xki từ ý về xuất hiện trên mặt
trận và tiến về Đan-xích. Đến tháng 2 năm 1807 đã có tới 30.000
quân chính quy do các cựu sĩ quan và hạ sĩ quan của các "binh
đoàn Ba Lan" chỉ huy, các binh đoàn này do Na-pô-lê-ông thành
lập trong chiến dịch đánh nước Ý năm 1796-1797.
Nhưng nhìn chung, người ta không bàn đến việc tổng động
viên ở trong nước để trợ lực cho quân Pháp, và thống chế Lan-nơ
từ Ba Lan viết về cho Na-pô-lê-ông lúc này đang ở Béc-lin rằng
không hy vọng gì nhiều ở người Ba Lan vì họ có nhiều khuynh
hướng vô chính phủ và đối với họ không thể xây dựng một cái gì
lâu bền được.
Cuối tháng 11, Na-pô-lê-ông nhận được tin có nhiều đơn vị đi
trước của quân đội Nga đã vào Vác-sa-va, Na-pô-lê-ông ra lệnh cho
Muy-ra và Đa-vu tức khắc tiến quân đi Vác-sa-va. Ngày 28 tháng
11, Muy-ra dẫn đầu đội kỵ binh, chiếm được thành phố mà quân
Phổ đã bỏ từ chiều hôm trước để rút sang bên kia bờ sông Vi-xtuyn
và đã đốt cháy cầu. Rồi Na-pô-lê-ông cũng đến Ba Lan, lúc đầu ở
Pô-dơ-nan, sau đến ở Vác-sa-va. Bọn quý tộc kéo đến chào mừng,
Na-pô-lê-ông tuyên bố là trước hết cần phải làm cho việc phục
hưng nước Ba Lan trở thành danh chính ngôn thuận. Lẽ ra Na-pôlê-
ông đã định đưa người anh hùng dân tộc Ba Lan nổi tiếng thời
bấy giờ ở Pa-ri về nước, đó là Ta-đê Cốt-xi-út-cô, người cầm đầu
phong trào đấu tranh chống chia cắt nước Ba Lan, dưới triều đại
Ca-tơ-rin. Nhưng Cốt-xi-út-cô đã đưa ra những điều kiện nhằm
bảo đảm nền tự do của Ba Lan khỏi rơi vào tay Na-pô-lê-ông, kẻ
mà Cốt-xi-út-cô coi là một tên chuyên chế. Phu-sê, người tiến hành
thương lượng đã thỉnh thị Na-pô-lê-ông xem nên ăn nói thế nào với
nhà ái quốc Ba Lan. Hoàng đế trả lời một cách giản đơn rằng:
"Cốt-xi-út-cô là một thằng ngốc". Na-pô-lê-ông quyết định chỉ dựa
NAPOLEON BONAPARTE (quyển 2) 67
http://ebooks. vdcmedia. com
vào lực lượng của chính mình, không trông cậy vào cuộc khởi
nghĩa chống lại nước Nga Sa hoàng ở Lít-va và ở Be-lô-rút-xi nữa.
Chiến tranh với nước Nga mở màn. Rời khỏi Vác-sa-va, Napô-
lê-ông tiến công quân Nga. Sau một vài trận xô xát nhỏ, ngày
26 tháng 12 năm 1806 đã xảy ra một trận ở Phu-tút, bên sông Narép.
Tướng Ben-nít-xen chỉ huy quân Nga; đối với Ben-nít-xen, Alếch-
xan thấy vừa có ác cảm lại vừa lo ngại, cũng như đối với
những người đã ám sát Pôn đệ nhất (thực ra họ chỉ là những tên
tòng phạm của A-lếch-xan mà thôi), như A-lếch-xan đã phải cử
Ben-nít-xen vì không được một viên tướng nào có tài hơn. Thống
chế Lan-nơ chỉ huy quân Pháp. Trận đánh kết thúc không phân
thắng bại, và trong mọi trường hợp như vậy, bao giờ đôi bên cũng
đều báo tin rằng mình đã thắng trận lên nhà vua. Lan-nơ báo cáo
lên Na-pô-lê-ông là quân Nga đã bị đuổi ra khỏi Pun-tút và bị tổn
thất nặng, Ben-nít-xen báo cáo lên A-lếch-xan là đã đánh bại được
đích thân Na-pô-lê-ông, trong khi ấy Na-pô-lê-ông chưa hề bao giờ
ở Pun-tút, không ở cả những vùng lân cận Pun-tút.
Nhưng ngay từ trận giáp chiến này, quân Pháp đã hiểu rằng
không phải là họ đang đương đầu với quân Phổ bạc nhược mà là
với những đơn vị Nga tinh nhuệ và dũng cảm. đ Na-pô-lê-ông đóng
bản doanh trú quân ở Ba Lan và đồng thời điều viện từ Pháp sang.
Quân đội Nga cũng nhận được viện binh từ các tỉnh ở trong nước
gửi đến.
Na-pô-lê-ông điều đến Ba Lan chừng 105.000 quân, trong số
đó thì gần 30.000 đóng ở các thành phố và ở giữa Toóc-no và Grôđen
để phòng mọi cuộc tiến công bất ngờ từ Me-men đến, mặc dù
Phri-đrích Vin-hem hầu như đã không còn quân đội. Ben-nít-xen
có từ 80 đến 90 nghìn quân. Hai bên đang bố trí giao chiến. ợ Trận
đó xảy ra ngày 8 tháng 2 năm 1807, ở gần Ai-lau (hay đúng hơn là
ở Proi-sít Ai-lau) thuộc miền Đông Phổ. Na-pô-lê-ông tổng chỉ huy
quân đội Pháp. đ Trận Ai-lau là một trong những trận quyết chiến
ác liệt nhất vào thời ấy và về mặt đó thì nó vượt tất cả mọi trận
mà Na-pô-lê-ông đã giao chiến. Trận Ai-lau kết thúc cũng không
phân thắng bại. Ben-nít-xen đã mất một phần ba quân số, Na-pôlê-
ông cũng tổn thất nặng nề. Quân Nga đã điều ra mặt trận một
E. Tac Le 68
http://ebooks. vdcmedia. com
lực lượng pháo binh nhiều gấp bội quân Pháp và các thống chế
Pháp còn chưa kịp thời có đủ mặt ở trận địa. Quân đoàn của thống
chế Ô-giơ-rô bị pháo binh Nga tiêu diệt gần hết. Chính bản thân
Na-pô-lê-ông cùng với bộ binh ở giữa nghĩa địa Ai-lau, lúc đó là
trung tâm của chiến trường, cũng suýt chết vì đạn đại bác rơi như
mưa xung quanh. Cành cây bị tiện đứt và đạn bay vù vù trên đầu
Na-pô-lê-ông. Na-pô-lê-ông luôn luôn quan niệm rằng một người
chỉ huy trưởng không được liều mạng hy sinh nếu không thực sự
cần thiết, nhưng bây giờ đây, ở Ai-lau, ông lại thấy phải hy sinh
như ở Lô-đi và ở cầu ác-cô-lơ độ nọ. Chỉ khác là ở Lô-đi hoặc ác-côlơ,
Na-pô-lê-ông phải xông trước lên cầu để lôi kéo đám cận vệ do
dự, còn ở Ai-lau thì ông lại phải động viên bộ binh kiên trì giữ
vững trận địa, không được rối loạn hàng ngũ dưới hoả lực của
quân Nga.
Na-pô-lê-ông và cận thần đều thấy rằng chỉ sự có mặt của
hoàng đế mới có thể giữ vững tinh thần bộ binh trong tình thế
khủng khiếp này. Hoàng đế đứng nguyên ở vị trí chỉ huy, tiếp tục
hạ lệnh cho một vài sĩ quan tùy tùng, vừa thoát được nơi tử địa,
đến chỗ Na-pô-lê-ông đang cùng trú với mấy đại đội bộ binh. Dưới
chân Na-pô-lê-ông, xác binh lính và sĩ quan ngổn ngang. Các đại
đội tác chiến bị hoả lực quân Nga tiêu hao dần, lính cận vệ và lính
mặc áo giáp dần dần đều phải ra thay thế họ. Vừa bình tĩnh ra
lệnh, Na-pô-lê-ông vừa đợi thời cơ, và thời cơ đã đến khi toàn bộ kỵ
binh Pháp đột kích thắng lợi vào chủ lực quân Nga và cuối cùng đã
cứu vãn được tình thế. Rốt cuộc nghĩa địa Ai-lau vẫn ở trong tay
quân Pháp và trung tâm của trận đánh di động thành nhiều điểm
trên chiến trường rộng mênh mông.
Khi bóng tối bắt đầu phủ kín chiến trường thì quân Pháp tự
coi là kẻ thắng trận, vì Ben-nít-xen đã rút lui. Trong thông báo,
Na-pô-lê-ông nói đến thắng lợi, nhưng không phải chỉ có riêng
mình Na-pô-lê-ông mới hiểu là quân Pháp không thu được thắng
lợi thực sự trong ngày huyết chiến ác liệt đó, vì quân Pháp đã bị
hy sinh rất nhiều. Na-pô-lê-ông cũng hiểu tổn thất của quân Nga
còn lớn hơn thế nữa (xong cũng không đến nỗi bị tổn thất mất nửa
quân số như quân Pháp đã xác định). Na-pô-lê-ông biết là Ben-nítNAPOLEON
BONAPARTE (quyển 2) 69
http://ebooks. vdcmedia. com
xen còn giữ được những lực lượng đáng sợ, có tinh thần chiến đấu
cao và không những không thừa nhận bị thất bại, Ben-nít-xen còn
loan báo rầm rộ thắng lợi của mình đi khắp nơi.
Suốt trong bốn tháng, quân Pháp không thu được một kết
quả nào đối với quân Nga, và Cô-lanh-cua, công tước xứ Vi-xăng,
hơi nản chí, viết rằng có trời biết được bao giờ thì họ sẽ thắng lợi.
Trên thị trường chứng khoán Pa-ri, sau trận Ai-lau, tiền tệ sụt giá
đùng đùng. Ở xa nước Pháp, đứng trước quân Nga đã giáng cho
quân Pháp một đòn ác liệt không kém gì đòn quân Pháp đánh vào
họ, Na-pô-lê-ông phải chuẩn bị một trận quyết định. Bởi vì chỉ một
trận thất bại hay chỉ một trận Ai-lau mới nữa thôi là sẽ đủ để mở
đầu cho toàn thể châu Âu nổi dậy chống lại kẻ xâm lược.
Mùa đông buốt lạnh và mù sương, Na-pô-lê-ông phải đóng
quân trên đất nước Ba Lan hoang tàn và miền Đông Phổ. Sau trận
Ai-lau các bệnh viện đầy ứ những thương binh nặng. Trên bãi
chiến trường, hàng nghìn xác chết bỏ lại không chôn cất, rữa thối
và mùi xú uế xông lên nồng nặc hàng ki-lô-mét xung quanh, làm
không ai dám đến gần.
Na-pô-lê-ông quyết định đợi sang xuân sẽ lại mở chiến dịch.
Với tinh thần không mệt mỏi, Na-pô-lê-ông vừa thân hành đi kiểm
tra những vị trí xa xôi nhất, trên một địa bàn rộng lớn, vừa đi
thăm các bệnh viện, săn sóc các chuyến xe tiếp tế, vừa bổ sung
quân số bằng tân binh đưa ở Pháp sang. Hoàng đế rất chú ý đến
tình hình là quân Nga hầu như ở ngay trên đất nước họ, cách biên
thùy đất nước họ có mấy bước chân, còn Na-pô-lê-ông thì cách xa
nước Pháp bằng cả một vùng đất đai rộng lớn gồm những nước
châu Âu bại trận và hầu như đã bị khuất phục nhưng căm ghét
Na-pô-lê-ông. Những vật phẩm cần thiết đều phải tiếp tế từ xa lại.
Nhân dân bị quân đội cướp bóc sạch trơn, họ đói khát đi lang
thang cùng vợ con xung quanh các trại lính Pháp để xin ăn.
Na-pô-lê-ông không muốn mình sống đầy đủ qua tiết mùa
đông này trong các thành phố bị chiếm đóng, ở Pô-dơ-nan, ở Brexlau,
hay ở trong lâu đài Vác-sa-va lộng lẫy. Na-pô-lê-ông muốn
E. Tac Le 70
http://ebooks. vdcmedia. com
duy trì tinh thần của binh sĩ trong chiến dịch đầy gian khổ này
bằng hành động gương mẫu của mình. Từ bản doanh trú quân,
Na-pô-lê-ông viết thư cho anh là Giô-ép, người mà Na-pô-lê-ông đã
phong cho làm vua ở Na-plơ, nói rằng có khi 15 ngày ông không
tháo ủng. Na-pô-lê-ông nói thêm: quân đội Pháp sống trong tuyết
đọng và bùn lầy, không rượu vang, không rượu mạnh, không bánh,
ăn toàn khoai và thịt, lúc tiến lúc lùi, đời sống căng thẳng, thiếu
thốn, lúc nào cũng phải đánh nhau với quân địch. Thương binh
được chở trên xe trượt tuyết không mui đưa đến một địa điểm các
đấy 50 dặm. Họ đã tiến hành chiến tranh với tất cả sức lực của họ
và trong tất cả sự khủng khiếp của chiến tranh.
Mấy tháng buộc phải ngừng chiến đối với Na-pô-lê-ông là cả
một giai đoạn làm việc tích cực phi thường. Cứ ba, bốn ngày lại có
công văn giấy tờ từ Pa-ri, An-xtéc-đam, My-lan, Na-plơ, Béc-lin gửi
tới cùng với báo cáo của các bộ trưởng, các thống chế và các phó
vương, thư tín của các đại sứ. Là một ông vua độc tài cai trị nhiều
quốc gia lớn, bao giờ Na-pô-lê-ông cũng giành cho mình quyền tối
hậu quyết định tất cả các vấn đề quan trọng. Lúc thì trú trong một
kho thóc, như khi ở Ô-xtê-rốt, lúc ở trong một túp lều của nông
dân, Na-pô-lê-ông xem công văn giấy tờ gửi tới, hạ mệnh lệnh và
quyết định. Trong cùng một ngày, Na-pô-lê-ông thảo đạo luật tăng
cường việc kiểm tra thuế quan; sửa đổi và ký các văn bản điều lệ
của một trường học cho con gái các sĩ quan; khiển trách em mình
là vua nước Hà Lan hoặc yêu cầu vua xứ Ba-vi-e phải tăng cường
việc giám thị vùng Ti-rôn, Na-pô-lê-ông ra lệnh cho dòng họ Buốcbông
Tây Ban Nha tăng cường quân số canh phòng bờ biển, ông
chú ý đến văn học, đùng đùng giận dữ về những quan điểm văn
học của tuần báo Méc-cuy-rơ nước Pháp mà công cho là ngu xuẩn,
chỉ thị cho bộ trưởng công an Phu-sê phải lập tức sửa lại tất cả
những ý kiến của tờ báo đó và thậm chí ra lệnh tìm một người chủ
bút khác "biết lẽ phải hơn" cho tờ báo đó. Na-pô-lê-ông hỏi cả tình
hình kỹ nghệ tơ lụa Li-ông và còn muốn biết tại sao người ta lại để
các nữ diễn viên sân khấu Pháp người nọ thủ đoạn với người kia,
ảnh hưởng đến nghệ thuật của họ; Na-pô-lê-ông ra lệnh trục xuất
bà Xta-en khỏi Pa-ri vì những tư tưởng tự do của bà ta; soát lại các
NAPOLEON BONAPARTE (quyển 2) 71
http://ebooks. vdcmedia. com
sổ sách và báo cáo của Bộ tài chính và đã phát hiện ra được nhiều
sự nhầm lẫn, không chính xác. Ông cách chức và bổ nhiệm các
công chức ở bên ý, ra lệnh theo dõi chu đáo tình hình ở áo và
những công việc chuẩn bị về mặt quân sự của nước Áo; ra lệnh
kiểm tra các thành phố và làng mạc ở Phổ.
Những loại công việc ấy rất nhiều và rất khác nhau, nhưng
Na-pô-lê-ông bao giờ cũng đề ra được những giải pháp rõ ràng,
chính xác và không chậm trễ; không hài lòng giải quyết các công
việc mà các bộ trưởng, các tướng lĩnh và các đại sứ đã đệ lên, chính
bản thân Na-pô-lê-ông đề ra những vấn đề mới và yêu cầu mọi
người phải báo cáo gấp. Các đội giao thông liên lạc phi ngựa chí tử
đi về các phía đã định và các mệnh lệnh được thi hành. Na-pô-lêông
chỉ đạo tất cả những côngviệc đó cùng một lúc với những công
việc chính có liên quan đến việc chuẩn bị về mặt ngoại giao và
quân sự của chiến dịch mùa xuân sắp tới.
Na-pô-lê-ông thành công rực rỡ trong việc đạt tới mục tiêu
mà ông ta đã trù tính từ cuối năm 1806, lôi kéo được vua Thổ đẩy
mạnh hơn nữa cuộc chiến tranh chống lại nước Nga mà Na-pô-lêông
đã tuyên chiến. Tháng 3 năm 1807, Na-pô-lê-ông viết một bức
thư, lời lẽ rất không khéo, gửi cho vua Thổ khiến vua Thổ hành
động kiên quyết hơn, như trước đây Na-pô-lê-ông đã nhen lại mâu
thuẫn giữa Xe-lim với nước Anh. Do đó một bộ phận quân Nga
phải rút khỏi sông Vi-xtuyn và Ni-ê-men, nơi quyết định số phận
của chiến dịch. Na-pô-lê-ông cũng đã tiến hành đàm phán mấy
ngày với triều đình nước Phổ đang tị nạn ở Cơ-ni-xbéc. Điều kiện
của Na-pô-lê-ông đưa ra đối với Phri-đrích Vin-hem đệ tam xem ra
quá nặng, Vin-hem đã bỏ dở cuộc điều đình. Ngày 26 tháng 4, Phổ
hội kiến riêng với Nga hoàng ở Bác-ten-xtanh và sau đó trở thành
hoàn toàn bất trị: chính Vin-hem đệ tam đã đề ra những điều kiện
mà Na-pô-lê-ông dù có bị đại bại chăng nữa cũng không bao giờ
chấp nhận được.
Na-pô-lê-ông cho rằng trong chiến tranh không có việc gì nhỏ
mọn cả; ông cân nhắc hết thảy, dự kiến hết thảy vì biết rẳng kết
quả của một trận đánh lúc đang ở vào phút quyết định đôi khi lại
phụ thuộc vào những nguyên nhân không thể xác định được.
E. Tac Le 72
http://ebooks. vdcmedia. com
Người, pháo, đạn dược ùn ùn tăng viện về các đồn trại và tự thân
hoàng đế phân phối các thứ đó cho các quân đoàn. Ông đã ban bố
đúng lúc rất nhiều mệnh lệnh và đã ký một loạt các hiệp ước để bổ
sung vào quân đội hiện thời của ông thêm nhiều chi đội lính Đức,
ý, Hà Lan.
Châu Âu khiếp đảm đến mức độ mà Na-pô-lê-ông muốn làm
gì thì làm, ngay cả đối với cường quốc chưa bao giờ tham chiến với
Na-pô-lê-ông hay với một nước nào khác. Cho nên muốn tăng
cường quân đội để sau đây giao chiến với quân Nga, Na-pô-lê-ông
tính ra rằng có thể yêu sách Tây Ban Nha chừng 15.000 quân,
mặc dù không có quyền hoặc một lý do nào cả, và Tây Ban Nha
cũng không ở trong tình trạng chiến tranh với Phổ hay Nga. Một
bức công hàm khẩn cấp được gửi đến Ma-đrít, trong đó Na-pô-lêông
lưu ý thủ tướng Tây Ban Nha Gô-đoay về việc 15.000 quân đó
rằng, bản thân họ thì "hoàn toàn vô dụng", nhưng trái lại, đối với
Na-pô-lê-ông có rất nhiều tác dụng. Thế mà cái lý lẽ tưởng chừng
không thể có được ấy - vì chẳng có lý lẽ nào khác - lại đã tỏ ra có
sức thuyết phục chính phủ Tây Ban Nha đến nỗi 15.000 quân được
đưa ngay đến cho Na-pô-lê-ông, một phần sang Đông Phổ, một
phần sang miền bắc nước Đức. Tháng 5 năm 1807, Na-pô-lê-ông có
dưới quyền tám thống chế và ngần ấy quân đoàn, với tổng số quân
là 228.000 người, không kể độ 170.000 binh lính chiếm đóng nước
Phổ và chưa bị gọi đi tham gia chiến dịch sắp mở vào mùa xuân.
Trong mùa xuân ấy, tình hình tiếp tế được cải thiện. Ngày 26
tháng 5, Đan-xích đầu hàng thống chế Lơ-phe-vrơ sau một thời
gian cầm cự tương đối dài và người ta thu được ở đó nhiều kho
lương thực lớn và quân dụng đủ các loại.
Giai đoạn kết thúc đến gần. Quân đội Nga, sau trận Ai-lau
cũng được tăng cường thêm về quân số, nhưng trang bị lại kém
nhiều so với đại quân của Na-pô-lê-ông. Trong quân đội Pháp, tất
nhiên cũng có nạn tham ô lũng đoạn: Na-pô-lê-ông đã uổng công
trong việc diệt bọn ăn cắp và bọn hối lộ, bọn đầu cơ và bọn môi
giới, bọn tài chính bất lương và bọn lũng đoạn. Trong cuộc chiến
tranh này, Na-pô-lê-ông đã bị thất bại, và ngay ở Pháp người ta
cũng nói rằng tất cả bọn ăn cắp ấy đều chỉ cười khi bọn chúng
NAPOLEON BONAPARTE (quyển 2) 73
http://ebooks. vdcmedia. com
nghe thấy người ta tán tụng hoàng đế là "vô địch". Người ta còn
nói rằng quân Pháp sống cực kỳ gian khổ, vất vưởng suốt cả mùa
đông năm 1807 trong một vùng hoang tàn, tuy vậy, quân Nga lại
còn sống cực khổ hơn nhiều. Binh lính Nga đói và rét, chết như
ruồi.
A-lếch-xan đệ nhất sợ một trận Au-xtéc-lít thứ hai. Từ lâu,
trong giới cầm quyền và triều đình, người ta cho rằng cần thiết
phải dốc toàn bộ lực lượng tinh thần và vật chất của nhân dân Nga
để chuẩn bị cuộc chiến đấu lớn. ý định đó đã mang lại những kết
quả rất kỳ lạ. Người ta phổ biến mục đích ấy cho hội đồng tôn giáo,
rồi hội đồng này, hoặc do người ta gợi ý hoặc do ý kiến riêng của
hội đồng đã quyết định mở một cuộc vận động lạ lùng, làm kinh
ngạc bao nhiêu người hồi đó. Trong bản sắc dụ gửi cho toàn thể
giáo dân chính thống do những người chăn dắt linh hồn chuyển
đến, Na-pô-lê-ông được miêu tả như là tiền thân của Quỷ vương
phản Chúa, như kẻ thù từ hàng triệu năm nay của đức tin, như
người sáng lập ra pháp đình Do Thái, ngoài ra, người ta còn nói
Na-pô-lê-ông là người bỏ đạo Thiên chúa để theo đạo Hồi (ám chỉ
các chiến dịch ở Ai Cập và ở Xi-ri), Na-pô-lê-ông gây chiến với Nga
nhằm mục đích chính là tiêu diệt nhà thờ chính thống.
Đó là tóm tắt bản tài liệu lạ lùng đó đã được đọc trên tòa
giảng của tất cả các nhà thờ của nước Nga. Nhưng việc chuẩn bị tư
tưởng cho cuộc đấu tranh chống lại các binh đoàn của Quỷ vương
phản Chúa còn chưa phát triển đến mức mong muốn thì giờ quyết
định đã điểm.
Đầu tháng 5, theo lệnh của Na-pô-lê-ông, tất cả các đơn vị
đóng ở thành phố và làng mạc được điều động đến doanh trại và
ngay sau đó, quân đội đã sẵn sàng chiến đấu. Ben-nít-xen, không
biết việc ấy, đã quyết định tiến công vào những ngày đầu tháng 6.
A-lếch-xan đệ nhất tới bản doanh, thúc giục tướng Ben-nít-xen ráo
riết và càng tin tưởng vào những lời quyết đoán huênh hoang của
chính viên tướng này: tô vẽ thêm những câu chuyện về trận Ailau,
Ben-nít-xen đi đến chỗ cho Nga hoàng tin rằng Na-pô-lê-ông
đã bị giáng một đòn khủng khiếp ngày 8 tháng 2, và bây giờ đây,
E. Tac Le 74
http://ebooks. vdcmedia. com
mùa đông đã qua, đường sá đã đi lại được thì đã đến lúc phải hành
động ngay.
Quân Nga bước vào chiến dịch ngày 5 tháng 6; tuân theo
mệnh lệnh của Ben-nít-xen, Ba-gra-chi-on tiến công vào quân
đoàn của Nây được phái đi làm nhiệm vụ trắc vệ, còn thủ lĩnh Côdắc
là Pla-tốp thì vượt qua sông An-le. Nây vừa rút lui vừa chiến
đấu chống lại đối phương đông gấp bội (chừng 30.000 người), họ
vừa tiến công vừa uy hiếp Nây. Đồng thời, quân Nga tiến công vào
nhiều điểm khác.
Na-pô-lê-ông định mở màn chiến dịch vào ngày 10 tháng 6.
Hành động bất ngờ của quân Nga đã buộc Na-pô-lê-ông phải thay
đổi ngay kế hoạch. Chạy vội ngay ra chiến trường, Na-pô-lê-ông
ngạc nhiên thấy quân Nga, vì lẽ gì không biết đã ngừng binh lại,
không truy kích quân đoàn của Nây nữa, và sau khi dừng lại tại
chỗ gần 24 giờ, lại quay trở lại một cách bất ngờ. Nhanh chóng tập
trung thành một khối xung kích gồm sáu quân đoàn cộng thêm đội
quân cận vệ, cả thảy hơn 125.000 người, Na-pô-lê-ông ra lệnh cho
các thống chế phản kích. Lúc đó, theo một vài con số ước lượng,
Ben-nít-xen có chừng 85.000 quân và theo tài liệu khác thì có
chừng 100.000 quân chiến đấu. Đến vùng ngoại ô Hai-lơ-léc, Bennít-
xen dừng lại chiếm lĩnh các cứ điểm kiên cố, và trận chiến đấu
diễn ra ngày 10 tháng 6 kéo dài vài tiếng đồng hồ. Trong thời gian
ấy, đội tiền vệ quân Pháp bị thiệt mất chừng 8.000 người vừa chết
vừa bị thương, và quân Nga mất gần 10.000 người. Ben-nít-xen bị
thương. Na-pô-lê-ông cho hai quân đoàn tiến quân trên đường đi
Cơ-ni-xbéc và do đó, Ben-nít-xen phải rút lui về Bác-ten-xtai ở
phía đông-bắc. Chủ tâm của Ben-nít-xen là dùng trận Hen-béc để
làm chậm bước tiến của Na-pô-lê-ông, nhưng Na-pô-lê-ông lại đã
cho chủ lực của ông tiến thẳng đến Cơ-ni-xbéc, qua Ai-lau. Na-pôlê-
ông đã dự kiến là đối phương có ý cứu thủ đô Đông Phổ. Và, hồi
ba giờ sáng ngày 14 tháng 6, thống chế Lan-nơ nhận thấy quân
Nga đã tiến vào thành phố nhỏ Phrít-lan từ hôm trước, đang
chuẩn bị vượt sang hữu ngạn sông An-le để về Cơ-ni-xbéc. lập tức
Lan-nơ hạ lệnh nổ súng.
NAPOLEON BONAPARTE (quyển 2) 75
http://ebooks. vdcmedia. com
Thế là trận đánh lớn diễn ra vào ngày 14 tháng 6 năm 1807,
và cũng là trận chấm dứt chiến tranh. Lan-nơ phái các sĩ quan tuỳ
tùng đến báo cáo với Na-pô-lê-ông và lập tức Na-pô-lê-ông chỉ thị
cho tất cả các lực lượng phải cấp tốc hành quân và bản thân Napô-
lê-ông cũng lập tức đến nơi diễn ra chiến sự. Na-pô-lê-ông đã
nhận ra sự nhầm lẫn tai hại của Ben-nít-xen, trong lúc vội vã vượt
sông, đã để quân đội ùn lại thành một khối lớn ở khuỷu sông Anle.
Thống chế Nây nhận nhiệm vụ nguy hiểm là tiến công thẳng
vào chủ lực của quân địch. Quân Nga, đặc biệt là đội kỵ binh cận
vệ do Cô-lô-gri-vốp chỉ huy, đã chống lại rất ngoan cường, và một
bộ phận quân đoàn của Nây trong lúc tiến công vì đội hình quá
dày đặc, đã bị tiêu diệt hoàn toàn. Quân Pháp, sau khi chiến đấu
vô cùng gay go mới chiếm được Phrít-lan, đã phá cầu trên sông Anle.
Na-pô-lê-ông đích thân chỉ huy trận đánh. Khi một đại bác bay
qua đầu, hoàng đế trông thấy một chiến sĩ đứng gần mình hoảng
sợ rụt đầu lại thì hoàng đế bảo người lính: "Nếu viên đạn có dành
trước cho anh thì dù anh có nấp dưới 30 thước nó cũng đi tìm anh".
Sai lầm căn bản của Ben-nít-xen đã đưa quân chỗ thất bại hoàn
toàn, mặc dầu họ chiến đấu rất dũng cảm: quân Nga phải nhảy
xuống sông để tránh pháo binh của Pháp sát thương Một bộ phận
chạy trốn dọc theo bờ sông, một bộ phận khác hàng, nhưng số bị
bắt thì ít hơn số bị chết đuối rất nhiều. Hầu hết số pháo của quân
Nga rơi vào tay Na-pô-lê-ông. Sau khi bị nặng nề (hơn 25.000 chết,
bị thương và bị bắt), Ben-nít-xen đã vội vã lui về hướng Pre-ghên
và bị quân Pháp bám sát. Chỉ còn cách chuồn mới có thể tránh bị
tiêu diệt hoàn toàn. Ngay sau trên Phrít-lan, thống chế Sun vào
thành Cơ-ni-xbéc và vơ vét được rất nhiều quân cụ, lương thực,
quần áo mà quân Anh thì không dự kiến được tai biến sắp xảy ra,
vừa mới đưa từ đường biển vào. Năm ngày sau trận Phrít-lan,
quân lính của Na-pô-lê-ông đã tiến tới sông Ni-ê-men vào ngày 19
tháng 6. Tàn quân Nga vượt sông. Na-pô-lê-ông tiến đến Tin-dít,
biên giới đế quốc Nga.
Chú Thích:
. Tuần báo thành lập năm 1672, đăng tin tức trong triều
đình, những bài thơ ngắn, truyện ngắn. Bị gián đoạn nhiều lần,
E. Tac Le 76
http://ebooks. vdcmedia. com
nhưng tờ báo tiếp tục sống đến tận năm 1825. Năm 1889 một số
nhà văn phái "tượng trưng" lấy tên cũ ấy để ra một tờ báo văn học.
Cho đến tận phút cuối cùng, A-lếch-xan cũng chưa nhìn thấy
sự thất bại. Ngày 12 tháng 6, khi những tin tức của trận Han-béc
bay về Tin-dít báo tin trận đánh đã kết thúc với những tổn thất
nặng nề và quân Nga đã phải rút lui thì Công-xtăng-tin, em hoàng
đế A-lếch-xan, đã dùng những lời lẽ rất mạnh thúc giục Nga hoàng
nên điều đình ngay với Na-pô-lê-ông. Công-xtăng-tin thưa rằng:
"Tâu hoàng thượng, nếu hoàng thượng không muốn giảng hòa với
nước Pháp thì hoàng thượng hãy phát cho mỗi binh sĩ một khẩu
súng ngắn nạp sẵn đạn và ra lệnh cho họ tự bắn vào đầu họ,
hoàng thượng cũng sẽ thu được kết quả giống như việc hoàng
thượng muốn đánh một trận cuối cùng khác, trận đó tất nhiên sẽ
mở cửa cho quân đội Pháp tràn vào đất đai của hoàng thượng". Alếch-
xan không muốn nghe gì hết. Ông ta rời Tin-dít, đến gặp các
lực lượng dự bị cuả quân Nga vào chiều ngày 14 tháng 6 tức là
đúng vào lúc quân Nga bị chết chìm trong sóng nước sông An-le ở
Phrít-lan, và sáng ngày 15, những tin tức đầu tiên về cuộc thất bại
bắt đầu về tới Tin-dít: người ta được biết rằng một phần ba đội cận
vệ của quân Nga đã bị tiêu diệt ở Phrít-lan sau một trận chiến đấu
anh dũng, Ben-nít-xen đã mất trí và không biết làm thế nào cả.
Tiếp theo những tin đồn đại là tin chính xác hơn: ở Phrít-lan, quân
đội Nga đã bị thất bại khủng khiếp, không kém gì ở Au-xtéc-lít
năm 1805, Na-pô-lê-ông và đại quân có thể tràn ngay vào nước
Nga. Bộ tổng chỉ huy quân Nga hoảng loạn.
Đê-ni Đa-vi-đốp, người chiến sĩ du kích nổi tiếng năm 1812,
viết về tình trạng quân đội Nga sau trận Phrít-lan như sau: "Ngày
18 tháng 6, tôi đến đại bản doanh thấy nhốn nháo một lũ người
tạp nham: Anh, Thụy Điển, Phổ, bảo hoàng Pháp, các viên chức
hành chính và quân sự Nga, tư sản, những nhân vật không biết gì
về công tác quân sự cũng như tất cả các công việc khác, bọn ăn
bám, bọn âm mưu, nói tóm lại đó là nơi họp chợ của bọn đầu cơ
chính trị và quân sự, chúng giãy giụa trước sự đổ vỡ của bao nhiêu
hy vọng bao nhiêu chương trình và bao nhiêu mưu mô của chúng.
NAPOLEON BONAPARTE (quyển 2) 77
http://ebooks. vdcmedia. com
Tất cả bọn chúng đều nơm nớp lo sợ, dường như chỉ trong nửa giờ
nữa là đến ngày tận số của loài người".
Ben-nít-xen đề nghị A-lếch-xan cho phép một hiệp ước đình
chiến. Lần này, A-lếch-xan đành cam chịu...
Na-pô-lê-ông chấp nhận những đề nghị đó ngay khi vừa tiếp
được. Ông ta cũng không còn lý do gì để tiếp tục chiến tranh với
Nga, vì muốn tiến hành một cuộc chiến tranh như vậy thì phải
mưu tính một cuộc chuẩn bị hoàn toàn khác. Nước Phổ đã bị quy
phục và nước Nga có thể chấp thuận thực hiện phong tỏa lục địa
và như vậy là Nga sẽ đi theo đường lối chính trị của Na-pô-lê-ông.
Lúc này, Na-pô-lê-ông chỉ cần ở A-lếch-xan có thế mà thôi.
Ngày 22 tháng 6, A-lếch-xan cử tướng bá tước Lô-ba-rốp Rôtốp-
xki đến gặp Na-pô-lê-ông ở Tin-dít, nơi hoàng đế Pháp đóng
bản doanh sau khi rời Phrít-lan. Na-pô-lê-ông mở cuộc hội đàm với
Lô-ba-nốp; vừa tiến sát đến cái bàn trên trải một tấm bản đồ, và
vừa chỉ sông Vi-xtuyn, Na-pô-lê-ông vừa nói rằng: "Đây là biên giới
của hai đế quốc, bên này là hoàng đế của ông trị vì, bên kia là tôi".
Nói như vậy là Na-pô-lê-ông đã để lộ ra ý định thủ tiêu nước Phổ
và chia cắt nước Ba Lan.
Lúc này, A-lếch-xan đang ở Sáp-li. Trong những ngày khủng
khiếp chờ đợi Lô-ba-nốp ký hiệp ước đình chiến trở về, A-lếch-xan
đã sống lại những ngày qua sau trận Au-xtéc-lít, và còn khốn khổ
hơn thế nữa. Vì chỉ trong một tuần rưỡi là Na-pô-lê-ông có thể tới
Vin-nô. "Chúng ta bị tổn thất ghê gớm về sĩ quan và binh lính: tất
cả các tướng lĩnh của chúng ta, và trước hết là những vị tướng giỏi
đều đã bị thương hoặc đau ốm - A-lếch-xan thú nhận như vậy - tất
nhiên, rồi đây nước Phổ sẽ lâm vào cảnh gay go, nhưng có những
lúc trước hết ta cần phải suy nghĩ đến việc bảo tồn mình và chỉ
nên tuân theo một nguyên tắc duy nhất là: quyền lợi của quốc
gia". Sự quan tâm "bảo tồn mình", như A-lếch-xan đã bày tỏ trong
câu chuyện với hoàng thân Cu-ra-kin ở Sáp-li, đã buộc A-lếch-xan
phải thay đổi về căn bản đường lối trong 24 tiếng đồng hồ; sau khi
nhận được tin về Phrít-lan phải quyết định đình chiến và nếu cần,
còn phải liên kết với Na-pô-lê-ông chuyển hướng bất ngờ ấy của
E. Tac Le 78
http://ebooks. vdcmedia. com
nước Nga mà nước Phổ có vĩnh viễn mất đi hay chỉ còn lại một
mảnh thì đó chỉ là vấn đề phụ.
Các triều thần tập hợp quanh Sa hoàng ở Sáp-li, run như cầy
sấy, chỉ sợ đội tiền vệ của Na-pô-lê-ông tập kích tới.
Khi được tin Na-pô-lê-ông ưng thuận đình chiến và ký hòa
ước A-lếch-xan và quần thần lại hoan kỉ cuống cuồng. A-lếch-xan
đệ nhất lập tức ra lệnh báo cho Na-pô-lê-ông hay tin rằng Nga
hoàng khao khát mong muốn có sự liên minh chặt chẽ với Na-pôlê-
ông, và chỉ có sự liên mình Pháp - Nga mới có thể đem lại hạnh
phúc và hòa bình cho thế giới. Sau khi phê chuẩn hiệp định đình
chiến, A-lếch-xan ngỏ ý muốn hội kiến riêng với Na-pô-lê-ông.
A-lếch-xan không thể nào trì hoãn việc giải thích cho Phriđrích
Vin-hem đệ tam, người mà cho đến phút cuối cùng vẫn còn
tin vào tình hữu nghị của A-lếch-xan. Nga hoàng đã giải thích cặn
kẽ và vua Phổ đã xin đình chiến với Na-pô-lê-ông. Vua Phổ định cử
thượng thư Ha-đen-be, người giàu lòng yêu nước, đến đại bản
doanh của Na-pô-lê-ông ở Tin-dít. Nhưng Na-pô-lê-ông nổi khùng
ghê gớm khi người ta đọc đến tên Ha-đen-be ông ta giậm chân và
hét lên đến nỗ người ta không dám nói đến Ha-đen-be nữa. Người
ta báo vua Phổ hiểu rõ là nhà vua sẽ bị đối xử một cách không
khoan nhượng.
Ngày 25 tháng 6 năm 1807, lần đầu tiên hai vị hoàng đế gặp
gỡ nhau. Để A-lếch-xan không phải qua bên bờ sông phía quân
Pháp, bởi lẽ quân Pháp đã chiếm được sông Ni-ê-men, cũng như
Na-pô-lê-ông không phải qua bên bờ phía quân Nga, người ta đã
cắm ngay ở giữa lòng sông một cái bè trên dựng hai cái lều lộng
lẫy. Tất cả đội cận vệ của Na-pô-lê-ông xếp hàng dọc ở bờ sông bên
này, và trên bờ sông bên kia là đội cận vệ của A-lếch-xan với số
lượng ít hơn.
Đê-ni Đa-vi-đốp được chứng kiến sự kiện lịch sử ấy và bài
tường thuật của ông đã làm sống lại trong đầu óc chúng ta cái cảm
tưởng của những người đã tham dự cuộc hội kiến ở Tin-dít và
chẳng có sử gia nào có thể viết hơn được.
NAPOLEON BONAPARTE (quyển 2) 79
http://ebooks. vdcmedia. com
"Chúng ta sắp được mắt thấy vị tướng vĩ đại, nhà chính trị,
vĩ đại, nhà làm luật, nhà cai trị và người đi chinh phục, người mà
sau khi đã đè bẹp... những quân đội của toàn châu Âu và hai lần
đè bẹp quân đội Nga. Chúng ta sắp được thấy con người có tài
khuất phục tuyệt đối được tất cả những ai mà người ấy cần gặp, và
có trí thông minh kỳ lạ..."
"... Tới bờ sông, chúng ta thấy Na-pô-lê-ông cưỡi ngựa, tay
cương thả lỏng, đi giữa hai hàng rào cựu vệ binh của ông ta. Tiếng
hoan hô, tiếng reo như sấm quanh ông ta và inh ỏi vang sang bờ
bên kia: quân hộ tổng và tùy tùng Na-pô-lê-ông ít nhất cũng tới
400 kỵ binh... Trong giờ phút này, cảnh tượng vĩ đại đã trùm lên
mọi tình cảm khác... Mọi con mắt đều quay nhìn và đổ dồn sang bờ
bên kia, sang chiếc thuyền chở con người phi thường đó, người
tướng mà chưa bao giờ người ta được trông thấy hoặc được nghe
nói kể từ thời A-lếch-xan đại đế và Giuyn Xê-da đến nay, con người
đã trội hơn A-lếch-xan đại đế và Giuyn Xê-da biết bao nhiêu về
thiên tài nhiều mặt và về vinh quang do tự mình tạo nên bằng
cách khuất phục nhiều dân tộc có trình độ văn minh và văn hóa
cao nhất".
Vì lý do kiểm duyệt nên Đê-ni Đa-vi-nốp không thể nhắc lại
trong hồi ký những cảm giác không phải chỉ của riêng ông mà là
của đa số sĩ quan Nga về A-lếch-xan trong ngày hôm đó; theo lời
Đa-vi-lốp thì A-lếch-xan "che giấu nỗi xúc động bằng một sự bình
tĩnh giả tạo". Tuy nhiên, chúng ta sẽ hiểu thêm về A-lếch-xan qua
những bằng cớ sau đây.
Trong giới quân sự Nga, người ta luôn luôn coi hòa ước Tindít
là sự kiện còn nhục nhã hơn cả những trận thất bại ở Au-xtéclít
hoặc ở Phrít-lan. Và về điểm này, quan niệm của tầng lớp quý
tộc tự do trẻ tuổi của thế hệ sau này đều thống nhất với quan niệm
của những người đã trực tiếp tham gia cuộc chiến tranh đó.
Trong một bài thơ của Pu-skin (1824), A-lếch-xan gặp lại Napô-
lê-ông trong giấc mộng:
"Na-pô-lê-ông xuất hiện
Hệt như khi quét những đạo quân phương Bắc
E. Tac Le 80
http://ebooks. vdcmedia. com
Trên chiến trường Au-xtéc-lít xa xôi,
Lúc người Nga học chạy để giữ lấy sống còn.
Và Na-pô-lê-ông còn xuất hiện,
Hệt như kho ở vùng Tin-dít,
Với bàn tay của người chiến thắng
Na-pô-lê-ông hiến dâng
Hòa bình và hổ nhục
Cho vị Sa hoàng trẻ tuổi"
Chỉ sau Cách mạng, người ta mới dám in nguyên văn những
câu thơ đó, cho trong hầu hết những lần xuất bản trước người ta
đã in ra những câu thơ đã sửa lại cho nhẹ đi ("Hòa bình hay hổ
nhục") và làm sai lạc cả tư tưởng Pu-kin.
Dù sao chăng nữa, khát vọng của A-lếch-xan đã được thực
hiện không khó khăn, khổ sở như ông ta đã tưởng. Ngay khi hai vị
hoàng đế cùng bước xuống mảng, Na-pô-lê-ông ôm choàng lấy Alếch-
xan và cả hai đều bước vào một nhà lều rồi bắt đầu hội đàm
ngay với nhau trong gần hai tiếng đồng hồ. Cả hai vị hoàng đế
không ai kể lại tỉ mỉ cuộc gặp gỡ, nhưng bọn tùy tùng đứng ngoài
đã tiết lộ ra một vài câu chuyện và đương nhiên là nội dung chính
của cuộc hội đàm này được ghi lại trong bản hòa ước sẽ ký trong
mấy ngày sắp tới. Na-pô-lê-ông hỏi: "Tại sao hai nước chúng ta
đánh nhau? " A-lếch-xan nói: " Thưa ngài, tôi căm ghét người Anh
cũng như ngài... Tôi sẽ là trợ thủ của ngài chống lại nước Anh".
"Nếu như vậy thì hòa ước đã ký rồi", Na-pô-lê-ông đáp.
Suốt trong thời gian hai vị hoàng đế hội đàm với nhau trên
mảng, vua Phổ trú ở bên bờ sông Ni-ê-men phía quân Nga, luôn
luôn hy vọng người ta sẽ mời cả mình đến nữa. Mãi đến ngày hôm
sau, Na-pô-lê-ông mới để cho vua Phổ vào với cương vị là người thứ
ba và đối xử với vua Phổ một cách khinh miệt nhất. Lúc chia tay,
hoàng đế Pháp mời hoàng đế Nga ăn trưa, không mời vua Phổ và
bỏ đi sau khi chỉ hơi khẽ gật đầu chào vua Phổ. Ngày 26 tháng 6,
theo lời yêu cầu của Na-pô-lê-ông, A-lếch-xan qua sông sang TinNAPOLEON
BONAPARTE (quyển 2) 81
http://ebooks. vdcmedia. com
dít, và từ đó hai người gặp nhau hàng ngày. Lúc đầu, Na-pô-lê-ông
không cho một vị bộ trưởng nào của mình có mặt trong cuộc hội
đàm. Na-pô-lê-ông nói với A-lếch-xan: "Tôi sẽ là thư ký của ngài và
ngài sẽ là thư ký của tôi". Ngay từ lời phát biểu đầu tiên của Napô-
lê-ông người ta đã nhìn thấy tình cảnh nước Phổ thật đáng
tuyệt vọng biết bao nhiêu. Na-pô-lê-ông đề nghị rất giản đơn việc
phân chia như sau: A-lếch-xan sẽ lấy tất cả phần phía.
dòng sông Vi-xtuyn, còn Na-pô-lê-ông lấy tất cả phần phía
tây, Na-pô-lê-ông không thèm nói chuyện cả với vua Phri-đrích
Vin-hem và trong những trường hợp hãn hữu mà ông ta cho phép
Phri-đrích Vin-hem đến gần, ông ta nói chuyện công việc thì ít
nhưng chửi mắng sỉ nhục thì nhiều. "Một ông vua nhơ nhuốc, một
quốc gia nhơ nhuốc, một quân đội nhơ nhuốc, một cường quốc lừa
dối người và không đáng tồn tại", đó là lời phát biểu của Na-pô-lêông
với A-lếch-xan về bạn của A-lếch-xan, về con người mà Nga
hoàng có lúc thề thốt kết nghĩa đồng minh và tình hữu hảo đời đời
trước di hài của Phri-đrích Vin-hem đệ nhị. A-lếch-xan chỉ vừa trả
lời bằng nụ cười mơn trớn và xã giao vừa yêu cầu hoàng đế Pháp
rằng, ngoài tất cả những điều mà người Pháp có thể trách Phổ thì
cũng nên để lại một cái gì của nước Phổ.
Vua Phổ khiếp sợ, sẵn sàng làm tất cả mọi việc, thậm chí còn
lợi dụng cả đến sắc đẹp của vợ mình: ông ta cho triệu gấp hoàng
hậu Lu-i-dơ, vốn đẹp có tiếng, đến Tin-díp. Chính Lu-i-dơ là người
mà ngay từ thời kỳ đầu cuộc chiến tranh với nước Phổ đã bị Na-pôlê-
ông coi như kẻ thù và đã ra lệnh công kích một cách thô bỉ trên
báo chí. Tuy nhiên, trong triều đình Phổ, người ta nuôi hy vọng
rằng cuộc hội kiến thân mật với người đàn bà có sắc đẹp quyến rũ
đó sẽ có thể làm dịu được trận lôi đình của kẻ chiến thắng tàn
nhẫn, và người ta vội vã thì thầm kế hoạch với hoàng hậu, nhưng
dù sao họ cũng không quá trông cậy vào đó, bởi người ta đã biết
Na-pô-lê-ông ít bị đàn bà làm lung lạc, ngay cả đối với những
người mà Na-pô-lê-ông say mê. Cuộc hội đàm được bố trí ở lâu đài
Tin-dít. Hoàng hậu có nhiệm vụ phải cố gắng thu hồi lại ít nhất là
vùng Mát-đơ-bua và một vài mẩu đất đai khác cho nước Phổ. Sau
cuộc cưỡi ngựa đi dạo, Na-pô-lê-ông quay trở về lâu đài, bận bộ đồ
E. Tac Le 82
http://ebooks. vdcmedia. com
đi săn, tay cầm roi ngựa, và được hoàng hậu, trong bộ triều phục
lộng lẫy, ra tiếp đón. Cuộc mật đàm kéo dài rất lâu. Sau cùng, khi
vua Phri-đrích Vin-hem không thể chịu đựng nổi được nữa tình
trạng nhục nhã của mình dưới con mắt của bọn quần thần, đã liều
mạng bước vào, cuộc hội đàm thân mật giữa hoàng đế và hoàng
hậu bị cắt đứt lúc Lu-i-dơ chưa kịp thu hồi được gì ... Sau này, Napô-
lê-ông nói đùa với các thống chế của mình rằng: "Nếu vua Phổ
vào chậm một chút thì chắc ta đã trả lại Mát-đơ-bua".
"Nước Phổ cũ", xứ Pô-mê-ra-ni, Bran-đen-bua và Xi-lê-di
được để lại cho nước quân chủ thuộc dòng Hô-hen-xon-le. Số còn
lại, về phía đông cũng như phía tây, đều bị tước đoạt. Ngoài ra,
Na-pô-lê-ông còn tìm cách giày xéo lên tinh thần tự hào dân tộc
của nước Phổ bằng cách ghi trong điều 4 hiệp ước Tin-dít rằng,
Na-pô-lê-ông hoàn lại bốn tỉnh đó cho nước Phổ vì "nể lời hoàng đế
toàn nước Nga". Tất cả những đất đai Phổ về phía tây sông En-bơ
đều bị sáp nhập với vương quốc Vét-xpha-li do Na-pô-lê-ông vừa
mới thành lập, còn sáp nhập thêm cả đại công quốc Hét-sơ. Na-pôlê-
ông phong cho Giê-rôm làm vua Vét-xpha-li. Những đất đai Ba
Lan tước được của Phổ (gồm tỉnh Pô-dơ-nan và Vác -sa-va) nay
thành đại công quốc Vác-sa-va, và Na-pô-lê-ông chỉ định vua Xắcxơ
làm vua đại công quốc ấy. A-lếch-xan đệ nhất (do Na-pô-lê-ông
yêu cầu) sáp nhập vùng Bi-ê-lốt-xtốc nhỏ bé vào đất đai của mình.
Một hiệp ước liên minh tiến công và phòng thủ, tạm thời giữ bí
mật, được ký kết giữa hai hoàng đế. Như thế là từ đó nước Nga gia
nhập cuộc phong tỏa lục địa.
Ngày 8 tháng 7 năm 1907, hoà ước Tin-dít được chính thức
ký kết, nó là một cái nhục cho nước Phổ và cho toàn nước Đức.
Hội hè và duyệt binh diễn ra liên tiếp ở Tin-dít cho tới đêm
mồng 8 tháng 7. Suốt thời gian này, hai vị hoàng đế đều tỏ ra rất
quyến luyến nhau, và Na-pô-lê-ông chú ý nhấn mạnh đến mức độ
cao cả của mình đối với kẻ thù ngày hôm qua, nay đã trở thành
đồng minh. Ngày 9 tháng 7, Na-pô-lê-ông và A-lếch-xan cùng đi
duyệt đội ngũ cận vệ Pháp và nga, và sau khi hôn từ biệt nhau
trước hàng quân và đông đảo quần chúng chen chúc trên bờ sông
Ni-ê-mem, hai ông hoàng đế từ giã nhau. Trừ hai vị hoàng đế và
NAPOLEON BONAPARTE (quyển 2) 83
http://ebooks. vdcmedia. com
những triều thần gần gũi nhất của họ ra, chưa một ai có thể biết
được rằng trong mấy ngày diễn ra cuộc tiếp xúc ở Tin-dít tình hình
thế giới đã thay đổi lớn lao.
E. Tac Le 84
http://ebooks. vdcmedia. com
TỪ TIN-DÍT ĐẾN VA-GRAM 1807-1809
Trên đường từ Tin-dít về Pa-ri, Na-pô-lê-ông được toàn nước
Đức đón rước với lòng hâm mộ đầy tính chất nô lệ. Hình như
quyền lực của Na-pô-lê-ông đã lên tới mức độ mà chưa một đế
vương nổi tiếng nào trong lịch sử đạt được. Là hoàng đế chuyên
chế của đế quốc Pháp rộng lớn, bao gồm Bỉ, Tây Đức, Pi-ê-mông,
Giên; là vua nước Ý là người bảo hộ (thực tế là chúa tể) những đất
đai rộng lớn của Liên bang sông Ranh, cộng cả xứ Xắc-xơ vừa mới
sáp nhập; là kẻ thống trị nước Thuỵ Sĩ; Na-pô-lê-ông cũng là đế
vương chuyên chế ở nước Hà Lan và ở vương quốc Na-plơ y như
trong đế chế của mình, vì Na-pô-lê-ông đã đặt em là Lu-i và anh là
Giô-dép ngồi lên trên ngai vàng của hai nước ấy; cũng như ở tất cả
miền trung và một phần miền Bắc nước Đức, Na-pô-lê-ông đã giao
cho người em thứ ba là Giê-rôm cai trị với danh hiệu là vương quốc
Vét-xpha-li; cũng là đế vương một bộ phận lớn thuộc những đất đai
cũ của dòng họ Háp-xbua mà Na-pô-lê-ông đã tước của nước Áo và
giao cho vua xứ Ba-vi-e là nước chư hầu của mình; cũng là đế
vương trên bờ biển miền bắc châu Âu, nơi quân đội của Na-pô-lêông
đang chiếm đóng các thành phố Hăm-bua, Brêm, Lu-i-dơ-bếch,
Đan-xích, Cơ-ni-xbéc và ở Ba Lan thì quân đội của nó vừa mới
thành lập được đặt dưới quyền chỉ huy của thống chế Đa-vu và tuy
danh nghĩa là quốc vương xứ Xắc-xơ nhưng thực ra chỉ là một chư
hầu và một người tôi tớ của Na-pô-lê-ông với danh hiệu là Đại công
tước.
Ngoài ra, đảo I-ô-niêng, thành phố Cát-ta-rô và một phần bờ
biển A-đri-a-tích, dọc theo bán đảo Ban-căng, cũng thuộc về Na-pôlê-
ông. Nước Phổ, bị thu hẹp trong một khu vực nhỏ bé và quân đội
bị hạn chế gắt gao, run sợ mỗi khi Na-pô-lê-ông hé miệng, và còng
lưng đóng góp đủ các loại thuế má; nước Áo câm lặng và chịu
NAPOLEON BONAPARTE (quyển 2) 85
http://ebooks. vdcmedia. com
khuất phục; nước Nga đã liên minh chặt chẽ với nước Pháp. Duy
chỉ còn nước Anh là tiếp tục đấu tranh.
Về tới Pa-ri, với sự giúp đỡ của bộ trưởng tài chính Gô-đanh
và bộ trưởng ngân khố Mô-liêng, Na-pô-lê-ông đã tiến hành hàng
loạt cuộc cải cách quan trọng nhằm tổ chức lại nền tài chính, thuế
trực thu và gián thu, v.v., nhờ vậy , số thu nhập trong đất đai của
hoàng đế (từ 750 đến 770 triệu), cưỡng đoạt được do sự bóc lột tàn
nhẫn nhân dân Pháp và các nước tay chân, đủ cho các khoản chi
tiêu, kể cả những khoản trù trước để chi vào việc nuôi dưỡng quân
đội khi xảy chiến tranh. Đó là một đặc điểm của nền tài chính dưới
thời Na-pô-lê-ông: Na-pô-lê-ông coi các khoản chi phí về chiến
tranh như "các khoản chi thông thường", không có chút gì là đặc
biệt cả. Ngân sách của Nhà nước được đảm bảo chắc chắn và Ngân
hàng Pháp thành lập dưới thời Na-pô-lê-ông (còn tồn tại đến bây
giờ cùng với những điều lệ đó) chỉ trả 4% lãi cho các tồn khoản,
chứ không trả 10% như năm 1804 và 1805 vẫn còn thi hành. Nước
ý , với danh nghĩa là vương quốc "độc lập" của nước Pháp, hàng
năm phải nộp cho nước Pháp một khoản đảm phụ 36 triệu phrăng
vàng, và Na-pô-lê-ông nhà vua hào hiệp của nước Ý, lại hào hiệp
nộp hết cho hoàng đế của người Pháp tức là Na-pô-lê-ông. Còn
những khoản chi tiêu về hành chính của nước Ý thì do những
khoản thu nhập của bản thân nước Ý trang trải. Đại diện của Napô-
lê-ông ở ý là một phó vương, không phải ai xa lạ mà chính là
Rơgien đơ Bô-hác-ne, con riêng của vợ Na-pô-lê-ông. Tất nhiên là
nước Ý phải chịu mọi khoản phí tổn nuôi dưỡng quân đội Pháp
đóng ở trên đất nước. Các nước khác, đặt dưới quyền cai trị trực
tiếp hay gián tiếp của Na-pô-lê-ông, đều phải nộp những khoản
đảm phụ tương tự như vậy, nhất là những khoản chi phí về nuôi
dưỡng quân đội Pháp. Với số vàng bòn rút ở các nước bị trị, với các
khoản đảm phụ và các khoản cống nộp khác đã qui định cho các
nước ấy, Na-pô-lê-ông đúc tiền một cách đều đặn ở Pháp, và số tiền
vàng đó được dùng trong việc lưu thông buôn bán. Việc cải cách
tiền tệ do Na-pô-lê-ông khởi thảo từ thời kỳ Tổng tài, đã hoàn
thành vào năm 1807, sau khi ở Tin-dít về.
E. Tac Le 86
http://ebooks. vdcmedia. com
Na-pô-lê-ông cũng định dùng nhiều biện pháp để chấn hưng
nền kỹ nghệ Pháp, nhưng về mặt này tình hình phức tạp hơn;
những cải cách đã đặt ra ấy phải tiến hành song song và gắn chặt
với việc thực hiện có hiệu lực cuộc phong tỏa lục địa. Sau khi ở
Tin-dít trở về được ít lâu, Na-pô-lê-ông bắt đầu trù tính một quy
hoạch chính trị lớn, mà theo Na-pô-lê-ông, nếu không làm như vậy
thì sự thực hiện phong tỏa nước Anh sẽ trở thành một trò quái gở.
Và cũng chỉ có sau khi lao mình vào cuộc phiêu lưu đó, Na-pô-lêông
mới dốc hết tâm lực vào lĩnh vực kinh tế. Cho nên, trước khi
bước sang phân tích những hậu quả của cuộc phong tỏa lục địa đối
với các tầng lớp xã hội khác nhau trong đế chế và đối với toàn bộ
đường lối chính sách của Na-pô-lê-ông trước hết chúng ta cần tìm
hiểu nguồn gốc của công việc đó, tức là âm mưu đánh chiếm lấy
bán đảo Tây Ban Nha.
Nên chú ý rằng từ mùa thu năm 1807 đến mùa đông năm
1808, giữa hoàng đế và các thống chế, các bộ trưởng và các viên
chức cao cấp thân cận nhất đã thấy chớm nở sự khác nhau nào đó
về quan điểm, nhưng sự khác nhau đó thực ra còn ngấm ngầm và
mập mờ. Triều đình Na-pô-lê-ông chìm ngập trong sự xa hoa: quý
tộc cũ và mới, đại tư sản già và trẻ ganh nhau tiếng tăm bằng
những tiệc tùng, yến hội, khiêu vũ; vàng tuôn ra như nước, các
hoàng tử nước ngoài, vua chúa các nước chư hầu đến chầu, lưu lại
ngày này qua ngày khác ở cái thủ đô của cả thế giới và ném vào
đấy bao nhiêu của cải. Một thứ hội hè tráng lệ, linh đình như cảnh
thần tiên lạc thú liên tiếp diễn ra ở cung điện Tuy-lơ-ri, Phôngten-
nơ-blô,Xanh CLu, man-me-dông. Chế độ cũ chưa bao giờ được
thấy cảnh xa hoa lộng lẫy đến như vậy, cũng không bao giờ được
thấy một đám đông nườm nượp những nam nữ triều thần. Nhưng,
tất cả bọn họ đều biết rằng trong một căn phòng kín đáo của lâu
đài mà âm thanh của những cuộc thú vui không lọt tới, người chúa
của họ đang cúi đầu xuống tấm bản đồ của bán đảo Tây Ban Nha
và rồi, khi lệnh của hoàng đế ban ra, một số lớn những người nhởn
nhơ vui chơi vô tư lự ấy sẽ phải lập tức vĩnh biệt mọi thứ xa hoa
lộng lẫy đang tràn lên cuộc sống của họ, để lại hiến mình cho mũi
tên làn đạn. Nhưng họ chiến đấu vì ai?
NAPOLEON BONAPARTE (quyển 2) 87
http://ebooks. vdcmedia. com
Ngay sau trận Au-xtéc-lít, nhiều bạn chiến đấu của Na-pô-lêông
ngỡ rằng đã đến lúc phải chấm dứt cuộc chinh chiến, rằng uy
thế của nước Pháp đã lên tới mức cao chưa từng thấy và đã vượt
quá cả lòng mong ước của nước Pháp. Thật vậy, toàn thể nhân dân
của đế chế chịu khuất phục Na-pô-lê-ông, không kêu ca một lời:
người nông dân cho tới nay vẫn phải chịu đựng chế độ trưng binh,
giới thương nhân (trừ giai cấp tư sản buôn bán ở các thành phố
ven biển) và nhất là kỹ nghệ gia, vui mừng vì thị trường được mở
rộng và vì tương lai của công việc làm ăn. Những viên chức cao cấp
và các vị thống chế, sau trận Tin-dít, đã bắt đầu suy nghĩ, họ
không lo rằng một cuộc cách mạng bên trong sẽ uy hiếp trật tự của
xã hội, họ biết bàn tay sắt của Na-pô-lê-ông đã kẹp chặt được dân
thợ thuyền, song họ sợ điểm khác: họ hãi hùng vì đất đai của Napô-
lê-ông quá rộng lớn.
Quyền hành độc đoán, không ai kiểm soát và không giới hạn
của Na-pô-lê-ông, xây dựng trên một khối hỗn hợp những quốc gia
và dân tộc khác nhau, từ Cơ-ni-xbéc đến dãy núi Pi-rê-nê ( và thực
tế đã vượt sang cả bên kia) từ Vác-sa-va và từ Đan-xích đến Naplơ
và Branh-đi-si, từ Ăng-ve đến rặng núi vùng tây-bắc Ban-căng,
từ Hăm-bua đến Cooc-phu, đã bắt đầu làm cho các cận thần của
Na-pô-lê-ông lo ngại, Sự hiểu biết nông cạn nhất về lịch sử và
tiếng nói của bản năng, dù có bị người ta bóp nghẹt, đã bảo cho họ
biết rằng những kiểu đế quốc bao gồm cả hoàn cầu như vậy không
tồn tại lâu dài được, chúng chỉ là những sản phẩm ngoại lệ, và hơn
nữa là hiện tượng rất nhất thời đã phát triển đến tột độ, là kết quả
của sự tác động giữa những lực lượng trong lịch sử. Họ hiểu rằng
(và cuối cùng họ nói như vậy) tất cả những việc Na-pô-lê-ông đã
làm, kể từ buổi đầu tiên khai nghiệp cho đến trận Tin-dít, đều dựa
vào sự xuất chúng hơn là vào thực tế lịch sử. Nhiều người trong
bọn họ cũng có ý nghĩ như Tan-lây-răng là nếu cứ tiếp tục ghi chép
mãi những chiến công phi thường như vậy vào sử sách thì ngày
càng gặp nhiều khó khăn và nguy hiểm.
Na-pô-lê-ông tỏ ra rộng lượng khác thường đối với những
người giúp việc chính của mình, dù là quân nhân hay hành chính.
Sau trận Tin-dít, Na-pô-lê-ông tặng thống chế Lan-nơ một triệu
E. Tac Le 88
http://ebooks. vdcmedia. com
phrăng vàng, ban cho thống chế Nây hưởng suốt đời món tiền lợi
tức hàng năm chừng 300.000 phrăng; Béc-ti-e được nửa triệu
phrăng vàng và 405.000 phrăng lợi tức; các vị thống chế khác, một
loạt các sĩ quan và tướng lĩnh cũng đượng hưởng phụ cấp hậu hĩ
như vậy, Các bộ trưởng Gô-đanh, Mô-liêng, Tan-lây-răng, Phu-sê
tuy không được ưu đãi như các thống chế nhưng Na-pô-lê-ông cũng
không hẹp hòi đối với họ. Tất cả các sĩ quan của đội cận vệ và của
đại quân đã thực sự tham gia chiến đấu, đều được ban thưởng, rất
nhiều người được trợ cấp hậu và thương binh được lĩnh gấp ba so
với những người khác. Vả lại, ngân khố nước Pháp không mất một
đồng một chữ để chi cho những sự rộng rãi ấy; ngoài những khoản
đảm phụ khổng lồ mà các nước bại trận phải nộp cho nước Pháp
thắng trận, Na-pô-lê-ông còn qui định cho các nước đó (có khi cho
cả những thành phố và một vài nghiệp đoàn) những khoản cống
nộp đặc biệt tổng cộng hàng chục triệu (vương quốc Vét-xpha-li 40
triệu; lập nông khố ở Ha-nô-vrơ trị giá 20 triệu, lấy của Ba lan từ
30 đến 35 triệu v.v.). Tất cả những khoản này đều thuộc Na-pô-lêông
toàn quyền sử dụng. Sau khi đã hậu thưởng cho các cận thần,
Na-pô-lê-ông cho chất đống số tiền vàng còn lại vào trong những
"hầm nổi tiếng ở cung điện Tuy-lơ-ri", giữ làm kho tàng cá nhân,
và theo lời Na-pô-lê-ông, năm 1812 đã lên tới 300 triệu phrăng
vàng. Số tiền chi lương cho triều thần và số tiền cung phí cho
hoàng đế (25 triệu) chỉ là một giọt nước trong biển cả so với số tiền
nằm đầy ắp trong kho của Na-pô-lê-ông mà Na-pô-lê-ông tự do chi
dùng, và số tiền ấy hoàn toàn không dính líu gì đến ngân sách của
nhà nước. Khốn khổ thay cho những nước bại trận! Na-pô-lê-ông
nói rằng:" Chiến tranh phải nuôi chiến tranh". Nguyên tắc ấy đã
được áp dụng triệt để dưới thời Đế chế đệ nhất.
Như vậy số lợi tức đồng niên đặc biệt mà Na-pô-lê-ông bòn
rút của các nước bị chiếm lên tới hàng triệu đồng, Na-pô-lê-ông
phân phối rất rộng rãi một phần số tiền ấy cho quân đội và viên
chức. Nhưng chính những món tiền thưởng hậu hĩ mà Na-pô-lêông
đã vung ra cho các thống chế và tướng lĩnh đã làm nảy nở
trong họ lòng ham muốn an hưởng phú quý và danh vọng. Song,
NAPOLEON BONAPARTE (quyển 2) 89
http://ebooks. vdcmedia. com
cuộc đời họ cứ trôi chảy và chìm đắm mãi trên con đường chinh
chiến dài dặc, hầu như không bao giờ chấm dứt.
Ai cũng hiểu rằng, vừa mới ở Tin-dít trở về, Na-pô-lê-ông đã
chuẩn bị lực lượng cho cuộc viễn chinh sang Bồ Đào Nha, đi qua
Tây Ban Nha. Phần đông không hiểu gì về mục đích của chiến
dịch đó. Về vấn đề này, cần phải nhắc lại đến cuộc phong tỏa lục
địa, vì từ thời kỳ này trở đi, nếu một phút nào đó ta quên cái việc
phong tỏa lục địa thì sẽ không thể giải thích nổi bất cứ một hành
động nào của Na-pô-lê-ông, dù là những hành động chẳng quan
trọng gì lắm.
Trong khi đề ra mục đích phải bóp nghẹt nền kinh tế Anh
bằng cuộc phong tỏa lục địa, Na-pô-lê-ông đã đúng là Na-pô-lê-ông:
ông ta không thể tin vào triều đại Bra-găng-xơ ở Bồ Đào Nha cũng
như dòng họ Buốc-bông ở Tây Ban Nha; không thể tin rằng hai
dòng họ hoàng gia ấy lại sẽ có thể tự nguyện và tận tình phá hoại
tan tành đất nước họ bằng cách ngăn cấm nông dân, tiểu và đại
địa chủ bán lông cừu mê-ri-nốt cho người Anh, đồng thời ngăn cấm
không cho sản phẩm kỹ nghệ Anh giá hạ được nhập vào Tây Ban
Nha và Bồ Đào Nha. Rõ ràng là trong khi họ im lặng chấp thuận
đạo luật Béc-lin thì họ cũng sẽ vui lòng nhắm mắt làm ngơ và sẽ tỏ
ra dễ dãi ngấm ngầm với việc buôn lậu và sẽ dùng trăm phương
nghìn kế khác để vi phạm cuộc phong tỏa lục địa. Với đất đai rộng
lớn của bờ biển thuộc bán đảo Tây Ban Nha và khi biết rằng hạm
đội Anh hiện đang làm chúa tể vịnh Bít-cay, cũng như ở khắp Đại
Tây Dương và Địa Trung Hỉa, khi pháo đài Gi-bra-ta của Anh
đang đứng sừng sững ở ngay trên bán đảo thì rõ ràng là: chừng
nào Na-pô-lê-ông còn chưa đặt được ách thống trị trên đất Bồ Đào
Nha và Tây Ban Nha thì chừng đó chưa thể nói đến việc buộc họ
phải tôn trọng cuộc phong tỏa lục địa. Một vấn đề thuộc về nguyên
tắc đã được giải quyết sâu sắc trong đầu óc Na-pô-lê-ông: tất cả bờ
biển của châu Âu, ở phía Nam cũng như ở phía Bắc và phía Tây,
đều phải trực tiếp đặt dưới sự kiểm soát của cơ quan thuế quan
Pháp. Kẻ nào không ưng thuận điều đó sẽ bị tiễu trừ. Bọn Buốcbông
Tây Ban Nha khúm núm trước Na-pô-lê-ông và nói dối Napô-
lê-ông là họ không muốn và không thể đuổi được người Anh,
E. Tac Le 90
http://ebooks. vdcmedia. com
không muốn và không thể thực hành việc ngăn cản sự buôn bán
của người Anh. Ở Bồ Đào Nha, triều đại Bra-găng-xơ cũng hành
động như vậy và cũng khúm núm trước Na-pô-lê-ông, họ cũng cố
tình nhắm mắt làm ngơ trước những hành động vi phạm cuộc
phong tỏa lục địa, chẳng kể gì đến danh dự.
Trong lúc đó, nước Anh sau trận Tin-dít, bị cô lập, không còn
đồng minh với ai, đã quyết tâm tăng cường chiến đấu. Trong
những ngày đầu của tháng 9 năm 1807, một hạm đội Anh đã đến
bắn phá Cô-pen-ha, lấy cớ là có tin đồn nước Đan Mạch sắp sửa
tham gia phong tỏa lục địa. Khi biết tin, Na-pô-lê-ông nổi khùng,
và chính việc ấy đã làm ông ta gấp rút quyết định xâm chiếm Tây
Ban Nha và Bồ Đào Nha. Tháng 10 năm 1807, theo lệnh của Napô-
lê-ông, một đạo quân 27.000 người, dưới quyền chỉ huy của
thống chế Duy-nô đi qua đất Tây Ban Nha tiến vào Bồ Đào Nha.
Một đạo quân khác 24.000 người do tướng Đuy-pông chỉ huy, tiến
theo sau. Ngoài ra, Na-pô-lê-ông còn tăng viện thêm cho chiến
trường đó một lực lượng chừng 5.000 bạch binh (long kỵ binh,
khinh kỵ binh và bộ binh). Hoàng tử nhiếp chính Bồ Đào Nha cầu
cứu nước Anh. Hoàng tử sợ người Anh, không kém sợ Na-pô-lêông,
có thể tàn phá Li-xbon bằng đường biển cũng dễ dàng như họ
mới tàn phá Cô-pen-ha. Đối với Na-pô-lê-ông, việc đánh Tây Ban
Nha sẽ chỉ tiến hành một khi đã thôn tính xong Bồ Đào Nha; lúc
đó, việc chinh phục Tây Ban Nha sẽ dễ như trở bàn tay vì sẽ từ hai
bàn đạp vững vàng đánh tới, một từ phía nam nước Pháp, một từ
Bồ Đào Nha. Hoàng đế cũng không thèm thông báo bằng con
đường ngoại giao cho Tây Ban Nha biết là quân đội của mình đi
qua lãnh thổ Tây Ban Nha. Na-pô-lê-ông chỉ đơn giản ra lệnh cho
Duy-nô là khi vượt qua biên giới thì dùng công văn báo cho Mađrít
biết rõ việc đó; Ma-đrít biết vậy và phục tùng.
Tại triều đình của Na-pô-lê-ông, quan đại thần Căm-ba-xerét
của đế chế đã dám cả gan kiến nghị phản đối hành động xâm
lược đó bằng những lời lẽ vô cùng cung kính. Trái lại, Tan-lây-răng
đã xin từ chức. Cái cớ mà Tan-lây-răng vin vào để xin từ chức là
Na-pô-lê-ông đã chỉ trích Tan-lây-răng về việc ăn hối lộ và các món
tiền bất chính, thực ra đó cũng là chỗ yếu khá rõ của Tan-lâyNAPOLEON
BONAPARTE (quyển 2) 91
http://ebooks. vdcmedia. com
răng, nhưng phải lấy lý do thực sự của nó là Tan-lây-răng đã nhìn
trước thấy hậu quả tai hại của đường lối chính trị trên trường quốc
tế của Na-pô-lê-ông, chính vì vậy mà Tan-lây-răng đã quyết định
rút lui dần khỏi mọi cương vị hoạt động. Tuy nhiên, Tan-lây-răng
vẫn còn giữ đủ các chức vị và danh giá ở trong triều. Nhưng bây
giờ Tan-lây-răng lại muốn lấy lòng chủ nên tán thành tất cả mọi
việc làm của hoàng đế, mặc dầu Tan-lây-răng đã biết rằng việc
xâm lược Tây Ban Nha là một sự phiêu lưu đầy chông gai nguy
hiểm.
Cánh quân của Duy-nô kéo vào Tây Ban Nha, thẳng đường
tiến sang Bồ Đào Nha. Binh lính hành quân rất gian khổ, các
chặng đường kém tổ chức, đất nước hoang vu, lương thực thiếu
thốn. Binh lính cướp bóc nông dân bị nông dân trả thù lại bất cứ ở
nơi nào có thể được, họ giết những binh lính bị rớt lại sau. Sau
cuộc hành quân kéo dài hơn sáu tuần lễ, Duy-nô đến Li-xbon ngày
29 tháng 11 năm 1807. Hoàng gia đã trốn khỏi kinh đô hai ngày
trước, trên một chiếc tàu Anh.
Và bây giờ đến lượt Tây Ban Nha.
Từ lâu, Na-pô-lê-ông đã dự tính biểu dương tính chất vững
chắc của khối liên minh Pháp-Nga. Nhưng vào trung tuần tháng
7, một sự kiện bất ngờ xảy ra đã buộc Na-pô-lê-ông phải gấp rút
hội đàm với A-lếch-xan. Tướng Đuy-pông, phụ trách chiếm miền
nam Tây Ban Nha, đã vào được ăng-đa-lu-di và sau khi hạ được
thành Coóc-đu, trong khi tiếp tục cho tiến quân thẳng lên phía
trước, đã bị hết lương thực, sa vào một vùng đồng bằng bát ngát,
nắng như thiêu đốt và bị vô số toán du kích nông dân bao vây tiến
công tứ phía. Và ngày 20 tháng 7, ở gần Bay-len, Đuy-pông cùng
với quân đội của mình đã đầu hàng. Việc đầu hàng này chưa có
nghĩa là Tây Ban Nha đã thoát khỏi ách thống trị của Pháp,
nhưng nó đã gây ảnh hưởng vô cùng to lớn và sâu sắc trong toàn
châu Âu. Quân đội bách chiến bách thắng của đế quốc Pháp vừa
mới bị thua một trận, đương nhiên là cục bộ, nhưng không thể chối
cãi được. Nhận được tin ấy, Na-pô-lê-ông nổi khùng và đưa ĐuyE.
Tac Le 92
http://ebooks. vdcmedia. com
pông ra hội đồng quân sự. Na-pô-lê-ông đã có một quan niệm riêng
thế nào là đạo đức và không đạo đức. Theo ý Na-pô-lê-ông, điều
không đạo đức lớn nhất là đảm nhiệm một việc mà mình không có
khả năng làm tròn. Và khi một viên tướng bất lực mà dự vào công
việc chiến tranh thì sự "không đạo đức" đó chỉ trở thành một tội ác
mà thôi. Từ đó, hình ảnh Đuy-pông mất hẳn trong tâm trí Na-pôlê-
ông.
Na-pô-lê-ông hiểu được ngay tính chất nghiêm trọng của
những hậu quả chính trị do cuộc thất bại thảm hại ở Bay-len đem
lại. Trong khi giả đò bình tĩnh và xác định sự thất bại ở Bay-len
chỉ là chuyện nhỏ mọn so với nguồn lực lượng của đế quốc Pháp,
thì Na-pô-lê-ông đã hoàn toàn thấy trước được sự phản ứng do sự
kiện ấy gây nên ở áo, là áo đang tích cực vũ trang hơn nữa. áo đã
nhìn thấy rằng, đáng lẽ Na-pô-lê-ông chỉ phải chiến đấu trên một
mặt trận thì nay bỗng nhiên lâm vào tình trạng bị bức phải chiến
đấu trên hai mặt trận, và mặt trận phía nam mới này, đã gây ra ở
Tây Ban Nha, sẽ làm Na-pô-lê-ông yếu đi rất nhiều ở mặt trận Đanuýt.
Để ngăn chặn mưu mô gây ra chiến tranh của áo, cần phải
làm cho áo hiểu rằng A-lếch-xan đệ nhất sẽ xâm chiếm đất đai của
áo ở phía đông, còn Na-pô-lê-ông, liên minh của A-lếch-xan, sẽ tiến
quân từ phía tây đến Viên. Đó là mục đích chủ yếu của việc biểu
dương tình hữu nghị giữa hai ông hoàng đế ở éc-phua.
Sau trận Tin-dít, A-lếch-xan đã sống những ngày khổ não.
Việc liên minh với Na-pô-lê-ông và những hậu quả không thể
tránh được của nó, việc cắt đứt quan hệ với Anh đã làm tổn thương
lớn đến quyền lợi kinh tế của giai cấp quý tộc và thương nhân.
Phrít-lan và Tin-dít không những chỉ được coi là một điều bất
hạnh mà còn là một điều nhục nhã.
Tin thêm vào lời hứa của Na-pô-lê-ông, Sa hoàng hy vọng
rằng, nhờ có cuộc liên minh Pháp - Nga, khi đã chiếm được một
phần đất đai của nước Thổ, Nga Sa hoàng sẽ làm nguôi dịu sự
chống đối của triều định, của đội cận vệ, của toàn bộ giai cấp quý
tộc. Nhưng thời gian trôi qua mà không thấy Na-pô-lê-ông hành
động gì theo hướng đó cả; hơn nữa, ở Pê-téc-bua lại bắt đầu có tin
đồn là Na-pô-lê-ông xúi giục quân Thổ đeo đuổi cuộc kháng chiến
NAPOLEON BONAPARTE (quyển 2) 93
http://ebooks. vdcmedia. com
mà họ đang tiến hành để chống lại Nga. Ở éc-phua, hai bên của
khối liên minh Pháp - Nga đều tính đến chuyện giữ miếng cho kín
để khỏi lộ lá bài tẩy trên tay trong canh bạc ngoại giao này. Cả hai
bên đều lừa bịp lẫn nhau và đều cùng biết như vậy, mặc dù chưa
lấy làm chắc chắn lắm, cả hai đều nghi kỵ nhau chẳng chừa một
cái gì và trong khi ấy thì vẫy cần đến nhau, A-lếch-xan nhận xét
Na-pô-lê-ông là người cực kỳ thông minh; Na-pô-lê-ông phục cái
tinh tế và cái sắc sảo, mánh lới trong ngoại giao của A-lếch-xan:
"Thật là một người Hy Lạp chính cống của đế quốc La Mã suy
tàn", đó là lời hoàng đế Pháp nói về Sa hoàng. Vì vậy mà ngày 27
tháng 9 năm 1808, vừa gặp nhau ở éc-phua, cả hai thân thiết ôm
chầm lấy nhau, hôn nhau giữa công chúng và cư xử với nhau như
vậy ròng rã liền hai tuần lễ không rời nhau, ngày ngày sóng đôi đi
duyệt đội ngũ, đi diễu, nhảy múa, tiệc tùng, xem hát, đi săn và cưỡ
i ngựa dạo mát. Mục đích chính của những cái hôn và ôm vai bá cổ
ấy là bàn dân thiên hạ phải biết đến chúng, chứ nếu như người áo
mà không biết đến thì dưới con mắt Na-pô-lê-ông, những trò ấy ắt
sẽ chẳng còn thú vị gì nữa, và đối với A-lếch-xan, nếu nhưng người
Thổ Nhĩ Kỳ mà không được tin về những trò ấy thì ắt là chúng sẽ
trở thành trơ trẽn khó coi.
Suốt trong một năm trời, kể từ Tin-dít đến éc-phua, A-lếchxan
chắc mẩm là Na-pô-lê-ông đã chỉ nghĩ đến việc mê hoặc Alếch-
xan bằng cách hứa cho A-lếch-xan "phương Đông", còn Na-pôlê-
ông sẽ chiếm "phương Tây"; rõ ràng là Na-pô-lê-ông không cho
Nga hoàng chinh phục Công-xtan-ti-nốp. Na-pô-lê-ông cũng sẽ
chẳng chịu nhả cho Nga hoàng xứ Mon-đa-vi và xứ Va-l ông ta dự
định để cho quân Thổ. Mặt khác, Nga hoàng còn thấy là sau 12
tháng tròn, kể từ sau trận Tin-dít, Na-pô-lê-ông còn vẫn chưa cho
rút quân ra khỏi phần đất đai của nước Phổ mà Na-pô-lê-ông đã
trả lại cho Phri-đrích Vin-hem. Còn về phần Na-pô-lê-ông, chừng
nào mà ông ta chưa thanh toán được cuộc chiến tranh du kích
đang cháy bùng bùng ở Tây Ban Nha, thì điều cốt tử chỉ là ngăn
chặn không cho áo chiến tranh chống lại Pháp. Và để giúp sức cho
Na-pô-lê-ông trong việc đó, A-lếch-xan phải cam kết hành động
tích cực chống lại áo, nếu như áo quyết định khai chiến. Nhưng
E. Tac Le 94
http://ebooks. vdcmedia. com
đúng lúc này thì A-lếch-xan lại không muốn cam kết quá dứt
khoát như vậy và cũng không muốn thực hiện lời cam kết đó. Napô-
lê-ông đã sẵn sàng công nhận trước sự giúp đỡ quân sự của
nước Nga bằng cách cho A-lếch-xan miền đất đai từ Ga-li-xi đến
dãy núi Các-pát. Về sau này, các vị đại biểu xuất sắc của phong
trào dân tộc Xla-vơ và của trường Nghiên cứu lịch sử phong trào
yêu nước và dân tộc Nga có chê trách thậm tệ A-lếch-xan là đã
không chấp nhận những đề nghị của Na-pô-lê-ông và đã bỏ lỡ một
cơ hội không bao giờ có lại được nữa. Nhưng A-lếch-xan, sau
những sự cố gắng chống lại một cách yếu ớt, đã phải nhượng bộ
trước trào lưu mạnh mẽ đang chiếm ưu thế trong giai cấp quý tộc
Nga. Và quý tộc Nga thấy rằng việc liên minh với Na-pô-lê-ông, kẻ
đã hai lần chiến thắng quân đội Nga (1805 và 1807), không những
là sự nhục nhã (điều này có thể bỏ qua được) mà còn là một sự suy
vong. Nhiều bức thư nặc danh gửi đến nhắc lại cho A-lếch-xan cái
chết của hoàng đế Pôn - bố A-lếch-xan, người cũng đã kết giao với
Na-pô-lê-ông - đã như một bằng cớ hiển nhiên tác động đến A-lếchxan.
Tuy vậy, A-lếch-xan sợ Na-pô-lê-ông và không đời nào muốn
cắt đứt quan hệ với Na-pô-lê-ông. Muốn trừng phạt Thụy Điển về
việc đã liên minh với Anh, Na-pô-lê-ông xúi giục A-lếch-xan và Alếch-
xan đã khai chiến với Thụy Điển từ tháng 2 năm 1808 và
cướp của Thụy Điển toàn bộ nước Phần Lan cho đến sông Toóc-nêô
để sáp nhập vào nước Nga. A-lếch-xan biết rằng dù làm như vậy
cũng vẫn chưa tước bỏ được sự bực tức và nỗi lo lắng của bọn đại
địa chủ vì bọn này đặt túi bạc của chúng cao hơn nhiều so với việc
bành trướng đất đai của quốc gia trên những miền tuyết phủ
hoàng vu ở phía Bắc. Dẫu sao việc thu phục được Phần Lan cũng
giúp cho A-lếch-xan có bằng chứng mới để bênh vực lập luận: cắt
đứt ngay tức khắc quan hệ với Na-pô-lê-ông là nguy hiểm và bất
lợi.
Lần đầu tiên Tan-lây-răng phản bội Na-pô-lê-ông ở éc-phua
bằng cách bí mật hội kiến khuyên A-lếch-xan chống lại bá quyền
Na-pô-lê-ông. Sau này, để biện bạch cho hành động của mình.
Tan-lây-răng rói rằng vì lo nghĩ đến vận mệnh của nước Pháp sau
NAPOLEON BONAPARTE (quyển 2) 95
http://ebooks. vdcmedia. com
này sẽ ra sao mà phải làm như vậy, nước Pháp sẽ diệt vong vì lòng
tham lam vô độ của Na-pô-lê-ông. "Nhân dân Pháp văn minh
nhưng ông vua của nhân dân Pháp lại không văn minh. Ông vua
của nước Nga là đồng minh của nhân dân Pháp" đó là câu nói xu
nịnh mà tay bợm già Tan-lây-răng mở đầu cho cuộc mật đàm với
Sa hoàng.
Người ta nói về Tan-lây-răng rằng, suốt đời hắn, "ai mua
hắn, hắn cũng bán". Trong đời hắn, hắn đã bán chính phủ Đốc
chính cho Na-pô-lê-ông, và ở éc-phua hắn bán Na-pô-lê-ông cho Alếch-
xan. Sau này, hắn lại bán A-lếch-xan cho người Anh. Nếu
Tan-lây-răng đã không bán người Anh cho ai cả thì đó là vì người
Anh là những người duy nhất không mua Tan-lây-răng, mặc dù
Tan-lây-răng tự bán mình bằng giá rất phải chăng. Ở đây, không
có điều kiện đi sâu vào những động cơ của Tan-lây-răng (sau này
đã nhận tiền của A-lếch-xan, tuy rằng ít hơn số tiền hắn ta mong
muốn) nhưng cần phải nhấn mạnh hai điểm sau đây: trước hết là
từ năm 1808, Tan-lây-răng đã nhìn thấy rõ hơn ai hết cái gì đã
làm cho nhiều thống chế và nhiều triều thần cao cấp ít nhiều
hoang mang, sợ hãi; hai là A-lếch-xan đã nhận thấy đế quốc của
Na-pô-lê-ông không thể vĩnh viễn và vững vàng như cái bề ngoài
hiện nay của nó. A-lếch-xan đã phản đối những điều kiện của Napô-
lê-ông về việc nước Nga hành động quân sự chống lại nước Áo
trong trường hợp một cuộc chiến tranh mới xảy ra giữa áo và
Pháp. Trong một cuộc bàn luận về vấn đề ấy, khi Na-pô-lê-ông vứt
mũ xuống đất rồi lấy chân giày lên một cách điên khùng, A-lếchxan
đã trả lời sự cáu kỉnh ấy của Na-pô-lê-ông: "Ngài là người
cường bạo, tôi là người cứng đầu... chúng ta thảo luận, phân tích
với nhau, nếu không tôi đi đây".
Về hình thức thì cuộc liên minh vẫn tồn tại, nhưng từ nay trở
đi Na-pô-lê-ông không thể trông cậy vào nó được nữa. Ở Nga,
người ta chờ đợi với tâm trạng lo âu ghê gớm xem cuộc hội đàm ở
éc-phua có kết thúc thắng lợi không: liệu Na-pô-lê-ông có bắt giữ
A-lếch-xan như trước đây bốn tháng đã bắt bọn Buốc-bông Tây
Ban Nha ở Bay-on không. Khi Nga hoàng từ éc-phua quay trở về
với nỗi buồn bực thì vị lão tướng người Phổ đã thành thật nói rằng:
E. Tac Le 96
http://ebooks. vdcmedia. com
"Tâu bệ hạ, không ai còn hy vọng rằng hắn lại để bệ hạ trở về". Bề
ngoài mà nói, mọi việc xem ra tốt đẹp hơn: suốt trong quá trình
hội đàm ở éc-phua, vua chúa các nước chư hầu và các vương quốc
khác, họp thành đoàn tuỳ tùng của Na-pô-lê-ông, đều say sưa mê
mẩn vì cái tình hữu nghị chân thành đã liên kết hoàng đế với Sa
hoàng. Nhưng sau khi cáo biệt A-lếch-xan, Na-pô-lê-ông buồn rầu
ủ rũ. Ông ta biết rằng vua chúa các nước chư hầu không tin là
cuộc liên minh đó vững bền và cả nước Áo cũng chẳng tin tưởng gì.
Do đó, cần phải kết thúc vấn đề Tây Ban Nha càng sớm càng hay.
Đã có ở Tây Ban Nha 100.000 quân nhưng Na-pô-lê-ông còn
ra lệnh khẩn cấp đưa thêm sang 150.000 quân nữa. Cuộc nổi dậy
của nông dân ngày càng chiếm được lợi thế. Những danh từ Tây
Ban Nha "du kích", "cuộc chiến tranh nhỏ" không diễn đạt được
hết ý nghĩa của sự việc đã diễn biến. Cuộc chiến tranh chống lại
nông dân và thợ thủ công, chống lại những người chăn cừu và chăn
lừa ngựa này, đã làm cho ông hoàng đế Pháp phải lo âu nặng nề
hơn các chiến dịch khác. Sau cuộc hàng phục nhục nhã của nước
Phổ, cuộc kháng chiến ác liệt của Tây Ban Nha tỏ ra đặc biệt kỳ lạ
và bất ngờ, nhưng tuy vậy Na-pô-lê-ông vẫn không phỏng đoán
được đám cháy ấy ở Tây Ban Nha. Đối với tướng Bô-na-pác thì
chuyện ấy còn có thể làm cho ông ta tỉnh ngộ ra được, nhưng đối
với ông hoàng đế Na-pô-lê-ông, kẻ chinh phục cả châu Âu, thì
"cuộc nổi loạn của bọn khố rách áo ôm" đó chẳng thể gây được chút
ảnh hưởng gì.
Không tin chắc vào sự giúp đỡ của A-lếch-xan và hầu như tin
rằng nước Áo sẽ chống lại mình, nên cuối cùng mùa thu năm 1808,
Na-pô-lê-ông hối hả sang Tây Ban Nha với lòng căm giận sôi sục
nghĩa quân Tây Ban Nha, những người "quê kệch" nhớp nhúa, dốt
nát và phiến loạn. Trong lúc ấy, quân Anh cũng vừa hoàn thành
cuộc đổ bộ và quét sạch quân Pháp khỏi Li-xbon. Bồ Đào Nha
không còn là căn cứ của Pháp nữa mà là của Anh. Quân Pháp chỉ
còn giữ được từ phía bắc Tây Ban Nha đến sông E-bơ-ro, còn các
nơi khác thì hầu như không còn quân Pháp. Tây Ban Nha đã có
một quân đội trang bị bằng súng của Anh. Na-pô-lê-ông tiến công
NAPOLEON BONAPARTE (quyển 2) 97
http://ebooks. vdcmedia. com
đội quân đó. Ở Bu-gô, ngày 10 tháng 11 năm 1808, Na-pô-lê-ông
đã giáng cho quân Tây Ban Nha một trận thua khủng khiếp; sau
hai trận nữa đánh vào các ngày tiếp theo, quân đội Tây Ban Nha
dường như bị tiêu diệt hoàn toàn. Ma-đrít có một lực lượng hùng
hậu phòng giữ bị Na-pô-lê-ông tiến công ngày 30 tháng 11. Cũng
nên nói thêm rằng, để chinh phục Tây Ban Nha, trong số quân mà
Na-pô-lê-ông đưa sang có "đội quân Ba Lan" do Na-pô-lê-ông
thành lập năm 1807, sau khi đã chiếm được Ba Lan. Theo lệnh
Na-pô-lê-ông, quân Ba Lan điên cuồng chém giết người Tây Ban
Nha, họ chẳng nghĩ ngợi gì về cái việc hổ nhục mà họ đương làm,
nghĩa là phá hoại phong trào giải phóng dân tộc của nhân dân Tây
Ban Nha. Na-pô-lê-ông nói với họ rằng còn cần phải tỏ ra xứng
đáng hơn để gợi cho Na-pô-lê-ông cái ý muốn phục hồi nước Ba
Lan, và quân Ba Lan đã cố gắng xứng đáng với tổ quốc của họ
bằng cách cướp lấy tổ quốc của người Tây Ban Nha. Ngày 4 tháng
12 năm 1808, Na-pô-lê-ông vào Ma-đrít. Kinh thành đón tiếp kẻ
xâm lược bằng một sự im lặng như chết. Na-pô-lê-ô lập tức tuyên
bố thiết quân luật ở Ma-đrít và trong khắp cả nước, thiết lập các
tòa án quân sự. Sau đó, ông ta tiến công quân Anh. Tướng Mo-rơ
bị bại và bị giết, còn quân Pháp thì truy kích tàn quân Anh.
Sự nghiệp của Tây Ban Nha xem chừng lại một lần nữa đổ
vỡ . Nhưng hoàn cảnh của nhân dân khởi nghĩa càng nghiêm trọng
thì cuộc kháng chiến của họ càng trở nên ác liệt.
Thành phố Xa-ra-gốt bị quân Pháp bao vây, đã cố thủ trong
nhiều tháng trời. Cuối cùng, sau khi phá được ngoại vi, ngày 27
tháng giêng năm 1809, thống chế Lan-nơ đã vào được trong thành
phố. Ở đó, hồi ấy đã diễn ra những chuyện chưa bao giờ thấy trong
bất cứ một cuộc vây hãm nào: mỗi một căn nhà biến thành một
pháo đài: phải gay go lắm mới chiếm được một ngôi nhà chứa xe,
một chuồng ngựa, một kho chứa rượu, một kho thóc. Cuộc tàn sát
khốc liệt đó đã kéo dài hàng ba tuần lễ liền trong cái thành phố đã
bị chiếm nhưng luôn luôn kháng cự. Binh lính của Lan-nơ đã chém
giết tất cả, không phân biệt ai, cả đàn bà và trẻ con, nhưng đàn bà
và trẻ con cũng giết lại binh lính Pháp mỗi khi thấy chúng sơ hở.
Quân Pháp đã tàn sát 20.000 quân đồn trú trong thành phố và
E. Tac Le 98
http://ebooks. vdcmedia. com
hơn 32.000 dân. Thống chế Lan-nơ, người kỵ binh liều mạng,
không biết sợ là gì, kẻ đã tham dự nhiều trận kinh khủng nhất của
Na-pô-lê-ông và cũng là kẻ chẳng biết thế nào là "xúc động" đã
phải lấy làm kinh ngạc khi trông thấy xác chết của đàn ông, đàn
bà, trẻ con ngổn ngang trong nhà, ngoài phố, ngập trong biển máu.
"Cuộc chiến tranh gì vậy! Ta buộc phải giết những con người
thuần phác như thế, phải giết cả những người điên! Cuộc chiến
trận này sẽ chỉ mang lại sự buồn bã!". Đó là lời của thống chế Lannơ
nói với tùy tùng, khi đi qua những đường phố ngập máu của cái
thành phố chết đó.
Cuộc bao vây và hạ thành Xa-ra-gốt đã gây được một ảnh
hưởng rộng lớn ở châu Âu và đặc biệt ở nước Áo, nước Phổ và các
quốc gia Đức. Sự cảm phục, sự bối rối thẹn thùng, sự hổ nhục đã
khuấy động được các tâm hồn trong khi họ so sánh hành động
kháng cự của người Tây Ban Nha với sự hàng phục ngoan ngoãn
của người Đức.
Tuy vậy, những cuộc cướp bóc và xâm lược của nền quân chủ
Na-pô-lê-ông chẳng bao lâu đã làm cho giai cấp tư sản ở các nước
bị khuất phục phản ứng. Sau khi được Na-pô-lê-ông đánh thức
dậy, sau khi thoát khỏi các trở lực của chế độ phong kiến và đi vào
con đường tự do phát triển tư bản chủ nghĩa, giai cấp tư sản bị
khuất phục ở châu Âu, đến lượt mình, đã buộc phải đi tìm những
con đường mới để thoát khỏi gọng kìm kinh tế của chính sách Napô-
lê-ông. Những con đường ấy ngày càng mở rõ ra cùng với sự
phát triển của phong trào giải phóng dân tộc chống Na-pô-lê-ông.
Người ta đã nhìn thấy lò lửa đó lẻ tẻ bốc cháy vào những năm
1803, 1809 và 1810, nhưng đến năm 1813 thì một đám cháy dữ dội
bắt đầu bùng lên ở khắp các nước đang nằm dưới ách thống trị của
Na-pô-lê-ông.
Năm 1806 và ngay cả trước khi người Phổ bị thua trận, Napô-
lê -ông đã vạch ra cần phải làm như thế nào để trả lời bất kỳ
một mưu mô to nhỏ nào định làm sống lại tinh thần quật khởi dân
tộc trong nhân dân Đức. Sau Tin-dít, Na-pô-lê-ông cho rằng đã có
thể hành động hoàn toàn theo ý của mình không những ở Ba-vi-e
NAPOLEON BONAPARTE (quyển 2) 99
http://ebooks. vdcmedia. com
hoặc ở các quốc gia thuộc Liên bang sông Ranh, mà còn cả ở Hămbua,
Đan-xích, Cơ-ni-xbéc, Bre-xlau và nói chung ở khắp nước Đức.
Na-pô-lê-ông không biết rằng ở Béc-lin, Phích-te đã lồng vào
trong các bài giảng nhiều câu ái quốc bóng bẩy, không biết rằng
trong các trường đại học Đức, các hội sinh viên được thành lập, tuy
rằng ở đó người ta chưa dám công khai nói đến cuộc nổi dậy chống
lại tên bạo chúa của hoàn cầu, nhưng đã bí mật gây được một mối
căm thù sâu sắc chống lại y. Na-pô-lê-ông đã không tính đến sự
thật là nếu như giai cấp tư sản Đức ở các nước chư hầu hài lòng về
việc du nhập bộ luật Na-pô-lê-ông vào Đức, về việc phá bỏ chế độ
phong kiến, thì họ cũng thấy rằng họ đã phải trả những cái ơn ấy
bằng những cái giá quá đắt so với việc họ phải chịu đựng ách
chính trị và tài chính của nước Pháp, dính liền với khoản "thuế
máu" dưới hình thức những cuộc trưng binh để bổ sung cho đội
ngũ đại quân. Đó là những điều mà Na-pô-lê-ông không biết và
cũng không muốn biết. Theo lời một nhà quan sát thì ở éc-phua,
các vua chúa Đức, các nhà quý tộc người Đức và vợ họ đã có thái
độ như những đày tớ con đòi của một tên chúa đất nóng nảy nhưng
cũng có thể nới tay nếu người ta biết hôn lên tay hắn đúng lúc.
Nhà thi hào bậc nhất của nước Đức, Gớt, đã xin yết kiến và cuối
cùng khi tiếp Gớt ở éc-phua, Na-pô-lê-ông quên cả mời nhà văn lão
thành ngồi và tỏ ý tán thưởng tập thơ Véc-te thì Gớt đã rất đỗi vui
mừng. Nói tóm lại, hồi ấy các tầng lớp trên người Đức, những tầng
lớp duy nhất mà Na-pô-lê-ông có quan hệ gần gũi đã không có một
chút phản đối nào. Nhân dân im lặng và phục tùng. Nhưng trái
lại, những tin tức ở áo thì lại càng thêm khẩn cấp.
Ở Áo, người ta cho rằng lần này Na-pô-lê-ông chỉ có thể đánh
được bằng một tay, vì tay kia còn phải chống đỡ cái gánh nặng
khủng khiếp của cuộc chiến tranh ở Tây Ban Nha. Ở áo, người ta
biết rằng dù thế nào Na-pô-lê-ông cũng sẽ không bỏ Tây Ban Nha,
biết rằng như vậy thì không phải chỉ là ý muốn riêng của một kẻ
chuyên chế mà trong đó còn có vấn đề khác và biết rằng Na-pô-lêông
đã bị sa lầy lâu ở đấy. Hơn nữa, người ta còn biết được nguyên
nhân của sự việc đó. Vào lúc ấy, cuộc phong tỏa lục địa luôn luôn
được tăng cường bằng những đạo luật bổ sung, bằng nhiều biện
E. Tac Le 100
http://ebooks. vdcmedia. com
pháp cảnh sát và bằng nhiều hoạt động chính trị mới của hoàng đế
Pháp. Từ bỏ bán đảo Tây Ban Nha khi quân Anh vừa mới đặt chân
lên, chính là từ bỏ cuộc phong tỏa lục địa, nghĩa là từ bỏ nội dung
căn bản của toàn bộ đường lối Na-pô-lê-ông.
Sự phản bội, hoặc ít ra là nghi ngờ phản bội của Tan-lâyrăng
vụ lợi và của tên mật thám Phu-sê, nghĩa là của hai kẻ ti tiện
ấy, theo ý Na-pô-lê-ông, thật ra không làm cho Na-pô-lê-ông bận
lòng bằng viễn cảnh của cuộc chiến tranh với nước Áo. Nhưng cũng
phải tính đến sự việc đó, và tháng giêng năm 1809, sau khi giao
Tây Ban Nha cho các thống chế và đặt Tây Ban Nha dưới quyền
anh mình là vua Giô-dép, Na-pô-lê-ông quay trở lại Pa-ri. Thật ra,
không có Na-pô-lê-ông thì khả năng quân sự của các thống chế
cũng giảm đi mất một nửa, nhưng còn Giô-dép thì dù có mặt Napô-
lê-ông hay không, Giô-dép cũng vẫn chẳng có giá trị gì. Về đến
Pa-ri, Na-pô-lê-ông ra lệnh cho triều thần và các bộ trưởng họp ở
Tuy-lơ-ri và ngày 28 tháng giêng năm 1809, Na-pô-lê-ông liền gọi
Tan-lây-răng đến để xỉ vả. Na-pô-lê-ông mở đầu màn kịch đó, đến
nay còn nổi tiếng, bằng cách quát tháo với Tan-lây-răng: "Đồ ăn
cắp! Anh là một thằng ăn cắp! Anh là thằng hèn hạ, không ai tin
cậy được; anh không tin ở Chúa; suốt đời anh không làm tròn bổn
phần; anh đã lừa dối phản bội mọi người; đối với anh không có cái
gì thiêng liêng cả; có lẽ anh sẽ bán cả bố anh... Tại sao tôi lại
không cho treo cổ anh ở quảng trường Ca-rút-xen? Nhưng mà còn
thời gian chán! Này! Tan-lây-răng, thực chất anh là cục cứt...". Tất
nhiên là Na-pô-lê-ông không biết hết tất cả sự phản bội của Tanlây-
răng (bị cách chức từ năm 1807), mà mới chỉ biết được phần
nào nếu không thì Na-pô-lê-ông đã cho xử bắn Tan-lây-răng ngay
lúc ấy. Nhưng Na-pô-lê-ông còn nhiều việc khác phải làm hơn là
khám phá những âm mưu của cái người xấu xa đến tận xương tủy
đó. Cuộc chiến tranh với nước Áo đe doạ, ám ảnh Na-pô-lê-ông.
Ở nước Tây Ban Nha vừa mới bị đè bẹp bởi những trận nặng
nề ác liệt, ngọn lửa khởi nghĩa ở nông thôn và thành thị lại bùng
cháy khắp nơi để không bao giờ tắt nữa. Cả một dân tộc - khi ẩn
khi hiện, dai dẳng tưởng như ở trong lòng đất nhô lên để rồi lại
biến xuống - tiếp tục giam chân ở Tây Ban Nha một nửa quân số
NAPOLEON BONAPARTE (quyển 2) 101
http://ebooks. vdcmedia. com
của đại quân, gồm 300.000 người của những binh đoàn tinh nhuệ
nhất của Na-pô-lê-ông. Nhưng hoàng đế đã vội vã đưa ra chiến
trường nửa còn lại để đương đầu với áo trong một chiến dịch mới
và gian khổ. Một cuộc trưng binh trước kỳ hạn ở Pháp đã cung cấp
cho Na-pô-lê-ông 100.000 tân binh. Ngoài ra, Na-pô-lê-ông còn hạ
lệnh cho các nước chư hầu Đức nộp 100.000 lính, và họ đã lặng lẽ
thi hành. Rồi Na-pô-lê-ông tuyển lựa hơn 110.000 cựu binh có thể
đặc biệt trông cậy được, và đã gửi sang Ý 70.000, vì cũng phải
phòng ngừa quân áo tiến công mặt này.
Như vậy là vào mùa xuân năm 1809, Na-pô-lê-ông điều động
gần 300.000 quân để đối phó với áo. Nhưng áo cũng đã tập hợp tất
cả lực lượng của mình. Triều đình Viên, đại quý tộc, trung quý tộc
- những kẻ khởi xướng cuộc chiến tranh này - đều nhất trí: lần
này, ngay cả quý tộc Hung cũng tỏ lòng hoàn toàn trung thành với
"nhà vua". Thật ra, vấn đề là bênh vực và củng cố quyền lợi thiêng
liêng chung: chế độ nông nô mà diện tích đã bị thu hẹp lại rất
nhiều trên bản đồ, và về phương diện chính trị, đã bị ba cuộc chiến
tranh thảm hại năm 1796 - 1797, năm 1800 và năm 1805 làm lung
lay mạnh, và ba cuộc chiến tranh này đã mang lại cho nước Pháp
những vùng đất đai đẹp đẽ nhất của dòng họ Háp-xbua. Ở Bô-hêm,
trừ giai cấp tư sản công nghiệp, có lợi trong cuộc phong tỏa lục địa,
là tương đối bàng quan đối với nền quân chủ của nước Áo, còn giai
cấp tư sản thương mại và quần chúng tiêu thụ thì bị thiệt hại vì
đạo luật Béc-lin. Chính vì lẽ đó mà cuộc chiến tranh do triều đình
áo tiến hành vào năm 1809 có tính chất nhân dân hơn cả ba cuộc
chiến tranh trước đây với Na-pô-lê-ông. Ở áo và Đức, bằng đủ cách
người ta nhắc đi nhắc lại: "Rồi thì ánh mặt trời sẽ chiếu về phía
Tây Ban Nha".
Toàn thế giới nín hơi chờ đợi. Na-pô-lê-ông cùng ba thống chế
xuất sắc nhất là Đa-vu, Mát-xê-na và Lan-nơ, đã sẵn sàng chiến
đấu. Na-pô-lê-ông đợi nước Áo "tiến công" trước vì như vậy là áo sẽ
cung cấp thêm cho Na-pô-lê-ông một luận chứng nữa trong cuộc
đàm luận quan trọng với A-lếch-xan đã bắt đầu ở éc-phua nhưng
vẫn còn chưa đi đến kết luận: Na-pô-lê-ông vẫn còn hy vọng nước
Nga sẽ tiến đánh nước Áo.
E. Tac Le 102
http://ebooks. vdcmedia. com
Ngày 14 tháng 4 năm 1809, đại công tước Sác-lơ, viên tướng
xuất sắc nhất của nước Áo, tiến vào Ba-vi-e. Na-pô-lê-ông bắt đầu
vào cuộc chiến và tin chắc trong vòng hai tháng sẽ buộc áo phải hạ
khí giới, và lúc đó, nếu thấy cần thiết Na-pô-lê-ông sẽ lại sang Tây
Ban Nha.
Thật ra Na-pô-lê-ông ít trông cậy vào số 100.000 lính Đức,
những người lính bất đắc dĩ, đã chiếm một phần ba quân số của
Na-pô-lê-ông. Na-pô-lê-ông biết rằng những đội quân vô cùng tinh
nhuệ, có nhiều kinh nghiệm chiến đấu thì còn đang đóng ở Tây
Ban Nha, và số lính lão luyện của quân đội Pháp đã bị thiệt hại ở
đó bao nhiêu mà kể. Nhưng không phải chỉ có một mình Na-pô-lêông
biết điều đó. Lần này quân áo chiến đấu với tinh thần dũng
cảm và kiên cường. Trận đánh lớn đầu tiên xảy ra ở gần A-benxbéc
thuộc xứ Ba-vi-e. Quân áo bị đánh tan mất hơn 13.000 người.
Họ chiến đấu không kém phần dũng cảm, còn dũng cảm hơn cả
trận ác-cô-lơ, Ma-ren-gô, Au-xtéc-lít. Trận thứ hai ở éc-mun vào
ngày 22 tháng 4 cũng kết thúc bằng thắng lợi của Na-pô-lê-ông.
Đại công tước Sác-lơ bị đánh bật khỏi bên kia sông Đa-nuýp và bị
tổn thất nặng nề. Ở đó, thống chế Lan-nơ sau khi hoàn thành cuộc
hành binh của mình liền xung phong vào Ba-ti-xbon. Na-pô-lê-ông
chỉ huy vây thành, đã bị thương ở chân trong khi tác chiến. Người
ta tháo ủng cho hoàng đế, băng vội vết thương, và hoàng đế đã lên
ngựa ngay, nghiêm cấm không cho ai được nói đến vết thương để
binh lính khỏi hoang mang. Khi bước vào thành phố đã chiếm
được, Na-pô-lê-ông vẫy chào các đơn vị đang hoan hô đứng đón,
vừa mỉm cười để che giấu sự đau đớn kinh khủng của mình. Hai
trận éc-mun và Ra-ti-xbon dã làm cho quân áo bị thiệt mất 50.000
người nữa vừa chết vừa bị thương, bị bắt làm tù binh hoặc mất
tích. Trong năm ngày, Na-pô-lê-ông đã thắng được năm trận đẫm
máu.
Tiếp tục truy kích quân của đại công tước Sác-lơ đang rút
chạy bên kia sông Đa-nuýp, đến E-be-xbéc, Na-pô-lê-ông đã đuổi
kịp, giao chiến và lại đánh bại Sác-lơ lần nữa. Na-pô-lê-ông đốt
thành phố và một phần nhân dân (người áo quả quyết là một nửa
số dân) trong thành bị thiêu chết. "Chúng tôi đi giữa một vùng đầy
NAPOLEON BONAPARTE (quyển 2) 103
http://ebooks. vdcmedia. com
mùi thịt người nướng", đó là lời tướng Xa-va-ri, công tước vùng Rôvi-
gô, khi báo cáo về việc kỵ binh Pháp đi qua E-be-xbéc hoang
tàn. Vó ngựa ngập trong đống lầy nhầy ghê tởm lênh láng khắp
đường phố. Đó là vào ngày 3 tháng 5. Ngày 8, Na-pô-lê-ông lại
nằm trong hoàng cung Sơn-brun như hồi năm 1805, và đến ngày
13, thị trưởng thành Viên lại đem nộp kinh thành áo cho hoàng
đế. Chiến dịch có vẻ như kết thúc. Nhưng Sác-lơ, sau khi bảo toàn
được bộ đội của mình, đã có đủ thời gian chuyển quân vượt qua
cầu ở Viên sang tả ngạn sông Đa-nuýp rồi cho đốt cầu. Lúc ấy Napô-
lê-ông quyết định phải cố gắng tiến hành một cuộc hành binh
khó khăn nhất. Cách bờ phía thành Viên (hữu ngạn) chừng nửa
ki-lô-mét có một bãi cát trên sông Đa-nuýp nối liền với đảo Lô-bau.
Nhận định rằng từ hòn đảo đó, quân đội của mình có thể dễ dàng
vượt qua nhánh sông hẹp ngăn cách Lô-bau với tả ngạn sông Đanuýp
(ở phía bắc), Na-pô-lê-ông quyết định bắc một chiếc cầu bằng
thuyền đến bãi cát ấy và cho chủ lực vượt qua, với những đội ngũ
thưa thớt, vì đã tổn thất trong chiến đấu và vì phải để lại phòng
giữ ở dọc đường. Cuộc vượt sông sang đảo Lô-bau đã được thực
hiện ngày 17 tháng 5. Sau đó Na-pô-lê-ông lại bắc một chiếc cầu
bằng thuyền nữa để nối liền đảo với bờ tả. Quân đoàn của Lan-nơ
vượt qua cầu đầu tiên, tiếp theo là quân đoàn của Mát-xê-na, và
hai thống chế chiếm lấy hai cái làng nhỏ (át-pe và E-di-linh) ở ven
sông. Nhưng tức khắc, hai quân đoàn trên và những đơn vị khác
của quân Pháp đi theo sau bị đại công tước Sác-lơ đột kích. Một
trận chiến đấu ác liệt xảy ra; và trong khi Lan-nơ, cùng với đội kỵ
binh của mình xông vào chém giết quân áo đang rút lui rất trật tự
thì chiếc cầu nối bờ hữu ngạn (bên thành Viện) với đảo bị gãy và
đột nhiên quân Pháp không nhận được đạn dược mới rồi vẫn còn
liên tục tiếp tế đến cho họ. Na-pô-lê-ông ra lệnh cho Lan-nơ vừa
đánh vừa rút lui ngay lập tức, và đã bị tổn thất nặng nề. Trong khi
tác chiến, Lan-nơ bị trúng đạn gãy xương và cụt gần hết hai chân.
Lan-nơ chết trong tay Na-pô-lê-ông và trong khoé mắt của ông,
người ta thấy lần này là lần thứ hai ướt lệ. Quân Pháp rút về đảo
Lô-bau, mặc dù Na-pô-lê-ông tự an ủi trong tư tưởng là trận này
quân Pháp chỉ mất có 10.000 người cả thảy (thật ra hơn thế nhiều)
và đại công tước Sác-lơ mất 35.000 (thực tế chỉ chừng 27.000),
E. Tac Le 104
http://ebooks. vdcmedia. com
nhưng sự thất bại và sự rút chạy lần này thật quá rõ ràng. Việc
này xảy ra ngày 21 và 22 tháng 5.
Triều đình và chính phủ Áo xiết bao vui mừng, chuẩn bị trở
về kinh thành mà họ vừa mới bỏ chạy. Chẳng hề khoe khoang về
thắng lợi của mình, đại công tước Sác-lơ, viên tướng tài năng và
phẩm cách đứng đắn, bực dọc về những sự quá trớn ấy của triều
đình. Nhưng dù sao đi nữa, đó cũng không phải cuộc giải vây
thành A-crơ vào năm 1799 và cũng không phải là trận Ai-lau hồi
năm 1807. Cuộc thử thách lần thứ ba của Na-pô-lê-ông còn nặng
nề hơn, sự thất bại còn rõ rệt hơn. Na-pô-lê-ông biết rằng ở Đức,
viên thiếu tá người Phổ là Sin bỗng nhiên cùng với trung đoàn kỵ
binh của mình chống lại quân Pháp bằng một thứ chiến tranh du
kích; rằng An-đrê-át Hô-phe, người nông dân vùng Ti-rôn, cũng
tiến hành một cuộc chiến tranh tương tự ở vùng núi Ti-rôn; rằng
tình hình ở ý chẳng yên ổn chút nào, và ở Tây Ban Nha - mặc dù
Na-pô-lê-ông đã để lại chừng 300.000 quân, gồm những binh đoàn
tinh nhuệ nhất của đại quân - cuộc chiến tranh khủng khiếp lại
bắt đầu ác liệt gấp bội. Tin tức về trận ét-xtin mà hoàng đế đã bị
bắt và bị giam ở đảo Lô-bau (ở châu Âu nhân dân kể chuyện lại
như vậy, lấy ý muốn của mình làm hiện thực), đã gây khí thế mới
cho những chiến sĩ đang nổi lên ở khắp mọi nơi.
Tuy vậy, Na-pô-lê-ông vẫn giữ được bình tĩnh và can đảm.
Hình như trong trận thử thách khủng khiếp ấy, nỗi đau xót duy
nhất của Na-pô-lê-ông có lẽ cái chết của thống chế Lan-nơ, chứ
tuyệt nhiên không phải là sự thất bại của cuộc chiến đấu. Na-pôlê-
ông biết rằng quân áo bị một đòn nặng ở ét-xlin và trong đợt
đầu của chiến dịch, trước chiến dịch Viên, quân áo mất hơn 50.000
quân, gấp bội quân Pháp và trong khi tăng cường bổ sung quân
đội, vạch kế hoạch tác chiến mới và trong khi chăm chú đọc các
báo cáo từ khắp nơi trong các nước chư hầu gửi tới hàng ngày, Napô-
lê-ông đặc biệt chú ý đến tất cả các thành phần binh chủng. Napô-
lê-ông nghe với vẻ tò mò việc giáo hoàng Pi VII và các hồng y
giáo chủ đã giảng rằng trận ét-xlin là một hình phạt của Chúa
Trời giáng xuống kẻ đi áp bức hoàn cầu, kẻ cường bạo, kẻ xúc
phạm và ngược đãi giáo hội. Mặc dù phải lo lắng nhiều việc, NaNAPOLEON
BONAPARTE (quyển 2) 105
http://ebooks. vdcmedia. com
pô-lê-ông cũng không quên việc đó và ghi nhớ hành động ấy của
người thay mặt đức Chúa Trời trên trái đất. Suốt mùa hè năm
1809, nhiều tin dữ từ nước Anh bay đến tai hoàng đế rằng ở Anh
người ta đang chuẩn bị một đội quân viễn chinh nhằm mở một
hướng phụ ở phía bắc nước Bỉ. 40.000 lính và 30.000 thủy binh
tham gia cuộc đổ bộ lên đảo Van-se-ren. Quân Anh đã chiếm được
Phlét-xin-ghe trong ít lâu, nhưng sự chiếm đóng này cuối cùng bị
thất bại và quân Anh đã bị đánh nên thân, buộc phải trương buồm
kéo quân về nước.
Na-pô-lê-ông chạy đi chạy lại giữa Viên, Sơn-brun và đảo Lôbau.
Na-pô-lê-ông liền gây cho binh sĩ niềm tin tưởng vào thắng lợi
sắp tới: vào trung tuần tháng 6, quân đội được nghỉ ngơi và tăng
cường, đảo Lô-bau được xây dựng kiên cố đặc biệt. Hoàng đế hoàn
toàn tin chắc là đại công tước Sác-lơ trong suốt thời gian này
không hoạt động gì, nay thực sự không còn khả năng chủ động
tiến công, và giờ đây việc phát lệnh trận đánh quyết định mọi việc
là tuỳ thuộc vào Na-pô-lê-ông.
Sau khi kiểm tra lần cuối cùng các công việc chuẩn bị khẩn
cấp về mặt quân sự, Na-pô-lê-ông chỉ còn có mấy ngày để nghỉ
ngơi, nhưng trước hết đã dành để lo việc giáo hoàng Pi VII sau này
phải đền nợ một cách đau đớn về sự minh mẫn, và trước hết, về sự
hấp tấp cho rằng kết quả của trận ét-xlin là do sự phán xét của
Thượng đế. Mà cũng vì vậy nên ngày 17 tháng 5 năm 1809, trước
trận này, Na-pô-lê-ông đã ra sắc lệnh sáp nhập thành phố Rôm và
tất cả những vùng đất đai thuộc Tòa Thánh vào đế quốc Pháp.
"Ban hành tại bản doanh của hoàng đế ở Viên, Na-pô-lê-ông
". Đó là câu kết thúc cái sắc lệnh tước của giáo hoàng những vùng
đất đai mà giáo hoàng đã chiếm giữ theo cái đạo luật nổi tiếng
cũng như theo truyền thuyết thừa hưởng "tặng vật của Chúa Trời
ban" do các giáo hoàng thời trung cổ đã chế tạo ra và coi như
chẳng phải do hoàng đế Công-xtan-tin đã ban tặng cho giáo hoàng
Xin-vét đệ nhất, vào đầu thế kỷ thứ IV.
Ngay sau khi vừa ban hành sắc lệnh đó, quân đội Pháp
chiếm đóng hẳn Rôm vào ngày 10 tháng 6 và Tòa Thánh bị mất
E. Tac Le 106
http://ebooks. vdcmedia. com
tất cả những cái đã có từ 1.500 năm nay. Pi VII bị áp giải về Xavon,
trên bờ biển thuộc vịnh Giên ở ý.
Vừa giải quyết xong việc Giáo hoàng, Na-pô-lê-ông liền tiến
hành nốt những công việc chuẩn bị cuối cùng về quân sự. Ngày 2,
3 và 4 tháng 7, hoàng đế điều đến đảo Lô-bau nhiều quân đoàn
mới với hơn 550 cỗ pháo. Ngày 5 tháng 7, Na-pô-lê-ông ra lệnh bắt
đầu vượt sông sang bờ tản ngạn. Quân đoàn Mắc-đô-nan cũng
được điều từ nước Ý tới nhập vào đội quân đã được tăng cường của
Na-pô-lê-ông. Trận đánh ngày 5 tháng 7 năm 1809 đã bắt đầu
không như đại công tước Sác-lơ đã dự kiến và cũng không xảy ra
đúng nơi mà ông ta phán đoán. Không bao giờ hành động của như
kẻ địch dự tính: Na-pô-lê-ông lấy đó làm nguyên tắc hành động
tuyệt đối. Quân Pháp có vào khoảng từ 550 đến 560 khẩu pháo,
quân áo có trên 500 khẩu, và pháo binh của cả hai bên đều đầy đủ
đạn dược. Cuộc vượt sông Đa-nuýp tiến hành với một trật tự hoàn
hảo. Trong trận chiến đấu này, một trong những trận ác liệt nhất,
những phút nguy kịch đối với Na-pô-lê-ông đã xảy ra vào ngày 5
và đặc biệt là ngày 6. Na-pô-lê-ông ở vào giữa trận đánh: các thống
chế Đa-vu, Mắc-đô-nan, Mát-xê-na, tướng Đru-ô, chỉ huy pháo
binh, đã hành động chính xác ít thấy trong những cuộc giáp chiến
khổng lồ như vậy. Sau một đợt pháo khủng khiếp, "mũi Mắc-đônan",
gồm 26 tiều đoàn dàn thành một hình vuông mỗi bề 1.000
mét, phá vỡ được khu trung tâm của quân áo, mặc dù đã bị thiệt
hại rất lớn. Các đội dự bị tiến theo sau. Xa hơn nữa, ở phía bắc,
Đa-vu, nhận chỉ thị của hoàng đế là lấy làng Va-gram nằm ở trên
các điểm cao làm mục tiêu, đã cường tập chiếm được Va-gram, và
thế là quyết định sự thất bại của toàn bộ quân đội áo. Đến tối ngày
6 tháng 7 năm 1809, tất cả đã kết thúc. Quân áo bị đánh bật ra
khỏi các vị trí của mình, nhưng toàn quân không bị rối loạn, có
một bộ phận quân đội đã rút lui một cách trật tự. Sự thất bại của
quân áo ở Va-gram không kém phần khủng khiếp, cũng không
kém nặng nề hơn trận Au-xtéc-lít; ngày thứ hai, quân áo mất
chừng 37.000 người vừa bị chết, bị thương và bị bắt. Mặc dù quân
Pháp bị thiệt hại ít hơn bên bại trận, nhưng tổn thất của họ cũng
rất lớn. Thắng lợi phải trả bằng giá rất đắt.
NAPOLEON BONAPARTE (quyển 2) 107
http://ebooks. vdcmedia. com
Cuộc truy kích quân áo bại trận kéo dài gần hết tuần lễ sau.
Na-pô-lê-ông tung kỵ binh rượt theo tàn quân áo, và cuối cùng đã
đánh họ tan tác từng mảnh. Vào đến thành Xơ-nai, ngày 11 tháng
7, Na-pô-lê-ông được báo là hoàng thân Lít-sen-xtai, hầu cận của
hoàng đế Phran-xoa vừa mới tới xin yết kiến. Hoàng đế áo đề nghị
đình chiến. Na-pô-lê-ông chấp thuận với những điều kiện nghiệt
ngã: chừng nào hòa ước chưa ký xong thì trên tất cả những nơi
thuộc đất áo, mà lúc ngừng bắn dẫu chỉ có một phân đội nhỏ của
quân Pháp đã lọt vào, quân áo đều phải rút đi hết và giao lại cho
quân Pháp để làm tin. Lít-sen-xtai chấp thuận tất cả.
Các cuộc đàm phán bắt đầu tiến hành. Hoàng đế Phran-xoa
mất tinh thần, bây giờ nguyền rủa những kẻ nào trong suốt một
năm rưỡ i trời đã xúi hoàng đế gây nên cuộc chiến tranh khủng
khiếp này, cuộc chiến tranh đẫm máu không hề có ở áo kể từ cuộc
chiến tranh 30 năm đến nay; do đó Phran-xoa sẵn sàng chịu đựng
những sự hy sinh lớn lao. Người ta sợ hãi nhắc lại cái hình phạt
mà Na-pô-lê-ông đã thi hành đối với giáo hoàng ngay trước lúc
đánh trận Va-gram. Vậy thì, sau trận Va-gram, Na-pô-lê-ông sẽ
làm gì nước Áo?
Tham vọng của Na-pô-lê-ông còn nhiều gấp bội so với thời kỳ
sau trận Au-xtéc-lít. Ông ta đòi nhượng lại nhiều tỉnh khác của
nước Áo: Ca-ranh-xi, Các-ni-ô-lo, It-xtơ-ri, Tơ-ri-ét và cả vùng Tơri-
ét, một phần đất đai rộng lớn của nước Áo về phía tây và tây -
bắc của đế quốc này, vài khoảng đất đai thuộc Ga-li-xi, và một
khoảng chiến phí là 134 triệu phlô-ranh vàng. Người áo đã mà cả,
kêu xin, giở ngón một cách vô ích. Kẻ chiến thắng lòng gang dạ sắt
chỉ giảm số tiền chiến phí xuống 85 triệu và nhượng bộ đôi chút
đáng kể về điều kiện đất đai. Trong suốt thời gian đàm phán, Napô-
lê-ông ngự ở Sơn-brun. Một sự quy phục hoàn toàn nhất bao
trùm lên thành Viên và trên toàn cõi nước Áo bị chiếm đóng. Ngọn
lửa hy vọng được khuấy động lên bởi trận ét-xlin đã bị dập tắt ở áo
và ở Đức. Na-pô-lê-ông còn cho ghi vào bản dự thảo hòa ước điều
khoản cấm áo duy trì một đội quân quá 150.000 người. Hoàng đế
Phran-xoa cũng phải chấp nhận.
E. Tac Le 108
http://ebooks. vdcmedia. com
Ngày 12 tháng 10, Na-pô-lê-ông đi duyệt đội cận vệ trước
cung điện Sơn-brun. Các cuộc duyệt binh đó thường vẫn thu hút
được (và đặc biệt là những ngày hội) số đông công chúng ở rất xa
xôi háo hức đến xem con người Na-pô-lê-ông, con người đã gợi ở
khắp nơi một sự tò mò khao khát. Ông hoàng đế vui lòng cho đám
đông ấy đến xem các cuộc phô trương lực lượng: vả lại, Viên làm
Na-pô-lê-ông vui lòng vì sự quy phục của nó. Cuộc duyệt binh ngày
12 tháng 10 sắp kết thúc thì một thanh niên, quần áo chỉnh tề, đã
lẩn được vào giữa đám kỵ mã tuỳ tùng của hoàng đế, và tay trái
cầm lá đơn thỉnh cầu, tiến sát tới gần hoàng đế. Người ta bắt giữ
ngay lại trước khi người thanh niên chưa kịp rút trong túi ra một
con dao dài nhọn.
Duyệt binh xong, Na-pô-lê-ông ngỏ ý muốn gặp người bị bắt.
Đó là một anh Stáp nào đó, sinh viên trường đại học Nau-mơ-bua.
- Tại sao anh muốn giết ta?
- Tôi nghĩ rằng chừng nào Bệ hạ còn sống thì tổ quốc tôi và
cả thế giới sẽ không còn biết thế nào là tự do và hòa bình.
- Ai đã xúi giục anh?
- Không ai cả.
- Trong các trường đại học ở nước anh, người ta dạy các anh
như thế phải không?
- Thưa ngài, không.
- Anh muốn làm Bru-tút à?
Rõ ràng là người thanh niên không đáp, vì sau này Na-pô-lêông
nói rằng hình như anh ta không rõ lắm Bru-tút là ai.
- Nếu ngay bây giờ ta trả lại tự do cho anh thì anh sẽ làm gì?
Anh có định giết ta nữa không?
Sau một lúc lâu im lặng, Stáp đáp:
- Tôi sẽ giết, thưa ngài.
Na-pô-lê-ông im lặng rồi bỏ ra, suy nghĩ rất lung. Ngay tối
hôm đó, hội đồng quân sự họp và ngày hôm sau Stáp bị bắn.
NAPOLEON BONAPARTE (quyển 2) 109
http://ebooks. vdcmedia. com
Na-pô-lê-ông cấm nói đến và cấm tường thuật việc ấy trên
báo chí và, hai ngày sau việc ấy, ngày 14 tháng 10 năm 1809,
hoàng đế áo Phran-xoa đệ nhất, cuối cùng quyết định ký hòa ước
Sơn-brun, cái hòa ước cắt xén một cách tàn nhẫn đất đai của áo và
tăng cường một cách vô hạn độ uy lực của kẻ độc tài của châu Âu.
Nước áo đã phải trả cái mưu đồ tuyệt vọng và khốn khổ của
mình, là quẳng cái ách của Na-pô-lê-ông, bằng hàng chục vạn sinh
mệnh, bằng sự tàn phá của đất nước, bằng một khoản chiến phí
nặng nề, bằng gần một phần ba số tỉnh giàu đẹp nhất, bằng hàng
bao nhiêu triệu dân và bằng sự lệ thuộc vào kẻ chiến thắng một
cách chặt chẽ, nghiệt ngã hơn.
E. Tac Le 110
http://ebooks. vdcmedia. com
THỜI KỲ CỰC THỊNH 1810 - 1811
Vừa mới ký xong hòa ước Sơn-brun, Na-pô-lê-ông liền rời
Viên và trong những ngày sau đó, cũng như sau trận Ai-cập, maren-
gô, Au-xtéc-lít hoặc Tin-dít, Na-pô-lê-ông chiến thắng trở về
kinh thành.
Đế quốc rộng lớn mênh mông lại mở mang thêm bờ cõi, các
nước chư hầu trung thành đã được khen thưởng hậu hĩ, và một vài
nước ương ngạnh đã bị trừng phạt tàn nhẫn, giáo hoàng bị tước
đoạt đất đai: nghĩa quân Ti-ron bị đánh tan tành, quân du kích
của thiếu tá Sin bị hội đồng quân sự Phổ xử bắn theo lệnh của Napô-
lê-ông; tin từ Anh bay đến: các thương nhân và nhà công
nghiệp suy sụp, tự sát và phá sản, dân chúng bất mãn. Vậy là cuộc
phong tỏa lục địa dường như đang biện hộ cho những ai đã đặt
niềm hy vọng vào nó.
Cái đế quốc bao gồm cả thiên hạ ấy cơ đồ đang đứng trên
đỉnh cao nhất của sự rạng rỡ , uy lực, phú cường và quang vinh .
Na-pô-lê-ông biết rằng mình đã khuất phục được châu Âu chỉ
bằng bạo lực và giữ được nó chỉ bằng cách làm cho nó sợ hãi.
Nhưng nước Anh không chịu đầu hàng; Nga hoàng thì rõ rệt là
xảo quyệt, đã không giúp đỡ gì Na-pô-lê-ông trong cuộc chiến
tranh vừa mới kết thúc đó và chỉ giả vờ gây chiến với áo; nhân dân
Tây Ban Nha, mặc dù bị thảm sát, giết chóc, vẫn không ngừng
kháng cự và chiến đấu với lòng quả cảm bất khuất, và nếu như
trước đây, thắng lợi Va-gram, cũng như bất cứ một thắng lợi nào
khác của Na-pô-lê-ông, đều đã không có chút ảnh hưởng gì đến họ,
thì nay uy danh mỗi ngày mỗi cao lớn của kẻ chiến thắng cả thiên
hạ ấy cũng chẳng làm cho họ sờn lòng.
NAPOLEON BONAPARTE (quyển 2) 111
http://ebooks. vdcmedia. com
Xung quanh Na-pô-lê-ông có những thống chế tận tụy như
Giuy-nô, những kẻ tham lam tài trí như Béc-na-đốt, những kẻ
phản bội thông minh, xuất thân từ gia cấp quý tộc, như Tan-lâyrăng,
những kẻ phục tùng mù quáng như Xa-va-ri; chỉ cần Na-pôlê-
ông khẽ ra hiệu là chúng sẵn sàng bắn chết ngay bố đẻ của
chúng; những quan cai trị, bọn vương hầu sắt đá và hà khắc như
Đa-vu, bọn họ có thể đốt thành Pa-ri không chút do dự nếu việc đó
cần thiết cho công việc của họ; còn có cả một bầy tham lam, ngông
nghênh, bất lực, gây gổ, đó là số anh chị, em của Na-pô-lê-ông đã
được phong vương, trách phận, cấu xé lẫn nhau, và bọn họ chỉ là
một mố i lo âu, bực dọc thường xuyên cho ông hoàng đế.
Na-pô-lê-ông cũng như mọi người ở Pháp đều tin rằng kỷ
nguyên chinh chiến còn lâu mới chấm dứt, nhưng viên đạn dành
để giết Na-pô-lê-ông thì đã được đúc sẵn rồi. Na-pô-lê-ông phân
định rõ được rằng ông đã làm những gì ở nước Pháp và làm những
gì cho nước Pháp, đã làm gì cho những "quận cũ" với tư cách là
hoàng đế phương Tây, là vua nước Ý, là người bảo vệ liên bang
sông Ranh, vân vân và vân vân. Na-pô-lê-ông cho rằng phần thứ
nhất sự nghiệp của mình có thể vững bền được trong nhiều thế kỷ,
còn phần thứ hai thì chỉ đứng vững chừng nào ông ta còn sống.
Cần phải có một triều thống, cần phải có một người kế nghiệp mà
ắt hẳn Giô-dê-phin sẽ không có cho Na-pô-lê-ông; Na-pô-lê-ông cần
một người vợ khác.
Giờ đây, vết thương ở Ra-ti-xbon và con dao của anh sinh
viên Stát lúc nào cũng nhắc nhở Na-pô-lê-ông rằng tất cả những
cái mà ông ta đã xây đắp hiện đang như ngàn cân treo sợi tóc, cho
nên vấn đề triều thống đã trở thành chủ yếu đối với Na-pô-lê-ông.
Những nhà viết sử người Pháp đã dành hàng trăm cuốn sách cho
Giô-dê-phin, nói về cuộc đời và những chuyện tình sử, về hôn
nhân, về cơn ngất của Giô-dê-phin khi lần đầu tiên Na-pô-lê-ông
đột ngột nói rằng phải ly dị Giô-dê-phin để lấy một người khác hợp
với quan niệm của Na-pô-lê-ông. Đối với chúng ta, mẩu chuyện
này chỉ như một mắt xích trong cả chuỗi sự kiện chính trị xảy ra
sau trận Va-gram, và chính lý do ấy mà chúng ta sẽ chỉ kể vắn tắt.
E. Tac Le 112
http://ebooks. vdcmedia. com
Mặc dầu Giô-dê-phin hơn Na-pô-lê-ông sáu tuổi, nhưng trong
những năm đầu ăn ở với nhau, Na-pô-lê-ông đã say đắm Giô-dêphin
hơn bất cứ một người đàn bà nào khác. Na-pô-lê-ông đã
không bao giờ yêu ai như thế nữa, ngay cả đối với nữ công tước Valép-
xca, không nói đến những phụ nữ khác mà Na-pô-lê-ông đã có
quan hệ trong thời gian lâu dài hay ngắn ngủi. Những kể từ
những năm đi chiến dịch nước Ý, 1796 và 1797, những năm mà
Na-pô-lê-ông viết cho Giô-dê-phin những bức thư nồng cháy và đầy
khát vọng say đắm, đến nay thời gian đã trôi đi nhiều. Khi được
tin Giô-dê-phin bị tình dục lôi cuốn trong lúc ông vắng mặt, Na-pôlê-
ông đã không lìa bỏ Giô-dê-phin và dù mối tình không còn đằm
thắm như xưa, Na-pô-lê-ông vẫn yêu Giô-dê-phin. Năm năm tháng
tháng qua đi, Giô-dê-phin sống trong cảnh kính sợ chồng. Na-pôlê-
ông đã cấm cả Giô-dê-phin cầu cạnh ông che chở cho bất cứ một
người nào và, trong khi đuổi khéo con người được Giô-dê-phin che
chở, Na-pô-lê-ông không quên nói thêm :" Nếu hoàng hậu mà đã
can thiệp giúp hắn thì rõ ràng hắn là kẻ chẳng làm nổi trò gì". Napô-
lê-ông ghét cả các hình thức can thiệp yếu ớt đó của nữ vào
công việc của nhà nước và trong các công việc nói chung.
Dù cho Giô-dê-phin là con người cực kỳ phù phiếm, không
thể nghĩ đến gì hơn là áo quần, kim cương, khiêu vũ và các trò du
hí khác. Na-pô-lê-ông cũng không thấy có gì đáng chê trách. Lúc
bấy giờ, trong giới thượng lưu, người ta nói rằng nếu Na-pô-lê-ông
đã ngược đãi nữ sĩ Xta-en bằng đủ cách thì không phải vì những tư
tưởng tự do và tinh thần chống đối của bà - lẽ ra Na-pô-lê-ông đã
có thể tha thứ được điều đó - mà vì bà là người thông minh và học
thức, mà Na-pô-lê-ông lại không thể tha thứ những đức tính khó
coi trong một người phụ nữ. Theo quan điểm ấy thì Giô-dê-phin
không có điều gì làm cho Na-pô-lê-ông nổi giận được. Những tài
liệu và những nhà viết tiểu sử đã nói đúng khi họ đồng thanh quả
quyết rằng Na-pô-lê-ông đã quyết định ly dị với tâm trạng không
vui.
"Chính trị không có tình cảm mà chỉ có lý trí", Na-pô-lê-ông
nói với Giô-dê-phin như vậy, vào tháng 11 năm 1809, khi việc ly dị
đang tiến hành. Na-pô-lê-ông vẫn tiếp tục yêu Giô-dê-phin và cả
NAPOLEON BONAPARTE (quyển 2) 113
http://ebooks. vdcmedia. com
hai vẫn sống chung đụng. Ngày 15 tháng 12 năm 1809, giấy ly dị
được ký kết trước mặt đông đủ văn võ bá quan của đế chế và
hoàng gia. Bấy giờ hai người xa nhau, nhưng, những ngày sau đó,
Na-pô-lê-ông vẫn viết cho Giô-dê-phin những lá thư trìu mến nhất
gửi về Man-ne-dông, nơi Giô-dê-phin lui về ở đó, trong toà lâu đài
của Na-pô-lê-ông ban cho.
Giáo hoàng được mời đến để thay mặt nhà thờ Thiên chúa
phê chuẩn việc ly dị. Đối với những loại công việc như thế, nhà thờ
thường tỏ ra rất lề mề và ngang ngạnh. Nhưng những chức sắc của
toà thánh đã đứng ra làm việc đó thay Pi VII với một tinh thần hết
sức khẩn trương bởi vì kẻ thỉnh cầu là kẻ đầy quyền lực.
Hội đồng tư vấn các triều thần được triệu tập cấp tốc; sau
khi nghiên cứu vấn đề, Hội đồng đã quyết định cầu xin hoàng
thượng hãy vì quyền lợi của đế chế mà lấy một người vợ khác. Số
đông hoàn toàn tán thành ý kiến của Na-pô-lê-ông. Bởi một mặt họ
mong muốn cái của cải vật chất gắn chặt với đế chế của bọn họ tồn
tại vĩnh viễn dưới vương quyền của dòng họ Bô-na-pác, chả là họ
sợ dòng họ Buốc-bông phục hưng và họ thấy rằng "nước Pháp mới"
chỉ vững bền khi có một người trực tiếp kế thừa ngôi báu ra đời.
Mặt khác, tất cả mọi người, cho đến cả kẻ phản bội Tan-lây-răng
trước kia bị ruồng bỏ, ai nấy đều mơ tưởng một sự hoà hợp mật
thiết, không những về chính trị mà còn về cả triều thống của Napô-
lê-ông, với một trong hai nước lớn là áo hoặc Nga. Bọn họ coi đó
là biện pháp để tạm ngừng các cuộc chiến tranh liên miên và các
nỗi nguy nan không tái diễn. Một số kẻ (do Phu-sê đứng đầu)
muốn Na-pô-lê-ông lấy công chúa An-na Páp-lốp-na, em gái đế Alếch-
xan; một số kẻ khác lại ưng ý con gái hoàng đế Phran-xoa là
công chúa Ma-ri Lu-i-dơ. Vừa ly dị xong, Na-pô-lê-ông đã chú ý
chọn một vị hôn thê.
Trong tình thế này, Na-pô-lê-ông đã tỏ ra có trí phán đoán
nhanh chóng và tính minh bạch khác thường: Na-pô-lê-ông không
phải phí thời gian để điểm xem công chúa nào có thể lấy làm vợ và
thực tế cũng không cần phải tìm kiếm lâu la gì. Ngoài đại đế quốc
Pháp ra, trên thế giới này chỉ còn có ba cường quốc xứng đáng với
danh đó: Anh, Nga và Áo. Nhưng Pháp lại đang tiến hành một
E. Tac Le 114
http://ebooks. vdcmedia. com
cuộc chiến tranh sống còn với Anh. Còn lại Nga và Áo, rõ ràng là
nước Nga mạnh gấp bội nước Áo, vì áo vừa mới bị Na-pô-lê-ông
giáng cho một trận thua khủng khiếp trong cuộc chiến tranh
chống Pháp lần thứ tư trong 13 năm trời. Vậy thì trước hết cần
phải ngỏ ý với nước Nga và cầu hôn với một trong hai công chúa
em gái hoàng đế A-lếch-xan. Chọn ai là chuyện rất phụ, vả lại Napô-
lê-ông cũng chưa bao giờ được trông thấy mặt hai người. Nhưng
triều đình Nga tức tốc gả vội ê-ca-tê-ri-na Páp-lốp-na cho Gioóc-giơ
ở đại công quốc On-đen-bua. Đại sứ pháp ở Pê-téc-bua lãnh trách
nhiệm thăm dò Sa hoàng về An-na, nàng công chúa còn lại.
Vào tháng 12 năm 1809 và tháng 1 năm 1810, triều đình
Nga xôn xao đến cực độ. Ở Pê-téc-bua, A-lếch-xan đệ nhất luôn
luôn nói với Cô-lanh-Cua bằng những lời phỉnh phờ rằng ông ta
rất mong muốn gả An-na cho Na-pô-lê-ông, nhưng theo ý kiến của
hoàng thái hậu (Ma-ri-a Phê-đô-rốp-na) thì An-na hãy còn trẻ quá,
công chúa mới có 16 tuổi v.v. Ở Páp-lốp, Ma-ri-a Phê-đô-rốp-na cực
lực phản đối việc kết hôn đó và một bộ phận đáng kể của triều
đình Nga đã ủng hộ Ma-ri-a. Năm này qua năm khác, khi cuộc
phong toả lục địa ngày càng ngặt nghèo bao nhiêu thì mối căm hờn
của toàn bộ giai cấp quý tộc và đặc biệt là của bọn quý tộc đại địa
chủ đối với Na-pô-lê-ông cũng tăng lên bấy nhiêu.
Ngày 28 tháng 1 năm 1810, Na-pô-lê-ông triệu tập một cuộc
họp trọng thể các triều thần, tại cung điện Tuy-lơ-ri, để thảo luận
vấn đề ly dị và kết hôn mới của ông ta. Một số người trong đám
triều thần- đứng đầu là quan chưởng ấn Căm-ba-xê-rét, vua xứ
Na-plơ Muy-ra và Bộ trưởng Bộ công an Phu-sê- tỏ ý tán thành
công chúa An-na Páp-lốp-na, một số người khác tán thành công
chúa Ma-ri Lu-i-dơ, con gái hoàng đế Phrăng-xoa đệ nhất. Còn
như Na-pô-lê-ông, tất nhiên là bực tức về thái độ lững lờ của triều
đình Nga, đã tỏ rõ cho mọi người thấy là mình thiên về nàng công
chúa nước Áo. Hội đồng không đi đến một quyết nghị dứt khoát.
Chín ngày sau, người ta nhận được tin từ Pê-téc-bua gửi đến
nói rằng hoàng thái hậu muốn được hoãn cuộc hôn lễ của con gái
với Na-pô-lê-ông lại ít lâu, vì lẽ An-na còn quá trẻ tuổi. Cũng cùng
ngày hôm ấy, đại sứ Áo ở Pa-ri là Mét-te-ních được mời đến để
NAPOLEON BONAPARTE (quyển 2) 115
http://ebooks. vdcmedia. com
thăm dò xem liệu hoàng đế nước Áo có ưng thuận cho Na-pô-lê-ông
kết hôn với con gái hoàng đế không. Ngay lập tức và không một
chút do dự (bởi người ta đã dự kiến được hết mọi vấn đề trong khi
Na-pô-lê-ông đang thăm dò việc hôn nhân với quận chúa Nga),
Mét-te-ních tuyên bố rằng nước Áo sẵn sàng gả nàng công chúa trẻ
tuổi cho Na-pô-lê-ông, mặc dầu từ trước đến nay chưa bao giờ
người ta chính thức dạm hỏi về vấn đề ấy (mà, vả lại, cũng không
thể đặt vấn đề ấy ra được). Một cuộc hội nghị khác được nhóm họp
ngay, ở cung điện Tuy-lơ-ri, vào cùng ngày hôm đó, tức là chiều
ngày 6 tháng 2 và nhất trí tán thành cuộc hôn nhân với cô công
chúa áo.
Ngày hôm sau, mồng 7 tháng 2 năm 1810, giấy giá thú đã
làm xong. Công việc này không đòi hỏi gì nhiều công phu: người ta
chỉ còn việc lấy hồ sơ lưu trữ ra và sao chép lại giấy giá thú của
ông vua đã trị vì nước Pháp trước Na-pô-lê-ông là vua Lu-i XVI kết
hôn với Ma-ri An-toa-nét cũng là công chúa nước Áo; Ma-ri An-toanét
không phải ai xa lạ chính là cô của Ma-ri Lu-i-dơ, vị hôn thê
của Na-pô-lê-ông.
Giấy giá thú lập tức được gửi đến hoàng đế nước Áo và hoàng
đế nước Áo phê chuẩn ngay, việc này được thông báo ở Pa-ri vào
ngày 21 tháng 2 và đến ngày 22, thống chế Béc-ti-ê, tổng tham
mưu trưởng, đã đi Viên để đảm nhận một nhiệm vụ kỳ quặc là
thay mặt chú rể, tức là thay mặt Na-pô-lê-ông, trong buổi hôn lễ sẽ
cử hành ở thủ đô nước Áo.
Ở Viên, người ta phấn khởi đón chào cái tin về sự quyết định
bất thình lình của Na-pô-lê-ông. Sau những thất bại khủng khiếp
và những thiệt hại nặng nề vào năm 1809, nước Áo coi cuộc kết
hôn ấy có khác gì người chết đuối vớ được cọc. Ở thủ đô áo, vài ba
chuyện rắc rối nhỏ nhặt, không đẹp, làm vẩn đục quang cảnh
những ngày hoan hỉ ấy đã được người ta lờ đi cho một cách dễ
dàng. Cũng như thế, đúng giữa lúc diễn ra những cuộc vui vầy
trước khi tiến hành hôn lễ, Na-pô-lê-ông cho mang người thủ lĩnh
nghĩa quân vùng Ti-ron - đã bị bắt - đi xử bắn. Trước khi Hô-phe
ngã dưới làn đạn (ông bị bắn ở Man-tu), ông đã có thì giờ để hô lớn:
"Đức hoàng đế Phrăng-xoa anh minh muôn năm!". Nhưng vị
E. Tac Le 116
http://ebooks. vdcmedia. com
hoàng đế Phrăng-xoa anh minh, người mà Hô-phe đã hy sinh cả
đời mình, vì ông ta, lại cấm mọi người không được nhắc đến tên
người nông dân tầm thường ấy ở vùng Ti-ron, bởi vì rất có thể lòng
trung thành quá mức và lòng yêu nước chưa đúng của Hô-phe sẽ
gây cho Na-pô-lê-ông tức giận tất cả nước Áo.
Ngày 11 tháng 3 năm 1810, trong nhà thờ Viên, xung quanh
đầy người xem, hôn lễ của cô công chúa Ma-ri Lu-i-dơ 18 tuổi và
Na-pô-lê-ông đã được cử hành trước mặt toàn thể hoàng gia nước
Áo, triều đình và đông đủ các đoàn ngoại giao, quan lại cao cấp và
các tướng lĩnh quân đội. Cô dâu chưa bao giờ được gặp mặt chú rể,
ngay cả đến ngày cưới cũng không được trông thấy mặt, vì như
chúng tôi đã nói, Na-pô-lê-ông cho rằng bận tâm và thân chinh
đến tận Viên là một sự thừa ngay cả trong trường hợp hết sức đặc
biệt là hôm làm lễ cưới mình, nhưng rồi Viên cũng lại thích nghi
cả với cách xử sự ấy. Thống chế Béc-ti-ê và đại công tước Sác-lơ, cả
hai, với thái độ trang nghiêm hoàn hảo, đã chấp hành đầy đủ mọi
thủ tục lễ nghi mà một chú rể phải làm. Độc giả chắc hơi ngạc
nhiên và sẽ hỏi rằng: làm thế nào mà hai nhân vật đó có thể thay
thế được chú rể vắng mặt? Thì đó cũng chính là một câu chuyện lạ
lùng đối với cả những người đương thời ít biết đến những chi tiết
về các cuộc cưới xin của hoàng gia. Béc-ti-ê được Na-pô-lê-ông phái
đi thay mặt chính bản thân hoàng đế và chính thức cầu hôn với
Ma-ri Lu-i-dơ, còn như đại công tước Sác-lơ, theo yêu cầu và lệnh
mới của Na-pô-lê-ông, phải có mặt ở nhà thờ để Béc-ti-ê giao Ma-ri
Lu-i-dơ cho và lúc này ông đại công tước ấy thay mặt Na-pô-lê-ông
- cũng như Béc-ti-ê đã làm từ trước cho đến lúc này - dẫn Ma-ri
Lu-i-dơ đến bàn thờ, đứng đó cạnh Ma-ri Lu-i-dơ trong khi làm
phép cưới, sau đó bà hoàng hậu mới của nước Pháp đã được đưa về
Pháp bằng các nghi thức và với đoàn hộ giá theo cương vị của
mình. Khi đi qua các nước chư hầu, trong đó có xứ Ba-vi-e, đến
đâu hoàng hậu cũng được đón tiếp xứng đáng với tư cách là vợ của
con người đã chiến thắng châu Âu. Na-pô-lê-ông đi đón Ma-ri Lu-idơ
không là mấy, trên đường đi Com-pi-e-nhơ. Lúc ấy hai vợ chồng
mới nhìn thấy nhau, lần đầu tiên trong đời họ.
NAPOLEON BONAPARTE (quyển 2) 117
http://ebooks. vdcmedia. com
Việc này gây ra ở châu Âu một ảnh hưởng rộng lớn và được
giải thích bằng nhiều cách. "Thế là từ này trở đi chiến tranh chấm
dứt, châu Âu đã ở vào thế ổn định, kỷ nguyên hạnh phúc đã mở
ra", đó là lời các thương gia trong các thành phố đồng minh thương
nghiệp miền tây-bắc nước Đức, họ tin chắc rằng nước Anh, không
có nước Áo làm chỗ dựa ở trên lục địa nữa, sẽ phải đi đến thoả
hiệp. Sau cuộc thăm dò lần đầu tiên ý kiến các quan lại cao cấp
người Pháp, các nhà ngoại giao đã phát biểu rằng: "Chỉ vài năm
nữa là Na-pô-lê-ông sẽ gây chiến với một trong số hai nước cường
quốc nào mà sau này không tức khắc gả vợ cho ông ta".
Vì tình hình thế giới không ổn định, nên rõ ràng là mỗi việc
tăng cường cho sự liên minh giữa Na-pô-lê-ông và nước Nga thêm
chặt chẽ đều là một mối đe doạ đến chính sự tồn tại của nền quân
chủ áo và mọi sự xích lại gần nhau giữa Na-pô-lê-ông và nước Áo
đều đặc biệt giúp cho Na-pô-lê-ông được rảnh tay đối với nước Nga.
Một vài nhà quý tộc người áo, như ông hoàng thân Mét-te-ních, bố
đẻ viên đại sứ áo ở Pa-ri trước đây, đã mừng rỡ trong bụng khi
nhận được tin về cuộc hôn nhân sắp tới giữa Na-pô-lê-ông; con trai
ông ta là Clê-măng Mét-te-ních, lúc đó đã là người có tiếng tăm,
cũng vui lộ ra mặt, ở Sơn-brun, người ta nhắc đi nhắc lại: "Nước áo
đã thoát nạn".
Thành phố Pê-téc-bua hoang mang và chấn động. Ma-ri-a
Phê-đô-rốp-na hoan hỉ khi thấy không phải là con gái mình mà là
con gái của hoàng đế nước Áo đã bị mang nộp cho "con quỷ nửa
người nửa bò".
Nhưng A-lếch-xan đệ nhất, Ru-mi-ăng-sép, Cu-ra-kin và cả
những địch thủ hăng hái nhất của khối liên minh Pháp đều tỏ ra
lo ngại. Họ thấy hình như áo đã hoàn toàn đi theo đường lối của
Na-pô-lê-ông và hình như trên lục địa chỉ còn lại nước Nga là nước
đương đầu với kẻ xâm lược đáng ghét của cả châu Âu.
Ngay khi vừa cưới xong, Na-pô-lê-ông đã tích cực gấp bội
trong việc thực hiện triệt để chính sách kinh tế của ông.
E. Tac Le 118
http://ebooks. vdcmedia. com
Nếu không hiểu bản chất đường lối kinh tế của Na-pô-lê-ông
thì không thể nào thấu hiểu được rằng nền đế chế của Na-pô-lêông
dựa vào cái gì và cũng không thể nào lý giải một cách đúng
đắn và thoả đáng những Nguyên nhân đã làm cho chế độ Na-pô-lêông
sụp đổ. Cuộc phong toả lục địa chỉ là một bộ phận tổ thành
nền pháp chế kinh tế do Na-pô-lê-ông ban bố.
Chính sách của Na-pô-lê-ông trong lĩnh vực này hoàn toàn
phù hợp với đường lối chủ trương chung của Na-pô-lê-ông.
Từ chỗ là hoàng đế của nước Pháp, Na-pô-lê-ông đã hy vọng
trở thành hoàng đế của cả phương Tây bằng một loạt các cuộc
chiến tranh xâm lược và còn nhằm mở rộng lãnh thổ của mình
sang tận Xi-ri, Ai Cập và ấn độ, nên khi đã là ông chúa tuyệt đối,
trong chính sách kinh tế, Na-pô-lê-ông kiên quyết bắt "các quận
mới" phải lệ thuộc vào quyền lợi của" các quận cũ", nói cách khác
là lệ thuộc vào nước Pháp mà Na-pô-lê-ông đã chiếm được vào
ngày 18 Tháng Sương mù. Vậy giữa các "quận cũ" và các "quận
mới" của đế quốc khổng lồ ấy có gì khác nhau? Khác nhau rất xa,
Na-pô-lê-ông đã cố tình xác lập dần dà cho các "quận cũ" vị trí của
những lực lượng đi bóc lột, còn các "quận mới" thì vị trí của chúng
là vị trí của những khu vực bị bóc lột, và vì lẽ đó mà phải dùng vũ
lực để ngăn cản sự phát triển kinh tế của các nước bị chiếm.
Ngay từ năm đầu tiên lên nắm chính quyền, Na-pô-lê-ông đã
có một thứ học thuyết riêng hoàn chỉnh và nó cứ tồn tại đúng như
vậy không có gì thay đổi nó đến hết triều đại của ông ta: có cái gọi
là quyền "dân tộc" và ngoài dân tộc ra là phần còn lại của nhân
loại, phần ấy cũng có những quyền lợi của nó gọi là quyền lợi của
nhân loại, quyền lợi của nhân loại không những phải phụ thuộc
mà còn phải hy sinh cho quyền lợi của dân tộc. Nhưng biên giới
của "dân tộc" đó là đâu? Phía bắc giáp nước Bỉ; phía đông không
phải là sông Ranh, mà là đường biên giới ngăn cách nước Pháp cũ
với nước Đức bên tả ngạn sông Ranh; phía tây giáp biển Măng-sơ
và Đại Tây Dương, phía nam dãy núi Pi-rê-nê, Na-pô-lê-ông càng
nhằm mở rộng phạm vi thế lực của mình lại càng tìm cách thu hẹp
khái niệm quyền lợi "dân tộc", hạn chế diện tích địa lý cũng như
quyền lợi kinh tế của cái nước đầy đặc quyền đặc lợi ấy, tức là
NAPOLEON BONAPARTE (quyển 2) 119
http://ebooks. vdcmedia. com
"nước Pháp cũ". Điều này hoàn toàn có thể hiều được: khuynh
hướng đó đều có mối liên hệ mật thiết với nhau trong tư tưởng của
giai cấp đại tư sản kỹ nghệ và tư sản thương mại mà Na-pô-lê-ông
đã lấy quyền lợi của chúng làm nền tảng cho đường lối chính trị ăn
cướp của mình đối với các nước khác, đó chính là những quyền lợi
mà Na-pô-lê-ông gọi là "quyền lợi dân tộc".
Chính bản thân nước Bỉ và vùng tả ngạn sông Ranh, tuy bị
chiếm đoạt một cách vĩnh viễn, bị trực tiếp sáp nhập và bị phân
chia ra làm nhiều quận, cũng không được coi là "dân tộc", mà chỉ
đơn giản là những kẻ đối địch với giai cấp tư sản Pháp mà người ta
có thể và cần phải tiêu diệt để biến đất nước ấy thành môi trường
hoạt động của tư bản Pháp: đó là chưa kể đến xứ Pi-ê-mông, đến
nước Hà Lan, đến các thành phố đồng minh thương nghiệp ở miền
tây-bắc nước Đức, đến những tỉnh vùng I-ly-ri bị sáp nhập sau
này. Tất cả những đất đai bị đế chế xâm chiếm đều nằm trong
phạm vi đế quốc bởi vì có như thế người ta mới có thể bắt lính,
đánh thuế, bắt cung phụng quân đội, v.v., nhưng mặt khác vẫn là
ngoại quốc, bởi vì có như thế người ta mới có thể ngăn cấm được
các xí nghiệp luyện kim và tơ sợi, các nhà sản xuất rượu mạnh
người Bỉ, người Đức, người Hà Lan không được cạnh tranh với
người Pháp ở trong nước Pháp cũ cũng như ở ngay trên đất nước
của họ, tức là tổ quốc của họ mà Na-pô-lê-ông đã chinh phục.
Rất tự nhiên rằng đối với các nước bị chinh phục như: nước Ý
mà Na-pô-lê-ông đã xưng vương, nước Thụy Sĩ mà ông ta là "người
đứng giữa hoà giải", Liên bang sông Ranh (gồm Ba-vi-e, Xắc-xơ,
Vua-tem-be, Ba-đơ, v.v.) mà ông ta là "người bảo hộ", vương quốc
Vét-xpha-li- tức là một khối các quốc gia thuộc miền trung và miền
bắc nước Đức-mà ông ta đã phong cho em là Giê-rôm làm vua,
nước Ba Lan với vua xứ Xắc-xơ mà ông ta đã lập làm chư hầu của
mình, vân vân và vân vân thì, trong đầu óc Na-pô-lê-ông vẫn tồn
tại cái ảo tưởng muốn cho tình trạng của những nước ấy phân biệt
hẳn với nước Pháp - tất cả phải là thị trường tiêu thụ hoặc là
nguồn cung cấp nguyên liệu cho công nghiệp Pháp. Người ta bỏ tù
những ai định lén lút đưa vào nước Ý bất cứ phương pháp cải tiến
kỹ thuật nào cần thiết cho công nghiệp nước Ý, đó là điều mà NaE.
Tac Le 120
http://ebooks. vdcmedia. com
pô-lê-ông, "vua nước Ý", đã nghiêm cấm để bảo vệ quyền lợi cho
các nhà công nghiệp Pháp được hoàng đế Pháp Na-pô-lê-ông che
chở. Na-pô-lê-ông chú trọng trực tiếp chỉ đạo việc chấp hành
nghiêm ngặt đường lối chính sách của mình:
Na-pô-lê-ông cấm nhập vào Pháp, Hà Lan, ý loại dao Dô-linnghên,
cấm nhập vải, len xứ Xắc-xơ vào vương quốc Vét-xpha-li;
Na-pô-lê-ông ra luật cấm xuất cảng tơ sống của ý và của Tây Ban
Nha, vì còn phải bảo đảm việc cung cấp nguyên liệu cho các nhà
máy chế tạo ở Ly-ông, ông ta định ra thuế xuất quan, thuế đặc biệt
đối với hàng hoá xuất cảng của I-ly-ri, nếu như hàng hoá ấy không
chuyển qua các nước dưới quyền đô hộ trực tiếp của ông ta, mà lại
vận chuyển qua các nước chư hầu. Về vấn đề này, văn phòng của
ông hoàng đế hằng ngày đã tung đi khắp châu Âu hàng đống đạo
luật, quy chế, chỉ thị hoặc những lời khiển trách. Chính sách này
đã làm giàu và củng cố giai cấp đại tư sản Pháp, nó cũng đã củng
cố cả quyền hành của Na-pô-lê-ông ở Pháp, nhưng dĩ nhiên, nó gây
phẫn nộ, nó phá hoại và đàn áp giai cấp tư sản công nghiệp và
thương nghiệp và số đông người tiêu thụ khắp cả vùng của đế quốc
rộng lớn, trừ các "quận cũ". Về quan điểm kinh tế, Na-pô-lê-ông,
người sáng lập ra đế quốc phương Tây, chỉ là một ông vua người
Pháp nặng đầu óc dân tộc hẹp hòi, chỉ là người tiếp tục sự nghiệp
của vua Lu-i XIV và Lu-i XV, là người thực hiện vô số tư tưởng của
Con-be. Vì lợi ích của giai cấp tư sản công nghiệp Pháp mà Na-pôlê-
ông đã mở mang trong nhiều năm trời toà lâu đài đồ sộ của nền
quân chủ hoàn cầu của ông ta. Thật rõ ràng là trong khi bóp chết
các lực lượng sản xuất của các nước bị nô dịch thì toà lâu đài ấy
chỉ đi đến sụp đổ, dù cho không có cuộc khởi nghĩa của dân tộc Tây
Ban Nha, không có cuộc cháy thành Mát-xcơ-va, không có sự phản
bội của Mác-mông dưới chân thành Pa-ri, không có sự chậm trễ
của Gru-si ở Oa-téc-lô, nói tóm lại, dù cho bức tranh chính trị và
chiến lược của cuộc chiến đấu khổng lồ mà Na-pô-lê-ông đã đeo
đuổi được phác hoạ khác hẳn với thực tế đã diễn ra trong những
năm cuối cùng của triều đại ông ta.
Cũng sẽ không đúng, nếu ta nghĩ rằng Na-pô-lê-ông chỉ là kẻ
chấp hành ngoan ngoãn ý nguyện của giai cấp đại tư sản, cái giai
NAPOLEON BONAPARTE (quyển 2) 121
http://ebooks. vdcmedia. com
cấp đã đưa Na-pô-lê-ông lên nắm chính quyền và cuối cùng đã giao
nền chuyên chính cho Na-pô-lê-ông. Đúng là Na-pô-lê-ông không
những đã lấy quyền lợi của giai cấp đại tư sản làm nền tảng cho
chính sách đối nội và đối ngoại của mình, nhưng phải thấy rằng
đồng thời Na-pô-lê-ông còn nhằm buộc giai cấp tư sản khuất phục
ý muốn của ông ta, bức giai cấp tư sản phải phục vụ cho cái nhà
nước mà Na-pô-lê-ông coi là có "mục đích tư thân" và sự nô dịch
châu Âu về mặt kinh tế mà chúng ta vừa nói tới thì Na-pô-lê-ông
lại đặt nó nằm trong quyền lợi của nhà nước tư sản Pháp là chính
Người ta rất hiểu rằng một vài tầng lớp của giai cấp tư sản không
thể chấp nhận được điều đó và ngấm ngầm tiến hành một cuộc
chiến tranh thực sự chống lại tình hình ấy bằng cách vi phạm
những mệnh lệnh phiền nhiễu đối với họ và bằng tất cả mọi các
kinh doanh bất hợp pháp như tích trữ đầu cơ, lũng đoạn giá cả,
v.v.
Đến đây, ta cũng không quên được lời nhận xét tinh tế và
sâu sắc của Mác trong cuốn Gia đình thần thánh, vì nếu không
dựa vào đó thì việc phân tích các nguyên nhân gây nên sự sụp đổ
của cái đại đế quốc Na-pô-lê-ông sẽ không được rõ ràng:
"Không phải là phong trào cách mạng ngày 18 Tháng Sương
mù nói chung trở thành miếng mồi của Na-pô-lê-ông... - Mác viết -
miếng mồi đó là giai cấp tư sản tự do...". "Vả lại ` đã phân biệt
được thực chất của Nhà nước hiện đại; Na-pô-lê-ông hiểu rằng cái
nhà nước ấy lấy sự tự do phát triển của xã hội tư sản, lấy sự tự do
hoạt động của các lợi ích riêng, v.v. làm nền tảng. Na-pô-lê-ông đã
nhất quyết thừa nhận nền tảng đó và đặt nó dưới sự bảo vệ của
mình. Như vậy Na-pô-lê-ông không phải là một tay khủng bố
không tưởng. Nhưng đồng thời Na-pô-lê-ông tiếp tục coi nhà nước
là một mục đích tự thân "và giai cấp tư sản" chỉ là tên thủ quỹ và
là kẻ dưới quyền ông ta, không được có ý chỉ riêng của nó. Ông ta
đã hoàn thành chủ nghĩa khủng bố bằng cách thay thế cuộc cách
mạng thường trực bằng cuộc chiến tranh thường trực. Na-pô-lêông
lấy làm mãn nguyện đã nhồi được lòng ích kỷ dân tộc Pháp
vào chủ nghĩa khủng bố ấy, nhưng đồng thời cũng lại yêu sách giai
cấp tư sản phải hy sinh sự nghiệp, ý muốn của cải, v.v. mỗi khi
E. Tac Le 122
http://ebooks. vdcmedia. com
Na-pô-lê-ông cần đến để thực hiện những mục đích chính trị xâm
lược của ông ta. Bàn tay độc đoán của Na-pô-lê-ông đã bóp nghẹt
chủ nghĩa tự do của xã hội tư sản - chủ nghĩa duy tâm chính trị
trong đời sống hàng ngày của nó - và Na-pô-lê-ông cũng không hề
dung thứ cả những lợi ích vật chất quan hệ nhất đến sự sống còn
của xã hội tư bản, chẳng hạn nền thương nghiệp và công nghiệp,
mặc dầu chúng chẳng xung đột gì mấy với những lợi ích chính trị
của Na-pô-lê-ông. Việc Na-pô-lê-ông khinh miệt những kẻ "kinh
doanh" chỉ là một sự bổ sung vào việc ông ta khinh miệt "những
nhà tư tưởng". Và ở trong nước, Na-pô-lê-ông đấu tranh tư bản
như là chống kẻ thù của nhà nước mà chính con người ông ta là
hiện thân và cái nhà nước ấy được coi như một mục đích tự thân
tuyệt đối. Vì vậy nên, thí dụ như Na-pô-lê-ông đã tuyên bố ở Hội
đồng chính phủ rằng ông ta sẽ không dung thứ cho những địa chủ
những vùng đất đai rộng lớn muốn trồng trọt hay không là tuỳ họ.
Kế hoạch của Na-pô-lê-ông nhằm đặt nền thương nghiệp dưới sự
kiểm soát của nhà nước bằng cách nhà nước nắm trong tay sự vận
tải bằng xe ngựa cũng có ý nghĩa như vậy. Các thương nhân Pháp
đã chuẩn bị sự biến lần đầu tiên làm rung chuyển thế lực của Napô-
lê-ông. Bằng cách gây nên một nạn đói giả tạo, bọn tích trữ đầu
cơ thành Pa-ri đ buộc Na-pô-lê-ông phải hoãn chiến dịch nước Nga
lại hai tháng sau vậy là đã hoãn lại đến một thời kỳ quá muộn .
Đó là sự phân tích nhân vật Na-pô-lê-ông - trong vô số nhận
định của Mác về ` - về mặt xã hội và chính trị đã được trình bày
trong cuốn Gia đình thần thánh. Như vậy Mác đã vạch ra một
cách rất tài tình rằng trong khi phân tích cơ sở xã hội của một
đường lối chính trị nào đó thì nhà sử học không được coi thường
vai trò cá nhân của những con người mà trong thực tế có trách
nhiệm thực hiện đường lối chính trị đó, không được coi thường tính
chất cũng như những cá tính của họ. Khi Mác nói "giai cấp tư sản
tự do", trở thành "con mồi" của Na-pô-lê-ông, Mác đã quan tâm
đến việc Na-pô-lê-ông xoá bỏ các nguyên tắc chính trị của cái bộ
phận giai cấp tư sản đã nhìn thấy chính phủ lý tưởng của nó trong
nền quân chủ lập hiến, thấy rõ việc tập trung quyền hành tuyệt
đối vào trong tay nhà độc tài Na-pô-lê-ông, thấy rõ việc thủ tiêu
NAPOLEON BONAPARTE (quyển 2) 123
http://ebooks. vdcmedia. com
các "quyền tự do" về mọi phương diện mà cuộc cách mạng tư sản
năm 1789 đã nhân danh để khởi đầu. Mác nhấn mạnh rằng chủ
nghĩa tự do tư sản, thể hiện trong hiến pháp 1791, đã bị đè bẹp
ngay từ buổi đầu trong cuộc đấu tranh cách mạng do nền chuyên
chính khủng bố của Hội đồng cứu quốc tiến hành, rằng cái mưu đồ
định làm sống lại và làm mạnh thêm thứ chủ nghĩa tự do đó dưới
thời Viện Đốc chính đã bị cuộc đảo chính của Bô-na-pác ngày 18
Tháng Sương mù bóp chết một cách không kém phần tàn khốc.
Trong trường hợp trên cũng như trong trường hợp dưới, mọi điều
kiện cần thiết đã được thực hành để bảo đảm cho sự phát triển của
chủ nghĩa tư bản, và giai cấp tư sản đã tạm thời ủng hộ nền
chuyên chính Gia-cô-banh lúc ấy là cần thiết để hoàn thành việc
xóa bỏ hẳn chế độ phong kiến, và đã ủng hộ nền chuyên chính Napô-
lê-ông như một hình thức chính quyền có khả năng bảo đảm sự
thống trị của tư bản và thích ứng nhạy bén với việc tiến hành các
cuộc chiến tranh xâm lược.
Thực tế, Na-pô-lê-ông đã điều khiển công việc của nhà nước
theo như quyền lợi của giai cấp đại tư sản đòi hỏi, tuy rằng Na-pôlê-
ông chẳng ưa thích gì giai cấp ấy, và đã gọi chính quyền của bọn
cự phú là "chính quyền quý tộc dơ dáy nhất". Na-pô-lê-ông thường
luôn luôn nhắc đến một trong số câu nói của ông: "Trong thời đại
chúng ta, giàu có là kết quả của sự ăn cắp và cướp đoạt".
Nền chuyên chính Na-pô-lê-ông, phục vụ lợi ích của nhà nước
tư bản nói chung nhưng trong khi nhằm bành trướng thế lực bằng
xâm chiếm các nước láng giềng thường đi trái với những nguyện
vọng và nhu cầu của một vài tầng xã hội tư bản. Nền chuyên
chính ấy coi giai cấp tư sản như một kho tàng vô tận phải phục vụ
cho những mục đích chính trị phù hợp với những quyền lợi riêng
của nó. Bộ phận lạc hậu về mặt chính trị của giai cấp tư sản Pháp,
cái bộ phận chỉ biết có nhìn vào túi tiền, đã nhiều lần đối kháng
với Na-pô-lê-ông. Mác đã nhận xét rằng đặc biệt là trước khi mở
chiến dịch đánh nước Nga, một sự bất đồng ý kiến trầm trọng đã
xảy ra, hay nói cho đúng hơn, sự bất đồng ấy đã giải thích chỗ rạn
nứt sau này làm sụp đổ không những đế chế Na-pô-lê-ông, mà cả
toàn bộ nền kinh tế tư bản xây dựng dưới sự bảo hộ của Na-pô-lêE.
Tac Le 124
http://ebooks. vdcmedia. com
ông. Vì vậy khi nói đến những nguyên nhân sụp đổ của đế chế Napô-
lê-ông cần phải nhắc lại những tình trạng ấy.
Trước khi hồi cuối cùng của tấn bi kịch lịch sử đó mở màn,
lúc mà mọi người đều đang run sợ và câm lặng trước mặt vị chúa
tể uy quyền tuyệt đối, mà các vua chúa phải cúi rạp đầu xuống
đất, phủ phục dưới chân, và ở trên lục địa chỉ có những người nông
dân và thợ thủ công rách rưới người Tây Ban Nha là theo đuổi
cuộc chiến đấu chống lại, thì trận gió đầu tiên của cơn giông tố sắp
tới đã nổi trên đất đai của đế chế: một cuộc khủng hoảng kinh tế
đã bùng nổ. Đó là vào năm 1811, và con người, lúc ấy tựa hề như
nằm ở trung tâm của các biến cố trên thế giới, đã không đủ sức để
nắm được thực chất nội dung của cơn bão táp đó. Cuộc khủng
hoảng diễn ra vào giai đoạn thứ hai của cuộc phong tỏa lục địa,
một giai đoạn quyết liệt mà ít ra chúng ta cũng cần phải nói đến
một vài lời.
Vào các năm 1810 - 1811, cuộc phong tỏa không còn như hồi
năm 1806, tức là thời kỳ mà bản đạo luật đầu tiên ở Béc-lin đặt ra
việc phong toả, và con người sáng lập ra nó cũng không còn hoàn
toàn là con người đã ký bản đạo luật ngày 21 tháng 11 năm 1806 ở
cung điện Pốt-xđam.
Từ nửa cuối năm 1809, sau trận Va-gram và hòa ước Sơnbrun,
trong tư tưởng Na-pô-lê-ông lúc nào cũng in sâu hai niềm tin
tưởng được phát ra từ trận Au-xtéc-lít và được hình thành rõ nét
từ sau trận I-ê-na và sau cuộc hạ thành Béc-lin. Cả hai niềm tin
tưởng này đã quyết định mọi đường lối chính sách của Na-pô-lêông
sau trận Phrít-lan và Tin-dít. Niềm tin thứ nhất là: ông ta chỉ
có thể bắt nước Anh quỳ xuống duy nhất bằng cách tàn phá nước
Anh bằng cuộc phong tỏa lục địa. Niềm tin tưởng thứ hai được
diễn đạt bằng câu: "Tôi có thể làm được tất cả" và như vậy thì cái
tư tưởng sau đây sẽ bổ xung một cách lô-gích cho câu ấy: "Vì vậy,
tôi cũng có thể thực hiện được cuộc phong tỏa lục địa, dù có phải
sáp nhập toàn bộ lục địa vào đế chế Pháp để làm việc đó". Kẻ chiến
thắng muốn sao thì làm vậy. Ở thế kỷ thứ V, át-ti-la 1 cưỡng bức
NAPOLEON BONAPARTE (quyển 2) 125
http://ebooks. vdcmedia. com
đưa vào hậu cung của y con gái của bất cứ ai trong vô số các tiểu
vương ở các bộ lạc còn nửa dã man của xứ Giéc-manh, và ngày nay
Na-pô-lê-ông chỉ mới vừa ngỏ ý ra là người ta gửi đến Pa-ri cô con
gái ông hoàng đế nước Áo, một nàng công chúa của triều đại kiêu
kỳ và cao ngạo nhất trong thời xưa của nó và mọi người đều coi
việc đó là một hạnh phúc lớn cho cái nước , được ghép nên bởi
những mảnh đất nát vụn mà Na-pô-lê-ông đã làm tiêu giảm uy
quyền của dòng họ Háp-xbua.
Lục địa đã tỏ ra quy phục một cách hèn hạ như vậy thì hình
như hoàn toàn có thể thanh toán nốt kẻ thù duy nhất còn lại: nước
Anh. Còn những kẻ thù khác thì ngay cái việc kể đến cũng chẳng
cần, "cái đám rách rưới cùng khổ"- như Na-pô-lê-ông thường gọi
những người Tây Ban Nha - liệt vào hạng không đáng kể đến và
Na-pô-lê-ông không muốn cho họ được cái vinh dự được xếp vào
hàng địch thủ. Sau khi lại đánh tan tành người Tây Ban nha vào
năm 1809 - 1810, Na-pô-lê-ông không muốn cả tiến hành chiến
tranh với họ nữa và chỉ hạ lệnh bắt họ và xử bắn. Tuy nhiên Napô-
lê-ông không thể tự đắm chìm quá lâu trong ảo tưởng đó được:
chiến tranh của những người du kích, du kích chiến tranh vẫn cứ
diễn hoài, nhưng cũng lại ở đây, ông hoàng đế đã nhìn thấy
nguyên nhân đầu tiên của chuyện chẳng hay vẫn là ở người Anh,
bởi vì không những họ chỉ gửi vũ khí giúp cho Tây Ban Nha mà
thôi, họ còn đổ bộ lên đất Tây Ban Nha những quân đoàn đầy đủ.
Nước Anh, và độc nhất chỉ có nước Anh đương đầu với Na-pôlê-
ông. Cuộc chiến đấu sống mái này giữa Na-pô-lê-ông và nước
Anh chỉ có thể kết thúc bằng sự thất bại của một trong hai địch
thủ. Trong khi ấy, Na-pô-lê-ông đã uổng công trong việc cố biến
cuộc chiến đấu tay đôi thành một cuộc chiến đấu toàn lục địa
chống lại nước Anh. Cuộc phong tỏa càng kéo dài bao nhiêu càng
làm hại nghiêm trọng bấy nhiêu cho một bên là nước Anh và một
bên là lục địa. Na-pô-lê-ông biết thế, điều đó không phải chỉ làm
cho ông ta băn khoăn như trước khi ký hòa ước Tin-dít, mà lại làm
cho ông ta tức giận đến cùng cực.
Suốt trong những năm ấy, cơn thịnh nộ của Na-pô-lê-ông đã
chĩa vào những kẻ bí mật vi phạm việc phong tỏa lục địa, mà trên
E. Tac Le 126
http://ebooks. vdcmedia. com
toàn cõi lục địa châu Âu thì còn có sự không tuân lệnh nào công
khai và hiển nhiên bằng việc một chính phủ khởi nghĩa đã được
thành lập ở phía cực nam bán đảo Tây Ban Nha. Đại khái việc
trấn áp: những kẻ buôn bán lậu bị xử bắn, những hàng hóa Anh
tịch thu được đều bị thiêu hủy và Na-pô-lê-ông truất khỏi ngai
vàng tất cả những nhà vua chúa nào mắc tội thông đồng với bọn
buôn lậu.
Năm 1806, Na-pô-lê-ông đã phong cho em là Lu-i làm vua ở
Hà Lan. Ông vua mới ấy biết rõ rằng việc cắt đứt hoàn toàn quan
hệ buôn bán với nước Anh đang dẫn đến sự phá sản hoàn toàn của
giai cấp tư sản thương mại, nền nông nghiệp, ngành thương
nghiệp hàng hải Hà Lan và thảm họa kinh tế ấy sẽ giáng xuống
nước Hà Lan nhanh chóng hơn các nước khác, bởi vì kể từ khi
người Anh tước đoạt hết thuộc địa của Hà Lan (ngay sau khi người
Pháp đặt ách thống trị trên đất nước Hà Lan) thì nền thương
nghiệp của Hà Lan sống nhờ vào việc xuất cảng sang Anh rượu
mạnh, pho-mát, vải nõn và vào việc nhập khẩu các sản phẩm của
thuộc địa từ nước Anh tới. Những lý do ấy đã buộc Lu-i Bô-na-pác
phải nhắm mắt làm ngơ trước việc buôn bán hàng lậu giữa biển
Hà Lan với người Anh.
Sau vài lần cảnh cáo em, cuối cùng Na-pô-lê-ông đã truất
ngôi vua của em, tuyên bố vương quốc Hà Lan không còn tồn tại
nữa, và, với một sắc lệnh đặc biệt, đã sáp nhập lãnh thổ Hà Lan
vào đế quốc Pháp, đem phân chia thành từng quận do các quận
trưởng của ông ta cai trị.
Căn cứ vào những báo cáo trình rằng những thành phố đồng
minh thương nghiệp ở miền tây-bắc nước Đức như Hăm-bua,
Brêm, Luy-bếch đã không trấn áp mạnh mẽ việc buôn lậu và người
đại diện của Na-pô-lê-ông ở Hăm-bua là Bu-rien đã để bị mua
chuộc, Na-pô-lê-ông liền lập tức cách chức Bu-riên và sáp nhập
luôn cả những thành phố ấy vào đế quốc của ông.
Na-pô-lê-ông đã truất ngôi cả những vua chúa nhỏ của các
quốc gia Đức ở ven biển, không phải vì họ đã phạm phải một lỗi
nào đó, mà vì Na-pô-lê-ông chỉ còn tin cậy có bản thân mình. NaNAPOLEON
BONAPARTE (quyển 2) 127
http://ebooks. vdcmedia. com
pô-lê-ông đuổi công tước xứ On-đen-bua và tuyên bố hợp nhất công
quốc ấy vào đế quốc, mặc dầu hành động đó đã làm cho A-lếch-xan
- có họ hàng với công tước On-đen-bua - hết sức bất bình.
Cuộc phong tỏa lục địa đã tác hại dữ dội đến đông đảo quần
chúng tiêu thụ ở khắp các nước Trung Âu, nó làm cho giai cấp tư
sản thương mại và các hãng thuyền vận tải ở các thành phố đồng
minh thương nghiệp ở miền tây-bắc cũng như ở miền ven biển
nước Đức sẽ hoàn toàn phá sản. Ngay trong báo chí ở các nước bị
chinh phục, chết gí dưới chết độ kiểm duyệt gay gắt, đôi khi người
ta cũng thấy lộ ra những ý tứ trách móc cuộc phong tỏa lục địa,
giấu trong những lời lẽ kín đáo. Những tài liệu chính trị in ở Đức
bao giờ cũng buộc chính phủ Pháp phải chú ý tới1, trong một bản
báo cáo gửi lên bộ trưởng Bộ Công an vào năm 1810, người ta đã
viết đại ý như vậy. Người ta nói thêm rằng người Đức thích tranh
luận về chính trị, họ ngốn ngấu đọc rất nhiều báo chí của họ,
những tạp chí hàng tháng, những cuốn lịch hàng năm, đó là chưa
nói đến các cuốn sách, các vở kịch và các cuốn tiểu thuyết mà
trong đó tác giả xảo quyệt đã khéo biết giới thiệu Liên bang sông
Ranh như một kẻ tôi đòi, sự hợp tác giữa nước Pháp và nước Áo
như kết quả của sự làm suy yếu lẫn nhau, nước Anh như một nước
vô địch và nước Nga như những kẻ kế thừa chế độ quân chủ hoàn
cầu. Ở Hà Lan, một nước bị cuộc phong tỏa lục địa tàn phá hoàn
toàn, tình hình kiểm duyệt cũng chẳng hơn gì, vì Hà Lan là nước
sống chủ yếu bằng sự buôn bán đường biển. Người ta nhận xét
thấy ở Hà Lan cũng chung khuyết điểm như ở miền bắc nước Đức:
"ở đó có nhiều báo chí quá", đó là những câu mà chúng ta được đọc
trong một bản báo cáo khác của công an.
Đối với Na-pô-lê-ông, không có gì dễ dàng bằng việc trấn áp
báo chí, - Na-pô-lê-ông chẳng bao giờ lúng túng về vấn đề đó cả.
Nhưng bảo đảm cho cuộc phong tỏa có đầy đủ hiệu lực là một
nhiệm vụ phức tạp hơn nhiều.
Những khó khăn trong sự nghiệp của Na-pô-lê-ông đang bao
vây ông ta tứ phía: tìm được hàng vạn lính đoan, sen đầm, cảnh
binh và viên chức đủ các loại, các cấp - làm tròn nghĩa vụ một cách
lương thiện, với một tinh thần sốt sắng liêm khiết - để bao vây
E. Tac Le 128
http://ebooks. vdcmedia. com
được toàn bộ dải bờ biển mênh mông của châu Âu là một việc khó
khăn hơn cả việc trừng phạt các vua chúa thông đồng với bọn buôn
lậu, hoặc một viên quan toàn quyền hay xoay xoả, gian manh.
Muốn có cà-phê, ca-cao, hồ tiêu, đồ gia vị, quần chúng tiêu thụ ở
châu Âu đã phải mua bằng giá đắt gấp năm, tám hay mười hai lần
trước khi có cuộc phong toả, mà họ cũng chỉ mua được rất ít.
Những nhà sản xuất sợi bông và những người Pháp, người Xắcxông,
người Bỉ, người Tiệp, người Rê-ma-ni dệt vải in hoa kiểu Ấn
Độ đã phải mua chàm và bông bằng giá đắt hơn trước gấp năm,
gấp mười lần, đã như vậy mà họ cũng chỉ mua được một số lượng
rất ít so với trước đây, bởi nếu không có những nguyên liệu đó, nhà
máy của họ sẽ phải đình chỉ sản xuất. Vậy thì những món lãi kếch
xù giả tạo đó chạy đi đâu? Trước hết tiền đó chạy vào túi của bọn
chủ thuyền và bọn buôn lậu người Anh, và thứ nữa là chạy vào túi
bọn lính đoan và sen đầm Pháp. Khi người ta trả cho bọn lính
tuần tiễu hoặc một người thu thuế đoan một số tiền tương đương
bằng tiền lương trong năm năm của họ để họ vui lòng ngủ một
đêm yên tĩnh, hoặc khi người ta cho một gã sen đầm một tấm len
hảo hạng trị giá 500 phrăng vàng và một số đường kính cũng bằng
số tiền ấy chỉ với một điều kiện duy nhất là hãy đi chơi ở một chỗ
cách xa một địa điểm nào đó trên bờ biển trong ba tiếng đồng hồ
thì sức cám dỗ quả là quá mạnh!
Na-pô-lê-ông biết điều đó và thấy rằng, trên mặt trận này, sự
chiến thắng ắt sẽ khó khăn hơn ở au-xtéc-lít, I-ê-na hoặc Va-gram.
Na-pô-lê-ông đã bổ nhiệm và cử các thanh tra viên kiểm soát bình
thường hay đặc biệt đến tận nơi, nhưng đều vô ích, vì bọn họ cũng
đều bị người ta mua chuộc hết. Na-pô-lê-ông đã cách chức và giao
bọn ấy sang tòa án, nhưng những kẻ thay thế họ lại đi theo con
đường của những viên chức bị cách chức và bị kết tội, bọn họ chỉ cố
gắng sao cho khôn ngoan hơn. Ông hoàng đế liền nghĩ ra một biện
pháp khác. Một loạt các cuộc kiểm soát được nhất tề tiến hành,
không những trong các thành phố và các làng ven biển, mà còn đi
xa nữa, tận trung tâm châu Âu, trong các cửa hàng, các kho hàng,
các công sở. Hết thảy hàng hoá"xuất xứ từ nước Anh" đều bị tịch
thu, còn việc chứng minh đó có phải hàng hóa của Anh hay không
NAPOLEON BONAPARTE (quyển 2) 129
http://ebooks. vdcmedia. com
thì là trách nhiệm của những người sở hữu. Bị thiệt hại và hốt
hoảng, các nhà có sản phẩm thuộc địa khả nghi nhất trong trường
hợp này đều ra sức chứng minh rằng đó là những sản phẩm của
Mỹ, chứ không phải của Anh. Và thực tế người Mỹ đã hốt của bằng
cách dùng tàu có trương cờ của nước họ và tiêu thụ nhanh chóng
hàng hóa của Anh chở đến bằng tàu của họ.
Bằng bảng giá qui định Tơ-ri-a-nông ban hành năm 1810,
Na-pô-lê-ông đã làm cho việc buôn bán hợp pháp các sản phẩm
thuộc địa, bất cứ do nước nào sản xuất, không thể nào tiến hành
được. Các lò thiêu hàng bốc cháy trên toàn cõi châu Âu: vì không
tin vào bọn công chức nhà đoan, cảnh binh, sen đầm, các nhà chức
trách từ cao đến thấp, từ các vì vua chúa và các viên toàn quyền
cho chí những người gác đêm và lính kỵ tuần tra, nên Na-pô-lê-ông
đã ra lệnh công khai thiêu hủytất cả hàng hóa bị tịch thu. Theo lời
của những người đã được chứng kiến thì từng đám đông quần
chúng rầu rĩ và trầm lặng đứng nhìn người ta chất đống như núi
những hàng vải hoa, vải len hảo hạng, hàng dệt Ca-sơ-mia, những
thùng đường, cà-phê, ca-cao, những hòm chè, những kiện bông và
sợi, những két chàm, hồ tiêu, quế, rồi người ta tưới lên đó chất
cháy và số hàng đã biến thành khói bụi ngay trước mắt họ 1. "anh
chàng Xê-da đã mất trí rồi",
1. Sự thật là biện pháp ấy chẳng bao lâu đã phải thu hẹp lại
trong phạm vi các sản phẩm công nghiệp mà thôi, còn các sản
phẩm thuộc địa thì chỉ bị tịch thu và sung vào quỹ ngân khố.
Báo chí Anh viết như vậy sau khi đã phải chịu đựng những
cảnh tượng đó, hoặc ít ra thì là sau khi đã nghe tin đồn tới. Na-pôlê-
ông đã xác định rằng chỉ có hủy hoại cụ thể tất cả những hàng
hóa nhập cảng quý giá đó mới có thể gây thiệt hại thiết thân đến
bọn buôn lậu và gieo rắc nguy hiểm không những cho những kẻ lợi
dụng đêm hôm tối trời để đổ bộ hàng lậu lên một nơi hẻo lánh ở
quãng bờ biển dốc dựng cheo leo, hưu quạnh, mà còn nguy hiểm cả
cho những phú thương ở Lai-xích, Hăm-bua, Xtơ-ra-xbua, Pa-ri,
Ăng-ve, Am-xtéc-đam, Giên, Mu-ních, Vác-sa-va, Mi-lan, Tơ-ri-ét,
Vơ-ni-dơ, v.v. là bọn ngồi tĩnh tọa trong của hàng mua lại số hàng
lậu đá qua tay hàng hai, ba chặng.
E. Tac Le 130
http://ebooks. vdcmedia. com
Một vài tầng lớp của giai cấp tư sản, ở trong đế quốc Pháp
cũng như trong các nước chư hầu, đã thu được những món lợi kếch
xù và ngay cả trong những điều kiện như vậy, họ tiếp tục tán
dương cuộc phong tỏa lục địa nói chung và tán thành tất cả những
biện pháp của hoàng đế chống lại việc nhập cảng lậu các hàng hóa
Anh. Đặc biệt, những nhà luyện kim rất lấy làm mãn nguyện, còn
như những nhà sản xuất vải, sợi thì họ vừa tán dương vừa kêu ca
phàn nàn. Dẫu sao người ta cũng không thể dệt được vải nếu
không có bông, cũng không thể nhuộm được vải nếu không có
chàm.
Đối với giai cấp tư sản thương mại và thợ thủ công chuyên
sản xuất hàng xa xỉ thì sự phản ứng càng kịch liệt hơn: họ đau đớn
nhớ lại rằng trong mấy tháng đầu của những năm 1802-1803,
ngay sau khi vừa ký xong hòa ước A-miêng, có hàng nghìn những
tay triệu phú người Anh nườm nượp đổ sang Pa-ri vơ vét sạch - có
thể nói như vậy được - đồ trang sức bày ở thủ đô, tất cả nhung, vải,
lụa trong các kho hàng của thành phố Ly-ông. Họ than phiền rằng
các cuộc chiến tranh liên miên đã làm cho các khách hàng cũ của
họ ở châu Âu bị phá sản. Đông đảo quần chúng tiêu thụ lại càng
phẫn nộ hơn vì họ phải mua với giá cắt cổ Cà-phê và đường cũng
như các sản phẩm khác không bị hàng của Anh cạnh tranh, nhưng
do đó bị đắt lên.
Cuộc khủng hoảng thương nghiệp và công nghiệp năm 1811
đã nổ ra trong những điều kiện như vậy.
Ngay từ cuối mùa thu năm 1811, người ta đã bắt đầu nhận
thấy hàng hoá Pháp bán ra chậm dần, và hiện tượng đó phát triển
nhanh chóng, lan ra khắp đế quốc, và đặc biệt là ở các "quận cũ"
hay nói cách khác là ở ngay trên đất nước Pháp chính cống. Các
nhà công nghiệp và thương nghiệp thỉnh cầu một cách lễ phép
nhất rằng cuộc phong tỏa không những chỉ đánh vào túi tiền của
người Anh mà đã bắt đầu tác hại đến cả bản thân họ, rằng họ
thiếu nguyên liệu làm, rằng trong khi bóc lột các dân tộc bị thua
trận (những người làm đơn thỉnh cầu đã phải dùng những câu ẩn
NAPOLEON BONAPARTE (quyển 2) 131
http://ebooks. vdcmedia. com
ý vô cùng trang nhã và tế nhị) thì Đức Hoàng đế bệ hạ ngài đã làm
giảm sút sức mua của người tiêu thụ trên toàn lục địa châu Âu, và
do những cuộc tịch thu độc đoán các hàng hóa tồn trữ trong kho,
cũng như trong khi để cho những hành động bất hợp pháp tự do
phát triển và để cho bọn đương chức nhà binh và nhân viên hải
quan lộng hành (dĩ nhiên họ không nói như thế, mà họ nói bằng
những lời lẽ nhẹ nhàng hơn nhiều), hoàng đế sẽ làm phương hại
đến sự thu nhập bình thường của ngân hàng, mà không có ngân
hàng thì cả công nghiệp và thương nghiệp đều không thể tiếp tục
tồn tại được.
Mỗi ngày cuộc khủng hoảng mỗi trở nên trầm trọng thêm.
Nhiều xí nghiệp dệt và kéo sợi, thí dụ xí nghiệp sản xuất vải in
hoa Rít-sa-lơ-noa, trước cuộc khủng hoảng có tới 3.600 thợ kéo sợi
nam nữ, 8.822 thợ dệt, 400 thợ in hoa, tổng cộng hơn 12.000 người,
mà đến nay, nếu như Na-pô-lê-ông đã không trợ cấp đặc biệt cho xí
nghiệp đó một triệu rưỡi phrăng vàng thì hẳn là số người không
còn đến 1/5. Nhưng vẫn cứ hết xí nghiệp này đến xí nghiệp khác
đăng ký vỡ nợ. Tháng 3 năm 1811, Na-pô-lê-ông chỉ thị trợ cấp một
triệu cho các nhà sản xuất ở A-miêng và cho thu mua hàng đống
sản phẩm của các nhà sản xuất ở Ru-ăng, Xanh Căng-tanh và
Găng số hàng trị giá hai triệu phrăng. Ngoài ra còn có nhiều
khoản trợ cấp khổng lồ cho các nhà sản xuất ở Ly-ông. Nhưng đó
chỉ là một giọt nước trong biển cả.
Trong số những tư liệu mà tác giả cuốn sách này đã tìm kiếm
được ở Sở lưu trữ Quốc gia Pháp và những tư liệu nêu bật được
mức độ đặc biệt của cuộc khủng hoảng thì chỉ có những tư liệu
trong bảng tổng kê là đáng chú ý nhất. Ngày 19 tháng 4 năm
1811, bộ trưởng Bộ Nội vụ báo cáo lên cho Na-pô-lê-ông biết rằng
thợ thuyền ở rất nhiều xí nghiệp khiếu nại là không có việc làm;
ông ta còn quả quyết rằng thợ thuyền bỏ đi ra ngoài nước rất
nhiều. Ở Ru-ăng, nạn thất nghiệp khủng khiếp và sự thiệt hại của
các nhà sản xuất rõ ràng đến nỗi Na-pô-lê-ông buộc phải trích 15
triệu để trợ cấp cho các xí nghiệp đang đứng trên bờ vực thẳm.
Các quan chức cao cấp đã mạnh dạn hơn lên. Ngày 7 tháng 5
năm 1811, Viên giám đốc Ngân hàng Pháp đã báo cáo thẳng lên
E. Tac Le 132
http://ebooks. vdcmedia. com
hoàng đế rằng nền kinh tế của các nước bị chinh phục đã quá kiệt
quệ và trước khi Pháp xâm chiếm các nước đó thì, trên thị trường
các nước đó, hàng hoá Pháp lại chiếm địa vị quan trọng hơn nhiều,
rằng ở Pa-ri thợ thủ công chuyên làm hàng xa xỉ đang bị chết đói;
rằng sức tiêu thụ ở trong nước cũng như ngoài nước bị giảm sút
đáng kể... Na-pô-lê-ông ông lại trợ cấp, nhưng không hề từ bỏ cuộc
phong toả. Hàng hóa Anh (người ta coi như thế tất cả những sản
phẩm của các nước thuộc địa) vẫn bị tịch thu như trước đây. Mùa
hạ năm 1811, hội chợ Bô-ke đã bị cảnh binh bất thình lình ập đến
giải tán và tịch thu được cả một phố đầy ắp những kho đường, đồ
gia vị, chàm, v.v.
Ngoài hàng triệu đồng ứng trước và trợ cấp cho các nhà sản
xuất, năm 1811 Na-pô-lê-ông còn lấy tiền của ngân khố ra chi cho
các đơn đặt hàng đồ sộ: Na-pô-lê-ông tiến hành đặt mua một số lớn
vải len cần dùng cho quân đội, đặt nhiều đơn rất lớn mua lụa và
nhung của Ly-ông cho cung điện và còn chỉ thị cho các triều đình
chư hầu cũng phải mua hàng của Ly-ông; nên, tháng 6 năm 1811,
công nghiệp lụa Ly-ông chỉ có tất cả 5.630 máy dệt hoạt động mà
đến tháng 11 đã lên tới 8.000 máy. Đến mùa đông, tình cảnh lại
càng khó khăn. Trong suốt thời gian đó, không khí sôi sục ầm ầm
diễn ra trong khu vực thợ thuyền ở ngoại ô Pa-ri cũng như ở
những khu trung tâm công nghiệp khác. Đúng là bọn mật thám
không nghe được hết, bọn khiêu khích không phải lúc nào cũng
làm cho thợ thuyền nói thật những điều họ nghĩ và, dù sao, tình
trạng tư tưởng của giới thợ thuyền vào năm 1811 cũng hoàn toàn
không thuận lợi như các nhà viết sử thời bấy giờ và hiện nay cố
gắng mô tả. Na-pô-lê-ông thường nói rằng chỉ có "cuộc cách mạng
của những người bụng lép" là cuộc cách mạng nguy hiểm nhất. Bộ
trưởng Sáp-tan viết trong tập hồi ký của ông ta: "Na-pô-lê-ông đã
nhiều lần nói với tôi rằng thợ thuyền thiếu việc làm. Lúc đó thì họ
sẽ hoàn toàn đi theo bọn quá khích. Tôi sợ những cuộc khởi nghĩa
bắt nguồn từ sự thiếu bánh mỳ ấy. Tôi còn sợ hơn là một cuộc
chiến đấu chống 200.000 người".
Tuy nhiên sự việc không đi đến chỗ nổ ra những vụ rối loạn
nghiêm trọng trong quần chúng thợ thuyền ở thủ đô và ở các tỉnh,
NAPOLEON BONAPARTE (quyển 2) 133
http://ebooks. vdcmedia. com
mặc dù đã có những dấu hiệu giận dữ, bất mãn, chán nản và đôi
khi tuyệt vọng nữa mà đám cảnh binh và bọn điều tra mật đã ghi
được.
Nếu có thể rút ra được một bài học về cuộc khủng hoảng kinh
tế năm 1811 thì về phần ông ta, Na-pô-lê-ông đã vội vã giải thích
nó một các dứt khoát: chừng nào cuộc phong tỏa lục địa còn chưa
đánh gục được nước Anh, chừng nào hàng hóa Pháp còn bị bế quan
tỏa cảng thì tình hình thương mại và công nghiệp Pháp vẫn còn bị
bấp bênh và một cuộc khủng hoảng mới vẫn luôn có thể xảy ra.
Vậy nên cần phải làm cho xong dứt cuộc phong toả, và nếu như có
vì thế mà người ta phải chiếm Mát-xcơ-va thì cũng cứ phải chiếm.
Na-pô-lê-ông nhớ rất rõ rằng những nhà sản xuất lụa Ly-ông
đã quy nguyên nhân nạn khủng hoảng một phần là vì nước Nga
đã "bất thình lình" đình chỉ các đơn đặt hàng do việc hoàng đế Alếch-
xan đã ban hành bằng thuế quan mới vào tháng 12 năm 1810
đánh thuế nặng vào các hàng xa xỉ như lụa, nhung, rượu nho hảo
hạng - tức là tất cả các hàng hóa từ Pháp nhập vào nước Nga.
Na-pô-lê-ông cũng đã không quên ghi việc ấy vào cuốn sổ nợ
của A-lếch-xan mỗi ngày một dài thêm ra kể từ trận éc-phua. Và
suốt trong năm 1811, hoàng đế Pháp đã tâm tâm niệm niệm là cần
phải thanh toán các món nợ ấy và chỉ có thể thanh toán tại Mátxcơ-
va.
Vậy Na-pô-lê-ông đối phó bằng cách nào với các triệu chứng
nguy ngập biểu lộ tính chất không bình thường của tình trạng
kinh tế trong đế chế?
Cuộc khủng hoảng đã báo hiệu từ lâu và Na-pô-lê-ông đã
nhận thấy nó đang đến gần. Từ trước lúc ấy, Na-pô-lê-ông đã phải
đối phó với những giai đoạn nguy cấp cho nền tài chính nhà nước,
với sự chớm nở của nạn "lạm phát", với việc phải phát hành tiền
giấy không có vàng bảo đảm, và sau hết là với mưu mô của bọn tài
chủ kếch xù đang tìm cách đánh xoáy công quỹ bằng cách thỏa
thuận cho Na-pô-lê-ông vay những món tiền ám muội với điều kiện
lãi nặng. Na-pô-lê-ông đã phải chịu đựng như vậy ngay từ những
năm đầu lên nắm chính quyền (1799 - 1800), vào năm 1805 và đầu
E. Tac Le 134
http://ebooks. vdcmedia. com
năm 1806. Nhưng Na-pô-lê-ông đã từng giải quyết được những khó
khăn đó, hoặc bằng cách mang về hàng triệu đồng tiền vàng chiến
phí, hoặc vin cớ này, cớ nọ đánh thuế nặng vào nhân dân các nước
bị thua trận - ngoài những khoản cống vật mà chính phủ các nước
này đã phải nộp cho Na-pô-lê-ông - hoặc cuối cùng, bằng cách bắt
bọn tài chủ phải nhả ra một phần lớn số tiền mà bọn chúng đã
xoáy được, như năm 1806 chẳng hạn. Sau chiến dịch Au-xtéc-lít,
vào cuối tháng 1 năm 1806, ngay khi vừa về tới Pa-ri, Na-pô-lê-ông
đã yêu cầu người ta báo cáo tình hình tài chính và nhận thấy tay
triệu phú nổi tiếng và tham tàn U-vơ-ra cùng công ty tài chính do
hắn điều khiển, mang cái tên "Hội Liên hiệp thương gia", đã biển
thủ công quỹ bằng một loạt thủ đoạn rất xảo quyển dựa vào những
biện pháp pháp lý cũng rất tinh vi và đã gây cho Na-pô-lê-ông
nhiều tổn thất nặng nề. Na-pô-lê-ông lập tức cho đòi U-vơ-ra và
ban giám đốc của cái "Hội Liên hiệp thương gia" đến cung điện
Tuy-lơ-ri, tuyên bố trắng ra rằng ông hạ lệnh ngay cho họ phải
hoàn lại tất cả những món tiền mà bọn họ đã ăn cắp được trong
những năm sau cùng U-vơ-ra đã cố nhử Na-pô-lê-ông bằng cách đề
nghị với Na-pô-lê-ông những biện pháp mới "có lợi cho công quỹ",
và chắc "đức hoàng thượng" ngài sẽ chấp nhận, nhưng "đức hoàng
thượng" đã chẳng giấu giếm gì ý kiến của mình cho rằng biện
pháp có lợi nhất cho công quỹ là bắt giam ngay tức khắc U-vơ-ra
và đồng loã của hắn vào lâu đài Vanh-xen rồi truy tố bọn chúng
trước tòa án hình sự. "Hội Liên hiệp thương gia" đã đặc biệt chú ý
đến ý kiến đó của hoàng đế, và hoàn toàn biết rõ tính chất của
người đang nói chuyện với chúng nên chúng đã thừa nhận những
bằng chứng xác thực, không thể chối cãi được của Na-pô-lê-ông:
trong những ngày sau đó, bọn chúng đã nộp cho ngân khố 87 triệu
phrăng vàng và, trong khi giũ cho xong cái chuyện đau đớn ấy,
bọn chúng đã không đòi hỏi phải có một trát lệnh rõ ràng nào của
ngành tài chính hoặc của tòa án. "Tôi đã móc họng cả một ổ bọn ăn
cắp", Na-pô-lê-ông đã nói như vậy về sự việc ấy trong một bức thư
gửi cho anh là Giô-dép, lúc đó là vua xứ Na-plơ.
Tiền tệ đã vững giá, trong ngân khố của nhà nước đã có kha
khá vàng, hệ thống bóc lột tài chính và kinh tế ở tất cả những
NAPOLEON BONAPARTE (quyển 2) 135
http://ebooks. vdcmedia. com
nước bị đế chế xâm chiếm cũng như ở cả châu Âu chư hầu để phục
vụ lợi ích của các "quận cũ", tức là lợi ích của nước Pháp chính
cống, hình như đã chịu đựng nổi những cuộc thử thách hàng mấy
năm trời.
Bất thình lình một cơn chấn động ghê gớm đã làm rung
chuyển toàn bộ tòa lâu đài đồ sộ ấy: bài học năm 1811 đã dạy cho
Na-pô-lê-ông thấy rằng đấu tranh chống cuộc tổng khủng hoảng
kinh tế sẽ gay go hơn việc giải quyết các khó khăn tài chính tạm
thời đến mức độ nào và việc lấp lỗ hổng ngân quỹ dễ dàng hơn đến
mức độ nào, so với việc khám phá và nhất là tiêu diệt nạn nhũng
lạm đang đục khoét toàn bộ hệ thống kinh tế và tổ chức đời sống
vật chất của cái đế quốc khổng lồ. Cho dù có thu được thuế má, có
móc họng được bọn tài chủ cú vọ lấy được hàng triệu đồng, có chế
độ kế toán mẫu mực và có cả một bộ máy thơ lại hoàn chỉnh do
Na-pô-lê-ông sáng lập chăng nữa thì cũng không thể cứu vãn được
một con bệnh như thế. Cuộc khủng hoảng năm 1811, trước hết
(nhưng không phải là độc nhất vì còn nhiều cuộc khác) là một cuộc
khủng hoảng thị trường tiêu thụ sản phẩm thương nghiệp và công
nghiệp, những thứ đã mang lại sự giàu có đầu tiên cho nước Pháp.
Những sản phẩm nổi tiếng của những nhà kim hoàn ở Pa-ri bán
cho ai? Những đồ dùng trong nhà quý giá mà gần ba phần tư nhân
dân ngoại ô Xanh Ăng-toan làm ra bán cho ai? Hoặc những đồ da
thượng hạng đã nuôi sống ngoại ô Xanh Mác-xô và cả toàn khu
Múp-phơ-ta rộng lớn bán cho ai? Hoặc cả những bộ quần áo rực rỡ
của phụ nữ và lịch sự của nam giới mà một số lớn các xưởng may
mặc và thợ may ở cái thủ đô của thế giới làm ra ấy sẽ tiêu thụ đi
đâu? Làm thế nào để giữ vững được giá lụa và nhung Ly-ông, vải
len thượng hạng Xê-đăng, quần áo vải nõn của Lin-lơ, A-miêng,
Ru-be, hàng thêu của Va-lăng-xiên?
Tất cả các loại hàng xa xỉ ấy của Pháp sản xuất không phải
chỉ để cung cấp cho thị trường nội địa mà còn để cung cấp cho toàn
thế giới, nhưng thị trường tiêu thụ hàng Pháp trên thế giới ngày
càng co hẹp lại nhiều: nước Anh đã không tiêu thụ nữa, Bắc Mỹ và
Nam Mỹ cũng thôi, các nhà trồng trọt giàu có ở Ăng-ti và ở Mátca-
re-nhơ cũng vậy. Nói chung, những khách hàng giàu có nhất và
E. Tac Le 136
http://ebooks. vdcmedia. com
đông đảo nhất đã bỏ đi mất hàng mảng, nghĩa là những khách
hàng ở tất cả các nước bị "nước mặn" ngăn cách với lục địa, bởi vì
trên "nước mặn" người Anh đang nắm quyền bá chủ. Nhưng tình
hình ở ngay trên lục địa châu Âu cũng chẳng thuận lợi gì. Những
nước bị Na-pô-lê-ông chiếm cứ đã hoàn toàn kiệt quệ và những
nước thua trận, mặc dù không bị người ta gọi cho đúng là những
nước bị chiếm cứ, đều thấy mình bị buộc phải theo cuộc phong tỏa
lục địa đang làm cho tiền tệ của họ bị phá giá dữ dội. Từ khi bọn
đại địa chủ Nga không tiêu thụ được nông phẩm sang nước Anh
thì tiền vàng của Anh mà bọn họ dùng để mua hàng của Pa-ri
cũng không có nữa: sau trận Tin-dít; đồng rúp sụt giá, chỉ còn 26
cô-pếch. Sự rủi ro đó cũng đến với bọn quý tộc Ba Lan, áo và ý.
Trong các quốc gia ở miền tây, miền nam, miền trung và cuối cùng
là miền bắc nước Đức, quá trình bần cùng hóa của giai cấp địa chủ
phong kiến cũng diễn biến nhanh chóng và đúng như vậy, nhưng
nguyên nhân không phải duy nhất là cuộc phong tỏa lục địa, mà
còn là kết quả của sự tan rã và sự thủ tiêu chế độ nông nô ở nhiều
nơi.
Vấn đề không phải là chỉ có sự bần cùng hóa của tầng lớp
chúa đất phong kiến làm giàu trên chế độ nông nô. Giai cấp tư sản
mới, đã phát sinh cùng với sự phát triển của tư bản công nghiệp,
đang tiếp tục sự nghiệp của họ, đang lớn lên và đang được củng cố
ở trong các nước bị Na-pô-lê-ông chiếm cứ và ở các nước trên toàn
bộ lục địa châu Âu bị phụ thuộc hay nửa phụ thuộc và Na-pô-lêông;
và không một biện pháp nào có thể bóp chết được sự phát
triển công nghiệp ở miền tây và ở một phần miền trung nước Đức,
ở Bô-hêm, ở Bỉ, ở một phần xứ Xi-lê-di là những miền công nghiệp
hóa cao nhất ở châu Âu hồi đó. Sự cạnh tranh ấy (không nói đến
việc tích cực buôn hàng lậu của Anh) đã loại trừ hàng hóa Pháp
đến cả các thứ hàng chẳng có gì đáng gọi là xa xỉ phẩm cả. Đối với
vải len và vải sợi thông dụng, đối với hàng kim loại, đối với sự tiêu
thụ các sản phẩm tiêu dùng thông thường thì, trong một chừng
mực nào đó, chỉ trông vào thị trường nội địa của các "quận cũ", nơi
mà hoàng đế đã không cho một kẻ nào khác lọt vào, người Bỉ -
không, người Đức - không, những người sản xuất tơ tằm ý - cũng
NAPOLEON BONAPARTE (quyển 2) 137
http://ebooks. vdcmedia. com
không, nói chung là không một ai cả. Tuy nhiên, vẫn có một ngành
sản xuất quan trọng và được hưởng sự bảo hộ của Na-pô-lê-ông từ
lâu, không những chỉ bị tình trạng thị trường thu hẹp tác động
(không lớn lắm) mà còn phải chịu đựng giá cả nguyên liệu vọt lên
cao một cách kinh khủng: chúng tôi muốn nói đến ngành công
nghiệp bông sợi. Do bản quy định ngăn cấm nhập cảng các sản
phẩm thuộc địa mà bông đã lên giá đắt như vàng. Tình trạng khan
hiếm nguyên vật liệu đã xảy ra gay gắt và, trong năm 1811, đã
bức các nhà chế tạo phải hạn chế rất nhiều sức sản xuất. Đứng
trước nạn khủng hoảng, trước sự đe dọa ngày càng tăng của nạn
thất nghiệp và đói kém trong các khu phố thợ thuyền ở thủ đô, ở
Ly-ông, ở Ru-ăng, trước sự điêu tàn của các quận trồng nho, Napô-
lê-ông đã thừa nhận một vài điều ngược với những điều luật
của cuộc phong toả. Ông ta cho phép phát hành (rất hạn chế)
những giấy phép đặc biệt hoặc những bài chỉ cho phép nhập cảng
vào nước Pháp một trị giá nhất định nào đó "hàng cấm" với điều
kiện là người được cấp bài chỉ phải bán ra ngoại quốc những hàng
hóa Pháp trị giá tương đương với trị giá hàng hóa nhập cảng. Giá
những giấy phép đặc biệt ấy đắt một các lạ lùng vì tình trạng
tham nhũng của cơ quan công an phụ trách việc cấp phát, nhưng
người được cấp giấy phép vẫn coi là một món lợi béo bở.
Việc nhân nhượng đó chứng tỏ cuộc khủng hoảng 1810 -1811
đã làm cho Na-pô-lê-ông phải lo nghĩ đến thế nào. Đúng là những
giấy phép đặc biệt của Pháp chẳng mang lại cho người Anh những
quyền lợi vật chất gì lớn, song đó là một sự vi phạm rất rõ ràng về
nguyên tắc. Với tư cách là biện pháp đấu tranh chống khủng
hoảng, các bài chỉ đó chỉ có thể góp phần yếu ớt vào việc mở rộng
thị trường. Cái ý muốn của Na-pô-lê-ông là trông thấy quần thần
trong triều và các viên chức cao cấp của mình vận những bộ quần
áo lịch sự nhất và sang trọng nhất, năng thay đổi phục trang đến
mức tối đa, v.v. lại càng ít tác dụng hơn nữa. Những yêu cầu ấy
của hoàng đế không thể đem lại thị trường tiêu thụ rộng lớn cho
một nền công nghiệp quan trọng như nền công nghiệp xa xỉ phẩm,
mặc dù dưới thời Na-pô-lê-ông, đời sống ở trong triều đình, kể cả
trước năm 1811, đã đặc biệt xa xỉ phóng túng, nhưng sau khi
E. Tac Le 138
http://ebooks. vdcmedia. com
hoàng đế đề ra những biện pháp ấy thì việc lãng phí những món
tiền quá lớn để mua đồ trang sức Pa-ri, hàng lụa Ly-ông, để mở
những bữa tiệc hàng trăm suất mà rượu sâm-banh, rượu vang
thượng hạng chảy thành suối, để thay đổi đồ dùng trong nhà lấy
những bộ đồ quý giá hơn và đắt tiền hơn, để trang trí không
những quần áo của họ mà còn cả quần áo của gia nhân bằng
những ren quý, để đặt mua những chiếc xe sang trọng, v.v. đã trở
thành một kiểu cách sống. Năm 1811, chính bản thân Na-pô-lêông
đã đặt các nhà công nghiệp và thợ thủ công ở Ly-ông một loạt
đơn mua hàng rất lớn và rất đắt tiền để trang bị cho các cung điện
và các lâu đài khác của nhà nước.
Năm 1811, cũng như trước kia vào năm 1806, tình trạng sa
sút đã bớt gay gắt và bớt kéo dài nên Na-pô-lê-ông bám chặt lấy
cái nguyên tắc do ông ta đề ra từ lâu: ông ta không nhằm mục đích
cứu vãn sự vỡ nợ của các nhà kinh doanh, vì nền tài chính của nhà
nước không đủ chi vào việc đó, mà nhằm cứu vãn sự đóng cửa của
một xí nghiệp này hay xí nghiệp nọ. Và khi bộ trưởng Bộ Nội vụ
chuẩn chi một khoản trợ cấp nào thì Na-pô-lê-ông yêu cầu ông ta
phải đảm bảo cho sự chi tiêu ấy bằng cách vạch rõ ra rằng Bộ đã
ứng tiền cho một xí nghiệp để sử dụng một số công nhân là bao
nhiêu đó và nếu xí nghiệp không làm như vậy thì sẽ phải đóng
cửa. Bước vào mùa đông năm 1811 -1812, cuộc khủng hoảng bắt
đầu dịu dần, tuy vậy Na-pô-lê-ông biết rõ rằng chưa có một
nguyên nhân nào của cuộc khủng hoảng bị loại trừ cả và cuộc
khủng hoảng đang tiếp diễn dưới một hình thức âm ỉ. Na-pô-lê-ông
cũng hiểu rằng cuộc chiến tranh với nước Anh và cuộc phong tỏa
lục địa, có liên quan với cuộc chiến tranh, chính là những nguyên
nhân cản trở việc cải thiện một cách căn bản tình hình kinh tế của
đế chế. Trước khi chấm dứt cuộc phong toả, trước hết cần phải
buộc nước Anh hạ khí giới đã. Hơn bao giờ hết, Na-pô-lê-ông coi
việc gấp rút chiến thắng nước Anh là phương sách tất yếu để củng
cố nền đế chính ở bên trong cũng như ở bên ngoài. Và cũng hơn lúc
nào hết, Na-pô-lê-ông tin rằng người Anh đã khoét được một lỗ
hổng lớn trong bức thành phong toả, rằng A-lếch-xan đã giở ngón
và lừa bịp mình, rằng hàng hóa Anh là từ nước Nga, đi qua biên
NAPOLEON BONAPARTE (quyển 2) 139
http://ebooks. vdcmedia. com
giới phía tây rộng lớn của nước Nga, qua Phổ, qua Ba Lan, qua áo,
hàng nghìn kẽ hở khác nữa mà chui vào châu Âu, điều đó làm cho
cuộc phong tỏa lục địa mất hết hiệu quả, và do đó cũng hết cả hy
vọng duy nhất là "bắt nước Anh quỳ xuống". Na-pô-lê-ông được
biết và được khắp nơi báo cho biết trước là hàng lậu của Anh
không những lọt vào các nước châu Âu đã bị quy phục mà còn lọt
vào tận nước Pháp, vào các "quận cũ" của đế quốc rộng lớn của Napô-
lê-ông, và các hàng lậu đó đi từ những "bờ biển phía bắc" của
lục địa châu Âu vào ngày 7 tháng 5 năm 1810.
Trong suốt đời mình, cặp mắt của Na-pô-lê-ông đã thường
xuyên chao đảo, khi thì hướng về rặng núi An-pơ, khi về Viên hoặc
Béc-lin, hoặc Ma-đrít, nhưng cho đến cuộc ngừng chiến đầu tiên
của những cuộc chiến tranh ở châu Âu thì cặp mắt ấy đã chẳng
nhìn ngó sang Luân Đôn; lúc này đây, cặp mắt chằng chằng hướng
về Luân Đôn ấy đã bắt đầu rời bỏ Luân Đôn để nhìn sang phía cái
kinh thành xa xăm nhất của châu Âu.
"Những bờ biển phía bắc" kia đặt dưới quyền của tên Hy Lạp
xảo quyệt của cái đế quốc La Mã suy tàn kia, tức là Nga Sa
hoàng... Nên từ bỏ chiến tranh với nước Anh, từ bỏ thắng lợi đã
gần tới nơi, từ bỏ việc tiêu diệt quyền lực kinh tế của nước Anh
hay nên tóm cổ A-lếch-xan và buộc hắn phải nhớ lại những điều đã
cam kết ở Tin-dít? Đó là vấn đề mà Na-pô-lê-ông đã bắt đầu đặt ra
từ năm 1810.
Thật ra, ngay từ năm 1810, Na-pô-lê-ông đã ra lệnh sưu tầm
những tác phẩm trong đó có tài liệu về lịch sử và những đặc điểm
của nước Nga.
Căn cứ vào những lời của Na-pô-lê-ông thỉnh thoảng nói lộ ra
và qua những tin tức sơ sài của đám cận thần của ông ta thì, ngay
từ mùa thu năm 1810, Na-pô-lê-ông đã bắt đầu tập làm quen với
cái ý nghĩ là chỉ có ở Mát-xcơ-va mới có thể giáng một đòn quyết
định và sấm sét vào đầu người Anh, một địch thủ ghê gớm, bất trị
và dai dẳng, một địch thủ mà Na-pô-lê-ông đã không thể thắng nổi
họ ở Cai-rô, Mi-lan, Viên, Béc-lin hay Ma-đrít. Tháng này qua
tháng khác, ý định đó ngày càng ăn sâu trong đầu óc Na-pô-lê-ông.
E. Tac Le 140
http://ebooks. vdcmedia. com
Đại quân tiến vào Mát-xcơ-va, đó sẽ là sự đầu hàng của Alếch-
xan, đó sẽ là sự thi hành toàn bộ và đúng đắn cuộc phong tỏa
lục địa, và như vậy là chiến thắng nước Anh, là chấm dứt chiến
tranh, là chấm dứt khủng hoảng, là chấm dứt nạn thất nghiệp, là
củng cố nền đế chính hoàn cầu cả ở trong cũng như ở ngoài. Cuộc
khủng hoảng năm 1811 đã xác định dứt khoát cho ông hoàng đế đi
theo hướng đó. Về sau này, ở Vi-tép, khi bắt đầu tiến quân sang
Mát-xcơ-va, bá tước Đa-vu đã thẳng thắn tuyên bố với Na-pô-lêông
rằng quân đội, đến cả số lớn cận thần của hoàng đế, không ai
hiểu được mục đích của cái chiến dịch gian khổ đánh nước Nga
này, bởi vì nếu chỉ do nguyên nhân hàng hóa Anh mà gây chiến
với A-lếch-xan thì lợi không bù hại. Nhưng đầu óc Na-pô-lê-ông
không thể nào tiếp thu luận điểm ấy được. Na-pô-lê-ông tìm thấy ở
trong việc bóp nghẹt nền kinh tế của nước Anh, mà Na-pô-lê-ông
đã quyết tâm theo đuổi, một phương sách duy nhất để bảo đảm sự
vững bền của nền đại quân chủ mà ông ta đã xây dựng nên. Đồng
thời Na-pô-lê-ông cũng còn thấy rõ ràng cuộc liên minh với nước
Nga bị tan vỡ không phải chỉ vì sự bất đồng ý kiến xung quanh
vấn đề Ba Lan, không phải chỉ vì A-lếch-xan giận dữ và lo ngại về
việc Na-pô-lê-ông chiếm đóng một phần các quốc gia Phổ và xâm
chiếm miền bắc nước Đức, mà trước hết vì nước Nga rất tin cậy
vào nước Anh trong tương lai, cũng hệt như nước Anh đã đặt hết
lòng tin của mình vào nước Nga. Nhưng Na-pô-lê-ông không thể
với thẳng đến nước Anh được: vậy phải đánh nước Nga.
Quái tượng đẫm máu của một cuộc xung đột vũ trang mới và
khổng lồ đang vạch vẽ ở chân trời thế giới.